CC BY
15"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGIRESPUBLIKAILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
OLIY TA'LIM MUASSASASIDA TALABALARNI TADQIQOTCHILIK FAOLIYATIGA YO'NALGANLIGI Pulatova Dilfuza Azamkulovna
Chirchiq davlat pedagogika universiteti o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.10035089
Annotatsiya. Mazkur maqolada aralash ta'lim sharoitida maxsuspedagogikayo'nalishi talabalarining tadqiqotchilik faoliyatiga motivatsiyasi va munosabatini o'rganish bo'yicha o'tkazilgan tadqiqot natijalari hamda Chirchiq davlat pedagogika universitetida erishilgan natijalari yoritilgan.
Kalit so'zlar: Talabalar, oliy ta'lim muassasasi, tadqiqot faoliyati, so'rovnoma, motivatsiya, ilmiy laboratoriya.
Xalqaro aloqalarning jadal rivojlanishi, globallashuv jarayonlari va jahon hamjamiyatiga integratsiya O'zbekiston oliy ta'lim tizimiga sezilarli ta'sir ko'rsatmoqda. Islohotlar faol ijodiy faoliyat olib borishga qodir, o'z o'zini namoyon qila oladigan, mustaqilllik, raqobatbardoshlik, ijtimoiy va professional mobillik qobiliyatiga ega mutaxassis tayyorlash uchun yagona ta'lim maydonini yaratishga qaratilgan.
Chirchiq davlat pedagogika universitetida "Aralash ta'lim sharoitida maxsus pedagogika yo'nalishi talabalarini tadqiqotchilik faoliyatiga tayyorlash texnologiyalri" mavzusida ilmiy tadqiqot ishi olib borilmoqda. Ushbu tadqiqotning dolzarbligi oliy kasb-hunar ta'limi tizimidagi o'zgarishlar bilan belgilanadi.
Tadqiqot rejasiga ko'ra aralash ta'lim shaklida tahsil olayotgan Maxsus pedagogika: Logopediya yo'nalishi 2-3-kurs talabalari uchun maslahatlar, vebinarlar, "Talaba-talabaga ustoz", "Mentor daqiqa", Akademik ijtimoiy lift, "Professionaler piramidasi" kabi vosita yordamida talabalar tomonidan aralash ta'lim sharoitida o'zlashtirilgan ma'lumotlarni korrektirovka qilish; talabalar bilimini nazorat qilish va baholashning universal instrumentlarini joriy etish; adaptiv o'quv muhitini kasbiy integratsion videodarslar, nazariy ma'lumotlar hamda o'zida barcha turdagi ta'lim resurslari va nazorat instrumentlarini jamlovchi raqamlashtirilgan platformani yaratish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqildi.
Kompetensiyaga asoslangan yondashuvga o'tish, oliy kasbiy ta'lim ko'p bosqichli dasturlarini joriy etish talabalar ma'lumotni reproduktiv qabul qilishga tayyor bo'lganida an'anaviy kognitiv ta'lim modelidan voz kechish imkoniyatini beradi. OTMda talabalrning kasbiy kompetentsiyasini shakllantirish, professional tayyorgarlik jarayoni yo'nalishi qadriyatlar yo'nalishlari tizimi bilan birgalikda talabalarning tadqiqotchilik faoliyatiga tubdan yangicha yondashuvlarni talab qilmoqda[4].
Bugungi kunda, zamonaviy axborot jamiyati va bilimlarning doimiy yangilanib borayotgan sharoitda axborot oqimida tezkor harakat qilish, uni tahlil qilish, muhimlarini ajratib ko'rsatish, mustaqil tadqiqot olib borish va amaliyotda o'z samaradorligini isbotlash kasbiy jihatdan muhim kompetensiyalar hisoblanadi. Talabalarning kasbiy kompetensiyalarini shakllantirishda ilmiy-tadqiqot ishlarining asosiy roli oliy kasbiy ta'limning davlat ta'lim standartlarida kadrlar tayyorlashning ko'plab yo'nalishlarida o'z aksini topgan.
Kompetensiyaviy yondashuvga o'tish, ko'p funksiyali oliy ta'lim dasturlarini joriy etish talabalarda asosan bilimlarni qayta ishlab chiqarishga tayyorlikni shakllantiradigan standart o'rganishning klassik modelidan voz kechish imkoniyatini beradi. Bo'lajak mutaxassislarning
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGIRESPUBLIKAILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
kasbiy kompetensiyasini shakllantirish dunyoda yuzaga kelayotgan ijtimoiy, madaniy va iqtisodiy muammolarning keskinligi bilan bog'liq. Zamonaviy oliy ta'lim har tomonlama bilimga ega, yangicha fikrlovchi, kasbiy muammolarni mustaqil hal qilishga tayyor, professional manevrga ega bo'lgan malakali mutaxassislarni tayyorlashning maqbul usullarini topishga qaratilgan. Mamlakatimiz sharoitida kompetensiyaga asoslangan yondashuvni amalga oshirish yagona ta'limiy, axloqiy, kasbiy, madaniy makonni saqlab qolish omili hamda jahon ta'lim makoniga qo'shilib ketish omiliga aylanadi.
Oliy ta'limda kadrlar tayyorlash jarayonini an'anaviy yo'nalishlari tizimida kasbiy kompetentsiyani shakllantirishga yo'naltirish universitetda talabalarning ilmiy-tadqiqot faoliyatiga qat'iy yangi yondashuvlarni talab qiladi, bu o'z navbatida kasbiy muloqot instrumentiga aylanadi, bo'lajak mutaxassislikni o'rganish uchun motivatsiyani oshiradi. Universitetdagi ilmiy-tadqiqot faoliyati kadrlar tayyorlashning muhim qismi, uzluksiz ta'lim tizimidagi ko'p bosqichli jarayondir. U fanlararo integratsiya asosida shakllanib, yuksak ijtimoiy va kasbiy madaniyatga ega bo'lgan ko'p qirrali intellektual shaxsni shakllantirishni ko'zda tutadiShu bilan birga, ilmiy tadqiqotga tayyorgarlik talabalarning individual xususiyatlarini maksimal darajada hisobga olishni ta'minlashga imkon beradi; ta'lim maqsadlariga, ta'lim oluvchilarning ijtimoiy-psixologik xususiyatlariga va o'qitish mazmunining o'ziga xos xususiyatlariga mos keluvchi tashkiliy-pedagogik shakllar va o'qitish usullaridan foydalanishga imkon beradi Bu maqsadlar bilimlar tizimini o'zgartirishda, qadriyatlar paradigmasida, shaxsiy fazilatlar majmuasida, odamlarning xulq-atvorida ifodalanadi.
Talabalarning ilmiy ishlardagi ishtiroki bugungi oliy ta'limning ajralmas qismidir. Sergey Iosofovich Gessen ta'kidlashicha: "Ilmiy ta'limning so'nggi maqsadi bu ilmiy tadqiqot usulini o'zlashtirilishi bo'lib, unga talabani mustaqil tadqiqot ishiga jalb etish orqaligina erishish mumkin. Binobarin, oliy ilmiy maktab, eng avvalo, ilmiy tadqiqot markazi, o'qituvchi - faol tadqiqotchi, talaba - ilmiy ish ishtirokchisi, o'quv joyi - auditoriya, ilmiy laboratoriya - yangi ilmiy bilim va haqiqatlar ochib boriladigan maskan bo'lishi kerak. Oliy ilmiy maktab - bu ta'lim va tadqiqot birlashadigan joydir"[3]. Shunday qilib, universitetda o'qitish va ilmiy tadqiqotlar bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lishi kerak.
Tadqiqotimiz davomida biz pedagogika universitetlarining zamonaviy talabalari tomonidan ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish mazmuni; oliy kasbiy ta'lim tizimida pedagogika fanlarini o'qitish konsepsiyasini ishlab chiqish; pedagogika oliy ta'lim muassasalari bitiruvchilarining kasbiy kompetensiyasini tashkil etuvchi kompetentsiyalar ierarxiyasi to'g'risida fikr yuritamiz.
Maqolada 2022-2023- o'quv yilida Chirchiq davlat pedagogika universiteti bazasida o'quv jarayoni ishtirokchilarining ilmiy tadqiqot ishiga bo'lgan motivatsiyasi va munosabatini aniqlash maqsadida o'tkazilgan sotsiologik tadqiqot natijalari ko'rsatilgan. So'rovnoma o'tkazish usuli orqali ma'lumotlar to'plandi. So'rovnomada Chirchiq davlat pedagogika universitetining Maxsus pedagogika(Logopediya) yo'nalishi 2-3-kurslarining 115 nafar talabalari, shuningdek, QDPIning 109 nafar hamda JDPUning 122 nafar bakalavriat talabalari ishtirok etdi.
Ishtirokchilar guruhining tanlovini mutanosib shakllantirish bir necha bosqichda amalga oshirildi. Umumiy mutanosib tanlov qatlamlarga bo'lingan noproporsional tanlovga muvofiq (umumiy tanlovdagi qatlamlar sonining foiziga qarab). Qatlamlar "kurs" va "institut" belgilari asosida shakllantirildi.
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
Saralashning birinchi bosqichida har bir qatlam bo'yicha talabalar guruhlari tasodifiy tanlab olindi, unda respondentlar o'rtasida so'rovnoma o'tkazildi.
Saralash tuzilishii quyidagi ko'rinishga ega:
a) jinsi: erkak - 44,6%, ayol - 55,4%;
b) institut: CHDPU - 14,5%; QDPI - 18,0%; JDPU - 11,8%;
v) o'quv kursi: ikkinchi - 24,5%, uchinchi - 21,5%, to'rtinchi - 22,3%.
Tadqiqot predmeti CHDPU, QDPI, JDPU talabalarining tadqiqot ishlariga motivatsiyasi va munosabati edi. Tadqiqot talabalarning tadqiqot faoliyatidagi faollik darajasining pastligi, respondentlarning aksariyati unda ishtirok etmasligini ko'rsatdi.
Chirchiq davlat pedagogika universiteti talabalari ko'proq respublika va xalqaro konferensiyalarida qatnashadilar, o'z tezis va maqolalarini chop etadilar. Respondentlar o'z kafedrasi o'qituvchilarining talabalarni ilmiy faoliyatga jalb etishdagi faolligiga o'rtacha baho berishdi - 42,8%. Universitetning Maxsus pedagogika talabalari kafedra o'qituvchilarning ushbu yo'nalishdagi faolligini nisbatan (13,2 %ga) yuqori baholadilar.Olingan ma'lumotlarga ko'ra, o'qituvchilar talabalarni jalb qiladigan ilmiy tadqiqotchilik ishlarining asosiy turlari maqolalar yozish va nashr etish, shuningdek, konferensiyada qatnashishdir.
CHDPUda tadqiqot faoliyati bilan shug'ullanish istagini bildirgan talabalar soni, so'rovnoma natijalariga ko'ra, respondentlarning 39,5%ini tashkil qiladi. Shu bilan birga, ilmiy faoliyatga qiziqishi mavjudligini ko'rsatganlarning 36,7%i ilmiy faoliyatning qaysi yo'nalishi bilan shug'ullanishni xohlashini aniqlashtira olmaganini ta'kidlash lozim. Bu ko'rsatkich barcha respondentlarning 14,5 foizini tashkil qiladi. Shunday qilib, ilmiy tadqiqotchilik ishlariga mazmunli jalb etilishi mumkin bo'lgan talabalar soni respondentlarning 25,0% ni tashkil qildi.
Biz Qo'qon davlat pedagogika instituti hamda Jizzax davlat pedagogika universiteti talabalarining ilmiy-tadqiqot ishlariga motivatsiyasi va munosabatini alohida ko'rib chiqamiz. Institut talabalarining ilmiy-tadqiqot faoliyatida ishtirok etishining asosiy shakli respublika va xalqaro konferensiyalarda tezis va maqolalarni nashr ettirish, kurs ishini tayyorlash va boshqalardir.
Qo'qon davlat pedagogika instituti Maxsus pedagogika yo'nalishi talabalari ilmiy-tadqiqot ishlarini bajarishdagi ishtiroki umumiy nisbatga ko'ra 36,5 % ni tashkil etgan bo'lsa, Jizzax davlat pedagogika universiteti talabalarining ilmiy-tadqiqot ishlarida ishtirok etishlari 31,2%ni ko'rsatdi. Biroq, respondentlarning yarmidan ko'pi o'z kafedrasi o'qituvchilarining talabalarni ilmiy faoliyatga jalb etishdagi faolligini yuqori baholaydi - 51,9%.
QDPIda ilmiy-tadqiqot faoliyati bilan shug'ullanish istagini bildirgan talabalar soni, so'rovnoma natijalariga ko'ra, respondentlarning 61,8 foizini tashkil qiladi. Shu bilan birga, oxirgilarning 25,8 foizi ilmiy faoliyatning qaysi sohasi bilan shug'ullanishni xohlashlarini ko'rsatmagan. Bu ko'rsatkich barcha respondentlarning 16,0% ni tashkil qiladi.
Shunday qilib, ilmiy tadqiqotchilik faoliyatiga jalb qilishni xohlovchi jami talabalar soni 45,8% ni tashkil qiladi.
Ilmiy-tadqiqot ishlarining boshqa ishtirokchilari oliy ta'lim muassasa professor-o'qituvchilaridir. Keling, CHDPU Maxsus pedagogika kafedrasi o'qituvchilarining ilmiy tadqiqotchilik faoliyatiga bo'lgan motivatsiyasi va munosabatini ko'rib chiqaylik. Tadqiqot intervyu hamda so'rovnoma usuli bilan o'tkazildi. So'rovnomada 11 nafar o'qituvchi ishtirok etdi. Tarkibi: jinsi:
erkak - 9,1%, ayol - 90,9%;
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGIRESPUBLIKAILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
yoshi: 30 yoshgacha - 18,2%, 30-40 yosh - 27,3%, 40-50 yosh - 18,2%, 50-60 yosh -9,1%, 60 yoshdan katta - 17,2%;
ilmiy darajasi: fan doktori - 18,2%, fan nomzodi - 27,3%, ilmiy darajasi yo'q - 54,5%;
lavozimi: stajor - 54,4%, katta o'qituvchi - 0%, dotsent - 27,3%, professor - 9,1%, kafedra mudiri - 9.1%.
Tadqiqot predmeti o'qituvchilarning CHDPUdagi tadqiqot ishlariga motivatsiya, munosabati edi. CHDPU ilmiy faoliyat holati to'g'risidagi savolga o'qituvchilarning javoblari tarkibida salbiy javoblar ustunlik qiladi - respondentlarning 45,0% dan ortig'i CHDPUda fan turg'unlik holatida, inqirozda yoki tanazzulda ekanligini ta'kidladi. Respondentlarning qariyb 37,0 foizi CHDPUda ilm-fan yaxshi rivojlanayotganini, ta'lim sifati o'sayotganligini ta'kidladi. So'rovnoma natijalariga ko'ra, o'qituvchilarning aksariyati ilmiy-tadqiqot ishlarining shartnoma asosidagi ilmiy-tadqiqot ishlari, grant (davlat loyihalari) bo'yicha ishlarda qatnashmagan. Ammo, ixtiroga patent olish, dasturiy mahsulotlarni ro'yxatdan o'tkazish kabi turlarida respondentlarning 72%i faol ishtirok etgan. Bu, birinchi navbatda, o'qituvchilarning talabalarni ilmiy-tadqiqot ishlariga jalb qilishni istamasligini ko'rsatishi mumkin.
Talabalarni ilmiy faoliyatga jalb qilish ko'rsatkichlarining nisbati va unda o'qituvchilarning ishtirok etish fakti talabalarning ilmiy-tadqiqot ishlariga jalb etilishi bilan to'g'ridan-to'g'ri proportsional hisoblangan o'qituvchilarning ilmiy tadqiqotchilik faoliyatiga bog'liqligini aniqlash imkonini berdi.
Davlat grantlari, loyihalarda qatnashish uchun arizalar topshirish, xo'jalik shartnoma ishlarida qatnashish, ixtiroga patent olish, dasturiy mahsulotlarni ro'yxatdan o'tkazish, ilmiy ish rahbari sifatida ilmiy tadqiqotchilik faoliyatida ishtirok etgan o'qituvchilarning aksariyati tadqiqotchilik ishlariga talabalarni jalb qilishga harakat qilgan, ammo bu hech qanday natija bermadi. Bu fakt, talabalarning bunday turdagi ilmiy-tadqiqot ishlarida ishtirok etmasliklari o'qituvchilarning o'zlari qatnashmasliklari bilan bir qatorda, boshqa sabablar ham mavjudligini anglatadi.
Umuman olganda, oliy talim muassasa o'qituvchilari talabalarni tadqiqot faoliyatiga jalb qilish zarur deb hisoblaydilar - respondentlarning 91,0 foizi shunday deb hisoblaydi. Lekin, shu bilan birga, ko'pchilik o'qituvchilar faqat konferensiyalarda qatnashish va maqola/tezis, referat, kurs ishi yozishni talabalarning fanga kirishining asosiy shakli sifatida ko'rishadi (63,0%). Talabalarning ilmiy salohiyati pastligiga ishonch hosil qilgan o'qituvchilar soni qariyb 46,0% ni tashkil qiladi. Shuning uchunhar xil turdagi tadqiqot loyihalarida ishtirok etayotgan o'qituvchilar talabalarni ularga jalb qilmasliklarining sababi hisoblanadi.
Oliy ta'lim muassasa o'qituvchilarida maqola va konferensiyalar ilmiy tadqiqot ishlarining asosiy (agar yagona bo'lmasa) shakllari ekanligiga ishonchini shakllantirish manbalarini aniqlash zarur deb hisobladik. Tahlil natijalari shuni ko'rsatadiki, o'qituvchilarning talabalarning fandagi ishtirokining asosiy shakli konferentsiyalarda qatnashish va maqolalar yozish bo'lishi kerakligiga ikki omil ta'sir ko'rsatdi:
1) talabalarning jiddiy ilmiy loyihalarda ishtirok etishi tadqiqotchilardan qo'shimcha vaqt talab etadi;
2) talabalarning jiddiy ilmiy loyihalarda ishtirok etishlari ularning jiddiy ilmiy hissasi yo'qligi sababli mantiqqa to'g'ri kelmaydi.
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGIRESPUBLIKAILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
Bu ikkala pozitsiya ham bir-biriga bog'liq. Bundan tashqari, tadqiqotchi o'z ilmiy ishlanmalarini boshqa shaxslar, jumladan, talabalar bilan baham ko'rmasligi kerakligi haqidagi pozitsiya bildirildi.
Tadqiqotimizning vazifalaridan biri o'qituvchilarning ilmiy faoliyat sohasidagi faolligining pastligi sabablarini aniqlash edi.
Respondentlarning ko'pchiligi dissertatsiya ustida ishlashni xayoliga keltirmagan bo'lsa-da, ilmiy faoliyat bilan shug'ullanish uchun ichki ishtiyoqi borligini bildirdilar. Bunday o'qituvchilarning ulushi 67,4 foizni tashkil etadi. O'qituvchilar ilmiy faoliyat bilan shug'ullanish qobiliyatlarini yuqori baholaydilar - 72,6%. O'qituvchilarning ilmiy-tadqiqot ishlari samaradorligiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan omillar qatorida quyidagilar qayd etildi: auditoriya o'quv yuklamasi hajmi (77,0%), ish haqi miqdori (65,9%), o'qituvchilarga qiziqishi yo'nalishida ishlash uchun mablag' yetishmasligi (38,5%), OTMda keyinchalik mehnat faoliyatini davom ettirishning aniq emasligi(36,3%), ilmiy-tadqiqot faoliyatini olib borish uchun muassasani moddiy-texnik qo'llab-quvvatlash (29,6%).
So'rovnomada qatnashgan barcha o'qituvchilarning taxminan 1/3 qismi tomonidan tadqiqot faoliyatini rag'batlantirishga OTMning moddiy-texnik bazasi to'sqinlik qildi. Ayniqsa, tadqiqotga qiziqishi texnik baza bilan bog'liq bo'lgan professor-o'qituvchilar bu to'siqni ko'proq ta'kidlashgan. Ushbu toifadagi o'qituvchilar orasida ushbu omil respondentlarning yarmini tashkil etdi.
OTMning texnik ta'minotining turli parametrlari bo'yicha o'qituvchilarning javoblarini tahlil qilib, biz quyidagi xulosalarga keldik:
-o'qituvchilar ko'pincha OTMning texnik ta'minotining binolar mavjudligi kabi ko'rsatkichini yuqori baholadilar;
-OTMning ilmiy laboratoriyalar yoki sinov maydonchalari bilan ta'minlanishi noaniq baholandi: javoblar tarkibida o'rtacha baholar ustunlik qildi, salbiy baholar soni biroz kamroq;
-eksperimentlar, test, sinovlar uchun maxsus qurilmalar va kompyuter texnologiyalari bilan jihozlanishi aksariyat o'qituvchilar tomonidan past baholandi;
-ilmiy ishlarni axborot bilan ta'minlash, shuningdek, ishlab chiqarishga, ixtisoslashtirilgan ma'lumotlar bazalariga kirish imkoniyati qoniqarli baholandi.
Tadqiqotning empirik ma'lumotlarini tahlil qilish respondentlarning ijtimoiy-demografik xususiyatlarini, tadqiqot faoliyatini amalga oshirish uchun motivatsiya darajasini aniqlash, talabalar va o'qituvchilar ishtirokining asosiy shakllari haqida umumiy tasavvurga ega bo'lish, ularning ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borishi va bu ko'rsatkichlarning barchasini ta'lim va tadqiqot jarayonlari ishtirokchilarining sub'ektiv munosabati, OTMdagi tadqiqotning ob'ektiv muammolari bilan bog'lash imkonini berdi. O'tkazilgan tadqiqotda talabalarning ilmiy ishlarini tashkil etishning ko'p aspektlariga to'xtalib o'tildi, bu OTMda talabalarning ilmiy-tadqiqot faoliyati ijtimoiy muhitning xilma-xilligi va ko'p qirraliligiga bog'liqligi bilan asoslandi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti PF-5847-son Farmoni. "O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risda"gi 08.10.2019-yil. URL: https://lex.uz/ru/docs/4545887
2. Pulatova D.A. Oliy ta'limda aralash ta'limni tashkil etish tendensiyalari // Xalq ta'limi. 2023. № 3. b. 49-54.
"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA
JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGIRESPUBLIKAILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
25-oktabr 2023-yil
3. Петрова С.Н. Научно-исследовательская деятельность студентов как фактор повышения качества подготовки специалистов // Молодой ученый. 2011. № 10. Т. 2. С. 173-175.
4. Qorayev S.B., Tirkashev N.T. Kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan ta'limning asosiy jihatlari // Academic Research in Educational Sciences. 2022. DOI: 10.24412/2181-13852022-1-1071-1078
5. Pulatova D.A. Bo'lajak o'qituvchi-defektologlarga ilmiy-tadqiqot faoliyatini olib borishni o'rgatish kasbiy faoliyatga tayyorgarlik ko 'rish omili sifatida. // Scientific Impulse, 2022. 1(5), 413-418.
6. Pulatova D.A. Aralash ta'limni tashkil etishda kompetensiyaviy yondashuv. // Kasb-hunar ta'limi. 2023. № 4. b. 59-62.
