CC BY
64OLIY TA'LIM MUASSASALARINING TA'LIM XIZMATLARINI RIVOJLANTIRISH BOSHQARUVINI TAKOMILLASHTIRISH
Gavxar Umarovna Radjabova Qo'qon davlat pedagogika instituti
Annotatsiya: Maqolada OTMlarning ta'lim xizmatlarini rivojlantirishni boshqarishni takomillashtirishning nazariy va uslubiy qoidalari, shuningdek, boshqaruvning hozirgi bosqichida ta'limni isloh qilish sharoitida uning samaradorligini oshirishga yordam beradigan yo'nalishlar batafsil o'rganib chiqilgan.
Kalit so'zlar: ta'lim, inson kapitali, ta'lim xizmatlari bozori, mehnat bozori, ta'limni boshqarish, innovatsion ta'lim
IMPROVING MANAGEMENT OF EDUCATIONAL SERVICES DEVELOPMENT OF HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS
Gavhar Umarovna Radjabova Kokand State Pedagogical Institute
Abstract: The article discusses in detail the theoretical and methodological rules for improving the management of the development of educational services of higher educational institutions, as well as directions that contribute to increasing its effectiveness in the context of education reform at the present stage of management.
Keywords: education, human capital, educational services market, labor market, educational management, innovative education
Kirish. Zamonaviy jamiyatda ta'lim inson kapitalining, shuningdek, butun mamlakatning rivojlanish darajasiga ta'sir qiluvchi asosiy omilga aylanmoqda. Bunday rol ta'lim muassasalari faoliyatiga qo'yiladigan talablarni sezilarli darajada o'zgartiradi, bu esa o'qitishning yangi usullarini joriy etish, o'quvchilarning ijodiy jarayonga jalb qilish faolligini oshirish, axloqiy va madaniy qadriyatlarni shakllantirish va boshqalar uchun shart-sharoitlarni yaratish zarurligini ilgari suradi. Ta'lim shaxsning mulki, uning o'zini o'zi anglash vositasi sifatida tushunilganda, innovatsion ta'limga bo'lgan ehtiyoj tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bularning barchasi ta'lim sohasini rivojlantirish va inson kapitalining raqobatbardoshligini hisobga olgan holda ta'lim xizmatlari bozorini yaratishga olib keladi.
Raqobatbardosh iqtisodiyot yuqori professional darajadagi, uni postindustrial jamiyat ehtiyojlariga muvofiq doimiy ravishda takomillashtirib borishga qodir
bo'lgan mutaxassislarni talab qiladi, uning asosini bilimlar iqtisodiyoti tashkil etadi. Jamiyat, davlat, mehnat bozorining yangi talablari oliy ta'lim mazmunini o'zgartirishni taqozo etadi, chunki, fan va texnologiya bugungi kunda yangi bilimlarga bo'lgan ehtiyojni oshiradigan sur'atlarda rivojlanmoqda.
Adabiyotlar tahlili. Ta'lim xizmatlarini rivojlantirishni boshqarishning nazariy va uslubiy asoslari ko'plab mahalliy va xorijiy akademik iqtisodchilarning ishlarida ko'rib chiqilgan. Ushbu muammoni hal qilishning turli jihatlari Maxmudov A.A., Saidov M.X., Matmurodov F.M., Nabiev D.E., Toshmurodova B.E, Jiyanova N., Suyunov D.X., Ravshanov M.N., Butabaev M.SH, Egamberdiev E., Xodjaqulov X., Axmedova A.T.lar tomonidan ochib berilgan.
O'quv faoliyatini tadqiq qilish sohasidagi xorijiy olimlardan Gershun A., Gordon M., Kaplan R., Nelson Richard R., Norton D., Tomsop R., Vinter Sidney J., Agranovich M., Andreeva I.V., Bely E.M., Berezin I.N., Boyko L.I., Dusavitskiy A.K., Demin V.M., Zaborova E.X.ning asarlarida o'z aksini topgan. Ivanova I.N., Kelchevskaya N.R., Kruxmaleva O.V., Lazareva G.I., Martynenko O.O., Novikova A.M., Peregudova F.K., Romanova I.K. va boshqalarning asarlari ma'lum.
Maqolaning maqsadi - o'quv jarayonlarining o'ziga xosligi va muayyan hududdagi oliy o'quv yurtlaridan ta'lim xizmatlarini olishning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda ta'lim xizmatlari tizimini boshqarishni takomillashtirish yo'nalishlarini nazariy tahlil qilish.
Tadqiqot natijalari. Zamonaviy ilm-fan bilimlarni har 3-5 yilda, kompyuter texnologiyalarida esa har 1-2 yilda yangilab turish kerakligini asoslaydi. Ta'lim paradigmalarining o'zgarishi butun ta'lim jarayonining, uning ijtimoiy-iqtisodiy yo'nalishining o'zgarishiga olib keladi. Shu munosabat bilan yangi echimlarni talab qiladigan bir qator muammolar paydo bo'ladi. Xususan, o'quv faoliyati innovatsion asosda o'zgargan sari yaqinlashishi kerak bo'lgan "ta'lim", "tarbiya", "rivojlanish" tushunchalarini qayta ko'rib chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu zamonaviy jamiyat talablariga javob beradigan innovatsion ta'limning asosiy xususiyatlari sifatida qaraladi.
Ushbu va boshqa qoidalar oliy ta'lim muassasalarining ta'lim xizmatlarini rivojlantirishni boshqarishni takomillashtirishga zamonaviy yondashuvlarni o'rganish zarurligini xolisona ilgari suradi. Ta'lim xizmatlarining turli shakllariga mos keladigan va ijtimoiy keskinlikni pasaytiradigan boshqaruv tizimini yaratish tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda [1. 48]. Shu bilan birga, tashqi muhitning beqarorligi va noaniqligi sharoitida strategik boshqaruv alohida ahamiyatga ega bo'lib, uning tamoyillari har bir mintaqaning o'ziga xosligini, shuningdek, mintaqaning o'ziga xosligi va tarmoq tuzilishini hisobga olishga imkon beradi. Shu bilan birga, yangi turdagi ta'lim xizmatlarini shakllantirish va rivojlantirish jarayonida, tijorat va davlat
ta'lim tuzilmalari bilan iqtisodiy va ma'muriy aloqalar tizimini yaratishda davlatning roli ortib bormoqda.
Iqtisodiyotning postindustrial rivojlanishi sharoitida ta'lim uning asosiy resursiga aylanadi, bu esa ta'lim muassasalari faoliyatiga qo'yiladigan talablarni sezilarli darajada o'zgartiradi [3. 108]. Zamonaviy ta'lim tizimi o'qitishning yangi usullarini, yuqori darajadagi faollikni yaratishni, talabalarni ijodiy jarayonga jalb qilishni, axloqiy va madaniy qadriyatlarni shakllantirishni, ta'lim tashkilotlarining yangi shakllarini rivojlantirishni, universitet ta'lim xizmatlari ko'lamini talab qiladi. Sanoat ishlab chiqarishi maqsadlariga xizmat qiluvchi ommaviy ta'limdan postindustrial jamiyatning ta'lim paradigmasiga o'tish innovatsion ta'lim zarurligini anglatadi, bunda ta'lim shaxsning mulki, uning o'zini o'zi anglash vositasi sifatida tushuniladi. Bunday yondashuv ta'lim maqsadlari, motivlari va shakllariga ta'sir qiladi, uni o'zgartirish uchun tashqi va ichki iqtisodiy, tashkiliy xarakterdagi muammolar majmuasini, ta'limni boshqarish muammolarini hal qilishi kerak.
Olib borilgan tahlil shuni ko'rsatdiki, ta'lim va tarbiyaning zamonaviy maqsadlari ancha kengroq bo'lib, ular shaxsning psixologik xususiyatlariga (vaziyat faolligi, vaziyatdan yuqori faoliyat va ijodiy faoliyat) asoslanishi kerak. Raqobatbardosh iqtisodiyotni rivojlantirish sharoitida, bizning fikrimizcha, shaxsning joriy vazifa nuqtai nazaridan haddan tashqari bo'lgan maqsadlarni belgilash, muammolarni mustaqil ravishda aniqlash va ularni hal qilish yo'llarini izlash qobiliyatini rivojlantirish kerak. Talabalar va o'qituvchilarning qiziqishlarini faollashtirishgina ta'lim jarayonini yaxshi tomonga o'zgartirish va sifatini oshirish imkonini beradi. Boshqacha qilib aytganda, ta'limning zamonaviy paradigmasi ta'limni faqat bilimga asoslangan ijodkorlikka, shaxsga yo'naltirilganlikka o'tkazishdan iborat bo'lib, o'quvchining o'z bilimi, qobiliyati, ko'nikmalarini amaliy faoliyatda qo'llash uchun dinamik o'zgaruvchan ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarga moslashishga yordam beradi. Shu bilan birga, mafkuraning o'zgarishi ta'lim jarayonlarini boshqarishga, universitet ta'lim xizmatlari sohasini rivojlantirishga yangicha yondashuvlarni talab qiladi.
Ta'lim tizimida yuzaga kelgan vaziyatni tahlil qilish tizimni isloh qilish maqsadlari va bu maqsadga erishish vositalarini shakllantirish imkonini beradi. Maqsad - ijtimoiy-madaniy yo'nalishni kuchaytirish orqali ta'lim mazmunini sifat jihatidan yangilash, ta'limning umumiy ta'lim yo'nalishini amaliyotga tatbiq etish. OTMlar ta'lim xizmatlari iste'molchilarining talabini hisobga olgan holda ta'lim mazmunini sifat jihatidan yangilash uchun shart-sharoitlar yaratishga qaratilgan boshqaruv tizimi va moliyalashtirish mexanizmini qayta tashkil etish ushbu maqsadga erishish vositasi bo'lishi kerak [8. 28.].
Yangi ta'lim mahsulotini yaratish kasbiy faoliyatning yangi qirralarini ishlab chiqish zarurligini ko'rgan va tushunadigan shaxs bilan bog'liq bo'lib, bu ta'lim
ehtiyojlarini tadqiq qilish va prognozlash va ta'lim tizimini loyihalash sohasida mutaxassislar pozitsiyasini shakllantirishni talab qiladi. mahsulotlar. OTMlar ta'lim xizmatlari sohasi insonning o'zini o'zi anglash, mutaxassislar tayyorlash, aloqa va ta'lim muammolarini hal qilishda o'zaro ta'sir qilish istagiga yo'naltirilgan bo'lishi kerak.
Davlat universitetlarining mavqeini mustahkamlash tendentsiyasiga, birinchi oliy ta'limda taklif etilayotgan mutaxassisliklarning kengayishi hamda universitetgacha va oliy o'quv yurtidan keyingi kasbiy ta'limning yangi shakllariga qaramasdan, iste'molchilarning xohish-istaklarini farqlash va individuallashtirish, talablarning ortishi kuzatilmoqda. universitetlarning ta'lim xizmatlarining qo'shimcha xususiyatlari uchun. Bu kichik, aniq mahalliylashtirilgan segmentlarning shakllanishiga olib keladi, ularda kichik tijorat ta'lim muassasalari eng samarali hisoblanadi [5. 266].
Innovatsion ta'lim muassasalari tajribasi, mintaqaviy ta'lim tizimlarini rivojlantirishni boshqarish amaliyoti, mavjud ilmiy-tadqiqot va ishlanmalar ta'lim mazmunini o'zgartirish, uni yangilash imkoniyatlarini ko'rsatib turibdi, bu esa ta'lim tizimini rivojlantirishda mavjud ijobiy tendentsiyalarni qo'llab-quvvatlashni talab qiladi. universitetlarning ta'lim xizmatlari tizimi. Eng avvalo, jamiyat, ta'lim va shaxs birligida taraqqiyot mafkurasi shakllanishini qayd etish lozim; ta'lim dasturlari doirasini kengaytirish; ta'lim tizimini rivojlantirishda innovatsion jarayonlarning ahamiyatini oshirish; ijtimoiy-madaniy muhitning ta'lim imkoniyatlaridan to'liqroq foydalanishga yo'naltirish; axborot texnologiyalarini rivojlantirish va h.k.. Shu bilan birga, ixtisoslashtirilgan tarkibiy bo'linmalar negizida uzluksiz kasbiy ta'limning yaxlit tizimini tashkil etuvchi barcha mutaxassisliklar bo'yicha xizmatlar ro'yxatini kengaytirish ko'zda tutilmoqda; davlat universitetlarida qo'shimcha kasb-hunar ta'limi shakllari, mamlakatning yetakchi oliy o'quv yurtlarining filiallar tarmog'ini rivojlantirish va mustahkamlash.
Tashqi muhitning beqarorligi, vaqt noaniqligi sharoitida eng to'g'ri yondashuv strategik boshqaruvga asoslanadi, uning tamoyillari har bir mintaqaning o'ziga xosligini, ularning hududlarini, shuningdek, mintaqaning o'ziga xosligi va tarmoq tuzilishini hisobga olishga imkon beradi. hududiy iqtisodiyot, ta'lim xizmatlarini rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqishda ularning mazmuni, sifatini yaxshilash va mintaqa iqtisodiyotining turli profildagi mutaxassislarga bo'lgan ehtiyojlarini qondirishga yordam beradi. Bunday yondashuv davlat ta'lim muassasalari faoliyatini maqsadli boshqarishni, tijorat va davlat ta'lim tuzilmalari bilan iqtisodiy va ma'muriy aloqalar tizimini yaratishni taqozo etadi. Shu bilan birga, ta'lim xizmatlarini rivojlantirishni boshqarishning asosiy maqsadi mutaxassislarga bo'lgan dastlabki ehtiyojni muassasa faoliyatining yakuniy natijasi hisobiga qondirishdir. Bugungi kunda yirik ta'lim tashkilotlari tashkilot elementlarining o'zaro ta'siriga asoslangan
tizimli yondashuvni keng qo'llashni boshladilar, ularni muhim deb hisoblaydilar [6. 254].
Bugungi kunda universitetlarning ta'lim xizmatlari sohasini rivojlantirishning keng yo'llari ustunlik qilmoqda, bu esa ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni amalga oshirishga yo'naltirilishi kerak bo'lgan boshqaruv muammolarini hal qilish strategiyasini o'zgartirishni talab qiladi. Strategiyaning mavjudligi boshqaruv qarorlarini qabul qilishda xavfni kamaytirishga yordam beradi. Strategiya, agar menejerlar barcha muqobil strategiyalarni ko'rib chiqish uchun to'liq ma'lumotga ega bo'lsa, barcha mumkin bo'lgan oqibatlar va xavflarni tahlil qila olsa, oqilona tahlil va boshqaruv qarorlari mahsulidir.
Cheklangan resurslar, mijozlar va iste'molchilarning beqarorligi, raqobat sharoitida ta'lim muassasalari faoliyatining strategiyasini shakllantirish zarurati tug'iladi. Bundan tashqari, ta'lim xizmatlari sohasida davlat va tijorat tuzilmalari oldida bir xil vazifa turibdi - ta'lim muassasalari faoliyati samaradorligini oshirish uchun zamonaviy biznes modellaridan foydalangan holda yuqori sifatli "mahsulot" sifatida mutaxassislarni (oliy ta'lim) tayyorlash. Universitetlarning ta'lim xizmatlarini rivojlantirish maqsadlarini ishlab chiqishda, uning tashkiliy-huquqiy shakli va mulkchilik shaklidan qat'i nazar, har bir muassasaning ichki qadriyatlarini hisobga olish kerak. Ushbu qadriyatlarga quyidagilar kiradi: moddiy baza, xodimlar jamoasining intellektual salohiyati, ilmiy-texnika bazasi, o'quv-uslubiy muhit va ta'lim texnologiyalari, ijtimoiy va madaniy-ma'rifiy muhit. Bundan tashqari, ta'lim muassasasining qadriyatlarini oshirish bo'yicha strategik maqsadlarni amalga oshirish uning ichki salohiyatidan samarali foydalanishga asoslanadi. Shu bilan birga, ta'lim tizimida ta'lim muassasasining intellektual salohiyatidan maksimal darajada foydalanishga xizmat qiluvchi boshqaruv texnologiyalarini yaratishni nazarda tutuvchi strategik rejalashtirishni rivojlantirish bugungi kunda dolzarb bo'lib bormoqda.
Bugungi kunda oliy o'quv yurtlarining ta'lim xizmatlarini rivojlantirish bevosita yuqori texnologiyalarning rivojlanish darajasi va mutaxassislarni tayyorlash darajasi o'rtasidagi tafovutni bartaraf etish, kadrlar tayyorlash yo'nalishini kengaytirish muammolarini hal etishga bevosita bog'liq. Bunday holda, ta'limda an'anaviy va innovatsion yondashuvlarning organik birikmasi maqsadga muvofiq ko'rinadi. Bunday yondashuv tizimli yondashuv nuqtai nazaridan amalga oshirilgan tashkiliy xulq-atvor nazariyasi, qarorlar nazariyasi, innovatsiyalarni boshqarish elementlarini o'z ichiga olgan boshqaruv nazariyasi kontseptsiyasiga asoslanishi kerak.
Universitetlarning ta'lim xizmatlari sohasida tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish ta'lim tashkilotlarining xilma-xil tashkiliy-huquqiy shakllari va ularni boshqarishning samarali tizimlari mavjud bo'lgandagina mumkin bo'ladi, chunki menejment va marketing, innovatsion va tijorat faoliyatining yetarli darajada emasligi
bugungi kunda ta'lim tizimida tadbirkorlikni rivojlantirishning asosiy muammosi hisoblanadi.
Xulosa. Shunday qilib, Oliy ta'lim muassasalarini rivojlantirish mintaqalar va butun mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirish uchun ham yuqori iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyatga ega, chunki, turli sohaviy yo'nalishdagi korxonalar faoliyatining samaradorligi professional kadrlar tayyorlash darajasiga bog'liq. Binobarin, innovatsiya va tadbirkorlik tamoyillari va usullarini faol hayotga tatbiq etuvchi turli tashkiliy-huquqiy shakldagi ta'lim muassasalarining samarali faoliyat yuritishigina mamlakat iqtisodiy tizimini nafaqat talabalar talab qilayotgan mutaxassisliklar bo'yicha mutaxassislar, balki tadbirkorlik sub'yektlariga zarur mutaxassislar bilan ham ta'minlashi mumkin. Universitetlarning ta'lim xizmatlari muassasalari faoliyatining samaradorligi bevosita ushbu tuzilmalarning rivojlanishini boshqarish samaradorligiga bog'liq. Shu munosabat bilan ta'lim muassasalari faoliyati va ularni boshqarish tizimlarining samaradorligini baholash zarurati paydo bo'ldi. Shu maqsadda institutlarning raqobatbardoshligi, moliyaviy barqarorligi va iqtisodiy salohiyatini baholashning uslubiy yondashuvlari o'rganildi, bu ularning faoliyatini prognozlash va rejalashtirishda alohida ahamiyatga ega.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Борытко Н.М. Управление образовательными системами : учебник для студентов педагогических вузов / Н.М. Борытко, И.А. Соловцова ; под ред. Н.М. Борытко. - Волгоград : Изд-во ВГИПК РО, 2006. - 48 с.
2. Красикова В.В. Управление качеством образования в дошкольном учреждении / В.В. Красикова // Управление современным дошкольным образовательным учреждением : сборник статей / научн. ред. Е.И. Касаткина. -Вологда : Изд. центр «ВИРО», 2004. - С. 56-59.
3. Лебедев О.Е. Управление образовательными системами: теория и практика : учебнометодическое пособие / О.Е. Лебедев. - СПб. : Отдел оперативной полиграфии НИУ ВШЭ, 2011. - 108 с.
4. Журинская Е.Е. Роль и место колледжа как учреждения среднего профессионального образования в системе непрерывного педагогического образования / Е.Е. Журинская // Вестник Ленинградского государственного университета им. А.С. Пушкина. - 2013. - С. 74-83.
5. Землянский В.В. Адаптивное управление образовательным процессом в колледже / В.В. Землянский, П.В. Желтов // Вестник Костромского государственного университета. - 2009. - № 2. - С. 266-270.
6. Клюева Е.В. Педагогика: курс лекций по актуальным проблемам общего и дошкольного образования : учебное пособие / Е.В. Клюева, Т.В. Наумова,
Е.В. Губанихина, М.Н. Корешкова; под общ. ред. Е.В. Клюевой, Т.В. Наумовой. - Арзамас: Арзамасский филиал ННГУ, 2013. - 254 с.
7. Егоров В.В. Педагогика высшей школы : учебное пособие / В.В. Егоров, Э.Г. Скибицкий, В.Г. Храпченков. - Новосибирск : САФБД, 2008. - 260 с.
8. Махмудов А.А., Саидов М.Хлар Олий таълимда инвестициялар ва улардан фойдаланиш стратегиялари.
9. Агранович М.Л., Озерова Н.Б., Беляков С.А., Клячко Т.Л. "Система финансирования образования. Анализ эффективности/Под ред. С.А. Белякова. Ml: Техно печать, 2003.
