Научная статья на тему 'ОАВДА УЧРАЙДИГАН ПЛЕОНАСТИК БИРЛИКЛАРНИНГ ЛИНГВОПРАГМАТИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

ОАВДА УЧРАЙДИГАН ПЛЕОНАСТИК БИРЛИКЛАРНИНГ ЛИНГВОПРАГМАТИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
40
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Interpretation and researches
Область наук
Ключевые слова
ОАВ / ортиқчалик тамойили / плеоназм / плеонастик бирикмалар / лингвопрагматика.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Бозорова Гулмира Зайниддиновна

Ушбу мақолада ортиқчалик тамойили асосида шаклланувчи плеонастик бирликларнинг ОАВда учрайдиган шакллари таҳлилга тортилган. Плеонастик бирикмалар лингвопрагматик жиҳатдан тадқиқ этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОАВДА УЧРАЙДИГАН ПЛЕОНАСТИК БИРЛИКЛАРНИНГ ЛИНГВОПРАГМАТИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

ЛИНГВОПРАГМАТИК ХУСУСИЯТЛАРИ

Бозорова Гулмира Зайниддиновна

Бухоро Давлат университети укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7538742

Аннотация: Ушбу маколада ортикчалик тамойили асосида шаклланувчи плеонастик бирликларнинг ОАВда учрайдиган шакллари тахдилга тортилган. Плеонастик бирикмалар лингвопрагматик жихдтдан тадкик этилган.

Калит сузлар: ОАВ, ортикчалик тамойили, плеоназм, плеонастик бирикмалар, лингвопрагматика.

Хрзирги кунда жамиятни оммавий ахборот воситаларисиз тасаввур этиб булмайди. Бу эса ОАВ омма онгига таъсир этишнинг фаол воситасига айланишга улгурганини курсатиб турибди. ОАВ туртинчи х,окимиятга тенгл аштирил ад и. Жамиятни исло^ килиш, таракдиёт сари етаклаш, ривожланган мамлакатлар каторига олиб чикишда унинг роли бекиёс эканлиги хрзирги кунда очик куриниб турибди. Омма содир булаёттан вокеа ва хдцисаларни аник; маълумотлар оркали кабул ки лишни истайди ва ана шунда ОАВ тилининг омма онгига таъсир килиш кучи ортади.

Бу борада Президент Шавкат Мирзиёев Узбекистон Республикаси Конституцияси ^абул килинганининг 24 йиллигига багишланган маросимда Килган маърузасида: "К^онунларнинг мазмун-мохдятини халкимизга етказишда

w __о

Узбекистон Миллий Телерадиокомпанияси, Узбекистон Миллий Ахборот Агентлиги ва бопща оммавий ахборот воситаларида битта-иккита макола ёки курсатув билан чекланиш мумкин эмас. Кабул килинган конунларни атрофлича мух,окама килиш, юртдошларимизнинг уларга муносабатини ифода этадиган таздшлий материаллар, курсатув ва эшиттиришлар, афсуски, жуда кам. Хукукни мух,офаза килиш фаолиятида очиклик ва ошкораликни таъминлаш учун биз фукаролик жамияти институтлари, оммавий ахборот воситалари ва адоли билан самарали хдмкорликни кенг йулга куямиз. Янги кабул килинган конунлар, фармон ва карорларнинг асосий маъносини адолига етказиш буйича самарали механизм яратиш керак"[1] - деб таъкидлаб угади.

"Ахборот таркатиш муайян даражада жамият онгига таъсир этиб, оламнинг умумий тасвирини тузиш оркали дунё хдкида манзара х,осил килади. Бу вазифани амалга опшришда ОАВнинг куйидаги хусусиятлари мухим ахдмият касб этади: оммавий аудиторияга каратилганлиги; хдмма учун мулжалланганлиги, тезкорлиги" [2]. Инсон онги, фикрлаш доираси ва унинг

хулцига таъсир этишда оммавий алсща воситалари мухим уринларда ту рад и. Дунё хдвдда ахборот бери б, инсонларга зарур булган ахборий эх,тиёжни цондириш орцали ОАВ уларнинг фикрлаши, дунёни тасаввур этиш усуллари ва маданиятини шаклланишига жуда катта таъсир утказади. Маданият шаклланиши билан бир кдторда жамият хдм таращий этиб боради. Жамиятнинг ривожланган куриниши бу каби мухдм жараёнларни узида мужассамлаштирган булиши керак. ОАВ тили замонавий жамиятнинг барча жабх,алари, айнщса, ижтимоий-ицтисодий ва маданият со^аларига уз таъсирини утказмокда. ОАВ тили инсонларга дунёнинг х,озирги хдгсати хакдца хабар бериш билан уларнинг фикрлаш кобилиятини устиради, дунё^арашини кенгайтиради ва маданий жихдтдан шакллантиради. ОАВ тили дунёкдрашни узгартириш ва онгни манипуляция кдпиш каби турли хил таъсир этиш куринишларга эга. Замонавий жамиятда оммавий онг манипуляция цилишнинг объектига айланди ва унда аник бир техник восита мавжуд булиб, бир вакгнинг узида кенг оммага таъсир этишга ёрдам беради. Шубхдсиз, бу ерда ran замонавий ОАВ тили хдвдда кетмокда.

Ахборотни идрок этиш ва уни тушуниш услублари, шунингдек, инсон онгига таъсири оммавий алоца воситаларига боглик; саналади. Оммавий ахборот шиддат билан ривожланиб бораётган замонавий ахборот жамиятининг глобал тарзда ривожланиши нафацат инсон ^аёт тарзининг узгаришига, балки, энг аввало замонавий инсон онгининг тузилиши ва унинг фикрлапшнинг узгаришига олиб келаётганлигини таъкидлаб утамиз. ОАВ тили шу даражада катта таъсир кучига эгаки, керак булса, жамиятнинг хрр кдндай сох,асига таъсир курсата олиши бугунги кунда уз ифодасини топмовда, Х,озирги кунда ОАВ умумий маълумотларни етказишда воситачилик вазифасини бажариб келмокда[3].

Бугунги глобаллашув ва электрон технологиялар ривожланган даврда оммавий ахборот воситаларини ижтимоий тармокларсиз тасаввур этиш ^ийин. Радио, телевидение, газета ва журналлар орцали етказиладиган ахборот ощми эндиликда интернет тармоклари ёрдамида, хусусан, ижтимоий TapMOiyiap орцали жамоатчиликка етказилмокда. Замон талаби билан ОАВнинг тармоги электрон сайтлар билан яна-да бойиди.

ОАВда эълон цилинган мацолалар матнида, журналист ва мухбирлар томонидан интервью, репортажлар жараёнидаги нуткда суз куллашдаги семантик такрорлар кузга ташланади. Жумладан, УзА мухбири, Нигора Рахмонова томонидан "Бухорода «Тадбиркор аёл» укув семинари булиб утмокда" сарлавхдси остида чоп этилган мадолада куйида жумлалар мвжуд: "Уцув семинарда Крращшпогистон Республикаси, Хоразм, Навоий, Бухоро

вилоятларидан 24 нафар етакчи лидер тадбиркор аёллар, туман рсщбарлари цатнагимоцда " [4].

Юк;орида келтирилган мак;ола парчасида етакчи лидер бирикмаси кулланган булиб, мазмуний каватланиш мавжуд плеонастик бирлик сан ал ад и. Чунки лидер сузининг лугавий маъноси етакчи деган мазмунни ифодалайди:

Лидер ()ингл. leader - етакчи, бошлик, ра^бар) - 1 .Бирор сиёсий партия ёки ташкилотнинг рах,бари, йулбошчиси. 2.Спорт муеобацаларида олдинда борувчи шахе ёки жамоа; етакчи, пепщадам. Турнир лидеры. Мотоцикл пойгаси лидери[5].

Мазмунан битта тушунчани ифодалаган икки сузни ёнма-ён куллаш, табиийки, орти^ча. Етакчи лидер мисолида бундай такрорийлик узлашма суз хдеобига вужудга келган. Чет тилидан кирган сузнинг мохиятига эътибор царагмаслик, чет тилидан кирган сузлардан уРни билан фойланмаслик оцибатида нут^имизда шунта ухшаш плеонастик бирликлар шаклланган. Бундай бирликларни О AB жуда куп учратиш мумкин. Хусусан, электрон сайтларда чоп этилаётган хабарлар ва маълумотлар бу каби камчиликлардан холи эмас.

Масалан, 7 май 2021 йилда Мактабгача таълим вазирлигининг "Facebook" тармогидаги расмий сайтига "ЮНИСЕФ лойщаси доирасида тагикил этилган альтернатив муцобил гуруулар тугрисида " сарлавхдси билан видео репортаж жойланган. Мазкур сарлавхада таркибидаги муцобил альтернатив бирлиги хам семантик каватланишга мисол булади. Чунки альтернатив - муцобил демакдир.

Альтернатив — мумкин булган икки ёки бир неча имкониятдан бирини танлашга асосланган; муцобил. Альтернатив хизмат[6].

Ушбу изохдинг узидан бирикма шаклида айнан бир маъноли икки суздан фойдаланилгани яккол к риниб турибди.

Кдшкадарс вилояти ' шлар Иттифоки" томонидан ташкил этилган "]^апщадарё ёшлари" телеграм канал ида берилган куйидаги матн эътиборимизни тортди:

"Очиц осмон остида, жонли мусицадан бщраманд бу лишни истайсизми? Шщрисабз шщридаги "Оц сарой" майдонида 27-июн куни соат 19:00 да Узбекистондаги ягона булган, 100 кишилик мусицачидан иборат "Caiçpo симфонияси " мусищши оркестр концертида кутиб цоламиз! [7]"

Мазкур таклифнома шаклидаги эълонда мусицали оркестр бирикмаси мавжуд булиб, бу хдм биз тадкик этаётган семантик цаватланиш намунасидир.

Оркестр (фр. orchestre - театрдаги утириш жойи; юн. orchestra - рак;с майдончаси; юнон театрида сахнанинг олд майдончаси) 1 .Мусина асарини биргаликда ижро этадиган турли хил чолгу асбоблари йигиндиси ва шу

б

асбобларни чалувчи мусицачилар жамоаси. Торли оркестр. Симфоник оркестр. Оркестр садоси[8].

УТИЛда берилган изохда оркестр сузи бевосита мусица билан ало^адор, муси^ий асарларни ижро этиш учун м лжалланган чолгу асбоблари хамда уларни чалувчи мусицачиларни англатгани х,олда унга яна мусицали сифатловчиси к ниш ноурин. Бу мисолда хдм семантик такрор, хдм нутрий гализлик кузга ташланади. Чунки оркестр сузининг семасида мусикий асар ёки мусицачилар жамоаси маънолари яширинган.

Лингвопрагматик жихдтдан тахдал ^иладиган булсак, ижтимоий тармок^и юритадиган блогерда муайян мусвдий билимнинг етишмаслиги натижасида атамани куллаш билан боглик; католик юз берган. Оркестр сузи мусица илмида, аксарият лолларда, симфоник, торли, дамли, шунингдек, миллий чолгу асбоблари каби сузлар билан биргаликда бирикма шаклида учрайди. Бу мисолларда оркестр таркибини ташкил этувчи чолгу асбобларининг турига к;араб суз бирикмасининг тобе цисми танланади. Бизнинг наздимизда, блогер томонидан мана шу каби бирикмалар номини эслаш баробарида, уларга эътиборсизлик натижасида суз куллащда хатоликка куйилган.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президента Ш.М.Мирзиёев. Узбекистан Республикаси Конституцияси цабул килинганининг 24 йиллигига багишланган маросимдаги маърузаси. - Тошкент. 2016.

2. Володина М.И. Язык СМИ как объект междисциплинарного исследования. Ч 2. -М., 2004.

3. Улмасов Ш. ОАВ тили омма онгига таъсир этишнинг асосий воситаси сифатида. Хорижий филология №2, 2018 йил. 96-97 б. https ://inlibrarv.uz/index.php/foreign philology/article/download/767/669/642

4. https://uza.uz/xiz/posts^uxoroda4adbirkor-avol-oquv-seminari-bolib-otmoqda 373726

5. https://uz.wiktioiiarv.org/wiki/lider

6. https://n.zivouz.com/books/iizbek tilining izohli lugati/0lzbek%20tilining% 2Qizohli%201ug'ati%2Q-%20A.pdf 75-6.

8. https://n.ziyouz,com/books/uzbek tilining 20izohli%201ug,ati%20-%20Q.pdf 138-6.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.