CC BY
0UDK 004.428.4
O'ZGARUVCHAN KUCHLANISHNI BITTA YARIM DAVRLI TO'G'RILAGICH DIOD YORDAMIDA O'ZGARMAS KUCHLANISHGA O'ZGARTISH UCHUN
HISOBLASH DASTUR YARATISH
Jurayev Saydulla Abduraxmonovich Toshkent kimyo-texnologiya instituti Fizika va energetika kafedrasi katta o'qituvchi s.6769@mail.ru
Annotatsiya. Annotation. Using the formulas and diagrams needed to convert AC voltage to DC using a single half-cycle rectifier diode, using this program to design power supply devices will save time and help you perform error-free calculations. A low-frequency transformer is used to reduce the alternating voltage value of the electrical network and convert it into a constant voltage, and a semiconductor diode is connected to its output. In order to perform these tasks, the article shows the diagrams showing the connection of diodes to the transformer and the calculation of the necessary properties, the appropriate formulas are written depending on the application.
Аннотация. Использование формул и схем, необходимых для преобразования переменного напряжения в постоянное с помощью одного полупериодного выпрямительного диода, использование этой программы для проектирования устройств электропитания сэкономит время и поможет выполнить безошибочные расчеты. Для понижения величины переменного напряжения электрической сети и преобразования его в постоянное используется низкочастотный трансформатор, к его выходу подключают полупроводниковый диод. Для выполнения этих задач в статье приведены чертежи, показывающие подключение диодов к трансформатору и расчет необходимых свойств, в зависимости от применения написаны соответствующие формулы.
Kalit so'zlar. diod, ventil, chastota pulsatsiya, yarim davrli, to'g'rilagich, P-N o'tkazish, Yuqori chastotali to'g'rilovchi diodlar, Past chastotali to'g'rilovchi diodlar, energiya, manbaa.
Key words. diode, valve, frequency pulsation, half-cycle, rectifier, P-N switching, High-frequency rectifier diodes, Low-frequency rectifier diodes, energy, source.
Ключевые слова. диод, вентиль, пульсация частоты, полупериод, выпрямитель, P-N переключение, высокочастотные выпрямительные диоды, низкочастотные выпрямительные диоды, энергия, источник.
Zaryadlarni bir tomonga o'tkazuvchi element diod deyiladi. Diod P-N o'tkazish asosida ishlagani uchun musbat va manfiy ketma-ketlikda kelgan zaryadlarning musbatini o'tkazib manfiysini o'tkazmagani uchun yarim o'tkazgich deyiladi. Yarim o'tkazgichli diodlar ma'lumotnomalarda radioelektron apparaturalarda qo'llanilish sohalari yoki vazifasiga ko'ra sinflanadilar.
To'g'rilovchi diodiar
To'g'rilovchi diodlar kuchlanish manbai o'zgaruvchan kuchlanishini o'zgarmasga o'girishda qo'llaniladi. To'g'rilovchi diodlarning asosiy xossasi- bir tomonlama o'tkazuvchanlik bo'lib, uning mavjudligi to'g'rilash effekti bilan aniqlanadi.
To'g'rilovchi diodlarning ishlatilish chastota diapazoni juda keng. Shu sababli ular ishchi chastota diapazoni bo'yicha sinflanadilar.
Past chastotaii to'g'rilovchi diodiar (PCh diodiar) sanoat chastotasidagi (50 Gs) o'zgaruvchan tokni o'zgarmasga o'girishda qo'llaniladi. PCH diodlariga qo'yiladigan asosiy talab - bu katta qiymatga ega bo'lgan to'g'rilangan toklar olish. To'g'rilovchi diodlar odatda 0,3 A gacha, 0,3 A dan 10 A gacha va 10 A dan yuqori bo'lgan to'g'rilangan toklarga mo'ljallangan kichik, o'rta va katta quvvatli diodlarga bo'linadi. PCH diodlari katta r-n o'tish bilan xarakterlanadilar.
Yuqori chastotaii to'g'rilovchi diodlar (YUCh diodlar) o'n va yuz megagers chastotagacha bo'lgan signallarni nochiziqli elektr o'zgartirishga mo'ljallangan. YUCH diodlari yuqori chastota signallari detektorlari, aralashtirgichlar, chastota o'zgartirgich chizmalar va boshqalarda qo'llaniladi. Yuqori chastota diodlari kichik inersiyaga ega, chunki kichik yuzaga ega bo'lgan nuqtaviy r-n o'tishga ega va shu sababli ularning to'siq sig'imi pikofaradning bir qismini tashkil etadi.
Ventil (lot. ventilo - puflayman esaman) - bir tomonlama o'tkazuvchanlik xossasiga ega bo'lgan elektr asboblarining umumiy nomi. To'g'ri tok yo'nalishida kam qarshilikka, teskari tok yo'nalishida esa katta qarshilikka ega bo'ladi. Boshqacha aytganda, V. tokni bir ("to'g'ri") yo'nalishda yaxshi, ikkinchi ("teskari") yo'nalishda yomon o'tkazadi. Bu xossasi tufayli V. tokni to'g'rilash qurilmasi sifatida keng qo'llaniladi. V. lik xususiyati metall va elektrolit (elektrolitik V.), metall va gaz (ion V.), vakuumdagi metall va yarimo'tkazgich yoki har xil tarkibli ikki yarimo'tkazgich (yarimo'tkazgich V.) chegarasida namoyon bo'lishi mumkin. V. larning boshkariladigan va boshqarilmaydigan xillari bo'ladi. V. to'g'rilanayotgan tok quvvati (Vt, kVt), kuchi (a), ish kuchlanishi (V., kV), kuchlanishning to'g'ri yo'nalishda pasayishi, teskari yo'nalishda teshib o'tish kuchlanishi va b. ko'rsatkichlar bilan ifodalanadi. V. radiopriyomniklar, kuchli energetika qurilmalari, elektr uzatish liniyalari, avtomatika, elektronika, hisoblash texnikasi, o'ta yuqori chastotalar texnikasi va radioqurilmalarda detektor, tiristor va to'g'rilagich sifatida ishlatiladi. Umuman, diodlarning hamma turlari, elektrolitik to'g'rilagichlar va mantikiy elementlar ham V. jumlasiga kiradi; 2) suyuqlik, gaz yoki bug' oqimi yo'lini ochib yuborish yoki berkitib qo'yish, bu oqim miqsorini ko'paytirish yoki kamaytirish uchun mo'ljallangan qurilma. Oddiy V. — vodoprovod jo'mragi. Uni quvur (truba) ga biriktirish uchun ikki uchiga ichki rezba kesiladi. Katta V. lar korpusining ikki yonida flanes bo'ladi. V. maxovigi (bandi) qo'lda buraladi. Quvurdan oqayotgan suyuqlik yoki gaz bosimi o'zgarganda ishga tushadigan elektr yoki gidravlik dvigatel yordamida V.ni avtomatik tarzda boshqarib turish ham mumkin. V.
vodoprovod, gaz kuvurlari, sanoat truboprovodlari, sanitariya texnika qurilmalarida ishlatiladi; 3)musiqada — valtorna, truba kabi mis puflama musiqa cholg'ulari stvoli uzunligini uzaytirish uchun mo'ljallangan mexanizm. Puflama musiqa asbobida V. sifatida aylanma klapan- baraban ishlatiladi. Ijrochi V. dan foydalanib turlicha balandlikdagi tabiiy tovush qatorlarini hosil qiladi.
1.1 - rasm. Diodning Volt amper tavsifi Bir fazali kuchlanish uchun diodlarini to'g'rilagich sifatida qo'llashning uch turining taxlili:
1.1 - Bitta doidli to'g'rilagich
To'k kuchi ko'p talab qilmaydigan qurilmalarga o'zgarmas elektr manbasini uzatishda qo'llaniladi.
1.2 - rasm. Bitta diodning energiya manba ta'minoti qurilmasida kuch diodi sifatida ulanishi.
Uii
T/2 T
1.3 - rasm. Bitta diodning energiya manba ta'minoti qurilmasida kuch diodi sifatida ulanganda
olingan grafigi.
Iste'molchi rezistordagi kuchlanishning o'rtacha qiymatini topish uchun sinusoidal kuchlanishni bitta yarim davr ( 0 dan T/2 gacha) bo'yicha integrallab sinusoidal va to'g'rilangan kuchlanishlar orasidagi quyidagi mugosabatni olamiz
Ut. o'r = 0,45 U2 UT. o'r - to'g'rilangan kuchlanishning ta'sir etuvchisi qiymati: U2 - diodga kelgan kuchlanish ta'sir etuvchisi: U2= U2asinrot; U2=2.22*UT. o'r I2- diodga kelgan tokning ta'sir etuvchisi; I2=l,57*Ix. o r U2a- diodga kelgan kuchlanish amplitudasi: U2a=V'2 * U2 ;
Yuklamadagi to'g'rilangan tokning doimiy tashkil etuvchisi(IT. or) ushbu formula bilan aniqlanadi:
U
T
It. o-,=7- r /msin(cot)dcot=^Ia=0.318*I2a
Z TT U TT
I2a - dioddan o'tayotgan kuchlanish amplitudasi: I2a =3.14*IT. or Dioddagi teskari kuchlanish: Utes=3.14*UT. 0'r Chiqish kuchlanishining pulsatsiya chastotasi: /n=/t Koeffisent pulsatsiya Kn=1.57
Ushbu nazariy amaliy manbaalarga tayanib zamonaviy EHM uchun dastur yaratish orqali yoqoridagi hisoblash jarayonlarini ixchamlashtirish, aniqligini oshirish va xatoliklarni kamaytirishga erishish mumkin. EHM dasturini yaratish uchun Delphi-7 dasturlash muhitidan foylanaib yuqoridagi tegishli formulalar uchun EHMning maxsus kodlari qollaniladi. Yaratilgan dasturning kodlari quyida yoritiladi va natija rasmi keltiriladi.
unit Unitl;
interface
uses
Windows, Messages, Sysütils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs, StdCtrls, dxGDIPlusClasses, ExtCtrls, ComCtrls;
type
TForml = class(TForm)
Imagel: TImage; Edit13a: TEdit; Labell: TLabel; Edit13b: TEdit; Image4: TImage;
ButtonChiqish: TButton; Label4: TLabel; Image7: TImage; Image9: TImage; ImagelO: TImage; Imagell: TImage; Image12: TImage; Image13: TImage; Label6: TLabel; Editl4a: TEdit; Editl4b: TEdit; Label7: TLabel; Label8: TLabel;
Editl5a: TEdit; Editl5b: TEdit; Label9: TLabel; LabellO: TLabel; Editlla: TEdit;
Editllb: TEdit; Labelll: TLabel; Labell2: TLabel; Editl2a: TEdit; Editl2b: TEdit; Labell3: TLabel; Labell4: TLabel; Editl6a: TEdit; Editl6b: TEdit;
Labell5: TLabel; RadioButtonl3: TRadioButton; RadioButtonl4: TRadioButton; RadioButtonl5: TRadioButton; RadioButtonl6: TRadioButton; RadioButtonll: TRadioButton; RadioButtonl2: TRadioButton; Indikator: TLabel; Timerl: TTimer; Panell: TPanel; Button3: TButton; procedure ButtonChiqishClick(Sender: TObject); procedure TimerlTimer(Sender: TObject); procedure Button3Click(Sender: TObject); private
{ Private declarations } public
{ Public declarations } end;
var
Forml: TForml; Ut:Real; U2:Real; implementation
{$R *.dfm}
procedure TForm1.ButtonChiqishClick(Sender: TObject);
begin
Close;
end;
procedure TForm1.Timer1Timer(Sender: TObject); begin
Indikator.Color:=clLime;
Timer1.Enabled:=false;
end;
procedure TForm1.Button3Click(Sender: TObject); begin
if RadioButton11.Checked=True then begin
Indikator.Caption:='1-1';
Indikator.Color:=clBtnFace;
Timer1.Enabled:=true;
U2:=StrToFloat(Edit11b.Text);
Edit11a.Text:=FloatToStr(U2*2.22);
end;
if RadioButton12.Checked=True then begin
Indikator.Caption:='1-2';
Indikator.Color:=clBtnFace;
Timer1.Enabled:=true;
U2:=StrToFloat(Edit12b.Text);
Edit12a.Text:=FloatToStr(U2*3.14);
end;
if RadioButton13.Checked=True then begin
Indikator.Caption:='1-3';
Indikator.Color:=clBtnFace;
Timer1.Enabled:=true;
U2:=StrToFloat(Edit13b.Text);
Edit13a.Text:=FloatToStr(U2*0.45);
end;
if RadioButton14.Checked=True then begin
Indikator.Caption:='1-4';
Indikator.Color:=clBtnFace;
Timer1.Enabled:=true;
U2:=StrToFloat(Edit14b.Text);
Edit14a.Text:=FloatToStr(U2*1.41);
end;
if RadioButton15.Checked=True then begin
Indikator.Caption:='1-5';
Indikator.Color:=clBtnFace;
Timer1.Enabled:=true;
U2:=StrToFloat(Edit15b.Text);
Edit15a.Text:=FloatToStr(U2*1.57);
end;
if RadioButton16.Checked=True then begin
Indikator.Color:=clBtnFace;
Timer1.Enabled:=true;
U2:=StrToFloat(Edit16b.Text);
Edit16a.Text:=FloatToStr(U2*3.14);
end;
end;
end.
1 _ Bitta diodli to'g' rila g ich n i qo' IIa s h g a doir m isolla r ish la sh uch uii EH M dasturi
^lOjxJ
LJT o'r - to' g'ri langa n kuch Ian is lining la'sir ctuvchisi qiymati: Ut, ^ = Öt45 U3
IL- diodga kclgan kuchlanish la'sir etuvchisi; Un= Uijjinot; IJ2=2.22*UT 0-r
1diodga kclgan tokning ta'sir ctuvchisi; I2=1.57*IT
UJa- diodga kclgan kuchlanish amplitudes!: * U2;
ha— dioddan o'tayotgan kuchlanish amplitudasi: l:a =3.
Dioddagi teskari kuchlanish: UlB=3,141*UT. 0-r
Chiqish laic h Ian l shilling pulsatsiya chastotasi: /n-/i Tarmoq chastotasi: f\ Kjoeffisent pulsatsiya 1^=1.57
0 =0,45* |T~ ~ Volt
0,45 u2r 1-3
1° =2¿2* pT
1 2.22*UTL o'r <
1» =3,14* p
I jtea- =3.14*U| 0 j
Hisoblash
Volt
0 =1,41* |T ~ Volt U2a=Vz*U2 ri-4
[Chiqish j
1° =1,57* [i~~
h= 1.57*1,, ,vr
Muallif
Saydulla AbdurawmQnovich Jurayev
1° =3,14* pT
-3.14*1,
ADABIYOTLAR
1. Karimov A.S. va b. Elektrotexnika va elektronika asoslari. Masalalar to'plami va laboratoriya ishlari T. O'qituvchi. 1991 y.
2. Charls Gross Fundamentals of Electrical Engineering 2012 by Taylor & Francis Group, LLC CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business.
3. GiorgioRizzoniPrinciples and Applications. McGraw-Hill Higher Education 2010g.996r.
4. Planck Collaboration Planck 2013 results. XVI. Cosmological parameters. — arXiv:1303.5076
5. P. Giridhar Kiniand Ramesh C. Bansal, Energy management systems. Published by InTechJanezaTrdine 9, 51000 Rijeka, Croatia. Copyright © 2011 InTech. (p.61)
6. Gayibov T.SH. Energetika va energiya samaradorlik muammolari. O'quv uslubiy majmua. TDTU qoshidagi pedagogik kadrlarni qayta tayyorlash va ularni malakasini oshirish tarmoq markazi 2016 y.
Internet resurslari:
1. Infocom.uzelektron jurnali: www.infocom.uz
2. www.press-uz.info
3. www.ziyonet.uz
4. www.edu.uz
5. www.energystrategy.ru
6. www. uzenergy.uzpak.uz
7. http://www.ges.ru
8. http://www.solarhome.ru/hydro
