12Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
O'ZBEKISTONNING SUG'ORILADIGAN MAYDONLARIDA G'UZA VA HAMKOR EKIN O'STIRISH ISTIQBOLLARI
I. T. Ergashev
ToshDAU Samarqand filiali, t.f.d. professor
X. Q. Pardayev
katta o'qituvchi (PhD), ToshDAU Samarqand filiali
M. U. Negmatov
Tayanch doktorant, ToshDAU Samarqand filiali
ANNOTATSIYA
Maqolada respublikamizning sug'oriladigan dalalarda bir vaqtning uzida ikki xil ekin ekib, bir xil agrotexnka asosida hosil etishtirib, yer, suv, ug'it va boshqa manbalardan faol foydalanish, ko'proq hosil, foyda olish hamda tuproq unumdirligini oshirish bo'yicha ma'lumotlari keltirilgan.
Kalit so'lar: hamkor ekin, binar ekish usuli, oraliq ekin, qator kengligi, ekish sxemasi, o'sish fazasi.
ABSTRACT
The article presents information of our republic about simultaneous sowing of two different crops in irrigated fields, growing crops using the same agricultural technology, active use of land, water, fertilizers and other resources, obtaining a larger harvest, profit and increasing soil fertility.
Keywords: intercropping, binary cropping, intercropping, row width, planting schem, growth phase.
Kirish. Bugungi kunda jahon miqyosida aholining oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashda agrar sohaning o'rni va ahamiyati kundan-kunda oshib bormoqda. Jumladan mamlakatimizda ham mavjud resurs va imkoniyatlardan oqilona foydalanib, aholini qishloq xo'jalik mahsulotlari bilan ta'minlash, hosildorlik va manfaatdorlikni yanada oshirish, sohaga ilm-fan yutuqlari hamda zamonaviy yondashuvlarni joriy etish dolzarb masaladir.
May 12-
20
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
O'zbekiston Respublikasining ma'muriy chegarasidagi umumiy maydoni 2022 yil 1 yanvar holatiga ko'ra jami 44 million 892 ming 400 gektarni, sug'oriladigan yerlar esa 4 million 331 ming 700 gektarni tashkil qiladi. Shundan 1,1 million gektarga yaqin maydonda paxta ekinlari yetishtiriladi [1].
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda qishloq xo'jaligning ishlab chiqarishdagi ulushini oshirishda hamkor ekinlar yetishtirish tizimini rivojlantirish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri bo'lib qolmoqda.
Foydalanilgan materiallar va usullar. Bugungi kunda Respublikamizda 1,1 million gektarga yaqin maydonda paxta ekinlari yetishtirilayotganini inobatga olib g'o'za qator oralariga hamkor ekin sifatida paxta + loviya, paxta + no'xat, paxta + mosh, paxta + yasmiq, paxta + kungaboqar, paxta + piyoz kabi ekinlar yetishtirish qishloq xo'jaligida asosiy ekinlar hosildorligiga salbiy ta'sir etmagan holda qo'shimcha mahsulot yetishtirish, dehqon va fermer xo'jaliklarida qo'shimcha daromad olish, tuproq sifatini yaxshilash (hamkor ekin sifatida dukkakli ekinlar yetishtirilganda), iqlimiy xavflarni kamaytiradi va hosil yetishmasligi ehtimoli, biologik xilma-xillikni oshiradi hamda mavjud resurslardan samarali foydalanishni ta'minlaydi [3, 5].
Olingan natijalar va ularning ma'nosi. Hamkor ekin yetishtirish bir vaqtning o'zida kamida ikki yoki undan ko'p hosilni bir qismga qo'shish uchun keng imkoniyatlarni beradi. Mavjud yerlardan optimal foydalanish orqali yer birligidan unumdorlikni oshirishga qaratilgan yer resurslaridir. Ekinlarni tanlash, ekish geometriyasi va optimal sxemada va ekinlarning yaxshi rivojlanishida muhim ahamiyatga ega oraliq ekish tizimining muvaffaqiyatiga ta'sir etuvchi omillardir. Paxta keng tarqalgan ekin bo'lib rivojlanishining erta bosqichda o'rtacha o'sish sur'atiga ega bo'lishi uchun mos keladi hamda oraliq ekinlarni ekish imkoniyatini beradi. Oldingi tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, paxta oraliq ekinlari tizimida resurslardan unumli foydalanish natijasida nafaqat maydon birligidan, qolaversa yuqori hosildorlikka ham erishish imkonini beradi.
Ekinlarning rivojlanish fazalari bo'yicha tanlashda hamkor ekin yetishtirishni amalga oshirishda ekinlarni rivojlanish muddatlari asosiy omillardan biri bo'lib hisoblanadi. Aksariyat hollarda tavsiya etiladi hamkor ekin o'sishning har xil davriga ega bo'lishi kerak, aks holda bu komponentli ekinlar mavjud resurslar uchun o'zaro raqobatlashadi.
May 12-
21
Samarkand branch of Tashkent State
Agrarian University
Theoretical and practical foundations of
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023 O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy
^^^^^tishmng^azarjy^anmmiyaammm
1-rasm. Paxta+hamkor ekinlarni uzaro joylashtirish sxemasi
Ekinlarning bir-birini to'ldiruvchi assotsiatsiyasi turlari ekin tizimiga, ularning gullab-yashnashiga yordam beradi morfologik ifodalar va hosildorlikning oshishiga erishiladi. Shuning uchun, turli muddatdalarda pishib yetiladigan ekinlar tanlanishi foydalidir. Nisbatan baland asosiy ekinlar bilan oraliq ekinlar sifatida qisqa bo'yli dukkaklilar va sabzavotlar qisqa muddat bilan osongina kiritilishi mumkin.
Xulosalar. Hamkor ekinlar tizimida, an'anaviy dehqonchilik amaliyotida aralash turlarni kiritish orqali mavjud resurslar samarali foydalanish uchun keng imkoniyatlar yaratadi. G'o'zaga asoslangan hamkor ekin yetishtirish tizimi resurslardan foydalanish samaradorligini oshirib, bundan tashqari, funktsional xilma-xillik orqali hosil bo'ladi ekinlar bir vaqtning o'zida begona o'tlarni kamaytiradi va zararkunandalar populyatsiyasi susaytiradi. Shunday qilib, hamkor ekin ekish tizimini qabul qilish qishloq xo'jaligida qushimch daromad olish imkoniyatlarini yaratadi.
Hamkor ekin sifatida g'o'za bilan birgalikda mosh, loviya, no'xat, yasmiq, kungaboqar, past bo'yli makkajo'xori ekish bir vaqtning o'ziga ikki hosilli ekinlarni yetishtirish imkoniyati yaratiladi.
REFERENCES
1. Y3ÔeKHCTOH PecnyônHKacn npe3ngeHTHHHHr 2022 hhh 28 AHBapgarn nO-60-coH "2022-2026 nnnnapra Myn^arnaHraH ^Hra Y30eKHCTOHHHHr TapaKKHëT CTpareraflCH Tyrpncnga^rH OapMOHH
2. agro.uz
May 12-
22
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
3. http://iim.uz/recommended/view?id=27
4. D.Shadmanova., X.Bekmurodov., J.Dustov. Tuproq unumdorligi past yerlarda g'o'za va hamkor ekinlaeni hosildorligi. «Agro ilm» jurnali №4 2019 ToshKeHT, 2019 . - b.8
5. Advantages of Cotton Based Intercropping System: A Review December 2020 International Journal of Bioresource Science 7(2):51-57
May 12-
