CC BY
0INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© D.Q. Yusupaliyeva1H_
Uzbekistan davlat san'at va madaniyat institute, Toshkent, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: ma'lumki, televideniyaning maqsadi - inson dunyoqarashini kengaytirish, dunyoning go'zalligini idrok etishga yordam berish va ma'rifat ulashishdir. Ushbu maqolada, bugungi kunda teledasturlarning ahamiyati hamda uni tashkil qilishdagi muammo va kamchiliklar ilmiy nazariy tahlil qilinib, televideniyaning jamiyat hayotidagi ahamiyati yoritiladi.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqot olib borilayotgan fan va texnologiyalarni talabalarda qay darajada o'zlashtira olish va ularni bu fanni o'zlashtirishdagi qulayliklar va qiyinchiliklarni o'rganishdan keyingi ta'sir qilishini tahlil qilish uchun 5 ta ilmiy maqoladan iborat korpus yaratildi. Yig'ilgan maqolalar 2020-2023 yillar oralig'ida xalqaro va milliy akademik jurnallarda chop etilgan. Bu maqolalar tahlil qilindi va qiyosiy tahlil olindi.
MAQSAD: jamiyatda televideniya va uning rolini, ahamiyatini oshirish, rivojlantirish, nazorat qilish hamda yutuqlarini keng ommaga targ'ib qilish.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: televideniya paydo bo'lishi bilan ommaviy axborot vositalari tizimida sifat o'zgarishi yuz berdi — insoniyat ijtimoiy hayot voqealarini bevosita ko'rish imkoniyatiga ega bo'ldi, ijtimoiy ong bilan ijtimoiy borliq o'rtasida eng qisqa va qulay yo'l barpo etildi, inson ongiga va his-tuyg'usiga ta'sir etishning ishonchli vositasi vujudga keldi. televideniya garchi so'zni bosma ravishda ko'paytirmasdan ijtimoiy hayotni ovoz va tasvir vositasida aks ettirsada, u matbuotning, ommaviy axborot vositalarining bir turi hisoblanadi va uning strukturasi asosida ish ko'radi.
xulosa: auditoriyani keng qamrab olish hamda uning asosiy axborot kanaliga aylanishi uchun ommaviy axborot vositalari orasida radioda deyarli 40 yil, televideniyaga 13 yil vaqt kerak bo'lgan. Jurnalistika nazariyasining asosiy qonuniyatlari va tizimidan kelib chiqilsa, ma'lum bo'ladiki, hozirgi kunga qadar mutaxassislar tomonidan televideniening an'anaviy funktsiyalari sifatida axborot tarqatish, madaniy-ma'naviy, integrativ, ijtimoiy-pedagogik, tashkilotchilik, ta'limiy, rekreativ va boshqalar ko'rsatib kelingan. Televideniya orqali uzatiladigan ma'lumotlar OAVning boshqa turlari tomonidan beriladigan axborotlardan audiovizual xususiyatlarni mujassamlashtirgani bilan farqlanadi.
Kalit so'zlar: jamiyat, progressiv o'zgarish, demokratlashtirish jarayoni, liberallashtirish, press-klub, media tadbirlar, tamoyil.
Iqtibos uchun: Yusupaliyeva D.Q. O'zbekistonda jamiyatni liberallashtirish va
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №7
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
demokratlashtirish sharoitida televideniyaning rolini oshirish. // Inter education & global study. 2024. №7. B.423-435.
ПОВЫШЕНИЕ РОЛИ ТЕЛЕВИДЕНИЯ В ЛИБЕРАЛИЗАЦИИ И ДЕМОКРАТИЗАЦИИ ОБЩЕСТВА В УЗБЕКИСТАНЕ_
© Д.К. Юсупалиева1И
1 Государственный институт искусства и культуры Узбекистана, Ташкент, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: известно, что цель телевидения - расширить мировоззрение человека, помочь познать красоту мира, поделиться просвещением. В данной статье освещено значение телевизионных программ сегодня, проблемы их организации, материал научно-теоретического анализа, а также значение телевидения в жизни общества.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: с целью анализа того, в какой степени студенты могут освоить изучаемую науку и технику, а также влияние легкости и сложности освоения этой науки после обучения, создан корпус из 5 научных статей. Сборник статей 2020-2023 гг., опубликованный в международных и национальных изданиях. академические журналы между годами. Эти статьи были проанализированы и получен сравнительный анализ.
ЦЕЛЬ: увеличивать, развивать, контролировать и продвигать телевидение, его роль и значение для широкой публики.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: с появлением телевидения произошел качественный сдвиг в системе средств массовой информации - человечество получило возможность непосредственно видеть события общественной жизни, между общественным сознанием и общественным существованием установился кратчайший и удобный путь, человек стал надежным средством воздействия на его разум и чувства. Хотя телевидение отражает общественную жизнь в форме звука и изображения, не воспроизводя слова в печати, оно является разновидностью прессы и средств массовой информации и работает на основе своей структуры.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: среди средств массовой информации радио понадобилось почти 40 лет и 13 лет телевидению, чтобы охватить широкую аудиторию и стать основным информационным каналом. Исходя из основных закономерностей и системы теории журналистики, известно, что традиционными функциями телевидения эксперты до сих пор считают информационную, культурно-духовную, интегративную, социально-педагогическую, организационную, образовательную, развлекательную и другие показали. Информация, передаваемая по телевидению, отличается от информации, предоставляемой другими видами средств массовой информации, тем, что она включает в себя аудиовизуальные элементы.
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 7
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Ключевые слова: общество, прогрессивные изменения, процесс демократизации, либерализация, пресс-клуб, медиа-мероприятия, принцип.
INCREАSING THE ROLE OF TELEVISION IN LIBERАLIZING АND
DEMOCRАTING THE SOCIETY IN UZBEK^N_
© Dilafruz Q. Yusupaliyeva1®
1 State Institute of Art and Culture of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: It is known that the purpose of television is to expand the worldview of a person, help to perceive the beauty of the world, and share enlightenment. In this article, the importance of television programs today, the problem of its organization, material scientific theoretical analysis, and the importance of television in the life of the society are highlighted.
MАTERIАLS АND METHODS: in order to analyze the extent to which students c an master the science and technology they are studying, as well as the influence of the ease and complexity of mastering this science after training, a corpus of 5 scientific articles was created. A collection of articles 2020-2023, published in international and national publications. academic journals between years. These articles were analyzed and a comparative analysis was obtained.
АIM: to increase, develop, control and promote television and its role and importance to the general public.
DISCUSSION АND RESULTS: With the advent of television, a qualitative change took place in the mass media system - humanity had the opportunity to directly see the events of social life, the shortest and most convenient path was established between social consciousness and social existence, a person a reliable means of influencing his mind and feelings was created. Although television reflects social life in the form of sound and images without reproducing words in print, it is a type of press and mass media and works on the basis of its structure.
CONCLUSION: Among mass media, it took almost 40 years for radio and 13 years for television to reach a wide audience and become the main information channel. Based on the basic laws and system of the theory of journalism, it is known that until now, the traditional functions of television are considered by experts to be information dissemination, cultural-spiritual, integrative, socio-pedagogical, organizational, educational, recreational and others have shown. Information transmitted through television differs from information provided by other types of mass media in that it incorporates audiovisual features.
Для цитирования: Юсупалиева Д.К. Повышение роли телевидения в либерализации и демократизации общества в Узбекистане. // Inter education & global study. 2024. №7. С. 423-435.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Key words: society, progressive change, democratization process, liberalization, press club, media events, principle.
Bugungi kunda, axborot tarqatish sohasida jadal progressiv o'zgarishlar yuz berayotgan zamonda televideniyening rolini kuchaytirish fuqarolarning milliy ongini shakllantirish va rivojlantirish jarayonidagi asosiy ustuvor yo'nalishlardan biridir. Chunki murakkab va ziddiyatli demokratlashtirish jarayonini boshdan kechirayotgan O'zbekistondagi zamonaviy sharoitda odamlarning jamiyatda hukmron bo'lgan fikri katta ahamiyatga ega. Jamoatchilik fikri fenomeniga qiziqish bilan bir qatorda, uni yaratish jarayoniga, uni ishlab chiqarishning siyosiy texnologiyasini aniqlashga qiziqish ham kam emas.
Ushbu muammoni o'rganishning dolzarbligi nafaqat jamoatchilik fikrini o'rganish nazariyasi va metodologiyasini rivojlantirish ehtiyojlari, balki uni takror ishlab chiqarishning siyosiy samaradorligini oshirish, zamonaviy jamiyat rivojlanishining ijtimoiy-siyosiy muammolarini hal qilishda uning muhim xususiyatlari to'g'risidagi bilimlardan foydalanishning amaliy ehtiyoji bilan ham bog'liq.
Jamoatchilik fikrini shakllantirish va ifoda etish jarayonida ommaviy axborot vositalari muhim rol o'ynaydi. Ular jamiyatdagi barcha siyosiy voqealarning bevosita ishtirokchilaridir. Ommaviy axborot vositalari odamlar va siyosiy institutlarning siyosiy manfaatlarini ifoda etishga yo'nalgan bo'lib, alohida guruhlar va qatlamlarning xatti-harakatlari va siyosatdagi ishtirokiga ta'sir qiladi. Jamoatchilik fikrini shakllantirish va undan foydalanish jarayonida siklik texnologiyalar alohida rol o'ynaydi. Jamoatc hilik fikrini hosil qilishning siyosiy texnologiyasi ijtimoiy texnologiyaning bir turi bo'lib, jamoatchilik fikrini barqarorlashtirish yoki o'zgartirishga (holatini o'zgartirishga) qaratilgan siyosat subektlarining maqsadli amaliy faoliyatini tashkil etish va tartibga solish usulidir. Ommaviy axborot vositalari ushbu ijtimoiy texnologiyada muhim rol o'ynaydi, ular yetakchi siyosat subektlarining o'z vazifalarini amalga oshirishda instrumental rolni bajaradi, ommaviy axborot vositalarining aloqa institutlari sifatidagi ahamiyati tufayli ta'sir qilish vositasi hisoblanadi1. Tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, ishlab chiqarish nuqtai nazaridan jamoatchilik fikrini shakllantirish jarayonlarini tushunish ishlab chiqarish subyektlari, ishlab chiqarish obyekti (faoliyati), jarayonning omillari, mexanizmlari, shuningdek jarayon natijalari to'g'risida savollar tug'diradi.
Siyosatda jamoatchilik fikrini siklik ishlab chiqarish va undan foydalanish algoritmi, bizning fikrimizcha, sxematik tarzda quyidagicha ifodalanishi mumkin:
1 Вилков А.А., Некрасов С.Ф., Россошанский А.В. Политическая функциональность современных российских СМИ. Саратов: Издательский центр «Наука», 2011. - С. 93-94.
For citation: Dilafruz Q. Yusupaliyeva. (2024) 'Increasing the role of television in liberalizing and democrating the society in Uzbekistan', Inter education & global study, (7), pp. 423-435. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
1) muayyan siyosiy vaziyat to'g'risida obyekt (har qanday yirik ijtimoiy guruh) tomonidan jamoatchilik fikrini shakllantirish;
2) uni ommaviy axborot vositalarida, ushbu ijtimoiy guruhning rahbarlari bayonotlarida aks ettirish;
3) siyosiy munosabatlar subyektlari tomonidan jamoatchilik fikrini aniqlash;
4) siyosiy munosabatlar subyektlari dasturlari va faoliyatida ushbu jamoatchilik fikriga murojaat qilish;
5) siyosiy munosabatlar subyektlarining ushbu guruhida axborot-kommunikatsiya ta'siri natijasida jamoatchilik fikrini tuzatish2. Jamoatchilik fikrini shakllantirishning ushbu siklik algoritmi shartli ravishda ajratilgan, chunki amalda obyektga turli xil ijtimoiy va siyosiy subyektlarning ko'plab axborot oqimlari, shuningdek guruhning o'zi ichidagi axborot oqimlari ta'sir qiladi.
Shuningdek, yoshlar orasida jamoatchilik fikrini shakllantirishning siyosiy samaradorligi tahlil qilindi, bu siyosiy institutlarning ommaviy axborot vositalariga qo'ygan aniq siyosiy maqsadlarini amalga oshirish natijasidir. Bu ommaviy axborot vositalarida mavjud imkoniyatlarni hisobga olgan holda, yoshlar auditoriyasining ommaviy axborot vositalariga bo'lgan ehtiyojlarini hisobga olish asosida belgilangan maqsadlarga erishish darajasi bilan tavsiflanadi. Samaradorlikni baholash amaliy ahamiyatga ega, chunk i u "boshqaruv faoliyatining yo'nalishlari qanchalik to'g'ri tanlanganligini va u qanday natijaga olib kelishini aniqlashga imkon beradi"3. Shunday qilib, samaradorlik, bu - ommaviy axborot vositalari tomonidan jamoatchilik fikri va siyosiy xulq-atvorni mustahkamlash yoki o'zgartirish jarayonida erishilgan natijaning belgilangan maqsadlarga nisbatidir.
Shunga qaramay, ushbu konsepsiyaning nisbiyligini yodda tutish kerak. P.N.Kirichek ta'kidlaganidek, ommaviy axborot vositalari hokimiyatning dastlabki uchta tarmog'idan farqli o'laroq: "hech kimga hech narsaga ishora qila olmaydi yoki hech narsa bera olmay di, undan hech narsani tortib ololmaydi. Ular siyosiy faktlar, voqealar, hodisalar va axloqiy-rag'batlantiruvchi kayfiyatlarni publitsistik vositalar bilan ma'qullashlari yoki qoralashlari mumkin, bu esa hokimiyat institutlarini oqilona harakatga undaydi. Matbuotning quroli, bu - publitsistik so'zning obro'sidir4.
O'zbekiston ommaviy axborot vositalarining siyosiy jamoatchilik fikrini shakllantirishdagi ijtimoiy natijadorligini, avvalo, ularning faoliyati aholining ko'p qismi tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va axloqiy rivojlanishning umumiy vektori bilan o'zaro bog'liq holda o'rganish maqsadga muvofiqdir. Biroq, muammo shundaki, ushbu strategik vektorni aniqlashning o'zi turli siyosiy kuchlar va mafkuralarning raqobati sharoitida sodir bo'ladi.
O'zbekistonning turli ommaviy axborot vositalari ushbu kurashda faol siyosiy ishtiroki tufayli ommaviy ongga maqsadli ijobiy ta'sir ko'rsatishning obyektiv vositasini ifodalay
2 Уша манба-97-бет.
3 Масленникова Е. В. Оценка эффективности деятельности органов государственной власти при исполнении государственных функций // Вестник ПАГС, 2009, № 18. - С. 12
4 Киричек П. Н. Публицистика и политика: природа альянса. - Саранск, 1995. - С. 12.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
olmaydi. Bundan lashqari, jurnalistlar ko'pincha aholining ommaviy ongida hukmron bo'lgan siyosiy qadriyatlardan manipulyatsion ta'sir uchun asos sifatida foydalanadilar, uning maqsadi umuman ijtimoiy taraqqiyot va aholining siyosiy madaniyatini oshirish emas, balki saylovlarda muayyan siyosiy kuchlar va aniq rahbarlarni qo'llab-quvvatlashdir.
Shuni yodda tutish kerakki, turli xil ommaviy axborot vositalarining faoliyatini belgilashda ularning hokimiyat tuzilmalari va biznes elitalariga bog'liqligi hal qiluvchi rol o'ynaydi. Ommaviy axborot vositalarini tijoratlashtirish, ularning faoliyatida reklamaning rolini oshirish shunga olib keladiki, aniq ko'rsatuvlar va aniq jurnalistlarning reytingi tijorat samaradorligining eng muhim ko'rsatkichi bo'lib qoladi. Bunday holda, ijtimoiy samaradorlik ko'pincha deklaratsiyaga, maksimal foyda olish istagini yashiradigan pardaga aylanadi.
Rossiya televideniyesida G'arb teleko'rsatuvlari, seriallarining nusxalari paydo bo'lishiga har doim ham ma'naviy va axloqiy asoslarga, ayniqsa yoshlarga tahdid soladigan hodisa sifatida qarash shart emas. Ko'pincha mahalliy televizion mahsulotlar (bu seriallar va ko'ngilochar dasturlarga ham tegishli) sifati va ekrandagi hayotining davomiyligi jihatidan g'arbiy asl nusxadan ustundir. Va shunga qaramay, yillar davomida cho'ziladigan seriallar yoki shunga o'xshash shoular foyda olishga bo'lgan aniq munosabati tufayli asta-sekin eskirmoqda. O'zlaridan ochiqchasiga foydalanishayotganini anglagan holda, ba'zi tomoshabinlar manipulyatorlar ostida bo'lishni xohlamaydilar va bunday dasturlarga qiziqishni yo'qotadilar. Ularning boshqa qismi esa bunday dasturlarni yoki seriallarni tomosha qilish ularga hech qanday foyda keltirmasligini anglab etsa ham ularga o'rganib qoladilar, ular buni rad eta olmaydilar va rad etishni xohlamaydilar. Shu o'rinda quyidagi muhim fikrlar paydo bo'ladi:
1. Siyosiy aloqa tizimida televideniyening asosiy afzalligi uning tabiati bo'lib, u vizual va eshitish mumkin bo'lgan obrazlarni birlashtirishga, voqealar yoki hodisalarni dinamikada va harakatda ko'rsatishga imkon beradi. Aynan shu narsa uni bugungi kunda eng samarali va ommaviy ta'sir qilish vositasiga aylantiradi.
2. Tomoshabinlarga ekran orqali ta'sir qilishning o'ziga xos xususiyatlarini ochib berib, ushbu aloqa kanalining o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, televizion janrlarning o'ziga xos ekspressiv va texnik vositalar bilan farqlanishini aniqlash kerak. Televideniyeda asosiy janr sifatida siyosatchilarning chiqishlari va teledebatlar, reklamalar, videokliplar, videofilmlar, reklama shoulari va boshqalar ishlatiladi.
3. Televideniyening siyosatga ta'siri darajasi shunday ta'sirga erishdiki, biz siyosatni mediatizatsiya qilinishi yoki "mediakratiya davri"ning boshlanishi haqida gapirishimiz mumkin.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda shuni ta'kidlash kerakki, barcha televizion dasturlar mamlakat ichki siyosatining turli sohalarini: iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va boshqalarni yoritish bilan ajralib turadi. Xususan, televideniyeda jamiyat siyosiy tizi mini, uning alohida institutlarini, siyosiy munosabatlarni va institutlar o'rtasidagi munosabatlarni modernizatsiya qilish, takomillashtirishga qaratilgan siyosiy sohadagi ichki siyosat, ushbu
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
o'zaro ta'sirlarni tartibga soluvchi qoidalar, qonunlar normalari va umuman barqaror, samarali siyosatni yaratish masalalariga katta e'tibor qaratilmoqda. Tahlil davomida quyidagi fikrlar va xulosalar ham paydo bo'ldi: birinchidan, ijtimoiy-siyosiy hayotni demokratlashtirish va liberallashtirish jamiyatning ma'naviy va mafkuraviy asoslaridagi o'zgarishlar bilan uzviy bog'liqdir. Mustaqillikka erishgach, O'zbekiston jamiyati yagona davlat mafkurasidan voz kechdi va demokratlashtirishda muhim ahamiyatga ega bo'lgan milliy mafkuraga asoslana boshladi;
ikkinchidan, televideniye va ommaviy axborot vositalari milliy g'oyani fuqarolar ongiga tatbiq etishda va yangi g'oya asosida ongni shakllantirishda muhim kommunikativ vosita sifatida yangi g'oyalarni o'zgartirish va qabul qilishda, shuningdek, fuqarolarni ijtimoiy-siyosiy tarbiyalashda va ijtimoiy-madaniy hamda texnik tomonlarni ta'minlashda eng ta'sirchan vositaga aylandi. Bu, ayniqsa, juda qiyin va xavfli sharoitlarda yangi milliy g'oya asosida bir ijtimoiy tizimdan ikkinchisiga o'tish davrida aniq ko'ri nib qoldi;
uchinchidan, televideniye muhim ijtimoiy-siyosiy va tarbiyaviy funksiyani bajarib, barqarorlikni ta'minlash, fuqarolarning siyosiy ongi va madaniyatini, demokratiya hamda demokratik rivojlanishni tasdiqlashda zarur axborot makonini va shart-sharoitlarni yaratdi;
to'rtinchidan, fuqarolar ongidagi demokratik o'zgarishlar jamiyatni demokratlashtirishda ijobiy natijalar berdi. Teleko'rsatuvlar mustaqillik dunyoqarashi va ongini tasdiqlash, sodir bo'layotgan o'zgarishlarga yangi nigoh bilan qarash hamda ijtimoiy -siyosiy tarbiyaning maqsad va vazifalarini idrok etishga xizmat qildi;
beshinchidan, yangi siyosiy, kommunikativ texnologiyalardan foydalanish demokratik institutlarni, fuqarolarni ijtimoiy-siyosiy tarbiyalashda, liberal g'oyalarni shakllantirishda muhim rol o'ynadi. Ijtimoiy-siyosiy beqarorlikning ayrim holatlarining oldi olindi. Televideniye oldida turgan maqsad va vazifalar mustaqillikni saqlash, himoya qilish va mustahkamlash, erkin demokratik jamiyat qurish va liberallashtirishga xizmat qildi.
Shuningdek, demokratlashtirish sharoitida televideniyening fuqarolarning ongiga ommaviy ta'siri mexanizmlari o'rganildi. Demokratik jarayonning axborot oqimlariga bog'liqligi muammosi, shuningdek, televideniyening ommaviy ongga yashirin ta'sirini qo'llash masalasi ko'plab olimlar va mutaxassislar tomonidan ishlab chiqilgan5. Ba'zi tadqiqotchilar so'z erkinligisiz haqiqiy demokratiya bo'lishi mumkin emas degan xulosaga kelishdi, ommaviy ongni ommaviy aloqa vositalari orqali manipulyatsiya qilish esa u yoki bu tarzda shaxslarning fikrini bostirish va demokratiya asoslarini buzish bilan bog'liq.
Bugungi kunda ommaviy ongning ommaviy axborot vositalari ta'siri ostida o'zgarishini, shu jumladan, uni manipulyatsiya qilish fenomenini hamma biladi. Biroq, ushbu muammoning ijtimoiy-falsafiy jihatlarini o'rganish va zamonaviy ommaviy axborot vositalarida (xususan, televideniye) manipulyativ ko'rinishlarni tahlil qilish bo'yicha maxsus
5 Засурский И И Искушение свободой Российская журналистика 1990-2004. = М. Изд-во Московского университета, 2004., Богомолов Ю.А. Хроника пикирующего ТВ 2000-2002 гг. - М. МИК, 2004., Борецкии Р. А. В Бермудском треугольнике ТВ. = М. Икар, 1998., Брайант Д. Томпсон С. Основы воздействия СМИ. =М. Издательский дом Вильяме 2004., Паккард В. Тайные манипуляторы. = М. Смысл, 2004., Маклюэн М. Понимание Медиа - Внешние расширения человека / Пер с англ В. Никотаева, = М. -Жуковский КАНОН-пресс-Ц, Кучково поле, 2003., Рюмшина Л.И. Манипулятивные приемы в рекламе. — М-Ростов-на-Дону Март, 2004., Киреев О. Поваренная книга медиа-активиста. = М Ультра Культура, 2006.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
tadqiqotlar olib borilmagan. Zamonaviy globallashuv sharoitida ommaviy axborot vositalarining ta'siri ostida ommaviy ongni o'zgartirish jarayoni tezlashmoqda. Shaxslarning ongi turli darajadagi o'zgarishlarga duchor bo'ladi, bu media diksiyasi darajasiga ta'sir qiluvchi ko'plab omillarga bog'liq. Qadriyatlar, munosabatlaridagi o'zgarishlar, voqelikni idrok etishning o'zi tahlil qilinadi, bu turli ma'lumotlarning ta'siri natijasidir. Zamonaviy "ommaviy odam" ongida sodir bo'ladigan eng muhim o'zgarish tasvirlanadi - u yirtilib, parchalanib, mozaikaga aylanib, an'anaviy dunyoqarashning o'rnini egallaydi. Shunday qilib, televideniye "reallikni"ni yaratadi va retsipiyentlarning ongi va ruhiy holatiga ta'sir qilishning kuchli vositasi bo'lib hisoblanadi. Ushbu jarayonning natijasi ommaviy ongning o'zgarishi bo'lib, uning o'ziga xos turlari manipulyatsiya hisoblanadi.
Ommaviy axborot vositalari siyosatchilar, aktyorlar, musiqachilar, rejissorlarning turli xil obrazlarini shakllantiradi. Bunga ko'p jihatdan sahna imidjini yaratish uchun asos bo'lgan televideniye yordam beradi. Obrazni shakllantirar ekan, ommaviy axborot vositalari inson haqidagi g'oyani shakllantiradi, aholining e'tiborini unga jalb qiladi. Jamiyatga, uning holati va rivojlanishiga ta'sir qilish orqali ommaviy axborot vositalari taraqqiyotga hissa qo'shishi yoki uni orqaga tortishi mumkin. Jamoatchilik fikrini shakllantirish, muayyan ijtimoiy munosabatlarni rivojlantirish, e'tiqodlarni shakllantirish orqali ommaviy axborot vositalari odamni muayyan harakatlarga undaydi.
Ommaviy axborot vositalarining ta'siri natijalaridan biri, bu - xulq-atvor bilan bog'liq oqibatlardir: kimdir xuddi shunday harakat qilayotganini ko'rgandan so'ng, odam xuddi shunday harakatlarni amalga oshiradi (masalan, tovar sotib olish, saylovda ovoz b erish). Konseptual jihatdan xulq-atvorga ta'sir eng ko'zga ko'ringan ta'sir turi bo'lishi mumkin bo'lsa-da, uning ta'sir ko'lamini o'lchash ko'pincha juda qiyin bo'ladi; undan ham qiyini, aynan shunday xulq-atvor ommaviy axborot vositalarining ta'siri natijasi ekanligini isbotlashdir.
Zamonaviy inson nafaqat axborot muhitiga, balki ko'p jihatdan ommaviy axborot vositalari tomonidan shakllantirilgan hissiy muhitga ham singib ketadi. Tuyg'ular ommaviy axborot vositalarini idrok etishning ajralmas qismidir. Darhaqiqat, televideniye siyosiy reklama uchun asosiy vositadir. Bunday reklamalarning bir nechta turlari mavjud (videolar, videokliplar, videofilmlar; reklama dasturlari va siyosiy shoular, reklama maqsadlariga moslashtirilgan an'anaviy telejanrlar). Mazkur o'rinda siyosatga qiziqishni rag'batlantiradigan, siyosiy institutlarni qonuniylashtirishga, fuqarolarning siyosiy bilimlari darajasini oshirishga va siyosiy madaniyatni rivojlantirishga hissa qo'shadigan teledebatlarning rolini ta'kidlab o'tishsh kerak.
Televideniye sohasidagi mafkuraviy plyuralizm masalalari fuqarolik jamiyatini liberallashtirish va rivojlantirishning asosiy prinsipi sifatida ko'rib chiqildi va tahlil qilindi. Ma'lumki, televizion ko'rsatuv sohasini isloh qilish bo'yicha ustuvor vazifalarni hal etishda televideniye faoliyatini tartibga solishning meyoriy-huquqiy asoslarini yanada takomillashtirish, uning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, televideniye xodimlari o'rtasida ijodiy sog'lom raqobatni rivojlantirish, televideniye xodimlarini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash mexanizmlari (soliqlar, boshqa majburiy to'lovlar va tariflar bo'yicha
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
imtiyozlar, davlat subsidiyalari, grantlar va ijtimoiy buyurtmalar, shuningdek tahririyat xodimlarini ijtimoiy qo'llab-quvvatlash) alohida ahamiyat kasb etadi.
Televideniye faoliyatini liberallashtirishda 2019-yil sentabr oyida O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi huzurida Axborot sohasi va ommaviy kommunikatsiyalarni rivojlantirish masalalari bo'yicha jamoatchilik Kengashi tashkil etilishi muhim ahamiyat kasb etdi, uning asosiy vazifalari davlat va ommaviy axborot vositalari va fuqarolik jamiyati institutlari vakillarining "ochiq kommunikatsiyalarni rivojlantirishga qaratilgan sa'y-harakatlarni birlashtirish bo'yicha zamonaviy, demokratik va transperent platforma" sifatida samarali muloqotini ta'minlaydigan axborot makonini yaratishdan iborat".
2017-yil aprel oyida nodavlat notijorat tashkiloti sifatida ro'yxatdan o'tgan Xalqaro press-klubning (XPK) tashkil etilishi O'zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy vazifalarni amalga oshirishga qaratilgan. XPKning ta'sischilari sifatida Milliy teleradiokompaniya, O'zbekiston Milliy axborot agentligi, "Jahon" va "Uzbekistan Today" axborot agentliklari, UzReport va Zo'r TV telekanallari, "Xalq so'zi", "Narodnoye slovo" gazetalari va "Sharq biznes xabarnomasi", shuningdek, Daryo, "Gazeta.uz"6 internet nashrlari chiqishdi.
Xalqaro press-klub interaktiv maydon bo'lib, unda mazmunli tahliliy mazmun yaratilgan, davlat va xalq vakillari o'rtasida muloqot bo'lib o'tadigan, respublikada ro'y berayotgan voqea va islohotlar tezkorlik bilan muhokama qilinadi. Xalqaro press-klub sessiyalarida davlat vakillari o'z faoliyati natijalari to'g'risida nafaqat hisobot berib, xabardor qilishlari, balki jamoatchilik vakillari, jurnalistlarning savol va takliflarini tinglashlari ham ochiqlik tamoyilini hayotga tatbiq etishga, davlat hokimiyati, nazorat va muvozanat tizimi, shuningdek, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirishga xizmat qiladi. Xalqaro press-klub saytida vazirlik va idoralar rahbarlari, ekspertlar ishtirokida Xalq qabulxonalari faoliyati yakunlari, O'zbekistonning tashqi siyosati, inson huquqlarini himoya qilish masalalari, 2017-2021-yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasining amalga oshirilishi, 2022-2026-yillarda Yangi O'zbekistonni rivojlantirish strategiyasi va boshqa mavzularga bag'ishlangan uchrashuvlar va suhbatlar o'tkazish rejalashtirilgan. Press-klubda O'zbekistonga kelayotgan delegatsiyalar va yirik xalqaro tashkilotlar rahbarlari bilan ham ommaviy axborot vositalari vakillari bilan uchrashuvlar o'tkazilmoqda.
Xalqaro press-klubning birinchi yig'ilishi "Xalq bilan muloqot yili"ning asosiy media tadbirlaridan biriga aylandi va u darhol tegishli media-kontent yaratish, rasmiylar va ommaviy axborot vositalari o'rtasidagi ochiq muloqot uchun interfaol maydonga aylan di. Bu - O'zbekistonni rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasining amalga oshirilishining ifodasidir. Bu zamonaviy tarixda misli ko'rilmagan hodisa - bu birinchi marta mas'uliyatli diplomatlar mahalliy va xalqaro ommaviy axborot vositalariga ochiq bo'ldi. Shunday ekan, V. Cherchillning: "Diplomat - bu hech narsa demaslik uchun ikki marta o'ylab ko'radigan
6 https://www.gazeta.uz/ru/2017/04/07/pressclub/
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
odam " degan mashhur iqtibosi bu o'rinda to'g'ri kelmaydi. Shunday qilib, Xalqaro press -klub davlat vakillari va xalq o'rtasidagi ochiq, tanqidiy, qulay muloqot bo'lib, unda mamlakat ichki va tashqi siyosatining dolzarb masalalari muhokama qilinadigan, jamiyat manfaatlariga hamohang va ularni amalga oshirishning obyektiv shartlariga mos keladigan, jumladan, ta'lim, sog'liqni saqlash, harbiy, tabiiy resurslar, ijtimoiy ta'minot, shaxsiy huquq va erkinliklar, va boshqalar. Televideniyening saylovoldi voqealarini taqdim etishdagi muhim yo'nalishlari: yangiliklar relizlari, siyosiy reklama, nomzodlarning saylovoldi debatlarini yoritish. Ayni paytda O'zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi Prezident, parlament saylovlari, shuningdek, mahalliy kengashlar saylovini boshidan oxirigacha faol yoritib bormoqda. Jonli efirda munozalar o'tkazilmoqda.
Umuman olganda, saylovoldi tashviqotlarida televideniyening roli beqiyosdir. Agar bir necha yil avval mablag'larning katta qismi bosma tashviqot materiallarini ishlab chiqishga sarflangan bo'lsa, hozirda ularning asosiy qismi televideniye yordamida saylovoldi tashviqotini o'tkazishga sarflanmoqda.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Вилков A.A., HsKpacoB С.Ф., Россошaнский А.В. Политичес^я функционaльность современных российских СМИ. CaparaB: Издaтельcкий центр «HayKa», 2011. - С. 93-94.
2. Ушa мaнбa-97 бет
3. Мacленникoвa Е. В. Оцен^ эффективности деятельности органов гocудapcтвеннoй влacти при исполнении гocудapcтвенных функций // Вестник ПАГС, 2009, № 18. - С. 12
4. Киричек П. Н. Публицисти^ и пoлитикa: пpиpoдa aльянca. - Capaнcк,1995.- С.12.
5. Зacуpcкий И И Искушение свободой Российшя жуpнaлиcтикa 1990-2004. = М. Изд-во Московского унивеpcитетa, 2004., Богомолов Ю.А. Хpoникa пикирующего ТВ 2000-2002 гг. - М. МИК, 2004., Борецкии Р. А. В Бермудском треугольнике ТВ. = М. Игар, 1998., Бpaйaнт Д. Томпсон С. Основы воздействия СМИ. =M. Издaтельcкий дом Вильяме 2004., Пaккapд В. Тaйные мaнипулятopы. = М. Смысл, 2004., Мaклюэн М. Пoнимaние Медиa -Внешние pacшиpения челoвекa / Пер с aнгл В. Hикoтaевa, = М. -Жуковский КАНОН-пресс-Ц, Кучково поле, 2003., Рюмшинa Л.И. Мaнипулятивные
6. https://www.gazeta.uz/ru/2017/04/07/pressclub/
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
HYusupaliyeva Dilafruz Qahramonovna, O'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti dotsenti, siyosiy fanlar doktori, [Юсупалийева Дилафруз Кахрамоновна, доцент Гocудapcтвеннoгo инcтитутa иcкуccтвa и культуры Узбекиcтaнa, доктор политических нaук ], [Dilafruz Q. Yusupaliyeva, Associate Professor of the State Institute of Art and Culture of Uzbekistan, Doctor of Political Sciences]; manzil: O'zbekiston, Toshkent shahar Mirzo Ulug'bek tumani Qorasuv 4, 3b, 6-xonadon; ^дрес: Узбеки^^ Тaшкент, Мирзо Улугбекский paйoн, Кapacув, 4, 3б, дом 6]; [address: Uzbekistan, Tashkent city, Mirza Ulugbek district, Karasuv, 4,3b, building 6.]
