CC BY
72Mahmudova Guljahon,
Mirzo Ulg'bek nomidagi O'zbekiston Milliy Universiteti, Iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi professori vazifasini bajaruvchisi, i.f.d., dotsent. Toshkent, O'zbekistan
Qudratov Azizbek,
Mirzo Ulg'bek nomidagi O'zbekiston Milliy Universiteti Iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi 2-bosqich magistranti,Toshkent, O'zbekistan
O'ZBEKISTONDA INNOVATSION KLASTERLARNING XORIJ TAJRIBASIDAN FOYDALANISH ISTIQBOLLARI
UDK: 338.2
DOI: 10.34920/E!F/VQL_2023_!SSUE_1_7
MAXMUDOVA G., QUDRATOV A. O'ZBEKISTONDA INNOVATSION KLASTERLARNING XORIJ TAJRIBASIDAN FOYDALANISH ISTIQBOLLARI
Maqolada Yevropa Ittifoqi mamlakatlarining innovatsion klasterlar bo'yicha tajribasi o'rganilgan. O'zbekiston Respublikasida agrosanoat klasterlarini tashkil etish istiqbollari va innovatsion klasterlash siyosati yo'nalishlari ko'rsatilgan. Klasterlar import o'rnini bosishga yordam beradi, bu esa viloyatlarning strategik rivojlanish maqsadlarini bajaradi, istiqbolda resurslarnidan yanada samarali foydalanishga imkon beradi, yalpi hududiy mahsulotni oshiradi.
Kalit so'zlar: milliy iqtisodiyot, innovasion kaster, iqtisodiy o'sish, raqobatbardoshlik, agrosanoat klasteri, hududiy agrosanoat klasteri.
МАХМУДОВА Г., КУДРАТОВ А. ПЕРСПЕКТИВЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ ЗАРУБЕЖНОГО ОПЫТА ИННОВАЦИОННЫХ КЛАСТЕРОВ
В статье рассматривается опыт стран Европейского союза по созданию инновационных кластеров. Показаны перспективы создания агропромышленных кластеров в Республике Узбекистан и направления инновационной кластерной политики. Кластеры способствуют замещению импорта, что отвечает стратегическим целям развития регионов, позволяет более эффективно использовать ресурсы в будущем, увеличивает валовой региональный продукт.
Ключевые слова: национальная экономика, генератор инноваций, экономический рост, конкурентоспособность, агропромышленный кластер, региональный агропромышленный кластер.
MAKHMUDOVA G., QUDRATOV A. PROSPECTS FOR USING FOREIGN EXPERIENCE OF INNOVATIVE CLUSTERS IN UZBEKISTAN
The article examines the experience of the countries of the European Union in creating innovation clusters. The prospects for the creation of agro-industrial clusters in the Republic of Uzbekistan and the directions of innovative cluster policy are shown. Clusters contribute to import substitution, which meets the strategic goals of regional development, allows for more efficient use of resources in the future, and increases the gross regional product.
Key words: national economy, innovation caster, economic growth, competitiveness, agro-industry cluster, regional agro-industry cluster.
Kirish. Innovatsiyalar klasterining (IK) ta'rifi biznes1 klasterining asl kontseptsiyasining evolyutsi-yasi bo'lib, uni Maykl Porter 1990 yilda «ma'lum bir sohada o'zaro bog'langan kompaniyalar va tegishli institutlarning geografik jihatdan yaqin guruhi» sifa-tida taklif qilgan.
Raqobatbardoshlikni oshirish va innovatsion faoliyatni jadallashtirishga sharoit yaratuvchi klaster-lashtirish global raqobat hamda milliy va mintaqaviy rivojlanishning zamonaviy talablariga javob berish imkoniyatini yaratadi. Klasterning o'ziga xos xususi-yati shundaki, unda maqsadli tadbirkorlik faoliyati shakllanadi hamda unga kiruvchi har bir element yakuniy mahsulotni ishlab chiqarish zanjirida ishtirok etadi. Iqtisodiyotni rivojlantirishning klasterli yon-dashuvi yangicha boshqaruv texnologiyasi bo'lib, ushbu yondashuv nafaqat alohida hudud yoki tar-moq, balki butun mamlakat raqobatbardoshligini oshirish imkoniyatini beradi. Innovatsion klasterlar raqobatga uchta keng yo'l bilan ta'sir qiladi: birin-chidan, ushbu hududda joylashgan kompaniyalar samaradorligini oshirish orqali; ikkinchidan, innovatsiyalar yo'nalishi va rag'batlantirish orqali, bu esa kelgusida hosildorlikning o'sishini ta'minlaydi; uchinchidan, klasterning o'zini kengaytiruvchi va mustahkamlaydigan yangi korxonalar shakllan-ishini rag'batlantirish orqali. Klaster o'zining har bir a'zosiga mustaqilligidan voz kechishni talab qilmas-dan, Innovatsion klasterlar kattaroq miqyosga ega rasmiy ravishda boshqa korxonalar bilan hamkorliq qilib foyda olish imkonini beradi.
Innovatsion klasterning bir qismi kompaniyalarga:
- ma'lumotlar manbalarini olishda samaraliroq ishlash imkonini beradi;
- axborot, texnologiya va kerakli muassasala-rga kirish;
- tegishli kompaniyalar bilan hamkorlikda ish-lash; va
- rivojlanishni rag'batlantiradi.
Tadqiqot maqsadi. Bozor iqtisodiyoti sharoi-tida tobora o'sib borayotdan raqobatbardosh iqti-sodyotda innovatsion O'zbekiston Respulikasi agro sanoat klasterlarini taraqiy ettirish buyicha tafsiyalar ishlab chiqish.
Tadqiqot ishining ob'yekti: Yevropa innovatsion klasterlari va O'zbekiston Respublikasi agro sanoat klasterlari.
1 https://uz.wikidea.ru/wiki/Clusters_of_Innovation
Tadqiqot predmeti: O'zbekiston Milliy innovatsion tizimlardagi agro sanoat klasterlaring faoliyati.
Tadqiqot usullari: Iqtisodiy klasterlar talablaridan kelib chiqib mintaqalarni qaysi hududiga mos kel-ishini aniqlash va iqtisodiy klasterlarni mintaqalarda joriy qilish maqsadida tadqiqot jarayonida tizimli tahlil, qiyosiy va iqtisodiy tahlil, iqtisodiy taqqos-lash, natijalarini tahlil qilish usullaridan keng foy-dalanilgan.
Asosiy tahlil va natijalar.
Keng bozor haqida texnik va raqobatbardosh ma'lumotlar klaster ichida to'planadi va hamkor-lar unga kirishni afzal ko'radilar. Kompaniyaning doimiy innovatsiyalarni amalga oshirish qobiliyatida klaster muhim rol o'ynaydi. Rentabellikni oshirish-ning joriy xususiyatlaridan ba'zilari innovatsiyalar va mahsuldorlikning o'sishiga yanada keskin ta'sir qiladi. Murakkab xaridorlar ko'pincha klasterning bir qismi bo'lganligi sababli, klasterdagi kompaniyalar odatda izolyatsiya qilingan raqobatchilarga qara-ganda bozorda yaxshiroq imkoniyatga ega bo'ladilar.
Klasterlarga mahalliy yetkazib beruvchilar va hamkorlar innovatsion jarayonda yaqindan ishtirok etishlari mumkin, bu esa mijozlar talablariga yaxshiroq mos kelishini ta'minlaydi. Yetkazib beruvchi-larga tayanadigan kompaniya boshqa tashkilotlar bilan hamkor bo'lgan har bir faoliyatda, masalan, shartnoma tuzish yoki material yetkazib berish yoki tegishli texnik va xizmat ko'rsatish yordamini olishda katta qiyinchiliklarga duch keladi.
Vertikal integratsiyalashgan kompaniyalarda innovatsiyalar qiyinroq bo'lishi mumkin, ayniqsa qiyin o'tish davriga duch kelgan kompaniyalarda, agar innovatsiya ichki aktivlarning qiymatini pasaytirsa yoki yangilari ishlab chiqirayotganda joriy mahsu-lotlar yoki jarayonlar saqlanib qolishi kerak bo'ladi. Rahbarlar o'z kompaniyalarini boshqalardan ajratib ko'rsatish uchun bir-biri bilan raqobatlashadilar2.
Shu sabablarga ko'ra, klasterlar kelgusi o'nlab yil-lar davomida innovatsiyalar markazlari bo'lib qolishi mumkin. Ilg'or klasterlar odatda umumiy yoki juda o'xshash ma'lumotlardan foydalanadigan tegishli tar-moqlarni o'z ichiga olganligi sababli, yetkazib beruvchilar kengaytirilgan imkoniyatlardan foydalanadilar. Klasterlar turli sabablarga ko'ra yangi korxonalarni yaratishga yordam beradi. Klasterda ishlaydigan shaxslar o'zlari atrofida biznes tashkil etishlari mum-
2 Clusters and the New economics of Competition by Michael E. Porter; Harvard Business Reviev; (1998)
ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)
1-rasm. Yevropa innovatsion klasterlaring qo'llashning umumiy ko'rinishi1.
kin bo'lgan mahsulot yoki xizmatlardagi bo'shliklarni osonroq his qilishlari mumkin. Rivojlangan inovat-sion klasterlar odatda umumiy yoki juda o'xshash ma'lumotlardan foydalanadigan tegishli tarmoqlarni o'z ichiga olganligi sababli, etkazib beruvchilar ken-gaytirilgan imkoniyatlardan foydalanadilar.
Bundan tashqari, bozorga kirish uchun to'siqlar boshqa joylarga qaraganda ancha past bo'ladi. Innovatsion klaster bilan oldindan tanish bo'lgan mahalliy moliya institutlari va investorlar ushbu klasterga nis-batan pastroq risk baholaydilar. Bu omillarning bar-chasi, agar korxona muvaffaqiyatsiz bo'lsa, klasterga kirishi va undan chiqish xavfini kamaytiradi.
Klaster siyosati amaliyoti so'nggi o'n yil ichida ham rivojlandi, ammo kontseptual fikrlashdagi yutuqlarga ta'sir qilmadi. Hozirgi vaqtda klaster siyosati bo'yicha keng ko'lamli sa'y-harakatlar mavjud bo'lib, ular kontseptual bahslarda muhokama qil-ingan barcha sa'y-harakatlarni qamrab oladi. Bu siyosatlar sabab bo'lgan natijalarning bir xil darajada keng doirasi mavjud bo'lib, ular hammaga ko'p man-faatlarni beradi. Bu yo'nalishda biroz oldinga siljish bor. Klasterni xaritalash ishlari ko'proq ma'lumotlarni ishlab chiqarish va klaster tashabbusi ishlash mod-eli (KTIM) Birinchi CI Greenbookda2 taqdim etilgan.
1 http://clustermapping.us/content/cluster-mappingmethodology.
2 The Cluster Initiative Greenbook 2.0 written by Goran Lindqvist, Christian Ketels, Orjan Solvell
Klaster siyosati amaliyotining evolyutsiyasini ko'rib chiqish orqali misol keltirish mumkin.
Yevropa tajribasi. Yevropa iqtisodiy siyosatda ishlab chiqaruvchilar so'nggi yigirma yil ichida klaster dasturlarini yaratishda eng faol bo'ldi.
2000 yilda klaster siyosatining birinchi to'lqini boshlandi. Yevropa institutlari tajribaga a'zo dav-latlar va mintaqalar darajasida munosabat bildirishdi. Klaster siyosati asosan qo'llab-quvvatlash uchun mavjud kichik va o'rta kompaniyalar dasturlarning kengaytirmasi sifatida qaraldi. Yevropa Komissiyasi ishni o'ziga xos ba'zi tor tajribalar, ba'zilarida klaster sa'y-harakatlarini qo'llab-quvvatlash bilan boshladi. PHARE dasturi orqali Markaziy va Sharqiy Yevro-padagi nomzod davlatlar klaster siyosati va klasterlar bo'yicha ma'lumotlarni yig'ishni boshladi. 2005 yilda Lissabon kun tartibi qayta ishga tushirilgan-dan so'ng, Yevropa Ittifoqi strategiyasini yaxshilash bo'yicha Yevropa Ittifoqining global raqobatbardosh-likni ta'minlay olmadi va kutilgan natijalar bermadi. Shunda klaster harakatlari - yangi salohiyat vosi-talardan biri sifatida belgilandi. Klasterlar innovatsion siyosatning quroliga aylandi.
2007 yilda Yevropa Komissiyasi klaster siyosatini qo'llab-quvvatlash borasida ancha qat'iy qadamlar tashlay boshladi. Bu vaqtda asosiy e'tibor ushbu yangi vositani tushunishda umumiylikka va Innovatsion klaster siyosatiga butun Yevropa bo'ylab ishlab chiqaruvchilar qaratildi. Klasterlar bo'yicha yuqori darajadagi maslahat guruhi loyihasini ishlab chiq-
ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)
ildi. Yevropa klasteri memorandumi, hujjat va klaster harakatlarining salohiyati rolini belgilab berdi. Bu butun mintaqalardan majburiyatni o'z ichiga olgan Yevropa bunday sayiharakatlardan foydalanish va Yevropa Komissiyasiga bunday faoliyat uchun qulay muhit yaratish buyicha aniq takliflar ishlab chiqildi. Komissiya innovatsion klaster siyosati uchun bilim infratuzilmasiga, Yevropa Klaster Observatoriyasini ishga tushirish va ilmiy qo'llanmalarni ishlab chiq-ish uchun bir qator loyihalarni moliyalash va amaliy qo'llanmalarga sarmoya kiritdi.
2010 yilda asosiy e'tibor klaster siyosatidan foy-dalanishni rag'batlantirishga va Yevropada klaster siyosati sifatini oshirishga qaratildi. Yevropa klaster Komissiyasi takomillashtirish vositalarini ishlab chiq-ish uchun bir qator yangi loyihalar ishlab chiqdi. 2020 yilda, Yevropa bo'ylab jami 2950 ta mintaqa-viy sanoat klasterlari mavjud bo'lib, ulardan 198 tasi yuqori samaradorlikka ega, 898 ta o'rtacha samarali klasterlar va 18541 ta asosiy ko'rsatkichli klasterlardir. 15 053 eksport qiluvchi sho'balari bo'lgan hududiy iqtisodiyotda klasterlarning o'ziga xos kuchini ko'rsatolmaydigan va yetarlicha ixtisoslashuvga ega bo'lmaganlari ham mavjud.
Yevropa iqtisodiy klasterlarining o'ziga xos xususi-yatlari quyidagicha2:
1. Klaster dasturlari quyidagi uchta asosiy maqsaddan biriga qaratilgan:
• hududiy iqtisodiyotni rivojlantirish
• milliy sanoatni rivojlantirish
• mamlakat iqtisodiyotining ilmiy-tadqiqot salohiyatidan tijorat maqsadlarida foydalanish.
2. Ko'pgina klaster dasturlari hali ham hukumat kun tartibida muhim o'rin tutadi.
Yevropadagi ko'pchilik klaster dasturlari umu-miy milliy yoki yuqori xususiyatga ega mintaqaviy siyosat kontekstida faoliyat yuritadi, garchi ularning ko'pchiligi 20 yildan ortiq vaqt davomida ishlayot-gan bo'lsa ham. Bundan tashqari, ularning aksariyati umumiy milliy strategiyaga kiritilgan yoki ularning byudjeti nuqtai nazaridan muhim ahamiyatga ega. Biroq, turli Yevropa mamlakatlarida byudjetlarining hajmi katta farq qiladi.
3. Boshqa moliyalashtirish dasturlari bilan ham-korligini takomillashtirish.
1 https://www.cluster-analysis.org/downloads/InputPaper_ COMWorkshopSeptember_published
2 https://cspo.org/legacy/library/110215F4ZY_lib_ Feinsonlnnovatio.
4. Xalqarolashtirish ko'pincha klasterlar uchun asosiy mavzudir.
5. Dastur egalari rivojlanayotgan individual klasterlar boshqarishda faolroq rol o'ynaydi.
6. Klaster boshqaruvi mukammalligi axamiyatli hisoblanadi.
7. Baholash va natijalarni ulchash muhim ahami-yat kasb etadi.
8. Klaster siyosati Yevropa Ittifoqining kengayishi bilan muhimroq ahamiyatga ega bo'ldi.
9. Yevropa mintaqaviy taraqqiyot jamg'armasi innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash dasturlari va klaster dasturlari o'rtasida yaxshiroq aloqa o'rnatishga olib keldi.
O'zbekistonda klasterlarning tashkil etilishi 2017 yildan boshlandi. O'zbekiston Respublikasi Preziden-tining 2017-yil 19-maydagi "Buxoro viloyatida zamo-naviy paxtachilik-to'qimachilik klasterini tashkil etish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PQ-2978-son qarori asosida Buxoro viloyatida "VST cluster" MCHJ QK hamda 2017-yil 15-sentyabrdagi "Sirdaryo viloyatida zamonaviy paxtachilik-to'qimachilik klasterini barpo etish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PQ-3279-son qarori asosida "Bek cluster" MCHJ QK paxta-to'qimachilik klasterlari tajriba-sinov tariqasida tashkil etildi. Klaster tizimi yaxshi natija ko'rsatganidan keyin, mamlakatimiz bo'ylab turli klasterlar tashkil etildi. Bugungi kunda respublikada paxta-to'qimachilik, g'allachilik va meva-sabzavotchilik klasterlari faoliyat olib bormoqda.
O'zbekiston Respublikasida 2021 yilda, Meva -sabzavotchik klasterlari umumiy soni: 245 ta, Birik-tirilgan yer maydoni: 179,2 ming ga. 15,3 ming nafar fermer xo'jaliklari bilan 147,9 ming gektar yer maydonlarida meva-sabzavot mahsulotlari yetishti-rish bo'yicha fyu'chers shartnomasi asosida ish olib borilmoqda. 62 ta klasterlarda quvvati 956,2 ming tonna bo'lgan qayta ishlash zavodlari, 32 ta klasterlarda quvvati 290,5 ming tonna bo'lgan mahsulotni saralash va qadoqlash, 23 ta klasterlarda quvvati 230,5 ming tonnalik mahsulotni quritish hamda 136 ta klasterlarda quvvati 360 ming tonnalik oddiy va muzlatkichli omborxonalar mavjud.
Paxta-to'qimachilik klasterlari soni: 134 ta, birik-tirilgan yer maydoni: 1 034,2 mln. gektar. 28,2 ming ta fermer xo'jaliklari bilan bozor tamoyillari asosida, 873 ming gektar yer maydonida paxta yetishtirilmoqda. Klasterlarning 22 tasida paxtani qayta ishlashning 5 ta bosqichi, 21 tasida 4 ta bosq-
ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)
' 54 ИНВЕСТИЦИЯЛАР ВА ИННОВАЦИЯЛАР / ИНВЕСТИЦИИ И ИННОВАЦИИ '
ч_:__
2-rasm. O'zbekiston Respublikasida 2017 va 2021 yillarda don va dukkakli, meva va sabzavot, paxta ishlab chiqarish hajmi (agro.uz malumotlar asosida), tonnada.
12748634
13601814
7288522
7634575
2793689
3285646
Don va dukkakli don Kartoshka Meva va sabzavot
■ 2017 12021
Paxta
ich, 30 tasida 3 ta bosqich, 38 tasida 2 ta bosqich va 23 tasida 1 ta bosqich qamrab olingan.
G'allachilik klasterlari umumiy soni: 157 ta, birik-tirilgan yer maydoni: 1 038 ming gektar va 36,0 ming ta fermer xo'jaliklari bilan 957 ming ga yer may-donida g'alla yetishtirish bo'yicha hamkorlik olib borilmoqda.
Diagrammadan ko'rinib turibdiki, don va dukkakli don yetishtirish hajmi 2021 yilda 2017 yildagi hosildagiga nisbat 5% oshdi, bu 346053 tonnaga teng. Kartoshkayetishtirish hajmi 4 yil ichida 18 % oshganini, bu o'sish 491 957 tonnani tashkil etdi. O'zbekiston respublikasida me'va va sabzavot yetishtirish hajmi 4 yil davomida 6,7% oshgan. Paxta yetishtish esa hajmi esa 405 000 tonnaga oshgan bu kursatkich 15% o'sishni bildiradi. Bundan kurish mumkinki, 2017 yilda boshlandan inovtasion klaster siyosati uz samarsini bermoqda.
O'zbekiston Respublikasining iqtisodiy rivojlan-ishida hukumat faol rol o'ynamoqda. 2022 yilning 7 iyulda 2022-2026-yillarda O'zbekiston Respublikasining innovatsion rivojlanish strategiyasi1 qabul qilindi va bu strategiyada asosiy yo'nalishlardan biri inno-vatsion klasterlar bo'ldi.
Innovatsion klasterlarni rivojlantirishning asosiy maqsadlari quyidagicha:
• klasterlar institutsional mexanizmlarini tako-millashtirish;
• yangi turdagi mahsulotlar va innovatsion texnologiyalar yaratish;
• g'oyadan yakuniy iste'molchigacha bo'lgan kompleks tizimini ta'minlash;
• innovatsiyalarga bo'lgan talabni rag'batlantirish;
• yaratilgan kapitalni nnovatsiyalarga qayta yo'naltirish tizimini shakllantirish;
• Innovatsion klasterlar sonini 3 barobar oshirish;
• hududlardagi innovatsion markazlar sonini 494 tagacha yetkazish;
• innovatsion startaplar sonini 1 437 tagacha yetkazish;
Agrosanoat mamlakatning axamiyatli sohalaridan biri xisoblanadi va uni rivojlantish uchun innovatsion yondoshuv talab etiladi. O'zbekiston respublikasining YAIMida qishloq hujaligi 16 %2 ni tashkil etadi. Yanada rivojlantirish, iqtisodiy barqorar va raqobar-dosh bo'lishi uchun klasterlash usuli samarli hiso-blanadi. Klasterlarning eng sungi technologiyalar-dan foydalanishi samardorlikni talab etadi va bun-ing uchun katta miqdorda kapital yonaltirish kerak buladi. Klasterlar miqyosi katta bo'lganligi uchun yuqori texnologiyadan foydalanishga imkon beradi.
Hulosa va takliflar.
Viloyat agrosanoat klasteri tuman agroklaster-laridan tashkil topadi3.
1 2022-2026-yillarda O'zbekiston Respublikasining innovatsion rivojlanish strategiyasini tasdiqlash to'g'risida
2022-07-07 | Hujjatlar O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni.
2 Stat.uz
3 https://www.isc.hbs.edu/Documents/pdf/Cluster%20 Mapping%20as%20a%20Tool%20for%20Development .
O'zbekiston Respublikasida agrosanoat klaster-larining ko'pchiligi bir tuman fermer ho'jaliklaridan tashkil topgan. Agrosanoat klasterlari viloyat dara-jasida tashkil etilsa mahsulot ishlab chiqarish hajmi o'sadi. Ya'ni, viloyat agrosanoat klasterlari bir qan-cha tuman meva va sabzovat, paxta va g'alla fermer xo'jaliklaridan tashkil topadi. Shu bilan birga yuqori to'lov qobiliyati tufayli yangi qishloq hujaligi texnika-larini sotib olishi yoki o'zlari ishlab chiqarishni tashkil qilishi mumkin.
Viloyat agrosanoat klasterlari uning tarkibiga kiruvchi tumanlar agro sanoat klasterlaridan tashkil topadi.
Tuman agrosanoat klasteri esa fermer xujaliklar-dan tashkil topadi. Bu viloyat agro sanoat klasterda yetishtirilgan mahsulotlarni klasterlaring o'zida qayta ishlab tayyor mahsulot holiga keltiradi. Paxtani qayta ishlab kiyim - kechak ishlab chiqarib sotadi. Bu klasterlarda moliyaviy mablag'lari miqyosi yuqori bulganligi uchun qishloq hujaligi texnikalarini ishlab chiqarishi mumkin. 1 ta viloyat agrosanoat moliyaviy imkoni bunga yetmasa bir necha viloyat agrosanoat klasterlar birgalikda qishloq hujaligi texnikalarini ishlab chiqarishni yo'lga quyishi mumkin.
O'zbekistonda agrosanoat klasterlarini viloyat darajasida innovatsion rivojlanishi bir qator afzal-liklarga boshlaydi:
3-rasm. Viloyat miqyosidagi agrosanoat klasterlar.
/-\
Viloyat agrosanoat
klaster
V_
• Raqobatbardoshlik;
• Investitsion jozibador;
• Texnologiyaning so'ngi yutiqlaridan foy-dalanish;
• Qushimcha ish urinlarini yaratish;
• Rentabellikning yuqoriligi;
• Shu soxadagi urtacha ish haqining kutarilishi;
• Qayta ishlash sanoating rivojlanishi.
Xulosa.
Umimiy olganda innovatsion klaster raqobatbardoshlik taminlovchilardan biri hisoblanadi va shu bilan bir samaradorlik omilidir. Inovvatsion klasterlar Yevropa ittifoqi iqtisodiy siyosatida axamiyatli hisoblanadi. Milliy innovatsion tizimlarda klasterlashtirish shu sohada innovatsion yondashuvni talab qiladi yoki yangi innovatsiyalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, Yevropa mamlakatlarida ilmiy tadqiqotlar o'tkazish innovatsion klasterlarni tashkil etishda va rivojida asosiy diqqat markazida bo'ldi.
Yuqorida keltirilgan, Innovatsion agro sanoat klasterlari Viloyat miqyosida bo'lishi innovatsion agrotexnologiyalar rivolantirish extimolini oshiradi. Agar viloyatlar miqyosida agro sanoat klasterlari tashkil etilsa, O'zbeksiton Respublikasida, bu klasterlar ishlab chiqarishning zaruriy texnologik vositala-rini yuqori moliyaviy potensiali tufayli o'zida ishlab chiqarishning imkoniyatlarini kengaytiradi.
ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)
4-^т. Viloyat agosanoat klasteri umumiy kurinishi.
Foydalanilgan adabiyot ruyxati:
1. The Development of the cluster concept - present experiences and further developments By Christian H. M. Ketels ; (2003).
2. An Introduction to Clustering and different methods of clustering ; November 3, (2016)
3. 2022 yilning 7 iyulda 2022-2026- yillarda O'zbekiston Respublikasining innovatsion rivojlanish strategiyasi.
4. 4. Altenburg, T., Meyer-Stamer, J. (1999) 'How to Promote Clusters: Policy Experiences from Latin America', World Development, 27 (9): 1693-1713.
5. 5. Andersen, J. (2001) 'Estonia Ltd. - the Night Watchman State at a Cross-Road: The Case for a Combined Cluster and Social Network Based Policy in Estonia', EuNIP's (European Network on Industrial Policy) 5th Annual Conference : November, 29-1, 2001, Vienna, Austria, Austrian Institute of Economic Research. 6. Arocena, R., Sutz, J. (2000) 'Interactive Learning Spaces and Development Policies in Latin America', DRUID Summer Conference 2000: Learning Economy, 1 June, 15-17, 2000, Rebild, Denmark, DRUID (Danish Research Unit for Industrial Dynamics).
6. Baptista, R. (1998) 'Clusters, Innovation and Growth: A Survey of the Literature', 13-51, in: Swann, G.M.P., Prevezer, M. & Stout, D. (eds.), The Dynamics of Industrial Clustering: International Comparisons in Computing and Biotechnology, Oxford: Oxford University Press.
7. Bradshaw, T., Blakely, E. (1999) 'What are „Third-Wave" State Economic Development Efforts? From Incentives to Industrial Policy', Economic Development Quarterly , 13 (3): 229-244.
8. Clusters and the New economics of Competition by Michael E. Porter; Harvard Business Reviev ; (1998).
9. The Development of the cluster concept - present experiences and further developments By Christian H. M. Ketels ; Christian Ketels, (2003).
10. Markov Processes in Modeling Life Cycle of Economic Clusters ; Galina Boush , Vitaly Shamis, Oksana Kulikova, and Svetlana Neiman (2017).
11. Tsai, B.-H., Li, Y.: Cluster evolution of IC industry from Taiwan to China. Technological Forecasting and Social Change. 76 (8), 1092-1104 (2009)
12. Bek, M.A., Bek, N.N., Sheresheva, M.Y., Johnston, W.J.: Perspectives of SME innovation clusters development in Russia. J. of Business and Industrial Marketing. 28 (3), 240-259 (2013).
13. Zeng, Y., Xiao, R.: Modelling of cluster supply network with cascading failure spread and its vulnerability analysis. International J. of Production Research. 52 (23), 6938-6953 (2014).
14. Cluster Mapping as a Tool for Development; Christian Ketels. Harvard Business School. June 2017 .
15. Palestinian Clusters: From Agglomeration to Innovation
16. S. Sultan, M. P. V. Dijk; Published 31 May 2017; Business; European Scientific Journal, ESJ.
17. Next-generation economic clusters; https://www.kearney.com/public-sector/article/?/a/ next-generation-economic-clusters
18. https://ec.europa.eu/growth/industry/policy/cluster/observatory_en
19. https://www.clustercollaboration.eu/eu-initiatives/european-cluster-observatory.
20. https://agroinform.asia/2021/01/04/formation-and-development-of-agro-industrial-clusters.
21. agro.uz
22. Stat.uz
23. Wikipedia.org
24. Aleksandr Babkin, Natalia Alekseeva, Guljakhon Makhmudova, Anna Yung Research and Assessment of Innovatively-Active Industrial Cluster Development//Proceedings of the 2nd International Scientific Conference on Innovations in Digital Economy: SPBPU IDE-2020 стр.
