Научная статья на тему 'O’ZBEK VA KOREYS TILLARIDA KELISHIK KATEGORIYASI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA'

O’ZBEK VA KOREYS TILLARIDA KELISHIK KATEGORIYASI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
783
125
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
kelishik kategoriyasi / ot kelihik qo’shimchalarichalari / parallel kelishik qo’shimchalari / bosh kelishik (주격조사) / qaratqich kelishigi (관형격조사) / egalik affikslari / Tushum kelishigining qo’shimchasi (목적격조사). / conjugation category / horse conjugation suffixes / parallel conjugation suffixes / main conjugation (주격조사) / accusative conjugation (관형격조사) / possessive affixes / suffix of the future tense (목적격조사).

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Bayanxanova, Iroda Furkatovna, Soliyeva, Aziza

Ushbu maqolamizda O’zbek va koreys tillarida kelishik kategoriyasi masalasi, O’zbek va koreys tillarida kelishik kategoriyasi haqida umumiy tushuncha, O’zbek va koreys tillarida kelishik kategoriyasining lisoniy mohiyati, O’zbek va koreys tillarida kelishik kategoriyasining variantliligi, O’zbek va koreys tilida bosh, qaratqich, tushum kelishiklarinig tahlili, O’zbek va koreys tilida jo’nalish, o’rin-payt, chiqish kelishiklarinig tahlili, Kelishik affikslari sinonimiyasi, Kelishik kategoriyasining sintaktik vazifalari, Kelishik kategoriyasi uslubiy vazifalari, tahlili berilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

GENERAL CONCEPT OF CONTRACT CATEGORY IN UZBEK AND KOREAN LANGUAGES

This article deals with the issue of the category of agreement in Uzbek and Korean, the general concept of the category of agreement in Uzbek and Korean, the linguistic essence of the category of agreement in Uzbek and Korean, the variant of the category of agreement in Uzbek and Korean, Uzbek and analysis of main, accusative, accusative in Korean, direction in Uzbek and Korean, place-time, analysis of outgoing, synonyms of affixes, syntactic functions of the category of agreement, methodological tasks of the category of agreement.

Текст научной работы на тему «O’ZBEK VA KOREYS TILLARIDA KELISHIK KATEGORIYASI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA»

O'ZBEK VA KOREYS TILLARIDA KELISHIK KATEGORIYASI HAQIDA

UMUMIY TUSHUNCHA

d https://doi.org/10.5281/zenodo.6653293

Bayanxanova Iroda Furkatovna

SamDChTI

Uzoq sharq tillari kafedrasi katta-o'qituvchisi, ilmiy rahbar

Soliyeva Aziza

Samarqand davlat chet tillar instituti magistranti

ANNOTATSIYA

Ushbu maqolamizda O 'zbek va koreys tillarida kelishik kategoriyasi masalasi, O 'zbek va koreys tillarida kelishik kategoriyasi haqida umumiy tushuncha, O 'zbek va koreys tillarida kelishik kategoriyasining lisoniy mohiyati, O 'zbek va koreys tillarida kelishik kategoriyasining variantliligi, O'zbek va koreys tilida bosh, qaratqich, tushum kelishiklarinig tahlili, O'zbek va koreys tilida jo'nalish, o'rin-payt, chiqish kelishiklarinig tahlili, Kelishik affikslari sinonimiyasi, Kelishik kategoriyasining sintaktik vazifalari, Kelishik kategoriyasi uslubiy vazifalari, tahlili berilgan.

Kalit so zlar: kelishik kategoriyasi, ot kelihik qo'shimchalarichalari, parallel kelishik qo 'shimchalari, bosh kelishik (, qaratqich kelishigi (^ egalik affikslari, Tushum kelishigining qo 'shimchasi (:£:■}).

GENERAL CONCEPT OF CONTRACT CATEGORY IN UZBEK AND

KOREAN LANGUAGES

Bayonkhanova Iroda Furkatovna

A senior Teacher of Korean language at SamSIFL Samarkand, Uzbekistan, research advisor Email: irodabayonkhanova2208@gmail.com Soliyeva Aziza Master of Samarkand State Institute of Foreign Languages

ABSTRACT

This article deals with the issue of the category of agreement in Uzbek and Korean, the general concept of the category of agreement in Uzbek and Korean, the

"Sharq tillarini o'qitishning dolzarb VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 24

masalalari" mavzusidagi ilmiy-amaliy /-л ISSN 2181-1784

konferensiya SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7

linguistic essence of the category of agreement in Uzbek and Korean, the variant of the category of agreement in Uzbek and Korean, Uzbek and analysis of main, accusative, accusative in Korean, direction in Uzbek and Korean, place-time, analysis of outgoing, synonyms of affixes, syntactic functions of the category of agreement, methodological tasks of the category of agreement.

Keywords: conjugation category, horse conjugation suffixes, parallel conjugation suffixes, main conjugation (accusative conjugation (^^^^A}),possessive affixes, suffix of the future tense (-Ц-^^^Л]).

ОБЩЕЕ ПОНЯТИЕ КАТЕГОРИИ В УЗБЕКСКОМ И КОРЕЙСКОМ

ЯЗЫКАХ

Баёнханова Ирода Фуркатовна

СамГИИЯ

Старший преподаватель кафедры дальневосточных языков, советник по

исследованиям Солиева Азиза

Магистр Самаркандского государственного института иностранных языков

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассматривается вопрос о категории соглашения в узбекском и корейском языках, общее понятие категории соглашения в узбекском и корейском языках, языковая сущность категории соглашения в узбекском и корейском языках, вариант категории согласия в узбекском и корейском языках. согласование в узбекском и корейском, узбекский и анализ основного, винительного в корейском, направление в узбекском и корейском, место-время, анализ исходящего, синонимы аффиксов, синтаксические функции категории согласования, методические задачи категории соглашение.

Ключевые слова: категория спряжения, суффиксы лошадиного спряжения, суффиксы параллельного спряжения, основное спряжение винительное спряжение (^Щ^^Л}),притяжательные аффиксы, суффикс будущего времени (

KIRISH

Tilshunoslikda qiyosiy tahlil yoki qiyosiy tadqiqotlar bugungi kunda fanda (masalan solishtirish, qiyoslash) deyiladi. O'zbek va koreys tillari tarixan bir xil tillar oilasiga mansubdir. Ushbu masalaga bag'ishlangan asarlar Aalto, Ko Song Mu,

115

Poppe, Ramsted, Rosny va boshqalar. So'nggi yillarda o'zbek va koreys tillarini qiyosiy o'rganish sohasida maxsus ishlar (Kim Byong Il. Ikki oltoy tilini qiyosiy o'rganish: o'zbek va koreys Xalqaro Markaziy Osiyo tadqiqotlari jurnali. jild. Seul: IASD. 2001) mavjud. Koreys tilidagi so'zlarni o'zgartirish bu birikmaning morfologik holati nutqning nominal qismlariga tegishli gapdagi so'zlarni, boshqa otlar, fe'llar va sifatlarhisoblanadi. Berilgan ism qaysi holatda bo'lishiga qarab, uning gapdagi vazifasini bajaradi. [6.175]

Koreyscha kelishiklarning xususiyatlaridan biri, ba'zi boshqa tillalarning kelishiklari kabi tillarda, jumladan, o'zbek tilida ham ayrim kelishik shakllari shakllanmagan faqat ot negizidan, balki boshqa kelishik shakllaridan ham bitta qo'shimcha uchun boshqa kelishik qo'shimchasi hosil bo'ladi va qo'shma kelishik shaklining ma'nosi uning tarkibiy qismlarining individual qiymatlaridan sintezlanadi.

Qo'shma gap shakllariga o'ziga xos o'xshashlik predloglar bilan ifodalanadi: tufayli, turfa, yuqorida, pastda. Bunday holda, birlashtirilgan ish shaklining tarkibi aniqlanadi uning tarkibiy qismlarining ma'nosi va vazifasi. Boshqa tillarda bo'lgani kabi, koreys tilida ham o'zak tuslangan otning mos kelishigi qo'shimchasi biriktiriladi. [1.456]. Koreys tilidagi qo'shimchalarni ikki guruhga bo'lish mumkin:

1) Hamma otlar uchun umumiy -ni o'z ichiga olgan universal kelishik oxirlari guruhi ot kelihik qo'shimchalarichalari (bosh kelishik, qaratqich kelishigi, tushum kelishigi, jo'nalish kelishigi, o'rin-payt kelishigi, chiqish kelishigi)dan iboratdir. Bu kelishik qo'shimchalari otlarga birlik va ko'plikda biriktiriladi. Yakuniy tovushining tabiatidan qat'i nazar, ya'ni. Asoslarga teng unli va to undoshga aylanadi.

2) Parallel kelishik qo'shimchalari guruhi, ya'ni parallel shaklga ega bo'lgan qo'shimchalar, asosning yakuniy tovushiga qarab ishlatiladi. O'zbek tilida yasama kelishiklar bo'yicha emas, faqat kelishiklar bo'yicha almashishdan iboratdir. [2.284]

ADABIYOTLAR TAHLILI

O'zbek tilida qaratqich kelishigi - ni affiksi yordamida yasaladi va ifodalaydi. Ish-harakat o'tadigan va doimo bog'langan ob'yektning ob'yektiv ma'nosi gapda faqat to'g'ridan-to'g'ri predmet vazifasini bajaruvchi o'timli fe'ldir. Harakatning ob'yektga yo'nalishi turli shakllarni oladi: bilan ish-harakatning ob'yektga yo'naltirilishining bevosita shaklidan mavhum shaklidir. O'zbek tilida til, yangi so'zlar asosan o'zak so'zlardan yoki hosila o'zaklardan hosil bo'ladi. Ularga so'z yasovchi qo'shimchalarni qo'shish orqali koreyscha yangi so'zlar ildizning turli qismlarini qo'shish orqali hosil bo'ladi.

Kelishik qo'shimchalari, asosan, otga qo'shilib, uning holatini belgilaydi va gapda ma'lum grammatik munosabatlarni ifodalaydi. O'zbek tilida oltita kelishik bor:

116

bosh kelishik, qaratqich kelishigi, tushum kelishigi, jo'nalish kelishigi, o'rin-payt kelishigi, chiqish kelishigi. Koreys tilidagi bosh kelishik (^^S^}) -°]/7\, -^^ qo'shimchalari bilan ifodalanadi va otning sub'yektga aylanishini ko'rsatadi. Qaratqich kelishigi(^^^S^})ga qo'shiladi: -Aka salom dedi. Ayrim gaplarda bosh kelishik ot ikki martadan ortiq kelishi mumkin. Bunday holda, koreyscha gapda birinchi ot sub'yekt vazifasini bajaradi, ikkinchisi esa predikatning bir qismidir. Rus tiliga tarjima qilinganda, aksincha, sub'yektning vazifasi, ko'pincha, bosh kelishikda ikkinchi ot tomonidan amalga oshiriladi va birinchisi bilvosita ob'yektga aylanadi. Koreys tilidagi bosh kelishik o'zbek tilidagi bosh kelishikga mos keladi. Bu asl kelishik shakli bo'lib, maxsus kelishik ko'rsatkichiga (nol kelishik ko'rsatkichi) ega emas. Koreys tilida bo'lgani kabi o'zbek tilidagi ot, olmosh, substantivlashgan gap bo'laklari bosh kelishikda shakllanib, gapda sub'yekt vazifasini bajaradi: Rahim o'quvchi (rejissyor). -Rahim talaba. [5.446]

Tushum kelishigining qo'shimchasi (-^^^S^V) gapning bosh qismiga

qo'shilib, to'g'ridan-to'g'ri predmetni ifodalash uchun xizmat qiladi. Gapning nominal qismining o'zagi unli tovush bilan tugasa, # ishlatiladi, agar u undoshi bilan tugasa ^ ishlatiladi. O'zbek tilida qaratqich tushum kelishigi -ni affiksi yordamida yasaladi va ish-harakat o'tayotgan predmetning ob'yektiv ma'nosini ifodalaydi va doim o'timli fe'l bilan bog'lanib, faqat vazifasini bajaradi va gapdagi bevosita ob'yekt hisoblanadi: Sen bu taxtani ol. - Bu taxtani oling. Bog'lama yasovchi qo'shimchalar bilan ifodalangan koreys tilidagi atributiv (yoki genitiv) kelishik (^^S^V) nutqning nominal qismlari o'rtasida munosabatga ega bo'lib, bu nomni atribut so'ziga aylantiradi va va o'zbek tilidagi qaratqich kelishik sifatdosh bo'lib, III shaxs -ning egalik affiksi bilan yasaladi: Misollar: Maktabning bog'lari. - Maktab bog'i.

NATIJALAR

Koreys tilidagi koreyscha qo'shimchalar (^^S^V) affiksi

yordamida yasaladigan o'zbek tilidagi jo'nalish kelishigiga ma'lum darajada mos keladi. -ga (-da, -dan ) va ish-harakat yo'naltirilgan predmetni bildiradi: Uyga kirdim. Uyga kirdi. Binoga kirdim. -Binoga kirdi. Harakatning ob'yektga yo'naltirilishi juda xilma-xil shakllarni oladi. To'g'ridan-to'g'ri ob'yektga nisbatan harakatni yo'naltirishning sof mavhum shakllarigacha tushuniladi. [4.402] Koreys tilidagi jo'nalish kelishigi qo'shimchalari tomonidan

boshqariladi va ot yoki ko'rsatuvchi olmoshga qo'shilganda harakatning harakat nuqtasini yoki joyini ifodalaydi: Juda yaxshi. - Bozordan meva sotib oldim.

117

MUHOKAMA. Har ikkala qo'shimcha joyni bildiradi, lekin ulardan foydalanish boshqacha va ular bir-birini almashtira olmaydi. Predikat bilan ifodalangan ma'noga qarab u yoki bu qoshimcha ishlatiladi. O'zbek tilida predikeyt kelishigi (¿.^-^S^) -da affiksi yordamida hosil bo'lib, ish-harakatning joyi va vaqtini bildiradi: Biz shaharda turamiz. -Biz shaharda yashaymiz. O'rin kelishigidagi ot ish-harakatni bajarish vositasini ham ifodalashi mumkin. Keling, Kalamadaga boraylik. - Men qalam bilan yozdim. bu mahalliy koreys misoliga o'xshash ma'noga ega emas. [8.219]

XULOSA

Shunday qilib, taqqoslashdan kelib chiqadiki, ikkala til ham agglyutinativ kelib chiqadigan tillarga tegishli. So'zlarning grammatik shakllari (kelishik shakllari, sonlar, ega va nominal nutq qismlarining boshqa shakllari; zamon, shaxs, son, mayl va boshqa oddiy fe'l shakllari) faqat bitta usulda-qo'shimcha orqali hosil bo'ladi, ya'ni, so'z o'zagiga standart qo'shimchalar qo'shish orqali yasaladi. So'zning o'zagini deyarli har doim uning barcha shakllaridan ajratish juda oson.

Birinchidan, so'zning o'zagi aslida juda barqaror. Unga shakl yasovchi qo'shimchalar qo'shilganda o'zak birmuncha o'zgarib turadigan so'zlar kam uchraydi va bu holatlarda o'zakning fonetik tarkibidagi o'zgarishlar odatda pozitsion xarakterga ega bo'ladi.

Ikkinchidan, o'zakga qo'shilgan qo'shimchalar standartdir. Qoida tariqasida, ular o'zgarmasdir va bazadan va bir-biridan juda oson ajratiladi.

Uchinchidan, so'zning o'zagi deyarli har doim bu so'zning asosiy shakli hisoblanadi. Deyarli har doim so'z boshida joylashgan ildizni ajratib ko'rsatish juda oson. E'tibor bering, ikkala tilning jumlalarida nominativ holatning asosiy sintaktik ma'nosi mavjud.

ADABIYOTLAR ROYXATI (REFERENCES)

1. I. - [AHM]: 2004. - 456.

2. ä&CH. - [AS]: ^tt^S, 2001. - 284.

3. £A[ - AS: 1953. - 356.

4. ^^^^äl^I^^^i^m^i. - [AS]: ^^^^,2004.-402.

5. EH^M ^XHS ^^^ä^, 2004. - 446.

6. Kim Chun Sig. Koreys tili grammatikasi. -Toshkent:KOICA, 2007, -175 b.

7. Kim Jong Suk, Pak Dong Ho. Koreys tili grammatikasi. 1 qism. -Seul, 2005, -570 b.

8. Kang Bong Kyu. Traditional Korean lifestyles. -Seul, 1995, -219 b.

9. Баёнханова, И. Ф. (2021). KOREYS TILIDA SOMATIK FRAZEOLOGIZMLARNING IFODA MA'NOSIGA KO'RA TURLARI. МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЖУРНАЛ ИСКУССТВО СЛОВА, 4(2).

10. Furkatovna, B. I. (2021). DISCURSIVE-PRAGMATIC FEATURES OF KOREAN AND UZBEK ARTICLES ON THE CONCEPT OF7MAN"

International Journal of Management, 12(2).

11. Тухтасинов, И. М. (2011). Лингвокультурологические и гендерные особенности сложных слов в художественном тексте (на материале английского и узбекского языков). Автореф. дисс.... канд. филол. наук. Ташкент: УзГУМЯ.

12. Тухтасинов, И., & Хакимов, М. (2021). Modern views on the problem of distance and traditional methods of teaching italian language in higher education institutions. Society and Innovation, 2(2), 111-117.

13. Tukhtasinov, I. M., Muminov, O. M., & Khamidov, A. A. (2017). The days gone by. Novel by Abdulla Qodiriy. Toshkent.

14. Tukhtasinov, I. M. (2018). The structure of the phenomenon of equivalence and its importance for translation strategies. In Modern Romano-German linguistics and new pedagogical technologies in language teaching, Materials of the Republican scientific-practical conference, Samarkand.

15. Тухтасинов, И. М. (2018). Развитие профессиональной компетенции на основе эквивалентности при подготовке переводчиков.

16. Tukhtasinov, I. M. (2017). Discursive approach in the training of translators. In Mat. International scientific and creative forum" Youth in science and culture of the XXI century". Chelyabinsk: Chelyabinsk State Institute of Culture (pp. 229-231).

17. Тухтасинов, И. М. (2012). Национально-культурная специфика сложных слов, выражающих внешность и характер человека, в английском и узбекском языках. Вестник Челябинского государственного университета, (2 (256)), 122125.

18. Тухтасинов, И., & Хакимов, М. (2021). Современные взгляды на проблему дистанционного и традиционного методов обучения итальянскому языку в высших учебных заведениях. Общество и инновации, 2(2), 111-117.

19. Тухтасинов, И. М. (2017). Дискурсивный подход в обучении переводчиков. In Научные школы. Молодежь в науке и культуре XXI в. (pp. 229-231).

20. Тухтасинов, И. (2021). Таржимоннинг касбий компетенцияси ва фаолият функциялари. Иностранная филология: язык, литература, образование, (3 (80)), 5-10.

21. Тухтасинов, И. (2021). Особенности формирования учебного процесса в системе высшего образования Узбекистана в условиях Covid-19. Иностранная филология: язык, литература, образование, (1 (78)), 11-18.

22. Тухтасинов, И. М. (2020). Лингвокультурологический аспект обучения переводческой компетенции. In Язык и культура (pp. 226-231).

23. Тухтасинов, И. М. (2020). Лингвокультурологический аспект обучения переводческой компетенции. In Язык и культура (pp. 226-231).

24. Tuhtasinov, Ilhom and Lutfilloeva, Fahriniso, The Japanese Language Teaching Technologies Based on Computer Simulation Models (September 10, 2019). Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3458780

25. Тухтасинов, И. М. (2019). ВНЕДРЕНИЕ ИННОВАЦИЙ В ПРОЦЕСС ОБУЧЕНИЯ ТЕОРИИ И ПРАКТИКИ ПЕРЕВОДА. In Россия-Узбекистан. Международные образовательные и социально-культурные технологии: векторы развития (pp. 111-113).

26. Сукиасян, Г. А., Тухтасинов, И. М., Гушул, Ю. В., & Баштанар, И. М. (2019). Научные школы. Молодежь в науке и культуре XXI века: материалы междунар. науч.-творч. форума (научной конференции), 7-8 нояб. 2019 г./сост.: СБ Синецкий (отв. сост.).

27. Тухтасинов, И. М. (2018). Методика выявления эквивалентности слов разносистемных языков в процессе перевода. Бюллетень науки и практики, 4(7), 539-544.

28. Тухтасинов, И. (2017). Таржимада маданий мослашиш хрлатлари. Иностранная филология: язык, литература, образование, 2(2 (63)), 5-9.

29. Тухтасинов, И. (2017). Жамият тарихининг хрзирги боскичида таржимонлар тайёрлашнинг асосий муаммолари. Иностранная филология: язык, литература, образование, 2(4 (65)), 20-24.

30. Тухтасинов, И. (2016). Таржима назариясида тиллараро эквивалентлик тушунчаси ва унинг таджики. Иностранная филология: язык, литература, образование, 1(4), 26-30.

31. Тухтасинов, И. М. СОЦИОЛИНГВИСТИЧЕСКАЯ СПЕЦИФИКА В ОБУЧЕНИИ ИНОСТРАННЫМ ЯЗЫКАМ. ББК 74.48 Р 76, 314.

32. Djurayev, D. M. Linguo-cultural Approach to Teaching Foreign Languages. International Journal on Integrated Education, 3(12), 240-241.

33. Джураев, Д. (2021). ХИТОЙ ТИЛИНИ У^ИТИШОДА ТАЛАБА ХАРАКТЕРИНИНГ АДАМИЯТИ. АКТУАЛЬНОЕ В ФИЛОЛОГИИ, 1(1).

34. Джураев, Д. (2020). Талабаларни таълим жараёнида хитой тилига укитиш самарадорлигини ошириш методлари. Иностранная филология: язык, литература, образование, (1 (74)), 124-127.

35. Джураев, Д. М. (2017). ИСТОРИЧЕСКИЕ ПРЕДПОСЫЛКИ ОБУЧЕНИЯ И МЕТОДЫ ПРЕПОДОВАНИЯ КИТАЙСКОГО ЯЗЫКА В УЗБЕКИСТАНЕ. In Актуальные вопросы преподавания китайского и других восточных языков в XXI в. (pp. 84-88).

36. Dilshod, D. (2012). ^ШБШШШЩ^ЩШ^ (Master's thesis, ffi

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.