CC BY
23O'QUVCHILARGA KOMPYUTERNI O'RGATISHDA USTOZ-SHOGIRD MUNOSABATINING O'RNI VA AHAMIYATI Himmatov Elmurod Hayitovich
T.N.Qori Niyoziy nomidagi O'zbekiston pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot instituti mustaqil
tadqiqotchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.10115750
Hozirgi kunda kompyuter texnologiyalarisiz inson faoliyatini tasavvur qilish qiyin. Kompyuterlar ishlashni osonlashtiradi, vaqtni tejaydi va masofani qisqartiradi, ma'lumotni ko'rib chiqadi, yozadi, saqlaydi va Internet orqali butun dunyo bilan aloqa qilish uchun keng yo'l ochadi. Bugungi kunda kompyuter yordamida badiiy asarlar yaratilmoqda, musiqa yozilmoqda va filmlar yaratilmoqda.
Informatika fanini o'qitishni nimadan boshlash kerak? Gap shundaki, hatto hozirgi zamonaviy maktab o'quvchisi kompyuter dunyosi haqida yetarlicha axborotga ega. Maktab o'quvchisining lug'atiga fayllar, disklar, disketalar kiradi va u kompyuter ekranida qanday sichqoncha turishini, uni harakatga keltirishni va uning yordamida ma'lum bir vazifani bajarishni juda yaxshi biladi. Agar oiladagi kattalar kompyuterni maqsadga muvofiq ishlatishsa yaxshi bo'ladi. Aks holda, o'quvchida stereotip mavjud: kompyuter - o'yinchoqlar.
Bu yerda bizning vazifamiz, kompyuterga normal, to'g'ri munosabatni tarbiyalash o'quvchining shaxsiyatini shakllantirishning eng muhim tarkibiy qismiga aylantirish lozim. Masalan, o'quvchi grafik muharrirda chizishni yoki Microsoft Word matn protsessorida matn va grafik kompozitsiyalar yaratishni, Power Pointdan foydalanib multfilmlarni yaratishni o'rgansa, u holda kompyuterda ishlash u uchun qiziqarli ijodiy jarayonga aylanadi.
O'quvchilarda kompyuter o'yinlari ularda dunyo haqida boshqacha tassavvur hosil qiladi. Bu borada tibbiy-pedagogik ko'rikdan o'tgan ko'plab foydali rivojlanish omillari mavjud:
1. Biz xohlaymizmi yoki yo'qmi, kompyuterda ishlash o'quvchilar uchun juda muhimdir. Shu bois, umumiy o'rta ta'lim maktablari boshlang'ich snnflarida informatikaning vazifasi birinchi navbatda o'quvchini to'g'ri yo'naltirishdir.
2. Informatika arslarida kompyuterdan foydalanish o'quvchilarning asosiy ehtiyojidir.
3. O'quvchilari qoida tariqasida, kompyuterlar va kompyuter dasturlari haqida allaqachon ma'lum bir fikrlarga ega.
O'qituvchining vazifasi birinchi navbatda o'z-o'zidan o'quvchilarda shakllangan bilimlarni tizimlashtirish va ularni informatika fanining asosiy tushunchalari bilan bog'lashdan iborat.
Umumta'lim maktablarining 5-7-sinflarida kompyuter virtual o'yinlar orqali o'quvchida o'yin mashinasi va sayohat uchun emas, balki muammolarni hal qilish vositasi degan fikrni shakllantirish juda muhimdir. Ushbu pedagogik tizim 5-6-sinflarda informatika fanini o'qitishning maqsadlari, vazifalari, mazmuni va xususiyatlarini hisobga oladi.
O'quvchilarni o'qitish jarayonida agar informatika muayyan vazifalarni tushuntirish uchun ishlatilsa dars samarali bo'lishi mumkin, ya'ni:
a) undan foydalanish o'qituvchining faoliyatini optimallashtiradi;
b) rang, grafika, ovoz, zamonaviy video jihozlardan foydalanish o'quvchilarning ijodiy va kognitiv qobiliyatlarini rivojlantirish bilan birga vaziyat va atrof-muhit o'rtasidagi farqni tahlil qilishga imkon beradi;
v) informatika o'quvchining bilimga qiziqishini kuchaytirishga imkon beradi.
O'quvchilarda integrallashgan bilimlar tizimi va fanning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda ularni egallash uchun zarur bo'lgan ta'lim va mantiqiy ko'nikmalar quyidagilar:
• kuzatish qobiliyati;
• asosiy narsani ta'kidlash qobiliyati;
• ulanish va bog'liqlikni topish qobiliyati;
• asosiy mazmunni aniqlash qobiliyati;
• tizimlashtirish qobiliyati;
• tushunchalarni aniqlash va tushuntirish qobiliyati.
O'quvchilarda axborot madaniyati, tafakkur va tegishli aqliy harakatlarning rivojlantirish
uchun:
• tahlil qilish;
• sintez;
• taqqoslash;
• mavhumlik;
• umumlashtirish;
• tushunchalar bilan ishlash qobiliyati:
• belgilarini topish;
• xulosa qilish;
• tasniflash;
• analogiyani chizish va h.k.larni bilish talab etiladi.
O'quvchining fanga kognitiv qiziqish, uning nutq faoliyati, umumiy va maxsus qobiliyatlarini rivojlantirish uchun unda quyidagi xislatlar mavjud bo'lishi kerak:
• mustaqillik;
• hamkorlik;
• ijodiy kuch.
Bunda o'qitishning konseptual asoslari o'quv jarayoni mavzu mantig'iga emas, balki o'quvchi uchun shaxsiy ma'noga ega bo'lgan, uning o'qishga bo'lgan qiziqishini oshiradigan faoliyat mantig'iga asoslanadi.
O'quv loyihalarini ishlab chiqishda kompleks yondashuv o'quvchining asosiy fiziologik va aqliy funksiyalarini mutanosib rivojlanishiga yordam beradi. Informatika fani haqida o'quvchilarda boshlang'ich bilimlarning rivojlanishi ularning turli vaziyatlarda keng qo'llanilishi bilan ta'minlanadi.
Maktabda informatikani o'qitish muhim pedagogik muammoni, o'quvchilarda ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishda yangi imkoniyatlarni ochadi. An'anaviy darsda o'qituvchilar o'quvchilarga turli xil o'yinlarni taklif qiladi. Biroq, barcha o'quvchilarni o'yinlarga jalb qilish, ularning harakatlarini nazorat qilish qiyinlashadi. Kompyuterdagi didaktik o'yinlardan foydalanish bu qiyinchiliklarni yengishga yordam beradi. Umumta'lim maktablarida informatikada o'rganiladigan kompyuterning dasturiy ta'minotlari o'quvchilarga kirish darajasida yordam beradi. O'qituvchilar darsda kompyuterlardan foydalanishni bir nechta yo'nalishlariga ajratiladi:
• kompyuter foydalanuvchisining boshlang'ich ko'nikmalarini shakllantirish;
• o'quv muhitini yaratish;
• ongli o'qish va hisoblash mahoratini shakllantirish;
• o'quv ishlarida kompyuter vazifalaridan foydalanish.
Kompyuterdan foydalanish o'qituvchi uchun ham, o'quvchi uchun ham bir qator afzalliklarni yaratadi.
O'qituvchi uchun:
• darsga tayyorgarlik ko'rish vaqtini tejash;
• darsni tashkil etishni takomillashtirish (tarqatma materiallar har doim yetarli miqdorda bo'ladi, ularni tashlab yuborish, yo'qotish, maydalash va h.k.);
• kompyuter bilan ishlash jarayonida har bir o'quvchining harakatlarini nazorat qilish;
• o'quvchiga har qanday vaqtda taqdim etilgan materialni tahrir qilish imkoniyati;
• o'quvchilarni jamoaviy faoliyatga juft, uchtalik qilib qo'shish imkoniyati.
O'quvchi uchun:
• har bir o'quvchi o'zi uchun optimal tezlik bilan mustaqil ravishda ishlashi mumkin;
• o'quvchining xatti-harakatlari amalga oshiriladi, u jarayonni va o'z ishining natijasini aniq ko'radi;
• Natijada mehnatga qiziqish ortadi.
• Mikro jamoalarda ishlash: odatda sinfda kompyuterlarga qaraganda ko'proq o'quvchilar bo'lganligi sababli, ko'pincha o'quvchilar guruhlarini shakllantirish talab etiladi.
Kompyuter topshiriqlaridan foydalanish o'quv jarayonining tarkibiy qismlaridan biri bo'lib, o'qituvchilar kerak bo'lganda ulardan foydalanadi:
• kompyuter vazifalari va qaysi didaktik vazifalar uchun qaysi mavzular "qo'llab-quvvatlanishi" kerak;
• kompyuter vazifalarini yaratish va bajarish uchun qanday dasturiy vositalardan foydalanish kerak;
• o'quvchilarda qanday kompyuterdan foydalanish ko'nikmalarini rivojlantirish kerak;
• kompyuter tomonidan o'rganiladigan eng yaxshi darslar qaysilar;
• kompyuter darslarini qanday tashkil qilish kerak.
O'qitish samaradorligini aniqlash, mavzu yoki bo'lim bo'yicha bilim va ko'nikmalarni umumlashtirish va tizimlashtirish uchun nazoratning turli shakllaridan foydalaniladi: topshiriqlar, mustaqil va amaliy ishlar, nazorat ishlari, testlar.
Mustaqil ish yoki test o'rganilgan mavzu bo'yicha materialni umumlashtiradigan topshiriqlarni o'z ichiga oladi.
Nazariyani o'rgangandan so'ng og'zaki yoki yozma so'rov o'tkaziladi.
O'quvchilar olgan bilimlarini yangi sharoitlarda qo'llash qobiliyatini namoyish etadigan mavzularda ijodiy ishlarni bajarish tavsiya etiladi.
Masalan, matnni va grafik muharrirni o'zlashtirish natijasi "Do'stingizga xat yozing" ijodiy ishining bajarilishi bo'lishi mumkin. Bunday ijodiy ish uchun quyidagi vazifani taklif qilish mumkin:
Informatika fani o'qituvchisi oldida turgan asosiy muammolar qatorida quyidagilarni ajratib ko'rsatish mumkin:
• informatika kursini doimiy ravishda yangi materiallar bilan to'ldirib borish;
• fanni o'qitish metodikasini yanada takomillashtirish.
Ta'lim natijasi o'quvchilarning yutuqlarini kuzatish ma'lumotlari bilan tasdiqlanadi.
Zamonaviy axborot texnologiyalarining paydo bo'lishi ta'lim, xususan propedevtik kompyuting ta'lim tarkibiga yangi elementni kiritmoqda. "Informatika va axborot
texnologiyalari"ning asoslarini bilish, kompyuterdan foydalanish qobiliyati har bir o'quvchi uchun zarur.
Kompyuterda o'ynashda, o'quvchi o'z xohishidan tashqari, mashina bilan ishlashning eng tipik shakllarini ham o'zlashtiradi, shaxsiy kompyuterdan foydalanish ko'nikmalarini rivojlantiradi. Agar o'yin tabiiy ravishda o'quv jarayoniga kiritilgan bo'lsa, unda kompyuter savodxonligini o'rganish ta'lim sifatini oshirishga yordam beradi.
REFERENCES
1. Taylaqov N.I. Uzluksiz ta'lim tizimi uchun informatikadan o'quv adabiyotlari yangi avlodini yaratishning ilmiy pedagogik asoslari. Monografiya. -T.: "O'zbekiston milliy ensiklopediyasi" Davlat nashriyoti, 2005. - 160 b.
2. Кушниренко А.Г. Основы информатики и вычислителной техники / А.Г. Кушниренко, Г.В. Лебедев, Р.А. Сворен. -Л.: Просвещйенийе; Изданийе 3-е, 2013. -224 c.
3. Кононова Н. Н. Практикум по работе в ОС Wиндоwс для 3—5 классов // Информатика. 2004. № 44.
4. L.M. Karakhonova. Organization of research activity of Schoolchildren at the lessons of biology// Science and innovation international scientific journal volume 2 issue 2 february 2023 UIF-2022: 8.2. -Р. 430-438
5. L.M. Karakhonova. Formation of research competence in teaching biology at a comprehensive school// Eurasian Journal of Learning and Academic Teaching// ISSN (E): 2795-739X. Journal Impact Factor: 8.115. Volume 20| May 2023. -Р.154-158.
6. L.M. Karakhonova, Z.Sh.Uchkurova. Independent educational activity and mechanisms of effective organization in the continuous education process// American Journal Of Applied Science And Technology// volume 03 issue 06 Pages: 15-21 SJIF impact factor (2021: 5. 705) (2022: 5. 705) (2023: 7.063)
7. L.M. Karakhonova Pisa - of students as an International science literacy Assessment program// Neo Science Peer Reviewed Journal Volume 10, June. 2023 ISSN (E): 2949-7701 -P.15-26 www.neojournals.com
8. L.M. Karakhonova Issues of developing research competence in students based on the project method// novateur publications JournalNX- A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal ISSN No: 2581 - 4230 volume 9, issue 9, sep. -2023.
