CC BY
1НОТАРИАЛДЫК ИШ-АРАКЕТТЕРДИН ТИЗМЕСИН КЕЦЕЙТУУ МАСЕЛЕСИ БОЮНЧА АВТОРДУК УКУКТУН КОРГООСУН
КАМСЫЗ КЫЛУУ
Оморова Г.С., улук окутуучу Ош мамлекеттик университети https://orcid.org/0000-0002-4679-5932 Ош, Кыргызстан ПазыловН.А., ю.и.к., доцент Ош мамлекеттик университети Ош, Кыргызстан
Аннотация: Бул макалада Кыргыз Республикасында жарандардын автордук укуктарын колдонуудагы мыйзамдар менен корголушу жвнYндв изилденет. Кыргыз Республикасынын Жарандык кодексинин взгвчв бвлYMYHYн интеллектуалдык менчиги бвлYMYндвгY автордук укуктагы чыгармачыл эмгекти жараткан жарандын укуктары каралат. Бул учурда, жарандардын укугу, чыгарма жараткан учурдан тартып пайда болот. Ал укутардын пайда болушу, ишке ашырылышы жана корголушу YЧYн милдеттYY турдв каттоо же атайын формалдуулук сакталбагандыгы квйгвй жаратат. Макаланын изилдввCYHYн негизги максаты болуп, автордук укуктарды коргоону камсыз кылган нотариалдык иш-аракеттердин тизмесин кецейтYY бвлYгYндв орун алган квйгвйлврдY талдоо.
Бул изилдввнYн натыйжалары бул изилдвв багытын внYктYPYYгв кызыкдар болгон адамдар YЧYн илимий, ошондой эле практикалык иште колдонулушу мYмкYн.
Изилдвв методдору. ИзилдввнYн методологиялык негизин философиялык, жалпы илимий жана атайын-юридикалык методдор тYЗвт.
Ачкыч свздвр: автордук укук, нотариалдык иш-аракеттер, интеллектуалдык менчигк укугу, жарандык укук, автордук укукту коргоо.
ОБЕСПЕЧЕНИЕ ЗАЩИТЫ АВТОРСКИХ ПРАВ ПО ВОПРОСУ РАСШИРЕНИЯ ПЕРЕЧНЯ НОТАРИАЛЬНЫХ ДЕЙСТВИЙ.
Оморова Г.С.,старший преподаватель Ошский государственный университет https://orcid.org/0000-0002-4679-5932 Ош, Кыргызстан ПазыловН.А., к.ю.н.,доцент Ошский государственный университет
Ош, Кыргызстан
Аннотация: В данной статье рассматривается вопрос о защите авторских прав граждан в Кыргызской Республике действующим законодательством. В разделе интеллектуальной собственности особенной части Гражданского кодекса Кыргызской Республики рассматриваются права гражданина, создавшего творческий труд, на авторское право. В этом случае право граждан возникает с момента создания произведения. Проблема в том, что не соблюдается обязательная регистрация или особые формальности для возникновения, реализации и защиты этого права. Основной целью исследования статьи является анализ имеющихся проблем в части расширения перечня нотариальных действий, обеспечивающих защиту авторских прав. Результаты этого
исследования могут быть использованы как в научной, так и в практической работе для людей, заинтересованных в развитии этого направления исследований. Методы исследования. Методологическую основу исследования составляют философский, общенаучный и специально-юридический методы.
Ключевые слова: авторское право, нотариальные действия, права интеллектуальной собственности, гражданское право, защита авторских прав.
ENSURING COPYRIGHT PROTECTION ON THE ISSUE OF EXPANDING THE
LIST OF NOTARIAL ACTIONS
Omorova G.S., senior lecturer Osh State University https://orcid.org/0000-0002-4679-5932
Osh, Kyrgyzstan Pazylov N.A., Candidate of law, docent, Osh State University Osh, Kyrgyzstan
Abstract: This article discusses the issue of copyright protection of citizens in the Kyrgyz Republic by the current legislation. The intellectual property section of the special part of the Civil Code of the Kyrgyz Republic considers the rights of a citizen who has created a creative work to copyright. In this case, the right of citizens arises from the moment of creation of the work. The problem is that mandatory registration or special formalities for the emergence, implementation and protection of this right are not observed. The main purpose of the research of the article is to analyze the existing problems in terms of expanding the list of notarial actions that ensure copyright protection. The results of this research can be used both in scientific and practical work for people interested in the development of this area of research.
Research methods. The methodological basis of the research consists of philosophical, general scientific and special legal methods.
Keywords: copyright, notarial actions, intellectual property rights, civil law, copyright protection.
Интеллектуалдык менчик азыркы бизнес дYЙнeсYндe талкууланган эц талаштуу темалардын бири. Интеллектуалдык менчик - бул мыйзам тарабынан корголуучу адамдын акыл-эсинин, чыгармачылыктын натыйжасы [1, с. 124-127].
Азыркы коомдо эл аралык мамилелердин дуркуреп eнYГYШYHYн, билимдин экономикасын калыптандыруунун жана маалыматтык санариптик технологияларды eнYктYPYYHYн, eндYPYш каражаттарына жана чыгармачылыктын натыйжаларына жеке менчик мYмкYнчYЛYктeрYHYн шартында моралдык мааниде материалдык эмес, бирок жарандык-укуктук (нарктык, мYЛктYк) мааниде мYЛк объекттери, интеллектуалдык
ишмердYYЛYктYн маалыматтык натыйжалары, аларга тецештирилген
122
жекелештирYY кaрaжaттaры жaнa aлaр менен бaйлaнышкaн мYлктYк yкyктaр eзгeчe мaaниге ээ болyyдa, дYЙнeнYн кeпчYЛYк eлкeлeрYндe интеллектyaлдык менчик деп aтaлaт[2, с.71].
Ошентип, интеллектyaлдык менчик-бyл мыйзaм менен бекитилген e3re4e мYнeздeгY укук, ошондой эле aвтордyн интеллектyaлдык ишмердYYЛYГYHYн нaтыйжaлaрынa же жекелештирYY кaрaжaттaрынa кaрaтa жеке мYЛктYк эмес yкyктaрынын жыйындысы.
Интелектyaлдык менчик жeнYндe Кыргыз Респyбликaсынын Конституциясынын 48-беренесинде "Ар бир aдaмгa e3 мYмкYнчYЛYктeрYн ишке aшырyy, инсaндыгын eнYктYPYY мaксaтындa илимий, техникaлык кeркeм жaнa чыгaрмaчылыктын бaшкa тYрлeрYHYн эркиндигине кепилдик берилет жaнa aр бир aдaм e3 кызыкчылыгынa жaнa жeндeмYнe жaрaшa чыгaрмaчылыктын бaрдык тYрлeрYн жYргYЗYYгe укуктуу, ошондой эле интеллектyaлдык менчик мыйзaм менен корголот"[3].
Автордук укук интеллектyaлдык менчик укугу болуп сaнaлaт. Kaндaйдыр бир чыгaрмaны жaрaтyy YЧYн yбaктысын, aкчaсын, aкыл эмгегин жyмшaгaн aр бир aдaм eзYHYн жaрaткaн мээнетин коргогусу келет. Автордук укук боюнчa Kыргыз Респyбликaсынын жaрaндык кодексинин 1047-1048-беренелеринде aвтордyк укук боюнчa корголуучу чыгaрмaлaр (aвтордyк укуктун объектилери жaнa aHbiH тYрлeрY) кaрaлaгaн[4].
Мыйзaмдa чыгaрмaнын жaрaлyy yбaктысын кYбeлeндYPYYHYн эч кaндaй формaлдyy жол-жоболору кaрaлбaгaндыктaн, aр бир aвтор eзYHYн aвтордyк укугунун учурун aр кaндaй жеткиликтYY кaрaжaттaр менен белгилeeгe укуктуу, aл кийинчерээк сотко дaлил кaтaры кeрсeтYЛYШY мYмкYн. Документтик ^na^yy aвтордyк укуктун пaйдa болуу yбaктысын aныктоонyн эц ишенимдYY жолу болуп сaнaлaт.
Чыгaрмaнын жaрaлyy yбaктыcын докyмeнттeштирYY, тaгыpaaк aйткaндa, бeлгилYY бир yчyрдa чыгaрмa aвтордyн колyндa 6олгондугун конкрeттYY докyмeнттeр менен bipacTOO, ap кaндaй жолдор менен жYргYЗYЛYШY мYмкYн.
Kыpгыз Рecпyбликacындa aвтоpдyк укук жaнa чектеш yкyктap чeйpecYндe келип чыккaн мaмилeлepди жeнгe caлyyчy мaмлeкeттик оpгaн, жaнa aлapды коргоо KMpibB Рecпyбликacынын ЭкмeтYнe кapaштyy Интeллeктyaлдык менчик жaнa инновaциялap мaмлeкeттик ^OMara (мындaн apы "Kыpгызпaтeнт"). Kыpгыз Республи^^ным "Автордук жaнa чектеш yкyктap жeнYндe" мыйзaмынын aлкaгындa 1 №2 6-жылдын 14.01.1998 (мындaн apы 'Автордук укук жeнYндe мыйзaм"), менен жYзeгe aшыpылaт.
Kыpгыз Рecпyбликacынын ЭкмeтYHYн 2011-жылдын 29-ноябpындaгы № 748 токтому[5] менен бекитилген aвтоpдyк укук объектисин жaнa чектеш укукгар объектисин кaттоого eтYнмe TYЗYYHYH, бepYYHYн жaнa кapaп чыгуунун эрежелеринин негизинде aвтоp же aвтоpдyк укук объектисине мYлктYк yкyктapдын ээси e3 кaaлооcy боюнчa интeллeктyaлдык менчик жaaтындaгы ыйгapым укуктуу мaмлeкeттик оpгaндa (мындaн apы -Kыpгызпaтeнт) e3 чыгapмacын кaттaй aлaт.
Жогоpyдaгы ыкмaлapдын ap бири eзYHYн apтыкчылыктapы жaнa кемчиликтери бap. Айрым нотapиaлдык apaкeттep apкылyy aвтоpдyк укукту коргоо мYмкYнчYЛYГY дa бap. Автордук укуктун келип чыгуу yбaктыcын aныктоонyн эц жeткиликтYY жолдорунун бири нотapиycкa кepceтYY KYHYH бeлгилee болуп caнaлaт.
Нотapиaлдык иш-apaкeттepдeги aвтоpдyк укуктун коргоосун кaмcыз кылyyдaгы мыйзaм aктылapын миcaл кaтapы тaлдaп кетсек:
Мындaн yлaм, Kыpгыз Рecпyбликacынын Нотapиaт жeнYндeгY мыйзaмдын 2- беренесине ылaйык, Kыpгыз Рecпyбликacындa нотapиycтap тapaбынaн нотapиaлдык иш-apaкeттepди жacоо менен жapaндapдын жaнa юpидикaлык жaктapдын yкyктapын жaнa мыйзшдуу кызыкчылыктapын коргоону Kыpгыз Рecпyбликacынын araHaH кaмcыз кылyyгa милдeттYY.
124
Ошентип, Кыргыз Республикасынын Нотариат жeнYндe мыйзамдарынын негизинде 79-беренесине ылайык, жеке практика менен алектенген нотариустар, мамлекеттик нотариалдык контораларда иштеген нотариустар, Кыргыз Республикасынын консулдук мекемелеринин кызмат адамдары документтерди керсетуу убактысын кубелендуре алышат[6]. Ушуга байланыштуу документтерди кeрсeтYY убактысын кYбeлeндYPYYдe нотариус eзYнe берилген документтин эки нускасына тастыктоо жазуусун коет, ал эми кYбeлeндYPYлгeн кeчYрмeлeрдYн бири нотариустун делосунда калат. КYбeлeндYPYY жазуусунун формасы жана мазмуну Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлиги тарабынан бекитилет [7].
Нотариус тарабынан берилген документте кeрсeтYлгeн жер (район, шаар, республика ж.б.), кYбeлeндYPYYЧY нотариустун аты-жeнY, нотариалдык кецсенин аталышы, документти кeрсeтYYЧYHYн аты-жeнY, ошондой эле нотариалдык аракеттерди реестриндеги каттоо номердокументти кeрсeтYY убактысы (бир мYнeткe чейин) кeрсeтYЛYШY керек. Анын берилген убактысынын нотариалдык жактан кYбeлeндYPYЛYШY сотто ишенимдYY далил боло алат. Бирок, ушунун натыйжасында суроо туулат: мисалы чыгарманы, кол жазманы документ катары кароого болобу?
Нотариат жeнYндe мыйзамында "документ" тYШYHYГYнe атайын аныктама берилген эмес. Демек, нотариалдык аракеттерди жасоодо нотариустар мыйзамдын жалпы эрежелерин жетекчиликке алууга аргасыз болушат. Ошентип, "документ" TYШYHYГYHYH аныктамаларынын бири " Кыргыз Республикасында иш кагаздарын жYргYЗYY боюнча типтYY нускаманын 1-беренеси: Документ - бул текст, Yн тYPYндe каалаган формада жазылган маалыматы бар материалдык алып жYPYYЧY. реквизиттери бар, аны идентификациялоого мYмкYндYк берYYЧY жана жалпы пайдалануу жана сактоо YЧYH убакытта жана мейкиндикте берилYYгe арналган жазуу, CYрeт жана (же) алардын айкалышы"[8].
Ошентип, чыгарма eзYнeн езу документ эмес. Нотариус чыгарманы (каралып жаткан учурда - кол жазманы) кeрсeтYY убактысын кубелендурууден баш тартат. Чыгарманы керсетуу убактысын нотариалдык жактан кYбeлeндYPYY YчYн керсетулген чыгарма документтерге коюлган талаптарга жооп беруусу зарыл. Ошентип, "Кыргыз Республикасынын Экметунун 2011-жылдын 20-апрелиндеги № 179 токтому менен бекитилген Кыргыз Республикасынын нотариустары тарабынан нотариалдык иш аракеттерди жасоонун тартиби женунде нусканын 153-пунктуна ылайык, нотариустар нотариалдык иш-аракеттерди жургузуу учун ечуруулеру же кошумчалары, чийилген сездеру жана башка суйлешулбеген оцдоолору бар документтерди, ошондой эле карандаш менен жазылган документтерди кабыл алышпайт Келему бир барактан ашкан документте барактар тигилип, номерлениши жана меер басылышы керек.
Мындан ары, чыгарма ишке карата нотариалдык иш-аракеттерди жасоого мумкундук беруучу документтик формага ээ болушу учун иш-документти езгече идентификациялоого мумкундук беруучу реквизиттерди керсетуу зарыл. Мыйзамдарда милдеттуу жазылуучу реквизиттер белгиленбегендиктен жана документ "эркин" формада тузулгендуктен, убакытты кубелендуруу учун документтин реквизиттери жетиштуу-чыгармалар документтин аталышы ("арыз", "кайрылуу", "кат"), датасы, орду, автордун аты-жену жана колу болушу мумкун. Берилген реквизиттердин керсеткучу жетиштуу экендигин окшоштук менен керсетет. Кыргыз Республикасынын нотариустарынын нотариалдык иш-аракеттери женунде» юридикалык жактардан келген документтердин кечурмелерунун тууралыгын кубелендурууде нотариус бул документтердеги зарыл реквизиттердин, атап айтканда документ тузулген (Кабыл алынган) датанын, кызмат адамынын (кызмат адамдарынын) колтамгаларынын (колтамгаларынын), меердун бар экендигин текшерет. Демек, жеке адам (автор) тарабынан керсетулуучу
документ YЧYн" зарыл " реквизиттер болуп документтин аталышы, датасы жана кeрсeтYYЧYHYн (автордун) колу саналат[9].
Нотариустар чыгарманы кeрсeтYY убактысын кYбeлeндYPYYДeн тышкары, автордук укукту коргоо YЧYн пайдаланылышы мYмкYн болгон башка кызматтарды да кeрсeтYшeт.
Ошентип, Кыргыз Республикасынын Нотариат жeнYндe мыйзамдын 15-пункт 28-беренесине ылайык жеке нотариустар жана мамлекеттик нотариалдык кецселерде иштеген нотариустар документтерди сактоого кабыл ала алышат. Документтерди сактоого кабыл алуунун тартиби 91-92 -беренелерине ылайык, нотариус инвентаризация боюнча документтерди сактоого кабыл алат жана инвентаризациянын бир нускасы нотариуста, экинчиси кайрылган адамга берилет.
Документтерди сактоого тапшырган адамга кYбeлYк берилет, анда кYбeлYк берилген жер жана дата, нотариустун аты, нотариалдык конторанын же нотариалдык округдун аталышы, документтерди тапшырган адамдын аты жана жашаган жери, документтер тапшырылган меенет, нотариалдык иш-аракеттердин реестриндеги номери кeрсeтYлeт.
Документтерди (чыгарманы) нотариуста сактоо - чыгарманын автордо пайда болгон убактысын кeрсeтYYЧY ишенимдYY далили. Автордук укукту (анын ичинде чыгарманын бYTYндYГYн жана eзгeрбeстYГYн) кыйла натыйжалуу коргоо YЧYн, чыгарманы тацгакта тизмесиз нотариуска берYY акылдуулукка жатат. Тизим (опись) чыгарманын толук мазмунун чагылдыра албайт, ал эми нотариус тарабынан чапталган, автордук укукту коргоо жeнYндe сот отурумунун жYPYШYндe бул документ кыйла ишенимдYY далил болуп саналат.
КeрсeтYЛгeн аракеттерден тышкары нотариустар башка нотариалдык аракеттерди да жасай алышат, алардын натыйжасы автордук укуктарды коргоо боюнча соттук териштирYYДe колдонулушу мYмкYн. Демек,
нотариустар документтин кечурмесунун аныктыгын кубелендурууге, документке коюлган колду кубелендурууге укуктуу. КР 2018-жылдын 12-январындагы N 4 нотариат мыйзамынын редакциясына жацы нотариалдык иш-аракеттер киргизген. Ал жерде электрондук документтин кагаздагы документке эквиваленттуулугун тастыктоо каралган.
Мындан тышкары, нотариустар да интернетте автордун укуктарынын бузулушуна кубе боло алышат. Бул учун нотариус кызыкдар тараптардын етунучу боюнча соттук териштирууде далилдее учун зарыл болуп калышы мумкун болгон далилдерди берет. Нотариус далилдерди кийинчерээк керсетуу мумкун эмес же кыйын болуп калат деп ишенууге негиз болсо, далилдейт. Бир нече мунеттун ичинде сайтта жайгаштырылган маалыматтарды езгертууге же мазмунду алып салууга мумкун болгондуктан, автордун мындай потенциалдуу далилдер берилиши керек деп ишенууге толук негизи бар.
Кыргыз Республикасынын нотариустары тарабынан нотариалдык иш аракеттерди жасоонун тартиби женунде нускаманын 156 пунктунда[9] Интернет-барактын кечурмесун кубелендурууге жол берилет. Муну менен бирге нотариус интернет тармагында жайгаштырылган маалыматты карап керет: интернет-баракча автоматтык режимде белгиленген басылма кунун жана файлдын дарегин милдеттуу турде керсетуу менен кагаз бетине толугу менен чыгарылат. Басма версиясы чыгарылгандан кийин электрондук варианты менен салыштырылат.
Кубелендуруу жазуусунда нотариус интернет тармагындагы баракчанын дарегин, документтин дарек катын керсетет, зарыл болгон учурда аталышы, маалыматтын тексти же графикалык маалыматы, анын интернет-баракчада жайгашкан жери керсетулет. Кошумчалай кетсек, сайттын баракчасын нотариалдык кубелендуруу автордук укуктун бузулушу боюнча талаш-тартыштарда далил катары активдуу колдонулат.
Жыйынтыктап айтканда, интеллектуалдык менчик мыйзамдарын eнYктYPYY контекстинде автордук укуктарды коргоо жана бекитYY ыкмаларын женге салуучу ченемдик-укуктук актыларды гана эмес, нотариустардын ишин да eркYндeтYY зарыл. КeпчYЛYк аймактарда нотариустар бар экенин жана алардын кызматтары коомчулукка жеткиликтYY экендигин эске алуу менен, автордук укукту коргоону камсыз кыла ала турган нотариалдык иш-аракеттердин тизмесин андан ары кецейтYY керек. Маалыматтык технологияларды eнYктYPYYHYн жана "санариптештирYY" шартында нотариустарга автордук укуктарды, анын ичинде Интернетте пайда болгон учурдан тартып кYбeлeндYPYY боюнча мыйзамдуу тYPдe кошумча ыйгарым укуктар берилиши керек.БYГYнкY кYндe маалымат булактарындагы ар кандай чыгармалар каттого алынбай автордук коомчулугунда кейгей жаратууда, ал кeйгeйлeрдY жою YЧYн биздин пикирибизде нтариустун ишмердигине берилиши керек. Ошондой эле автордук укуктарды бекитYY жол-жоболору боюнча кошумча нускамаларды жана тYШYндYрмeлeрдY TYЗYY туура экендиги талашсыз.
Адабияттар:
1. Васильев В.В. Понятие интеллектуальной собственности в законодательстве Российской Федерации // Проблемы права. 2012. № 5(36). С. 124-127.
2. Алексеев С.С. Право собственности. Проблемы теории. - 2-е изд. перераб. и доп. М.: Норма, 2007, с. 240.
3. Кыргыз Республикасынын Конституциясы (Кыргыз Республикасынын 2021 жылдын 5 майындагы Мыйзамы менен кабыл алынды). URL:http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/112213/10?cl=ky-kg&mode=tekst
4. Кыргыз Республикасынын Жарандык кодекси 1998-жылдын 5-январы № 1 (2021-жылдын 15-сентябрындагы № 120 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык). URL:http://cЪd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/5/320?cl=ky-kg&mode=tekst
5. Автордук укук объектилерине автордук келишимдерди, чектеш укуктар объектилер жаатындагы келишимдерди, интегралдык микросхемалардын топологиясына укуктарды eткeрYп берYY келишимдерин карап чыгуунун жана каттоонун Эрежелери. Кыргыз Республикасынын 0кмeтYHYн 2011-жылдын 29-ноябрындагы № 748 токтому. URL:http://cЪd.minjust.gov.kg/
6. Еыргыз Pecпyбликacынын Нотapиaт жeнYндeгY мыйзaмы 1998-ж 30-мaй. URL:http://cbd.minjust.gov.kg/
7. Еыргыз Pecпyбликacынын ЭкмeтYHYн 2011-жылдын 20-aпpeлиндeги № 179 токтому менен бекитилген Еыргыз Pecпyбликacынын нотapиycтapы тapaбынaн нотapиaлдык иш apaкeттepди жacоонyн тapтиби жeнYндe нycкaмa. URL:http://cbd.minjust.gov.kg/
В. Еыргыз Pecпyбликacынын 0кмeтYHYн 2020-жылдын 3-мapтындaгы № 120 токтомyнa Еыргыз Pecпyбликacындa иш кaгaздapын жYpгYЗYY боюнчa типтYY нycкaмacы. URL:http://cbd.minjust.gov.kg/ 9. Еыргыз Pecпyбликacынын ЭкмeтYHYн 2011-жылдын 20-aпpeлиндeги № 179 токтому менен бекитилген Еыргыз Pecпyбликacынын нотapиycтapы тapaбынaн нотapиaлдык иш apaкeттepди жacоонyн тapтиби жeнYндe нycкaмa. URL:http://cbd.minjust.gov.kg/
