Научная статья на тему 'Нормативтік акт тілінің кейбір мәселелері'

Нормативтік акт тілінің кейбір мәселелері Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
70
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
нормативтік актінің тілі / терминдердің бірізділігі / теңтүпнұсқалылық / язык нормативного акта / последовательность терминов / аутентичность

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Есенқұл Сафуанұлы Сафуани

Мақала авторы нормативтік актілердің шектеусіз адресатқа арналып жазылатындығын айта келіп, ғылыми-техникалық прогресс пен әлеуметтік өмірдің даму қарқыны құқық арқылы реттелетін қоғамдық қатынастардың күрделілене түсетіндігіне назар аударады. Осыны ескере отырып, заңнама тілінің шектен тыс қарапайым болуына жол беруге болмайтындығын, мұның өзі нормалардың нақты әрі айқын болуына кері әсерін тигізетіндігін барынша түсінікті етіп дәлелдейді. Нормативтік актілер мәтініндегі сөйлемнің қысқа болуы оның түсінікті болуына септігін тигізетіндігін айта келіп, автор сөйлемді қысқа етіп жазу заңнама үшін мүндетті талап емес екендігін ескертеді. Бұл орайда басты міндет – сөйлем құрылымы реттелетін нысананың терең әрі аяқталатын сипаты болуы қажеттігіне қайшы келмеу, заңнама мәтінінің дәлдігіне, айқындығы мен толымдылығына, құқықтық мәніне нұқсан келтірмеу. Автор нормативтік актілерде бір сөз – бір ұғым деген пікірді айнымас қағида ретінде ұсынады. Бір заңда және біртектес, бір-біріне ұқсас заңдарда көп мағыналы сөздерді, синонимдерді, мағыналас сөздерді қолдануға жол беру заң нормаларының орындалмауына алып келетін қателіктерге душар ететіндігін нақты мысалдармен дәлелдейді. «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Заңның екі бабында «номинал», «монета» деген терминдердің екі түрлі алынғандығы өрескел қате екендігіне назар аударады. Заңдарда да, баспасөзде де бір терминнің әртүрлі жазылуының белең алуы кешірілмес қате екендігін, бірақ журналистердің де, аудармашылардың да бұған мән бермеуі жауапсыздық пен білімсіздіктің салдарынан арылатын уақыт жеткенін автор ашына айтады. Мақалада әрбір кәсіби сипатқа, ерекше маңызға ие тіл өзінің сөздік құрылымымен ерекшеленетінін, мұндай тіл арнайы терминологияға ие, онда өмірдің белгілі бір саласына тән ұғым берілетіндігін ескермеудің салдарынан қоғамдық өмірге нұқсан келтіретін жағдайлар туындауы мүмкін екендігіне назар аудару басты міндет екендігі, юриспруденцияда терминология проблемасының өзектілігі айтылады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ЯЗЫКА НОРМАТИВНОГО АКТА

Автор статьи обращает внимание на сложность общественных отношений, регулируемых через право, научно-технический прогресс и темпы развития социальной жизни, при этом подчеркивая, что нормативные акты написаны для неограниченного адресата. С учетом этого законодательство свидетельствует о недопустимости чрезмерной простоты языка, что негативно сказывается на четкости и ясности норм. Краткое предложение в текстах нормативного акта является преимуществом для понятия текста, а также не требует обязательных форм в законодательстве. При этом главная задача – структура предложения не должна противоречить необходимости иметь глубокий и заканчивающийся характер регулируемой цели и не наносить ущерба точности, ясности и полноте текста законодательства и правовому значению. Автор предоставляет необратимый принцип мнения о том, что одно слово одно понятие. Употребление многозначных слов, синонимов, словосочетаний в однотипных, похожих друг с другом законах приводит к невыполнению норм закона, также для полного раскрытия этих ошибок приведены конкретные примеры. В двух статьях Закона «О Национальном банке Республики Казахстан» обращается внимание на грубую ошибку двух различных терминов «номинал» и «монета». В статье автор поднимает вопрос правописания одного термина по-разному в законах и в прессе и в том, что многие переводчики и журналисты относятся к таким спорным вопросам безразлично и безответственно. В статье говорится о том, что язык имеет особое значение и отличается своей словарной структурой в профессиональной сфере. Такой язык обладает специальной терминологией, в которой могут возникать определенные трудности в общественной жизни и в терминологии, в юрисдикции из-за неучтенности понятий, которые используются в повседневной жизни.

Текст научной работы на тему «Нормативтік акт тілінің кейбір мәселелері»

УДК: 3401:16

НОРМАТИВТ1К АКТ Т1Л1НЩ КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР1 Есенц^л Сафуан^лы Сафуани

КР Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат шститутыныц Лингвистика орталыгы Нормативтж цуцыцтыц акттер жэне халыцаралыц шарттар жобаларыныц гылыми лингвистикалыц секторыныц жетекшi гылыми цызметкерi; Нур-Султан ц., Казахстан Республикасы; e-mail: esenkul_46@mail.ru

Туйт создер: нормативтж актшц тт\; терминдердщ бгргздтт; тецтупнусцалылыц.

Аннотация. Мацала авторы нормативтж акттердщ шектеус1з адресатца арналып жа-зылатындыгын айта келт, гылыми-техникалыц прогресс пен элеуметтж вмiрдiц даму царцы-ны цуцыц арцылы реттелетт цогамдыц цатынастардыц курделтене тусеттдтне назар ау-дарады. Осыны ескере отырып, зацнама тшшц шектен тыс царапайым болуына жол беруге болмайтындыгын, муныц eзi нормалардыц нацты эрi айцын болуына керi эсерт тигiзетiндi-гт барынша тyсiнiктi етт дэлелдейдь

Нормативтж акттер мэтiнiндегi сейлемшц цысца болуы оныц тyсiнiктi болуына септi-гт тигiзетiндiгiн айта келт, автор сeйлемдi цысца етт жазу зацнама ушш мyндеттi талап емес екендтн ескертедг. Бул орайда басты мшдет - сейлем цурылымы реттелетт ныса-наныц терец эрi аяцталатын сипаты болуы цажетттне цайшы келмеу, зацнама мэтшнщ дэлдтне, айцындыгы мен толымдылыгына, цуцыцтыц мэшне нуцсан келтiрмеу.

Автор нормативтж акттерде б1р сез - б1р угым деген пжгрдг айнымас цагида реттде усынады. Бiр зацда жэне бiртектес, бiр-бiрiне уцсас зацдарда кеп магыналы сeздердi, сино-нимдердi, магыналас сeздердi цолдануга жол беру зац нормаларыныц орындалмауына алып келетт цателжтерге душар ететтдтн нацты мысалдармен дэлелдейдi. «Казацстан Респу-бликасыныц ¥лттыц бант туралы» Зацныц ет бабында «номинал», «монета» деген терминдердщ ет тyрлi алынгандыгы ерескел цате екендтне назар аударады.

Зацдарда да, баспасезде де бiр терминнщ эртyрлi жазылуыныц белец алуы кешiрiлмес цате екендтн, бiрац журналистердщ де, аудармашылардыц да буган мэн бермеуi жауапсыз-дыц пен бiлiмсiздiктiц салдарынан арылатын уацыт жеткешн автор ашына айтады.

Мацалада эрбiр кэЫби сипатца, ерекше мацызга ие тт езшц сездж цурылымымен ерек-шеленетшн, мундай тт арнайы терминологияга ие, онда eмiрдiц белгiлi бiр саласына тэн угым бертеттдтн ескермеудщ салдарынан цогамдыц eмiрге нуцсан келтiретiн жагдайлар туындауы мумкт екендтне назар аудару басты мшдет екендт, юриспруденцияда терминология проблемасыныц езекттт айтылады.

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ЯЗЫКА НОРМАТИВНОГО АКТА Сафуани Есенц^л Сафуан^лы

Ведущий научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов нормативных правовых актов и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан; г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: esenkul_46@mail.ru

Ключевые слова: язык нормативного акта; последовательность терминов; аутентичность.

Аннотация. Автор статьи обращает внимание на сложность общественных отношений, регулируемых через право, научно-технический прогресс и темпы развития социальной жизни, при этом подчеркивая, что нормативные акты написаны для неограниченного адресата. С учетом этого законодательство свидетельствует о недопустимости чрезмерной простоты языка, что негативно сказывается на четкости и ясности норм.

Краткое предложение в текстах нормативного акта является преимуществом для понятия текста, а также не требует обязательных форм в законодательстве. При этом главная задача - структура предложения не должна противоречить необходимости иметь глубокий и заканчивающийся характер регулируемой цели и не наносить ущерба точности, ясности и полноте текста законодательства и правовому значению.

Автор предоставляет необратимый принцип мнения о том, что одно слово - одно понятие. Употребление многозначных слов, синонимов, словосочетаний в однотипных, похожих друг с другом законах приводит к невыполнению норм закона, также для полного раскрытия

Мелтекептик ттдегг зац шыгармашылыгы пракпшкасынан \: :::;;;;;;:::

этих ошибок приведены конкретные примеры. В двух статьях Закона «О Национальном банке Республики Казахстан» обращается внимание на грубую ошибку двух различных терминов «номинал» и «монета».

В статье автор поднимает вопрос правописания одного термина по-разному в законах и в прессе и в том, что многие переводчики и журналисты относятся к таким спорным вопросам безразлично и безответственно.

В статье говорится о том, что язык имеет особое значение и отличается своей словарной структурой в профессиональной сфере. Такой язык обладает специальной терминологией, в которой могут возникать определенные трудности в общественной жизни и в терминологии, в юрисдикции из-за неучтенности понятий, которые используются в повседневной жизни.

SOME ISSUES OF NORMATIVE ACTS LANGUAGE Safuani Esenkul Safuanuly

Senior scientific specialist of scientific and linguistic expertise sector of normative legal acts drafts and international instruments of Institute of Legislation and Legal Information of Republic of Kazakhstan; Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan; e-mail: esenkul_46@mail.ru

Keywords: The language of the normative act; the sequence of terms; authenticity.

Abstract. The author draws attention to the complexity of social relations regulated by law, scientific and technological progress and the pace of development of social life, emphasizing the regulations are written for an unlimited addressee. With this in mind, the legislation shows that excessive simplicity of language is unacceptable, which has a negative impact on the clarity and clarity of the norms.

A short sentence in the text of the normative act is an advantage for the concept of the text, and does not require mandatory forms in the legislation. At the same time, the main task, the structure of the proposal should not contradict the need to have a deep and ending character of the regulated purpose, and not to prejudice the accuracy, clarity and completeness of the text of the legislation and legal significance.

The author provides an irreversible principle of the opinion that one word is one concept. The use of polysemous words, synonyms, phrases in the same type, similar to each other laws lead to non-compliance with the law, also for the full disclosure of these errors are specific examples. Two articles of the Law «On the National Bank of the Republic of Kazakhstan» draw attention to the gross error of two different terms «denomination» and «coin».

In the article the author raises the question of spelling of one term in different laws and in the press, and that many translators and journalists are on such controversial issues indifferent and irresponsible.

The article gives that the language has a special meaning and is distinguished by its dictionary structure in the professional sphere. Such a language has a special terminology, which may cause some difficulties in public life and terminology in the jurisdiction due to the lack of concepts that are used in everyday life.

Нормативтш актшер эркашан шектеуаз адресатка арналып жазылатындыгы ешкандай дау тугызбайды. Сондыктан да тшдщ шектен тыс кYPделi болуына, жасанды кеп магына-лылыкка жол беруге болмайды. Нормативтш акт айкын да, тYсiнiктi болуга тшс. Эйткеш нормативтш актшер когамдык катынастардын реттеушiсi бола отырып, мемлекет птрш жеткiзушi эрi саяси насихаттыц куралы кыз-метш аткарады.

Сонымен катар гылыми-техникалык прогресс жэне элеуметтш емiрдщ даму каркыны кукыктык жолмен реттелетш когамдык; каты-настардыц кYPделi бола тYсуiне алып келедь Бул да нормативтш актшер тшн ^рделшен-дiре тYседi. Сондыктан нормативтш актшер

тш барынша карапайым болуы мумюн емес. Оньщ жадагай, шектен тыс карапайым болуы зацныц айкын да, накты болуына терю эсерш типзш, еюшшт салдарларга экеп согуы mym-кш.

Екiншi жагынан, зац шыгарушыныц ойы барынша тYсiнiктi сез тiркестерiмен бершу1 тшс. Артык сез, женаз кайталау, реттеу ны-санасын егжей-тегжейлi сипаттау, мен калай тYсiнсем, баскалар да солай тYсiнуге тиiс де-ген кезкарас зацнама стилiне жат дYние. Сей-лемнщ кыскалыгы сездердщ езара байланы-сын камтамасыз етедi. Мэпннщ кыскалыгы оны тYсiнудi де жецшдетедь ^азiрri когамдык емiрде муныц да мацызы ете зор.

Дегенмен нормативтш к¥кыктык акт

мэтшшщ кыска болуы мшдетл емес. Сейлем курылымы реттелет1н нысананыц терец эрi аякталатын сипаты болуы кажетлгше кайшы келмеуге, зацнама мэтшшщ дэлдшше, айкын-дыгы мен толымдылыгына, кукыктык мэнше нуксан келт1рмеуге ти1с.

Нормативтш актшер стил1 жен1нен б1ртек-т1, б1р-б1р1не уксас болып келед1. Олар эз1рлен-ген жэне оларга талдау жасалган кезде мазму-ны, арналуы, функциясы жен1нен б1р-б1р1не жакын нормативтш актшер ескершуге ти1с. Олардыц стил1, терминдер1 ала-кула болмага-ны жен.

Зацнамалык акт1лер мэтшшде эрб1р сездщ тек кана б1р лексикалык магынасы болуга, ягни белг1л1 б1р угым б1р сезбен жазылуга ти1с. Кыскаша айтканда, б1р сез - б1р угым. Сондыктан б1р зацда жэне б1ртектес, б1р-б1р1-не уксас зацдарда коп магыналы сездерд1, синонимдерд1, магыналас сездерд1 колдануга жол беруге болмайды. Эс1ресе терминдердi эртYрлi сезбен колдануга мYлде болмайды. Ал казак тшндеп зацдарда мундай агаттыктар жиi кездеседь

Мысалы, 1995 жылгы 30 наурызда кабыл-данган «Казакстан Республикасыныц ¥лт-тык банкi туралы» Зацныц 15-бабыныц «Ка-закстан ¥лттык банкiнiц баскармасы:» деп аталатын екiншi абзацы 5) тармакшасыныц орысша мэтшк

«5) определяет номинальную стоимость и дизайн банкнот и монет на основе утвержденной Президентом Республики Казахстан концепции;».

Казакша мэтшк

«5) Казакстан Республикасыныц Президент бекiткен тужырымдама негiзiнде банк-ноттар мен монеталардыц номиналдык кунын жэне дизайнын айкындайды1;».

Ал осы Зацныц 38-бабыныц Yшiншi абза-цыныц орысша мэтiнi:

«Структура номиналов банкнот и монет определяется Националным банком Казахстан.».

Казакша мэтiнi:

«Банкноттар мен тиындардыц керсетiлген куыныныц курылымын Казакстанныц ¥лт-тык банкi белгшейдР.».

Бул Зацныц казакша мэтiнiнiц тек осы ею бабында гана емес, Зацныц бYкiл ен бойын-да бiр термин эртYрлi алынган. Казак тшнде-гi мэтiндi мукият зерделесек: «атаулы кун», «накты кун», нактылы кун» деген тiркестердi кездестiремiз. Булай болатын себебi, мундай

тужырым тэуелЫздш тацымен бiрге келдi. Зацдар тYсiнiксiз, оларды казакша тYсiнiктi етiп аудару керек. Казактыц бай тiлiн пайда-ланып, сездердi кайталамай аудару керек, эр аудармашыныц стилiн сыйлау керек деген тYсiнiкпен бiр термин Yш, бес тYрлi етiп ауда-рылды жэне ол дурыс деп есептелдь Зац олай аударылмайды деген шюр кабылданбады. Он-дай пiкiрдi айтушылар бiлiмсiз, какак тiлiнiц байлыгын жете мецгермеген, керкем эдебиет тшнен сусындамаган, тiлi касац, дарынсыз мамандар деп есептелдь Терминдердiц дэл-ме-дэл баламасын тауып, оларды орныктыру, бiрiздендiру болашактыц Yлесiне калдырыл-ды.

8рбiр кэсiби сипаты бар, ерекше мацызга ие тш ец алдымен езiнiц сездш курылымымен ерекшеленедi. Мундай тiл езшщ арнайы тер-минологиясына ие, онда емiрдiц белгiлi бiр саласына тэн угым бершедь

Юриспруденцияда терминология пробле-масы эрдайым езектi болып табылады. Эйт-кенi тiлдiц негiзгi мшдет зац шыгарушыныц еркiн айкын баяндып, мYлтiксiз дэл жеткiзу. Алдын ала айкындалган, бiр гана мэнге ие терминдi дурыс колданбай, мундай дэлдшке жету мYмкiн емес.

Зацдык угым зацнамалык аклде ор-ныктырылып, тиют ресми нысанда ре^мдел-ген кезде гана кукыктык терминге айналады. Мундай угым тиют терминдер аркылы зацда тужырымдалганга дейiн де колданыста болуы мYмкiн. Бул орайда ол кукыктык термин деп танылуы жэне ресми емес, таза гылыми мэнге ие болуы ыктимал.

Зац терминологиясы - нормативтш ак-тiлерде пайдаланылатын жай сездер жиын-тыгы емес. Кукыкка да, зац терминологиясына да жYЙелiлiк, ягни iшкi Yйлесiм мен тутастык тэн. Зац терминдерi езiнiц мазмуны жагынан езара байланысты болады, олар бiр-бiрiмен байланыскан, езара астаскан угымдар.

Терминдердiц шыгу тегi - араб, парсы, латын, кейiнiрек агылшын, немю, француз тiлдерi. Бiздiц кейбiр зац аудармашылары зацды казак тiлiнде сейлетемiз деп, кателш-ке урынып жYрген жагдайларымыз аз емес. Жогарыда керсетшген орыс тiлндегi «номинальный стоимость» деген бiр терминнiц казакша зацда «номиналдык кун», «керсетшген куныныц» деп ею тYрлi алынуы сондай кате-лесудiц салдары. Бiздiц аудармашыларымыз: «казак тiлi барлык тiлдерден бай, бiз неге баска тiлдерден терминдердi сол калпында

1 «Казацстан Республикасыныц ¥лттыц баню туралы» Казацстан Республикасыныц Зацы. 15-бап, екн-ш1 абзац, 5) тармацша // «ддшет» Казацстан Республикасы нормативтж цщыцтыц акттерМц ацпарат-тык-цщыцтыц ЖYйесi. 16.08.2019 ж. жагдай бойынша.

«Казацстан Республикасыныц ¥лттыц банк туралы» Казахстан Республикасыныц Зацы. 38-бап, Yшiншi абзац. // «ддтет» Казацстан Республикасы нормативтж цщыцтыц акттерМц ацпараттыц-цщыцтыц ЖYй-есь 16.08.2019 ж. жаждам бойынша.

Мемлекепгпик ттдегг зац шыгармашылыгы пракпшкасынан

аламыз? Бiз бай тiлiмiздi пайдаланып, тер-миндердi казакша калыптастыруымыз керек деген пшр басым болып келдь Шет тiлдерден келген терминдердщ казак тшндеп балама-сын табу керек, ал баламасы табылмаган тер-миндердi казак тшнщ транскрипциясымен жазып eзiмiздiн тел сeзiмiзге айналдырайык, мысалы, «консервация» - «консербаттау», «электрификация» - «електiрлендiру», «баланс» - «баланыс», т.б. деп жазайык деген пiкiр, бшмаздш, сауатсыздык деп багаланды.

ТYркi тшнен дYние жYзiнiн баска тшдерь не сщш кеткен географиялык терминдер бар. Мысалы, тебе, тебешш, тагы баска он бестен астам, жиырмага жуык термин эр тшдщ ез траскрипциясымен сол калпында жазылады.

Жогарыда айтылган «номинальный» деген терминнщ «кeрсетiлген» деген аударма-сы магынасы жагынан дурыс деуге де бола-ды. Бiрак «кeрсетiлген» деген сез термин емес. Оны эртYрлi магынада тYсiнуге болады. Кeбiнесе бул сез орысша «указанный» деген сездщ баламасына сай келедi. Ал термин эртYрлi тYсiндiруге болмайтын накты угым. Зац мэтiнiнде эрбiр терминнщ, эрбiр сeздiн бiр гана лексикалык магынасы болуга тиiс, ягни олар бiр магыналы болуга жэне бiр угым бiр сезбен гана аталуга тшс. Сондыктан бiр сез - бiр угым деген кагида колданылуы мш-деттi. Демек бiр зацныц шегшде, тiптi бYкiл зацнамада кеп магыналы сездерд^ омоним-дердi, уксас синонимдердi колдануга жол бе-руге болмайды.

Акикактын айтканда зацдар орыс тшн-де эзiрленiп, сонан кейiн казакшага аудары-латыны жасырын емес. Зац мэтiнi дурыс ау-дарылуы Yшiн аудармашыныц дайындыгы жеткiлiктi дэрежеде болуга тиiс. Аударып отырган зацныц нормативтiк магынасын терец тYсiнiп, кабылданганнан кейiн ол зацныц калай колданылатынына мэн беруi керек. Зац мэтiнiнде колданылган терминдердщ казак тiлiндегi баламасы болмайтын жагдайлар жиi кездеседi. Мундай жагдайда аудармашы жэне оныц аудармасына сараптама жасаган сарапшы жогарыда мысал келтiргенiмiздей терминдi казакшалаймын деп, терминге жана-спайтын эртYрлi карапайым сeздердi колдана-ды. Ол зацныц орындалмауына экеп согады.

Сонда терминдi калай калыптастырамыз деген сурак туады. Тiлiмiзде бурын колда-нылып жYрген, белгiлi бiр терминге балама болатын, бурынгы колданыстагы магынасы сол терминмен магыналас сeздердi колданган жен. Арнайы зац терминдерiн жан-жакты зерттеп, колданыска енгiзу тек тш маманда-рыныц гана емес, зацгерлердщ де, техника саласындагы галымдардыц да, мемлекеттш кызметшiлердiн де мiндетi. Бул орайда ана тiлiмiздегi ескi, умытылып бара жаткан сез-дердi т1рштт, улттык зац терминологиясын

байыту, жалпы кeпшiлiк кабылдаган сездерд1 термин ретшде енгiзу, дYние жYзiнiн дамыган мемлекеттерi колданып жYрген терминдерд1 казак тшнщ транскрипциясымен жазып, оларды eзiмiздiн тел сeзiмiзге айналдыру орынды болар едь Нормативтiк актшерд1 магынасы келiп тур той деп енпзше салган, термин ретшде колдануга болмайтын сездер-ден арылтып, зац мэтiнiнiн тазалыгына кол жетюзу эрбiрiмiздiн мiндетiмiз.

Мысалы, кылмыстык зацнамада «декриминализация» деген термин казакша «кыл-мыстык сипаттан арылту» деп аударылган. Жасалган кылмысты оныц кылмыстык сипа-тынан арылту дегендi калай тYсiнуге болады? Жасалган кылмыстыц сипатын ешкiм де езгерте алмайды. Абайсызда бiреуге закым келтiрдiнiз немесе ашу Yстiнде бiреуге кол жумсап, денсаулыгына аз гана нуксан кел-тiрдiнiз. Осындай эрекетп кылмыстык сипа-тынан арылту дегендi калай тYсiнемiз? Бiре-уге закым кел^рмед^ кол жумсамады деп есептеуiмiз керек пе?

^ылмыстьщ зацнамада «криминалды»

- «криминал» деп жYрмiз. Себебi Орысша

- казакша сeздiкте бул сeздi «криминал» [1, 382-бет], «кылмыс iс» деп кeрсетiлген. Сон-дыктан «декриминализацияны» - «декри-миналдандыру» деп алган жен болар едь Мундагы «криминал» сeздiн тYбiрi. «Декри-миналдандырудыц» тYсiнiгi: бурын кылмыстык жаза колданылып келген эрекеттердi зан тургысынан кайта саралау жэне оны кылмыстык емес, эюмшшк, тэрт1пт1к жэне езге де кукык бузушылыктар тобына жаткызу. Ягни бурын кылмыстык эрекет деп саналып, бас бостандыгынан айыру жазасы колданылып келген эрекеттi эюмшшк, тэртiптiк кукык бузушылык ретiнде танып, женiл жаза колдану.

Зацдарда терминдердщ бiрiздiлiгiнiн сакталмауы, эсiресе терминдердiн баспасезде эртYрлi колданылуы, осынау мацызды мэсе-ленi жYЙелеп отырган мемлекеттiк органнын каукарсыздыгы ма элде эркiм ез бшгенш колданып, безмен кету ме?! Зацдарда «форма» - «нысан», баспасезде «объект» - «ны-сан». «Цыфр» - «цыфр», «сан», «цыфрлык», «цыфрлы», «санды», «сандык» деген сездер шатыстырылумен келедi. «Сан» деген сездщ «число» екендшне неге мэн берiлмейдi? Те-ледидардагы бiр акпараттыц езшде: «цыфрлык», «сандык» деп шатыстыру кате екендiгi каперге алынбайды. Ал «Новый словарь иностранных слов» сездшнде «цифр - санды бел-гшейтш тацба» [2, 1078-бет] деп керсетшген, ягни цифр санныц атауы. Муныц бэрi гылы-ми эдебиеттерге, сeздiктерге, тYсiндiрме, эн-циклопедиялык сездштерге назар аудармай, «шама шамадан артык емес, ^аратау кырык батпан», деп бэрш де белден басып жYре бе-рудiн салдары.

ЛИТЕРАТУРА

1. Орысша-цазацша свздж. - Алматы, Дайк-пресс, 2005. -1146 б.

2. Новый словарь иностранных слов. - Москва, АСТ, Минск ХАРВЕСТ, 2005. -1151 с.

REFERENCES

1. Oryssha-^aza^sha sezdik. - Almaty, Dajk-press, 2005. - 1146 b.

2. Novyj slovar' inostrannyh slov. - Moskva, AST, Minsk HARVEST, 2005. -1151 s

ЭОЖ (УДК) - 81'33:340.113

ТЕРМИНД1К ЦОРДЫ ЖЕТ1ЛД1РУДЩ КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР1 Жумагул Мухтарцызы Турарова

Казацстан Республикасы Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институты Лингвистика орталыгыныц НКА жэне халыцаралъщ шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц жетекшi гылыми цызмemкeрi, Нур-Султан цаласы, Казацстан Республикасы; e-mail: zhumat_08@mail.ru

Элия Назаргаликызы Кадирова

Казацстан Республикасы Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институты Лингвистика орталыгыныц НКА жэне халыцаралыц шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц жeтeкшi гылыми цызмeткeрi, Нур-Султан цаласы, Казацстан Республикасы; e-mail: aliya.kadirova@mail.ru

TYÜm свздер: термин угымы; терминжасам; терминология мен терминдер мэселесг.

Аннотация. Мацала «термин» угымын жэне тeрминдeрдi цолдануды жеттдгру мэсе-лелерт талцылауга арналган. Авторлар терминжасам жэне оны цолдануга цатысты ца-зац тiлшi галымдарыныц тэжiрибeсiн айта келе, А. Байтурсынулыныц eцбeктeрi туралы цысцаша баяндайды.

Сондай-ац, цазац терминологиясыныц цазiргi кезецге дeйiнгi цалыптасцан тэжiрибeсi мен цолданыстагы тeрминдeрдi жeтiлдiрудiц сабацтастыгын атап втeдi.

Зацнамада цолданылатын meрминдeрдi жeтiлдiру мэселеЫ зацнама ЖYйeсiндe эрбiр салага тэн тел жэне нeгiзгi угымдарды iрiктeу, сондай-ац жаца угымдарды ЖYйeлeу, жалпыга ортац нусцасын пайдалануды цамтамасыз ету арцылы цолданыстагы терминдер ЖYйeсiн цалыптастырумен байланысты екендтн баяндайды.

Атап айтцанда, авторлар оларды терминологиялыц сездiктeрдi цолдануды Yйлeсmiру-мен, зац жобаларын эзiрлeу жэне зац жобаларыныц лингвистикалыц сараптамасын ЖYргiзу кезтде цажeттi ттдж нормаларды сацтау талаптарын, meрминдeрдi бiрiздeндiру тэст-дерт цамтитын эд^темеш эзiрлeумeн жэне осы шараларды мемлекеттж органдар мен уй-ымдардыц бiрлeскeн жэне келшлген кYШ-жiгeрiмeн юке асыруды Yйлeстiрумeн байланысты-рады.

Тeрминдeрдi жemiлдiрудiц шаралары реттде терминологиялыц жумыстардыц теори-ялыц жэне практикалыц нeгiздeрiн (реттеу, ЖYйeлeу, бiрiздeндiру, стандарттау) гылыми тургыда аныцтауды атап ете отырып, авторлар сараланган салалыц терминологиялыц сезджтердщ meрминдeрдi нацтылауда, угымдарды турацтандыруда эд^темелж цурал бола-тындыгын керсemeдi.

ННЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ТЕРМИНОЛОГИЧЕСКОГО ФОНДА

Турарова Жумакуль Мухтаровна

Ведущий научный сотрудник сектора научной лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: zhumat 08@mail.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.