Научная статья на тему 'NOGIRONLAR ARAVACHASIDAN FOYDALANADIGAN UMURTQA POG’ONASI SHIKASTLANGAN YOSHLARNING ADAPTIV JISMONIY TARBIYASI'

NOGIRONLAR ARAVACHASIDAN FOYDALANADIGAN UMURTQA POG’ONASI SHIKASTLANGAN YOSHLARNING ADAPTIV JISMONIY TARBIYASI Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
67
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
социальная адаптация / адаптивная физическая активность / травма спинного мозга / двигательное расстройство.

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Sherali Xoshimovich G’Ofurov, Baxodir Xoshimovich G’Ofurov

В исследовании использован ряд методов и технологий, позволяющих получить исчерпывающую информацию о психофизическом и психолого-педагогическом состоянии молодых людей с травмами спинного мозга при использовании инвалидных колясок, их динамике.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «NOGIRONLAR ARAVACHASIDAN FOYDALANADIGAN UMURTQA POG’ONASI SHIKASTLANGAN YOSHLARNING ADAPTIV JISMONIY TARBIYASI»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

NOGIRONLAR ARAVACHASIDAN FOYDALANADIGAN UMURTQA POG'ONASI SHIKASTLANGAN YOSHLARNING ADAPTIV JISMONIY

TARBIYASI

Sherali Xoshimovich G'ofurov, Baxodir Xoshimovich G'ofurov

O'zDJTSU

АННОТАЦИИ

В исследовании использован ряд методов и технологий, позволяющих получить исчерпывающую информацию о психофизическом и психолого-педагогическом состоянии молодых людей с травмами спинного мозга при использовании инвалидных колясок, их динамике.

Ключевые слова: социальная адаптация, адаптивная физическая активность, травма спинного мозга, двигательное расстройство.

Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda jamiyatimizda demokratlashtirish jarayoni faol ravishda o'zgarib bormoqda, bu sog'liqni saqlash nogironligi bo'lgan shaxslarning ijtimoiy moslashuvi muammolarini hal qilishda yangi tashkiliy va uslubiy yondashuvlarni izlashning dolzarbligini belgilaydi.

Jismoniy madaniyat va sport, harakatlanish cheklovlari darajasidan qat'i nazar, insonning ajralmas biologik ijtimoiy o'zini o'zi bajarishi uchun imkoniyatlar yaratib, vosita qobiliyatini va uning ijtimoiy rolini turli guruhlarga nisbatan ilg'or ijtimoiy-madaniy siyosatni shakllantirish omili sifatida yaxshiroq tushunishga imkon beradi.

Biz nogironlar aravachasidan foydalangan holda, aholi guruhlarining, ayniqsa umurtqa pog'onasi shikastlangan odamlarning erkin ijtimoiy faoliyati va harakatlanishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish ularning normal ijtimoiy moslashuvi va integratsiyasining asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. Umurtqa pog'onasi shikastlangan nogiron kishilar uchun adaptiv jismoniy madaniyat va sport ijtimoiy integratsiyaning eng jozibali shakli hisoblanadi.

Tadqiqotning maqsadi - nogironlar aravachasini ishlatadigan umurtqasi shikastlangan yosh nogironlarning ijtimoiy moslashuvini kuchaytirishga qaratilgan Adaptiv jismoniy tarbiya (AJT) vositalaridan foydalanish samaradorligini ilmiy asoslash va eksperimental isbotlash.

Bizning tadqiqotimizga nogironlar aravachasidan foydalanadigan, umurtqa pog'onasi shikastlangan 18 nafar nogiron talabalar jalb etildi. Ularning yoshi 18 dan 27 yoshgacha bo'lgan. Shikast o'murtqa shikastlanishning retsepti 7 yildan kam bo'lmagan. Barcha sub'ektlar (umurtqa pog'onasining shikastlanish kasalligi) UPShK

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

tasnifi bo'yicha asosiy kasallik va unga bog'liq bo'lgan turli kasalliklarga ko'ra II nogironlik darajasiga ega.

Umurtqa pog'onasi shikastlangan odamlarning harakatlanish buzilishi nafaqat yordamchi vositalarisiz yurish qobiliyatining etishmasligi bilan cheklanmaydi. Tananing vertikal holatini qo'shimcha yordamisiz ushlab tura olmaslikda aks etgan postural tonik mushaklarining buzilishi, yuqori ekstremitalarning motor qobiliyatlarini sezilarli darajada cheklaydi, o'z-o'ziga xizmat qilishni qiyinlashtiradi, yangi motorli ko'nikmalarni rivojlantirish, ijtimoiy faollik darajasini pasaytiradi, bu o'rganilayotgan kontingentning hayot sifatining sezilarli darajada yomonlashishiga va ijtimoiy moslashuvning cheklangan imkoniyatlariga olib keladi.

Boshqa usullar qatorida o'rganish davomida biz ijtimoiy moslashuv indeksini baholash usulini ishlab chiqdik va amalda qo'lladik.

Aniqlangan eksperiment natijalariga ko'ra biz AJT yordamida umurtqa pog'onasi shikastlangan yosh nogironlarni ijtimoiy moslashuvining keng dasturini ishlab chiqdik.

Eksperimental dastur uchta asosiy bosqichdan iborat edi:

- postural tonik mushaklarning faoliyatini tiklash;

- etarli vosita bazasini va funktsional imkoniyatlarini shakllantirish;

- ijtimoiy faollik darajasini oshirish;

Eksperimental dastur bo'yicha mashg'ulotlar haftada uch marta yarim soat davomida dars shaklida o'tkazildi.

Nogironlar aravachasidan foydalanadigan, umurtqa pog'onasi shikastlangan yosh nogironlarni ijtimoiy moslashuvi jarayonida AJT vositalaridan foydalanishning o'qitish shartlari va tashkiliy-uslubiy xususiyatlari aniqlandi.

Tadqiqot guruhdagi (TG) morfofunksional indekslarni taqqoslash, eksperimentdan so'ng nazorat guruhi (NG) bilan taqqoslaganda quyidagi xususiyatlarning yaxshilanishi ta'minlandi:

- tajriba dasturining yil siklida ko'p miqdordagi aerob mashqlari va turli xil nafas olish mashqlaridan foydalanish bilan bir qatorda hayotiy qobiliyatini shakillantirish;

- yurak urish tezligi o'zgaruvchanligini o'rganish ko'rsatkichlari TGda o'tkazilgan o'quv eksperimentidan so'ng yurak ishini tartibga solish mexanizmlarining sezilarli darajada yaxshilanganligini ko'rsatadi.

Tadqiqot dasturi natijasida sub'ektlarning jismoniy tayyorgarligi darajasi, shuningdek, ko'pgina indekslarda sezilarli o'zgarishlar yuz berdi:

- nogironlar aravachasida qisqa masofasini bosib o'tish vaqti sezilarli darajada yaxshilandi, bu tezlikni kuchaytirish qobiliyatini tavsiflaydi;

- natijada o'tkazilgan tajriba natijasida yuqori oyoq-qo'llar va tana tezligi va kuch ko'rsatkichlari sezilarli darajada o'sganligi aniqlandi. Umurtqa pog'onasi shikastlangan

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

nogironlarning motor profil indekslari genezisi aniqlandi, natijada AJT vositalaridan foydalangan holda o'quv tajribasi o'tkazildi.

- natijada olib borilgan tadqiqotlar davomida AJT vositalarini sinab ko'rish NG va TG o'rtasida eksperimental foydasiga sezilarli farqlarni aniqladi.

Olingan tadqiqot davomida ijtimoiy moslashuv indeksining sezilarli yaxshilanishi bilan birgalikda, vosita qobiliyatlarini tavsiflovchi ko'rsatkichlar va ijtimoiy moslashuv ko'rsatkichlari o'rtasidagi bog'liqlik kuchining sezilarli darajada oshishi aniqlandi, bu vosita buzilishlari darajasining nogironlar aravachasidan foydalanadigan umurtqa pog'onasi shikastlangan odamlarning ijtimoiy integratsiyasi darajasi bilan bog'liqligi haqidagi taxminni tasdiqlaydi.

Nogironlar aravachasidan foydalanadigan umurtqa pog'onasi shikastlangan odamlarning harakatlanish qobiliyatlarining har xil namoyon bo'lish ko'rsatkichlari o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni o'rganish va natijada olib borilgan tadqiqotlar postural tonik mushaklarning rivojlanish darajasining muhimligini ko'rsatadi

Xulosa. Orqa miya jarohati bilan shikastlangan nogironligi bo'lgan yoshlarni tuzatish choralari va bosqichma-bosqich mashg'ulotlari AJT vositalaridan foydalanish asosida ishlab chiqilgan dastur asosida kurslarni tugatganligi va motor harakatlarining umumiy vaqtining ko'payishi funktsional holati uchun samarali ekanligi isbotlandi. Umurtqa pog'onasi shikastlangan nogiron o'quvchilar tanasining, motor bazasini zaruriy tiklanishini ta'minlaydi, psixoemotsional holatni oshiradi, bu hayot sifatini sezilarli darajada yaxshilaydi, ijtimoiy moslashuv darajasini samarali yaxshilaydi, ijtimoiy integratsiya masalalarini to'liq hal qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Саломов Р. С., Миржамолов М. Х. Жисмоний имконияти чекланган укувчиларнинг спорт машгулотларига мослашиши. Укув услубий кулланма. -2014.

2. М. Х. Миржамолов, Р. Ф. Одилов, Н. Ю. Валиева, Д. Б. Бахтиёров МЕТОДИКА РАЗВИТИЯ КООРДИНАЦИИ ДВИЖЕНИЙ У СТУДЕНТОВ С НАРУШЕНИЯМИ ЗРЕНИЯ // Scientific progress. 2022. №1. URL:

3. Lola Tilapovna Davlatova JISMONIY TARBIYA VA SPORTDA SOG'LOMLASHTIRISH TEXNOLOGIYALARINING DOLZARBLIGI VA AHAMIYATI // Scientific progress. 2021. №8. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/jismoniy-tarbiya-va-sportda-sog-lomlashtirish-texnologiyalarining-dolzarbligi-va-ahamiyati (дата обращения: 14.06.2022).

4. ТАЯНЧ-ХАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ЮКОРИ МАЛАКАЛИ УЛОКТИРУВЧИЛАРНИ ЮКЛАМАЛАРИНИ ТАКСИМЛАШ ВА МАШГУЛОТ

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

РЕЖАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧЩИШ Собирова Л.Б., Абдиев Ш.А. Фан-Спортга. 2021. № 8. С. 35-38.

5. РИО-ДЕ ЖАНЕЙРО ШАДРИДА БУЛИБ УТГАН XV ВА ТОКИОДА БУЛИБ УТГАН XVI ПАРАЛИМПИЯ УЙИНЛАРИ ТАДЛИЛИ Миржамолов М.Х. Фан-Спортга. 2021. № 6. С. 11-13.

6. М. Х. Миржамолов ТАЯНЧ - ДАРАКАТ АЪЗОЛАРИ ШИКАСТЛАНГАН У^УВЧИЛАРДА МУСКУЛ ФАОЛИЯТИНИНГ БУЗИЛИШ ТАРТИБИ УЧУН ФУНКЦИОНАЛ ТИЗИМ ДИНАМИКАСИ // Scientific progress. 2021. №8. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/tayanch-arakat-azolari-shikastlangan-uvchilarda-muskul-faoliyatining-buzilish-tartibi-uchun-funktsional-tizim-dinamikasi (дата обращения: 14.06.2022).

7. Sherali Hoshimovich G'Ofurov QISQA MASOFAGA YUGURUVCHI SPORTCHILARNI MASHG'ULOTLARINI RIVOJLANTIRISHNING USULLARI // Scientific progress. 2021. №8. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/qisqa-masofaga-yuguruvchi-sportchilarni-mashg-ulotlarini-rivojlantirishning-usullari (дата обращения: 14.06.2022).

8. БОЛАЛАР ВА УСМИРЛАР СПОРТ МАКТАБЛАРИДА БОШЛАНГИЧ ТАЙЁРЛОВ ГУРУДИДА ШУГУЛЛАНУВЧИ ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИЛАР МАШГУЛОТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Гофуров Ш.Х. Фан-Спортга. 2020. № 5. С. 38-40.

9. ОБОСНОВАНИЕ ЭФФЕКТИВНЫХ СРЕДСТВ ЮНЫХ ДЗЮДОИСТОВ НА ЭТАПЕ НАЧАЛЬНОЙ СПОРТИВНОЙ СПЕЦИАЛИЗАЦИИ Дадабаев О.Ж., Собирова Л.Б. В сборнике: Актуальные проблемы совершенствования системы непрерывного физкультурного образования. Сборник материалов V Международной научно-практической конференции. Грозный, 2021. С. 71-78.

10. Lola Tilopovna Davlatova ADAPTIV SPORT O'YINLARINI (VOLEYBOL) O'QITISH METODIKASIDA HARAKAT USLUBLARI VA QOIDALARI // Scientific progress. 2022. №2. URL: https://cyberleninka.ru/article/n7adaptiv-sport-o-yinlarini-voleybol-o-qitish-metodikasida-harakat-uslublari-va-qoidalari (дата обращения: 14.06.2022).

11. Sherali Hoshimovich G'Ofurov, Dilshod Baxtiyor O'G'Li Baxtiyorov, Umid Abdugaforovich Saidov MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI YENGIL ATLETIKA MASHQLARI ORQALI MASHG'ULOTLARINI TASHKIL ETISH // Scientific progress. 2022. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/maktabgacha-yoshdagi-bolalarni-yengil-atletika-mashqlari-orqali-mashg-ulotlarini-tashkil-etish (дата обращения: 14.06.2022).

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

12. Миржамолов М. Х., Юнусов С. А., Светличная Н. К. Паралимпия тарихи ва уйин коидалари. Укув-услубий кулланма. Тошкент //Т.: Илмий техника ахборот-пресс. - 2019. - С. 13-14.

13. РИО-ДЕ ЖАНЕЙРО ШАХРИДА БУЛИБ УТГАН XV ВА ТОКИОДА БУЛИБ УТГАН XVI ПАРАЛИМПИЯ УЙИНЛАРИ ТАХЛИЛИ Миржамолов М.Х. Фан-Спортга. 2021. № 6. С. 11-13.

14. Лайло Бахромовна Собирова, Шохсанам Бахромовна Собирова АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ПРИ ПОДГОТОВКЕ СПЕЦИАЛИСТОВ ПО СИНХРОННОМУ ПЛАВАНИЮ // Scientific progress. 2021. №8. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/aktualnye-problemy-pri-podgotovke-spetsialistov-po-sinhronnomu-plavaniyu (дата обращения: 14.06.2022).

15. ОБОСНОВАНИЕ ЭФФЕКТИВНЫХ СРЕДСТВ ЮНЫХ ДЗЮДОИСТОВ НА ЭТАПЕ НАЧАЛЬНОЙ СПОРТИВНОЙ СПЕЦИАЛИЗАЦИИ Дадабаев О.Ж., Собирова Л.Б. В сборнике: Актуальные проблемы совершенствования системы непрерывного физкультурного образования. Сборник материалов V Международной научно-практической конференции. Грозный, 2021. С. 71-78.

16. 7-10 ЁШЛИ УКУВЧИЛАР КАДДИ-КОМАТ БУЗИЛИШИНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ Собирова Л.Б. Фан-Спортга. 2020. № 3. С. 54-56.

17. ЭФФЕКТИВНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ СПЕЦИАЛЬНЫХ УПРАЖНЕНИЙ ДЛЯ ПРЕДУПРЕЖДЕНИЯ СКОЛИОЗА УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ Собирова Л.Б. В сборнике: Актуальные проблемы физической культуры и спорта. Материалы VIII международной научно-практической конференции. Под ред. Г. Л. Драндрова, А. И. Пьянзина. 2019. С. 76-80.

18. ХАРАКТЕРИСТИКА ОБЪЕКТА ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ВОЗДЕЙСТВИЙ В АДАПТИВНОЙ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЕ Собирова Л.Б. В сборнике: Актуальные проблемы физической культуры и спорта. Материалы VII международной научно-практической конференции. Под ред. Г. Л. Драндрова, А. И. Пьянзина. 2017. С. 66-68.

19. Davlatova L. T. INKLYUZIV TA'LIM TIZIMIDA TA'LIM PEDAGOGIKASINING AHAMIYATI VA TA'LIM MUHITINI SHAKLLANTIRISHDA INTERAKTIV TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI //Scientific progress. - 2021. - Т. 1. - №. 6.

20. . T. Davlatova INKLYUZIV TA'LIM TIZIMIDA TA'LIM PEDAGOGIKASINING AHAMIYATI VA TA'LIM MUHITINI SHAKLLANTIRISHDA INTERAKTIV TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI // Scientific progress. 2021. №6. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/inklyuziv-ta-lim-tizimida-ta-lim-pedagogikasining-

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

ahamiyati-va-talim-muhitini-shakllantirishda-interaktiv-texnologiyalardan (дата

обращения: 14.06.2022).

21. Tilapovna L. D. HEALTH IN THE PHYSICAL EDUCATION SYSTEM THE ROLE AND IMPORTANCE OF THE CONCEPT OF TECHNOLOGY //Конференции. - 2020.

22. РЕЗУЛЬТАТЫ ИССЛЕДОВАНИЯ ВОЗМОЖНОСТЕЙ ОРГАНИЗМА УЧЕНИКИ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ФИЗИЧЕСКИМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ИНДЕКСА РОБИНСОНА Миржамолов М.Х., Бедиева Ч. В сборнике: Актуальные проблемы физической культуры и спорта. Материалы IX Международной научно-практической конференции. 2019. С. 38-41.

23. Атамухамедова Н. М., Тухтабоев Н. Т., Миржамолов М. Х. РЕЗУЛЬТАТЫ ОЦЕНКИ ФУНКЦИОНАЛЬНЫХ ВОЗМОЖНОСТЕЙ УЧАЩИХСЯ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ФИЗИЧЕСКИМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ RESULTS OF EVALUATING FUNCTIONAL CAPABILITIES OF STUDENTS WITH DISABLED PHYSICAL POSSIBILITIES //ББК 75.1 А-437. - 2019. - С. 33.

24. Sherali Hoshimovich G'Ofurov QISQA MASOFAGA YUGURUVCHI SPORTCHILARNI MASHG'ULOTLARINI RIVOJLANTIRISHNING USULLARI // Scientific progress. 2021. №8. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/qisqa-masofaga-yuguruvchi-sportchilarni-mashg-ulotlarini-rivojlantirishning-usullari (дата обращения: 14.06.2022).

25. Шерзод Абдурахмонович Абдиев ТАЯНЧ-ХАРАКАТ АППАРАТИДА НУКСОНИ БУЛГАН ЮКОРИ МАЛАКАЛИ УЛОКТИРУВЧИЛАРНИ МАШЕУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ // Scientific progress. 2022. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/tayanch-arakat-apparatida-nu-soni-b-lgan-yu-ori-malakali-ulo-tiruvchilarni-mash-ulot-yuklamalarini-optimallashtirish (дата обращения: 14.06.2022).

26. Sherali Hoshimovich G'Ofurov MALAKALI SPRINTERCHILARNING SPORT MASHG'ULOTLARINI RIVOJLANTIRISHNING USULLARI // Academic research in educational sciences. 2021. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n7malakali-sprinterchilarning-sport-mashg-ulotlarini-rivojlantirishning-usullari (дата обращения: 14.06.2022).

27. BOLALAR V. A. O'smirlar SPOR MAKTABLARIDA SPORCHILAR TAYYORLANISHINI TAKILISH BOSHLANGAN MASHG'ULOT GURUHI GofurovSh //X. Fan-Sportga. - 2020. - №. 5. - С. 38-40.

28. Н.К Светличная Повышение эффективности применения средств адаптивной физической культуры и спорта у детей и подростков с ограниченными возможностями здоровья.В сборнике: Олимпийский спорт и спорт для

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

всех. Сборник научных трудов, представленных на XXIV Международный научный конгресс. Казань, 2020. С. 361-364.

29. С.А. Юнусов Физическое воспитание школьников в инклюзивном образовании" SCIENTIFIC PROGRESS //Scientific Journal ISSN. - 2021. - С. 21811601.

30. Рахматова Д. Н., Собирова Л. Б. Особенности построения тренировочного процесса и контроля в подготовке борцов //Актуальные проблемы физической культуры и спорта. - 2016. - С. 431-434.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.