Научная статья на тему 'Ноанъанавий нефтлар: оғир нефть ва табиий битумларнинг регионал тарқалиши ва захиралари таҳлили'

Ноанъанавий нефтлар: оғир нефть ва табиий битумларнинг регионал тарқалиши ва захиралари таҳлили Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
216
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тяжелые нефти / природные битумы / высоковязкие нефти / запасы / ресурсы / нефтегазоносный бассейн / регион / heavy oil / natural bitumen / high-viscosity oil / reserves / resources / oil and gas basin / region

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Ярбобоев Т.Н., Султонов Ш.А.

Проведен анализ пространственного распределения тяжелых нефтей и природных битумов в зависимости от их запасов. Показано, что в связи с ухудшением структуры запасов в сторону увеличения доли трудно извлекаемых нефтей, роль тяжелых нефтей и природных битумов в общем балансе углеводородов возрастает. Анализ запасов показал, что большая часть их мировых запасов сосредоточена в Канаде, Венесуэле и России. Результаты исследований закономерностей распределения тяжелых нефтей и природных битумов могут быть использованы в совершенствовании методов поиска месторождений и при решении других задач нефтяной отрасли.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The spatial distribution of heavy oils and natural bitumens depending on their reserves is analyzed. It is shown that due to the deterioration of the reserves structure in the direction of increasing the share of hard-to-recover oils, the role of heavy oils and natural bitumens in the overall hydrocarbon balance increases. Analysis of reserves showed that most of their world reserves are concentrated in Canada, Venezuela and Russia. The results of studies of the distribution patterns of heavy oils and natural bitumens can be used in improving methods of field search and in solving other problems of the oil industry.

Текст научной работы на тему «Ноанъанавий нефтлар: оғир нефть ва табиий битумларнинг регионал тарқалиши ва захиралари таҳлили»

GEOLOGIYA-MINERALOGIYA FANLARI / GEOLOGICAL AND

MINERALOGICAL SCIENCES

УУТ 622.323 Ярбобоев Т.Н., Султонов Ш.А.

НОАНЪАНАВИЙ НЕФТЛАР: ОГИР НЕФТЬ ВА ТАБИИЙ БИТУМЛАРНИНГ РЕГИОНАЛ ТАРЦАЛИШИ ВА ЗАХИРАЛАРИ ТА^ЛИЛИ

Ярбобоев Т.Н. - доцент; Султонов Ш.А. - катта укитувчи (КдрМИИ)

Проведен анализ пространственного распределения тяжелых нефтей и природных битумов в зависимости от их запасов. Показано, что в связи с ухудшением структуры запасов в сторону увеличения доли трудно извлекаемых нефтей, роль тяжелых нефтей и природных битумов в общем балансе углеводородов возрастает. Анализ запасов показал, что большая часть их мировых запасов сосредоточена в Канаде, Венесуэле и России. Результаты исследований закономерностей распределения тяжелых нефтей и природных битумов могут быть использованы в совершенствовании методов поиска месторождений и при решении других задач нефтяной отрасли.

Ключевые слова: тяжелые нефти, природные битумы, высоковязкие нефти, запасы, ресурсы, нефтегазоносный бассейн, регион.

The spatial distribution of heavy oils and natural bitumens depending on their reserves is analyzed. It is shown that due to the deterioration of the reserves structure in the direction of increasing the share of hard-to-recover oils, the role of heavy oils and natural bitumens in the overall hydrocarbon balance increases. Analysis of reserves showed that most of their world reserves are concentrated in Canada, Venezuela and Russia. The results of studies of the distribution patterns of heavy oils and natural bitumens can be used in improving methods of field search and in solving other problems of the oil industry.

Key words: heavy oil, natural bitumen, high-viscosity oil, reserves, resources, oil and gas basin, region.

Бутун жах,онда юз йиллардан ортик вакт мобайнида энг мух,им, зарур ва талаб юкори булган фойдали казилма нефть х,исобланади. Нефть мамлакатнинг минерал хом ашё базасини тулдирадиган манба, мах,сулот сифатида эса, у сиз саноатнинг кимёвий, ёкилги-энергетика, ози;-ов;ат, тукимачилик ва бош;а тармокларини тасаввур килиб булмайди.

Бир катор фойдали казилмалар, биринчи навбатда ёкилги-энергетика манбаларининг чегараланганлиги ва тугаб бораётганлиги хдкидаги х,озирги вактда юзага келган вазият кенг оммалашди. Бу ишлатилаётган йирик нефть ва газ конларинининг ишлатиш динамикасига хдмда кейинги ун йилликларда уларнинг очилиш динамикасига асосланган. Х,ар бир коннинг хдётий циклида куйидаги даврлар кузда тутилади: ишлатишнинг бошланиши, казиб чикаришнинг жадал усиши, сунгра "авж"ига чиккиши ва мах,сулотнинг тугалланиши туфайли казиб чикаришнинг жадал пасайиши [1]. Янги кидирилган захираларнинг усиши билан урни тулдирилмаётган аксарият йирик нефтгаз конларида казиб чикаришнинг усиб бориш жадаллигини секинлашганлигига асосланиб хулоса килиш мумкинки, якин ун йилликларда, 2030-2050 йилларга бориб углеводородлар эраси тугалланиб бошлайди [2]. Турли континентлар ва давлатлар учун углеводородларни узлаштиришнинг якуний даври фарк килади, аммо казиб чикаришнинг жорий хджмида жах,онда нефтгаз такчиллиги юзага келади.

Ер каърида анъанавий углеводород хомашё ресурсларининг микдори чегараланган ва жуда нотекис жойлашган. Дунё буйича нефтнинг тасдикланган захиралари (2018 йил х,олатига кура) 483 триллион баррелни ташкил этади, табиий газ - 199,444 трлн.м3 [3, 4].

Энергия ресурсларидан замонавий даражада фойдаланилганда нефть 40 йилдан ортикрок муддатга етади, табиий газ эса 60 - 65 йилга.

Истемол килинадиган энергия балансининг тузилмаси дунё маданиятининг тараккиёти ва бу ресурслардан фойдаланишга боглик х,олда тез узгаради. 1-расмда кейинги 60 йил мобайнида жах,он энергия истемоли тузилмасининг узгариши ва якин 10 йилликдаги башорати берилган [5]. Куриниб турибдики, жорий юз йилликнинг уттизинчи йилларига бориб жах,оннинг нефть ва газга булган талаби 2000-йилларга нисбатан деярли бир ярим баробар ортади. Анъанавий енгил нефть казиб чикариш 10 - 15 йилдан кейин энг юкори курсатгичга етиши кутилмокда, ундан кейин уларни казиб чикариш камайиб боради.

2016-2017 йилларда кенг жамоатчилик учун амалда

сезилмагандай тарихий вокеа булиб утди - жах,он анъанавий нефть казиб чикаришнинг энг юкори курсаткичини кайд этди. А^Ш энергетика вазирлигининг бах,олашига кура казиб чикариш 2015-йилда 3405 млн. тоннага етди ва 2017-йилда 3340 млн. тоннагача пасайди [6].

Х,аракатдаги тенденциялар шуни курсатадики, келажакда жах,он янада купрок энергияга боглик, урбанизация-лашган ва хдракатчан булади. Х,озирданок айтиш мумкинки, 2030-2035 йилларда навбатдаги истеъмол революцияси кутилмокда. Унинг натижасида энергия истеъмоли ва минерал хом ашёларнинг асосий турларини истеъмоли ортади.

Енгил ва урта нефтларнинг захиралари тугаб бориши билан ёкилги ва нефть кимёси мах,сулотларига усиб борадиган талабни кондириш учун мух,им хом ашё манбаи огир юкори ковушкок нефтлар, табиий битумлар, ёнувчи сланецлар ва бошка ноанъанавий нефть ва газ ресурслари булиб колади.

Ноанъанавий нефтларнинг захиралари географик нуктаи назардан анъанавий нефтларнинг захиралари каби анчагина нотекис таксимланган. US Geological Survey (USGS) [8] ва EIA [9] маълумотларига кура ноанъанавий нефтларнинг жах,ондаги техник олинадиган захиралари 200 млрд. т. н. э. дан ортик хджмда бах,оланади. Бу худди шундай анънавий нефтларнинг захиралари билан таккослана олади. Ноанъанавий манбаларнинг учдан икки кисми Шимолий ва Жанубий Америкада жойлашган [7].

Захираларни бах,олаш ва таснифлаш катта микдордаги омилларга боглик, улардан энг мух,имлари конларни бевосита ишлатиш даврида олинадиган геологик маълумотлар ва тупланган тажриба х,исобланади. Хусусан, Шимолий ва Жанубий Америкада ноанъанавий ресурсларни ишлатиш нисбатан фаол ривожланаётганлигини х,исобга олганда, улар купрок урганилган ва олинадиган захираларнинг хджми жуда юкори бах,оланади. Катта э^тимоллик улуши билан айтиш мумкинки, геологик-кидирув ишлари ва технологияларни жах,оннинг бошка регионларига трансфери натижасида ноанъанавий нефтларнинг казиб чикариш мумкин булган захиралари ортиб боради. Жах,он буйича 2017 йилда 424 млн. тонна атрофида ноанъанавий нефть казиб чикарилган, бу жах,онда суюк углеводородлар казиб чикариш хджмининг 9% ни ташкил этади. Таъкидлаш лозимки, бу казиб чикаришнинг катта кисми, 350 млн. тоннадан юкори, Шимолий Америкага тугри келган. Регионлар буйича иккинчи 60 млн. тонна билан Жанубий Америка булди.

Млн. т. нефть эквиваленты 6000 5000 Нефть

4000 Газ Кумир

3000 - й-

2000 - уУ^^^- ^^^^^ Бошка турлари

1000 > . Ядро энергетикаси

1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030

1-расм. 2030-йилларга жах,оннинг энергияга булган талаби башорати.

Жахонда нефть келажагининг ижобий картинаси 2040 йилдан кейин факатгина Форс курфази мамлакатларининг ресурслари базасида бахоланмокда. Арктиканинг акваториялари хозирча урганилмасдан колмокда, аммо доимий музлик шароитларида уларнинг таннархи жуда юкори булади. Суюк углеводородларнинг ноанъанавий манбаларини казиб чикаришни усиш башоратларига кура истикболда уларни казиб чикариш 2007 йилдан 2035 йилга 3,8 марта ортиши кутилмокда [10, 11] (2-расм).

Аксарият мутахассисларнинг бахолашларга кура юкори ковушкок нефтлар ва табиий битумларнинг захиралари 790 млрд. тоннадан 1 трлн. тоннагача, бу тахминан 162 млрд. тоннани ташкил этадиган, паст ва урта ковушкок нефтнинг колдик олинадиган захираларидан 5 - 6 баробар куп. Бу курсаткич енгил ва паст ковушкок нефть захираларидан ахамиятли даражада юкори. Шунинг учун нефть казиб чикариш даражасини баркарорлаш-тириб туриш ва олинадиган захираларни купайтиришнинг

потенциал усулларидан бири, олиниши кийин булган захирали конларни ишга тушириш хисобланади. Бир катор ривожланган давлатларда юкори ковушкокли нефтлар нефть казиб чикаришнинг резерви сифатида каралмасдан, балки якин йилларда унинг ривожланишини асосий базаси сифатида каралмокда [12,13].

Табиий битумларнинг жахондаги олинадиган захиралари куйидагича таксимланган: Канада - 75 %, Россия - 22 %, жахоннинг колган давлатлари - 3 %. Огир нефть ва табиий битумларнинг жахондаги захиралари 63 та геологик провинцияларда жойлашган ва 1 трлн. м3 гача бахоланган, улардан ярмига якини тасдикланган захиралар хисобланади, колганлари эса - башоратланган [14]. Юкори ковушкок нефтлар ва табиий битумларни ишлатиш доирасида технологиялар бир неча йиллардан буён Россия, Узбекистон ва бошка давлатларда кулланиб келинмокда. Ва шундай булиши мумкинки, якин вактларда огир нефтни ишлатиш бутун казиб чикаришнинг асосий кисмини ташкил этади.

Ута огир нефтларнинг жахондаги захиралари 350 млрд. м3 ва асосан Венесуэла (Ориноко пояси), Канада, Хитой, Х,индистонда жойлашган. Бу захираларнинг тахминан учдан бир кисми тасдикланган хисобланади.

Огир нефть конлари 155 та турли геологик провинцияларда очилган. Огир нефть захираларининг учдан бир кисми асосан Канада, А^Ш, Якин Шарк, Жанубий Америкада жойлашган йирик нефть конларида тупланган. Огир нефть конларининг катта захиралари ^озогистон, Озорбайжон, Россия, Руминия, Кариб хавзаси районида, Осиёнинг Жанубий-Шаркий кисмида, жумладан Узбекистонда очилган.

Канада, Венесуэла, Россия жахондаги огир нефь ва табиий битум уюмларининг энг катта захираларига эга. Келажакда жахоннинг оддий нефть захираларини тугалланиб бориши билан хамда огир нефть ва табиий битумларни ишлатиш усуллари самарали кулланилган шароитларда уларнинг ахдмиятли захираларига эга булган давлатлар энергия ресурслари бозорининг ривожланишида янада катта роль уйнаши мумкин.

Огир нефтнинг энг катта захиралари Ориноко нефть поясида (Венесуэла) тупланган ва мамлакатдаги нефть захираларининг 60% дан ортигини ташкил этади. Ундан кейинги уринларда Италия, Мексика, А^Ш ва бошкалар туради.

2007-2035 йилларда суюк углеводородларнинг ноанъанавий манбаларини казиб чикариш башорати, 14 "1 млн. баррел кунига 12,9

12 - 10,8 10 - 7,6 9,1

8 -

6,1

6- 5,2 4 3,4 ,„ 2,9

2

0

0,6

2,4

1,1

3,5

1,2 □01.

4,2

1,4

□02,

1,5

2007 2015 2020 2025 2030 2035 ■ Суюк углеводородларнинг ноанъанавий манбалари

□ Битумсимон/нефтли кумлар □Ута огир нефтлар

□ Битумсимон сланцлар

2-расм. Суюк углеводородларнинг ноанъанавий манбаларини казиб чикаришни усиш башорати.

0

0

^уйидаги жадвалда жахоннинг гигант (йирик) ва супергигант (ноёб) огир нефть ва битумли (нефтли) кум конлари, уларнинг геологик захиралари, очилган йиллари ва нефтгазли хавзалари келтирилган (1-жадвал) [17].

1-жадвал

Жах,оннинг гигант (йирик) ва супергигант (ноёб) OFир нефть ва битумли (нефтли) кум

конлари

№ Мамлакат Кон Очилган йили Захиралари, млрд. т. Нефгазли хавза

1 Канада Атабаска 1967 20,6 Альберта

2 Венесуэла Карабобо-3 2010 10,4 Ориноко

3 Венесуэла Карабобо-1 2006 7,9 Ориноко

4 Венесуэла Карабобо-2 2010 6,4 Ориноко

5 Венесуэла Хунин-7 2009 6,4 Ориноко

6 Канада Колд Лайк 6,2 Альберта

7 Венесуэла Хунин-8 2009 5,6 Ориноко

8 Венесуэла Аякучо-7 5,2 Ориноко

9 Венесуэла Хунин-5 2010 4,8 Ориноко

10 Венесуэла Аякучо-6 3,5 Ориноко

11 Венесуэла Аякучо-3 3,0 Ориноко

12 Мадагаскар Бемоланга 2,6 Ш. Мадагаскар

13 Венесуэла Хунин-10 2009 1,5 Ориноко

14 Венесуэла Хунин-4 2010 1,3 Ориноко

15 А^Ш Элм Коули 2000 1,2 Монтана

16 Венесуэла Хунин-2 2010 1,0 Ориноко

17 Венесуэла Хунин-1 2009 1,0 Ориноко

Табиий битумнинг энг катта захиралари Канадада топилган. Кейинги уринларда А^Ш, Россия ва бошкалар боради. Канадада энг йирик битум конлари куйидагилар хисобланади: Атабаска, Карбонейт-тренд, Коулд-Лейк, Пис Ривер, Вабаска; Венесуэлада -Офисина-Тембладор; АКШда - Асфальт ридж, Саннисейд, Уитерок, Эдна; Мадагаскарда -Бемолонта.

Россия огир углеводород

ресурсларининг хджми буйича Канада ва Венесуэладан кейин учинчи хисобланади. Schlumberger компаниясининг бахолашига кура РФ да огир нефтнинг захиралари 13,4 млрд. тоннани ташкил этади, табиий битумлар эса - 33,4 млрд.т. Огир нефтларнинг захиралари ва ресурслари асосан Гарбий-Сибир, Волго-Урал ва Тимано-Печор минтакаларида тупланган

[15, 16].

Огир нефть ва табиий битумлар захираларининг регионал таркалиши 3 ва 4-расмда келтирилган. Огир нефтларнинг жахоннинг регионлари буйича буйича таркалиши шуни курсатадки, огир нефтларнинг умумжахон захираларининг 80% дан ортиги Шаркий Европа, Урта ва Шимолий Осиёда жойлашган.

Огир нефть захиралари, млрд. барр.ЖанУбий

. Америка 265,7

Африка 7,2

Европа 4,9 _

-Урта Шарк _78,2

Осиё 29,6

Шимолий Америка 35,3

Россия 13,4

3-расм. Огир нефть захираларининг минтакавий таркалиши

Юкори ковушкок нефть ва табиий битумларнинг ахамиятли тупламлари бир катор мамлакатларнинг худудида йигилган.

Огир нефть ва битумсимон нефтларнинг энг йирик захиралари Канадада жойлашган, захиралари 522,5 млрд. т. ва асосан куйидаги провинцияларда тупланган: Альберта -374,5 млрд. т.; Атабаска - 131,1 млрд. т.; Вабаска - 16,9 млрд. т. Нефтнинг бу турдаги захиралари буйича иккинчи мамлакат Венесуэла хисобланади, захиралари 177,9 млрд. т. ва Ориноко битумли поясида тупланган. Мексика, АКШ, Россия, Кувайт ва Хитой хам ахамиятли захираларга эга. Норвегияда юкори ковушкок нефтлар бир катор йирик конларни ишлатиш билан казиб чикарилади, масалан, Шимолий денгиз шельфида жойлашган Грейн каби нефтнинг олинадиган захиралари 105 млн. т., Норвегия секторидаги йирик нефть конларига киради

Тулик ёки кисман денгизда жойлашган огир ва битумли нефть конлари 184 та саналади, улардан 15 таси гигант конлар. Уларнинг катта кисми Венесуэла ва Мексикада худудида жойлашган. 71 та гигант огир ва битумли нефть конларида бутун жахон нефть захираларининг 82% га якини жамланган. Энг йириклари учта кон хисобланади: Атабаска (Канада) -20,6 млрд. т.; Карабобо-3 (Венесуэла) -10,4 млрд. т.; Урган (Кувайт) - 13 млрд. т.

Юкори ковушкок нефть хавзалари Евросиё худуди ва Африканинг шимолида кенг таркалган - жами 25 та нефтгазли хавза, жахоннинг умумий хавзалари сонининг тахминан 1/6 кисмини ташкил этади (5-расм).

6-расмда Африка ва Евросиёда жойлашган юкори ковушкок нефтларнинг мамлакатлар буйича таксимланиши келтирилган. Расмдан куриниб турибдики, мазкур худудда юкори ковушкок нефтларнинг 90% дан ортиги МДХ худудида жойлашган ва учта давлатда тупланган: Россия (6,2 млрд. т. ёки МДХ, давлатлари захираларидан 84,4%), Козогистон (726 млн. т. ёки 9,8%), Озарбайжон (389 млн. т. ёки 5,3%). Бу давлатларда жами 7,4 млрд. т. саноат тоифаларидаги юкори ковушкок нефть захиралари ёки бутун МДХ захираларининг 99,5% жойлашган [13].

МДХ худудида нисбатан йирик юкори ковушкок нефть конлари Козогистонда хисобланади: Каражанбас - 230 млн. т.; Северные Бузачи - 195 млн. т.; Кенкияк - 72 млн. т.; Озарбайжонда Балаханы-Сабунчи-Романы - 114 млн. т.

Табиий битум захиралари, млрд. барр

/

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ж. Америка 530,9

Африка 43_

Урта Шарк 0 _/ Европа 0,2

Ш. Америка 0,1

4-расм. Табиий битум захираларининг регионал жойлашиши

19, 20, 21].

Жахоинииг регионлари буйича огир

17,1

□ Марки ши Осиё НЖанубий Осиё ПГарбий Европа ВЖШ Осиё

□ Марки ши Америка НЯкии ва Урта Шарк □Африка НЖанубий Америка

□ Шимолий Осиё Н Урта Осиё

□ Шаркий Европа □ Шаркий Осиё

5-расм. Огир нефтларнинг жахон минтакалари буйича таркалиши.

Россия Федерацияси ахамиятли юкори ковушкок нефть захираларига эга ва уларнинг хажми Россия нефть захираларининг умумий хажмида тахминан 55% ни ташкил этади.

Узбекистон Республикаси худудида огир нефть уюмлари асосан Сурхондарё нефтгазли регионида жойлашган. Огир нефтнинг тахмин килинган уюми Дасманага антиклиналининг гарбий каноти буйлаб жойлашган. Огир нефть, кирлар ва битумнинг башоратланган

ресурсларининг микдори

230 млн. тоннадан юкорилиги аникланган.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг бахолашига кура табиий битумларнинг жахондаги геологик ресурслари 260 млрд. тоннани ташкил этади, уларнинг олинадиган ресурслари 70 млрд. т., улардан тахминан 70% Канадада жойлашган. Битум тупламлари шунингдек Россия, Венесуэла, А^Ш, Колумбия, Аргентина, Нигерия, Мадагаскар, ^озогистон,

Узбекистон ва ва бошка давлатларда мавжуд 13].

Табиий битумлар асфальт-смолали компонентларнинг юкори микдори (25-75 %), юкори зичлиги, аномал ковушкоклигидан ташкари паст ковушкок нефтлардан олтингугурт ва металларнинг ахамиятли микдори билан, айникса ванадий беш оксиди (У205) ва никелнинг (№) дунёнинг айрим мамлакатларидаги саноат ахамиятидаги руда конларининг металлар микдори билан таккосланадиган концентрацияси билан фаркланади. Шундай экан, табиий битум конларини факатгина нефть ва уни кайта ишлаш махсулотларини олиш учун мономинерал хомашё сифатида эмас, балки куп компонентли хомашё нуктаи назаридан караш лозим.

Углеводород хомашёларининг ноанъанавий турларини узаштириш муаммоси жуда долзарб саналади, айникса юкори саноат потенциалига, ривожланган инфратузилмаси ва юкори малакали мутахассисларига эга булган, куп йиллардан буён фаолият курсатиб келаётган нефть казиб чикариш регионлари учун.

Замонавий шароитларда углеводород хомашёнинг ноанъанавий манбаларига узок муддат ишлатилаётган конларнинг нефтларини хам шак-шубхасиз киритиш вакти келди. Негадир бу хакда кам гапирилади, аммо дунё микёсида бу ресурсларнинг микдори олинган ва истикболда олинадиган анъанавий нефтлардан уртача 2 баробардан ортик. Бу одатдаги сингари нефтлар, лекин уларни ётиш шароитлари ва чикариб олиш мумкин булган усуллар ноанъанавий ёндошувни ва табиийки уларни казиб чикариш учун катта маблагларни талаб килади. Шундай экан, келажакда дунё нефть саноатини, шу жумладан Узбекистоннинг нефть саноатини баркарор фаолият юритиши ва келажакда давлатнинг иктисодиётини ривожланиши маълум бир маънода огир нефть, табиий битумлар ва ёнувчи сланецлар ресурсларига боглик булиб колади. Шу нуктаи назардан ёндошилганда, ер кобигидаги огир нефть, табиий битумлар ва ёнувчи сланецлар ресурсларини урганиш, уларни излаш-кидириш ва узлаштиришнинг узига хос хусусиятларини аниклаш, бу борада жахоннинг ривожланган давлатлари тажрибасини урганиш хамда самарадор усулларни ишлаб чикиш, уларни казиб чикариш ва кайта ишлашнинг иктисодий самарадор йулларини танлаш, инвестицияларни жалб килиш бугунги куннинг долзарб муаммоларидан бири саналади.

'осени 75,05%

Тожнкистон 0,97% Туркманнстон 1,17% Гуркня 0,10%. Узбекистон 0,97% Украина 2.05%

Б о шкал ар 4,19% Австрия 0,10% Озар5анжон2,24%

Белоруссия 1,27%

.Уммон 0,10%

.Хитон 0,68% озотн стон 10,53%

5-расм. Огир нефтларнинг жахон минтакалари буйича

таркалиши

АДАБИЁТЛАР

1. World Energy Outlook 2015 // International Energy Agency. 2015. URL: http://www.worldenergyoutlook.org/weo2015 (дата обращения 25.09.2019).

2. Якуцени В.П., Петрова Ю.Э., Суханов А.А. Нетрадиционные ресурсы углеводородов -резерв для восполнения сырьевой базы нефти и газа России // Нефтегазовая геология. Теория и практика: эл. науч. изд. 2009. Т. 4. №1. С. 1-20. URL: http://www.ngtp.ru/rub/9/11_ 2009.pdf (дата обращения 15.01.2018).

3. Страны-лидеры по запасам нефти и газа - инфографика // Электронный источник. URL: https://az.sputniknews.ru/infographics/20181203/418167656/mirovye-zapasy-nefti-gaza-strany. html (дата обращения 20.10.2019).

4. Мировые запасы нефти //Электронный источник. URL: https ://nonews. co/directory/ lists/countries/oil-reserves (дата обращения 10.11.2019).

5. Геология будущего //Электронный источник. URL: http://www.rosgeo. com/sites/ default/ files/u1891/geologiya_budushchego. pdf. (дата обращения 10.04.2019).

6. Ярбобоев Т.Н., Ахмедов Ш.Ш. Республикамизнинг сланец нефть ва газ захиралари буйича истик;боллари //Инновацион технологиялар журнали №3(31). ^арши 2018.

7. Нетрадиционная нефть: технологии, экономика, перспективы / под ред. Д.А. Грушевенко, В.А. Кулагина.М.: ИНЭИ РАН, 2019.

8. USGS. Heavy Oil and Natural Bitumen—Strategic Petroleum Resources. [Электронный ресурс],фициальный сайт геологической службы США, URL: https://pubs.usgs.gov/fs/fs070-03fs070-03.pdf (дата обращения 16.11.2019).

9. U.S. Energy Information Administration. «World Shale Resource Assessments». Электронный ресурс. Официальный сайт U.S Energy Information Administration, URL: https://www.eia.gov/analysis/studies/worldshalegas/ (дата обращения 25.12.2019).

10. Якуцени В.П., Петрова Ю.Э., Суханов А.А. Нетрадиционные ресурсы углеводородов -резерв для восполнения сырьевой базы нефти и газа России Нефтегазовая геология. Теория и практика. - 2009. - № 4.

11. Мамахатов Т.М. Особенности освоения нетрадиционных источников углеводородов в России и мире // Интерэкспо ГЕ0-Сибирь-2013: IX Междунар. науч. конгр. (Новосибирск, 15-26 апреля 2013 г.): Междунар. науч. конф. "Экономическое развитие Сибири и Дальнего Востока. Экономика природопользования, землеустройство, лесоустройство, управление недвижимостью": Сб. материалов в 4 т.. - 2013.

12. Пат. 2248591 Российская Федерация, 001У 1/157. Скважинный источник упругих колебаний / Е.П. Большаков, Д.Н. Дмитриев, Б.А. Иванов, А.А. Молчанов, О.П. Печерский, В.В. Сидора, Б.П. Яценко. - 2003100022/28; заявл. 04.01.2003; опубл. 20.03. 05, Бюл. № 8.

13. Ярбобоев Т.Н. Республикамизнинг огир нефть ва табиий битум захиралари буйича истик;боллари ва уларни узлаштириш муаммолари// Кончилик иши. Навоий-2017-2. №69.

14. Шакурова А.В. Обзор методов разработок высоковязкой нефти и природных битумов//Материалы XI Всероссийской научно-технической конференции "Проблемы разработки месторождений углеводородных и рудных полезных ископаемых". Россия, г. Пермь, 7-9 ноября 2018.

15. Липаев А.А., Янгуразова З.А. Разработка месторождений природных битумов. Уч. пособие. Россия, Альметьевксий ГНИ. 2007.

16. Липаев А.А. Разработка месторождений тяжелых нефтей и природных битумов. Россия, Ижевск, Институт компьютерных исследований. 2013.

17. Крупнейшие нефтяные месторождения мира. Электронный ресурс. URL: ttps://ru.wikipedia.org/wiki/Крупнейшие_нефтяные_месторождения_мира. (дата обращения 25.12.2019).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.