Научная статья на тему 'НИШАБЛИКЛАРГА ИШЛОВ БЕРИШ ВА ЭКИШ СЕЯЛКАСИ АРИҚ ОЧГИЧНИНГ ТАЖРИБАВИЙ ТАДҚИҚОТЛАРИ НАТИЖАЛАРИ'

НИШАБЛИКЛАРГА ИШЛОВ БЕРИШ ВА ЭКИШ СЕЯЛКАСИ АРИҚ ОЧГИЧНИНГ ТАЖРИБАВИЙ ТАДҚИҚОТЛАРИ НАТИЖАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
67
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
склоновые почвы / почва / эрозия / бороздорез / тензопалец / тензобалка / тяговое сопротивление / soils / soil / erosion / furrow opener / strain gauge / strain gage / traction resistance

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Товашов Р.Х., Махамов Х.Т., Ҳамроев О.Ш.

В статье приведены результаты экспериментальных исследований бороздореза машины для обработки почв склонов. Обоснованы основные параметры рыхлителя.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article highlights the results of experimental studies of the furrow opener of the machine for soil cultivation on slopes. The main parameters of the furrow opener are substantiated.

Текст научной работы на тему «НИШАБЛИКЛАРГА ИШЛОВ БЕРИШ ВА ЭКИШ СЕЯЛКАСИ АРИҚ ОЧГИЧНИНГ ТАЖРИБАВИЙ ТАДҚИҚОТЛАРИ НАТИЖАЛАРИ»

УУК: 631.311 Товашов Р.Х., Махамов Х.Т., Х,амроев О.Ш.

НИШАБЛИКЛАРГА ИШЛОВ БЕРИШ ВА ЭКИШ СЕЯЛКАСИ АРЩ ОЧГИЧНИНГ ТАЖРИБАВИЙ ТАДЦЩОТЛАРИ НАТИЖАЛАРИ

Товашов Р.Х. - таянч докторант (КарМИИ); Махамов Х.Т. - "Мехнат таълими" кафедраси доценти, т.ф.н. (КарДУ), Х,амроев О.Ш. - мустакил тадкикотчи (ТИКХММИ).

В статье приведены результаты экспериментальных исследований бороздореза машины для обработки почв склонов. Обоснованы основные параметры рыхлителя.

Ключевые слова: склоновые почвы, почва, эрозия, бороздорез, тензопалец, тензобалка, тяговое сопротивление.

The article highlights the results of experimental studies of the furrow opener of the machine for soil cultivation on slopes. The main parameters of the furrow opener are substantiated.

Key words: slope soils, soil, erosion, furrow opener, strain gauge, strain gage, traction resistance.

Республикамизда кишлок хужалиги ишлаб чиккаришида энергия ва мехнат сарфини камайтириш, ресурсларни тежаш максадида кишлок хужалиги экинларини етиштиришда илгор технологияларни куллаш хамда юкори унумли кишлок хужалик машиналарини ишлаб чикиш ишлари кенг куламда амалга оширилмокда [1-8].

Жумладан, тупрокка асосий ишлов беришнинг шамол ва сув эрозиясидан химоя килишнинг ресурстежамкор технологиялари ва уларни амалга оширадиган техника воситаларининг янги илмий-техникавий асосларини ишлаб чикишга каратилган илмий-тадкикот ишлари олиб борилмокда [9-11].

Утказилган тахлиллар Узбекистон шароитида тупрокка агдаргичсиз ишлов бериш учун технология ва махсус курол ишлаб чикиш зарурлигини курсатади [12, 13]. Бирок лалми нишаб ерларда эрозияга карши тупрокка ишлов бериш билан бир вактнинг узида экишни хам амалга оширадиган тупрокка минимал ишлов беришнинг технологияси ва техник воситасини ишлаб чикиш етарли даражада урганилмаган. Шу сабабли нишабликларда тупрокка ишлов бериш, экиш хдмда эрозияга карши уркач хосил килишга мулжалланган сеялка арик очгичининг конструктив параметрларини асослаш буйича тажрибавий тадкикотлар олиб бориш мухим масаладир.

Утказилган экспериментал тадкикотларда минимал энергия сарфланган холда уркач хосил киладиган ишчи органлар талаб даражасидаги иш сифатини таъминлаши учун унинг харакат йуналишига нисбатан бурчаги 28-30° остида урнатилиши керак [4, 5]. Арик очкич корпуснинг баландлиги хосил килинадиган арик билан уркачнинг баландлигига боглик холда аникланади [6]. Очик майдонларга бугдой экищда энг оптимал вариантлардан 60 ва 90 см ли булиб, унда сув арикчасининг эни 20 см ни ташкил килади [7].

Тадкикот объекти сифатида нишабликларда тупрокка ишлов бериш, экиш хамда эрозияга карши уркач хосил килишга мулжалланган сеялка арик очгич ишчи органи олинган. Сеялка арик очгич ишчи органининг технологик иш жараёнларини урганиш адабиётлар ва дала шароитларида текшириш натижалари буйича амалга оширилди.

Назарий тадкикотлар натижаларига кура [4] тажрибаларни утказишда комбинациялашган машина арик очгич ишчи органини тупрокка ишлов бериш жараёнига таъсирини тадкик этиш максадида эгрилик радиуси хамда камраш кенглиги хар хил булган махсус корпуслар хамда корпуснинг харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчагини ростловчи мослама тайёрланди. Тадкикотлар учун ясалган арик очгичнинг асосий параметрлари 1 -жадвалда келтирилган.

Тажрибавий тадкикотлар Кашкадарё вилоятининг Мейлисой лалми фермер хужалиги хамда Кишлок хужалигини механизациялаштириш илмий тадкикот институти далаларида

утказилди. Экспериментал тадкикотларда арик очгичнинг харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги, эгрилик радиуси, камраш кенглиги ва агрегат харакат тезлигини унинг тортишга каршилигига таъсири урганилди.

Тупрокнинг уваланиш сифати ва ишлов бериш чукурлиги ТБ1 63.04:2001 "Испытания сельскохозяйственной техники. Машины и орудия для поверхностной обработки почвы. Программа и методы испытаний" буйича аникланди.

1 - жадвал

Т/р Параметрлар Ишчи органлар

1 Арик очгичнинг харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги, градус 20-40

2 Арик очгичнинг эгрилик радиуси, см 15-25

3 Арик очгичнинг камраш кенглиги, см 10-25

4 Арик очгичнинг баландлиги, см 21-25

5 Арик очгичнинг горизантал текисликка нисбатан урнатиш бурчаги, градус 20-25

Арик очгич ишчи органининг тортишга каршилиги Г-шаклидаги тензобалкадан фойдаланиб TSt 63.03.2001 "Испытания сельскохозяйственной техники. Методы энергетической оценки машины" меъёрий хужжат асосида аникланди.

Сеялка билан нишаб ерларга ишлов бериш, шу жумладан дала юзасида уркач хосил килиш жараёнига арик очгичнинг харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги, эгрилик радиуси хамда камраш кенглиги таъсир курсатади.

Бу тажрибаларда арик очгич ишчи органининг тортишга каршилиги, дала юзасидаги

уркачларнинг баландлиги урганилди. Унга кура арик очгич ишчи органининг харакат

йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги 5° ораликда 20° дан 40° гача узгартирилди.Бунда

арик очгич ишчи органнинг камраш кенглиги 200 мм, эгрилик радиуси 200 мм этиб

белгиланди. Агрегатнинг харакат тезлиги 6 ва 8 км/соат этиб белгиланди.

0,41

Д ,кН 034

0.27

0,20

0,. 13

20 25 30 35 40

а ,градус

1-расм. Арикочгич тортишга каршилигини унинг харакат йуналишига нисбатан урнатиш

бурчагига боглик равишда узгариши: 1, 2 - агрегат харакат тезлиги мос равишда 6 ва 8 км/соат булган

1-расмдан куриниб турибдики, арик очгичнинг харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчагини 20° дан 40° гача ортиши арик очгичнинг тортишга каршилиги ортишига олиб келган. Буни арик очгичнинг харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчагининг ортиши ишчи орган олдидаги тупрок уюлишининг ортиши билан изохлаш мумкин. Тезликни 6 км/соат дан 8 км/соат га ошиши арик очгичнинг тортишга каршилигини ортишига олиб келган.

Арик очгичнинг эгрилик радиусини унинг иш курсаткичларига таъсирини урганишда

агрегатнинг харакат тезлиги 6 ва 8 км/соат этиб белгиланди хамда арик очгичнинг харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги 30°, камраш кенглиги 200 мм этиб кабул килинди. Арик; очгичнинг эгрилик радиуси 50 мм орал и кд а 150 мм дан 250 мм гача узгартирилди.

0,30

R ,кН

0,25

0,20

0,15

15 20 25

гк, см

2-расм. Арикочгич тортишга каршилигини унинг эгрилик радиусига боглик равишда

узгариши:

1, 2 - агрегат харакат тезлигимос равишда 6 ва 8 км/соат булган

2-расмдан куриниб турибдики, арик очгичнинг эгрилик радиусини 150 мм дан 250 мм гача ортиши арик очгичнинг тортишга каршилиги камайишига олиб келган. Буни арик очгич эгрилик радиусининг ортиши ва ишчи орган олдидаги тупрок уюлишининг камайиши билан изохлаш мумкин. Тезликнинг 6 км/соат дан 8 км/соат га ошиши арик очгичнинг тортишга каршилигини ортишига олиб келган.

Арик очгичнинг камраш кенглигини унинг иш курсаткичларига таъсирини урганишда агрегатнинг харакат тезлиги 6 ва 8 км/соат этиб белгиланди хамда арик очгичнинг харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги 30°, эгрилик радиуси 200 мм этиб кабул килинди. Арик; очгичнинг камраш кенглиги 50 мм орал и кд а 100 мм дан 250 мм гача узгартирилди.

0,35

R ,кН

0,2В

0,2!

0tU

10 15 20 25

Ьа, СМ

3-расм. Арикочгич тортишга каршилигини унинг камраш кенглигига боглик равишда

узгариши:

1, 2 - агрегат харакат тезлиги мос равишда 6 ва 8 км/соат булган

3-расмдан шуни куриш мумкинки, арик очгичнинг камраш кенглигини 100 мм дан 250 мм гача ортиши билан арик очгичнинг тортишга каршилиги ортган. Арик очгични камраш кенглигинингортиши билан унинг тортишга каршилигининг ортишини ишчи органга таъсирэтадиган тупрок хажмининг ортиши билан изохлаш мумкин. Тезликни 6 км/соат дан 8 км/соат га ошиши арик очгичнинг тортишга каршилигини ортишига олиб

келган.

Арик очгич ишчи органининг тортишга каршилиги унинг конструктив параметрлари ва тупрокнинг хоссаларига боглик. Кам энергия сарфлаган х,олда тупрокка талаблар даражасида сифатли ишлов беришни таъминлаш учун арик очгич ишчи органининг горизонтал текисликка нисбатан урнатиш бурчаги 20-25°, харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги 30-35°, эгрилик радиуси 20 см ва камраш кенглиги 20 см булиши максадга мувофик.

АДАБИЁТЛАР

1. Tovashov R.Kh., Makhamov Kh.T. Analysis of combined machines for minimal tillage of soil // International Journal of Advanced Research in Engineering and Technology - Vol. 11, Issue 8, August 2020. pp. 609-616

2. Mirzaev B., Mamatov F., Chuyanov D., Ravshanov X., Shodmonov G., Tavashov R. and Fayzullayev X. Combined machine for preparing soil for cropping of melons and gourds XII International Scientific Conference on Agricultural Machinery Industry. doi.org/10.1088/1755-1315/403/1/012158.

3. Tovashov R.Kh., Makhamov Kh.T., Tovashov B.R. Justification of Parameters of the Loosening Working Body // International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology Vol. 7, Issue 7 , July 2020. pp. 14336-14339.

4. Tovashov R.Kh. Theoretical basis of the installation corner in relation to the direction of movement of the furrow opener working body of the combined machine // "Развитие науки и техники: механизм выбор и реализации приоритетов". Материалы международной научно-практической конференции - Казань, 2020. - с. 26-27

5. Mardonov Sh.Kh. Substantiation of the parameters of the spherical disk of the cultivator used in the processing of slope fields // diss... abs... of phd on tech... sciences - Tashkent, 2019. - pp. 17-18

6. ^ундузов С.А. Обоснование параметров бороздореза для формирования посевных борозд при посеве бахчевых культур под пленку // автореф... дисс... канд... тех... наук - Янгиюль, 1997. - с. 6-7

7. Худойбердиев Т., Мурадов Р. Бугдой экишда сув арикчасининг тадкики // Узбекистон кишлок хужалиги - №11, 2018. - 36 б.

8. Chuyanov D., Shodmonov G., Avazov I., Rashidov N, Ochilov S. Soil preparation machine parameters for the cultivation of cucurbitaceous crops // CONMECHYDRO - 2020 IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering 883(2020) 012122 IOP Publishing doi:10.1088/1757-899X/883/1/012122.

9. Mirzaev B. Mamatov F., Avazov I., Mardonov S. Technologies and technical means for antierosion differentiated soil treatment system E3S Web of Conferences. https://doi.org/10.1051/e3sconf/20199705036.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.