Научная статья на тему 'НИШАБ ЕРЛАРГА ИШЛОВ БЕРАДИГАН МАШИНА ЮМШАТКИЧИНИНГ ТАЖРИБАВИЙ ТАДҚИҚОТЛАРИ НАТИЖАЛАРИ'

НИШАБ ЕРЛАРГА ИШЛОВ БЕРАДИГАН МАШИНА ЮМШАТКИЧИНИНГ ТАЖРИБАВИЙ ТАДҚИҚОТЛАРИ НАТИЖАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
64
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Склоновые почвы / почва / эрозия / рыхлитель / нож / тензопалец / тензобалка / тяговое сопротивление / Slope soils / soil / erosion / loosener / knife / strain gauge / strain gage / traction resistance

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Маматов Ф.М., Махамов Х.Т., Товашов Р.Х.

В статье приведены результаты экспериментальных исследований рыхлителя машины для обработки почв склонов. Обоснованы основные параметры рыхлителя

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article highlights the results of experimental studies of the loosener of the machine for soil cultivation on slopes. The main parameters of the loosenerare substantiated

Текст научной работы на тему «НИШАБ ЕРЛАРГА ИШЛОВ БЕРАДИГАН МАШИНА ЮМШАТКИЧИНИНГ ТАЖРИБАВИЙ ТАДҚИҚОТЛАРИ НАТИЖАЛАРИ»

УУК 631.312 Маматов Ф.М., Махамов Х.Т., Товашов Р.Х.

НИШАБ ЕРЛАРГА ИШЛОВ БЕРАДИГАН МАШИНА ЮМШАТКИЧИНИНГ ТАЖРИБАВИЙ ТАДЦЩОТЛАРИ НАТИЖАЛАРИ

Маматов Ф.М. - т.ф.д., профессор (КарМИИ); Махамов Х.Т. - т.ф.н., доцент, (КарДУ); Товашов Р.Х. - таянч докторант (КарМИИ).

В статье приведены результаты экспериментальных исследований рыхлителя машины для обработки почв склонов. Обоснованы основные параметры рыхлителя.

Ключевые слова: Склоновые почвы, почва, эрозия, рыхлитель, нож, тензопалец, тензобалка, тяговое сопротивление.

The article highlights the results of experimental studies of the loosener of the machine for soil cultivation on slopes. The main parameters of the loosenerare substantiated.

Keywords: Slope soils, soil, erosion, loosener, knife, strain gauge, strain gage, traction resistance.

Кириш. Республикамизда кишлок хужалиги ишлаб чикаришида энергия ва мехнат сарфини камайтириш, ресурсларни тежаш максадида кишлок хужалиги экинларини етиштиришда илгор технологияларни куллаш хамда юкори унумли кишлок хужалик машиналарини ишлаб чикиш ишлари кенг куламда амалга оширилмокда [1-4]. Жумладан, тупрокка асосий ишлов беришнинг шамол ва сув эрозиясидан химоя килишнинг ресурстежамкор технологиялари ва уларни амалга оширадиган техника воситаларининг янги илмий-техникавий асосларини ишлаб чикишга каратилган илмий-тадкикот ишлари олиб борилмокда [5-8].

Утказилган тахлиллар Узбекистон шароитида тупрокка агдаргичсиз ишлов бериш учун технология ва махсус курол ишлаб чикиш зарурлигини курсатади [9-10]. Бирок лалми нишаб ерларда эрозияга карши тупрокка ишлов бериш билан бир вактнинг узида экишни хам амалга оширадиган тупрокка минимал ишлов беришнинг технологияси ва техник воситасини ишлаб чикиш етарли даражада урганилмаган. Шу сабабли нишаб ерларда эрозияга карши тупрокка агдаргичсиз ишлов берадиган машина юмшаткичининг конструктив параметрларини асослаш буйича тажрибавий тадкикотлар олиб бориш мухим масаладир.

Масаланинг куйилиши ва тадкикот усули. Тадкикот объекти сифатида нишаб ерларга агдаргичсиз ишлов беришга мулжалланган комбинациялашган машинанинг юмшаткичи олинган. Комбинациялашган машина юмшаткичининг технологик иш жараёнларини урганиш адабиётлар ва дала шароитларида текшириш натижалари буйича амалга оширилди [4].

Назарий тадкикотлар натижаларига кура [6, 7] тажрибаларни утказишда комбинациялашган машина юмшаткичини тупрокка ишлов бериш жараёнига таъсирини тадкик этиш максадида горизонтал текисликка нисбатан урнатиш бурчаги, харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги хдмда камраш кенглиги хар хил булган махсус чап ва унг пичоклар хамда юмшаткич тайёрланди. Тадкикотлар учун ясалган юмшаткичнинг асосий параметрлари 1-жадвалда келтирилган.

Тажрибавий тадкикотлар Кашкадарё вилоятининг Мейлисой лалми фермер хужалиги хамда Кишлок хужалигини механизациялаштириш илмий тадкикот институти далаларида утказилди. Экспериментал тадкикотларда юмшаткич пичокларининг горизонтал текисликка нисбатан урнатиш бурчаги, харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги, камраш кенглиги ва агрегат харакат тезлигини тупрокнинг ишлов бериш чукурлиги хамда юмшаткичнинг тортишга каршилигига таъсири урганилди.

Тупрокнинг уваланиш сифати ва ишлов бериш чукурлиги TSt 63.04:2001 "Испытания

сельскохозяйственной техники. Машины и орудия для поверхностной обработки почвы. Программа и методы испытаний" буйича аникланди. Бунда ишлов бериш чукурлиги кундаланг кесимининг юзи 1 см2 (1х1 см) булган чизгични ишлов берилган катлами тубигача ботириш йули билан аникланди. Улчовлар ±0,1 см аникликда олиб борилди. Х,ар иккала тезликда турт такрорликда 50 тадан улчов утказилди.

1 -жадвал

_Тадкикотлар учун ясалган юмшаткичнинг асосий параметрлари_

Т/р Параметр Ишчи органлар

1 Юмшаткичнинг баландлиги, см 61

2 Юмшаткич исканасининг горизонтал текисликка нисбатан урнатиш бурчаги, градус 30

3 Юмшаткич исканасининг кенглиги, см 3,6

4 Юмшаткич исканасининг узунлиги, см 9,8

3 Юмшаткич пичокларининг горизонтал текисликка нисбатан урнатиш бурчаги, градус 25-40

4 Юмшаткич пичокларининг харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги, градус 25-45

5 Юмшаткич пичокларининг камраш кенглиги, см 10-25

Ишчи органларнинг тортишга каршилиги Г-шаклидаги тензобалкадан фойдаланиб TSt 63.03.2001 "Испытания сельскохозяйственной техники. Методы энергетической оценки машины" меъёрий хужжат асосида аникланди.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мух,окамаси. Комбинациялашган машина юмшаткичлари билан нишаб ерларга агдаргичсиз ишлов бериш жараёнига юмшаткич пичокларининг горизонтал текисликка нисбатан урнатиш бурчаги, харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги хамда камраш кенглиги таъсир курсатади.

Юмшаткич пичокларини горизонтал текисликка нисбатан урнатиш бурчагини унинг иш курсаткичларига таъсирини аниклашда унинг камраш кенглиги Ьп=15 см, харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги уп=35° хамда агрегатнинг харакат тезлиги 6 ва 8 км/соат этиб белгиланди. Юмшаткич пичокларининг горизонтал текисликка нисбатан урнатиш бурчаги 5° ораликда 25° дан 40° гача узгартирилди.

3,0

К ,к11

2,5

2,0 1.5

1,0

*

/ к

Ч N. < ► / 2

N. ] 1 ' ------к

25

30

35 д 40

Д, ,градус

1-расм. Юмшаткич тортишга каршилигини пичокларининг горизонтал текисликка нисбатан урнатиш бурчагига боглик равишда узгариши: 1, 2 - агрегат харакат тезлиги мос равишда 6 ва 8 км/соат булганда.

Олинган маълумотларга кура юмшаткич тортишга каршилигипичокларининг горизонтал текисликка нисбатан урнатиш бурчаги 25° дан 32° гача ортиши билан камайган, 32° дан 40° гача ортиши билан эса ортган.

Юмшаткич пичокларининг горизонтал текисликка нисбатан урнатиш бурчагининг 2540° ораликда узгариши ишлов бериш чукурлигига нисбатан таъсир курсатган.

Юмшаткич пичокларини харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчагини унинг иш курсаткичларига таъсирини аниклашда унинг камраш кенглиги Ьп=15 см, горизонтал текисликка нисбатан урнатиш бурчаги вп=30° хамда агрегатнинг харакат тезлиги 6 ва 8 км/соат этиб белгиланди. Юмшаткич пичокларининг харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги 5° ораликда 25° дан 45° гача узгартирилди.

Юмшаткич пичокларининг хдракат йуналишига нисбатан урнатиш бурчагини 25° дан 35° га ортиши ишлов бериш чукурлигига сезиларли таъсир курсатмади, 35° дан 45° га ортиши ишлов бериш чукурлигига нисбатан таъсир курсатган.

2,0 Л ,кН

1,8

1,6

1,4

2 <

у 1

J к

25

30

35

40 45

Уп ,градус

2-расм. Юмшаткич тортишга каршилигини пичокларининг харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчагига боглик равишда узгариши: 1, 2 - агрегат харакат тезлиги мос равишда 6 ва 8 км/соат булганда.

Маълумотлардан шуни куриш мумкинки, юмшаткич тортишга каршилиги пичокларининг харакат йуналишига нисбатан урнатиш бурчагига боглик равишда ботик парабола куринишида узгарди, яъни у 25-35° бурчак оралигида камайди, 35-45° бурчак оралигида ортди.

2,0 К кТТ

1,7

1,4

1.1

< о х 1 V

10

15

20

25

см

3-расм. Юмшаткич тортишга каршилигини пичокларининг камраш кенглигига боглик равишда узгариши: 1, 2 - агрегат харакат тезлигимос равишда 6 ва 8 км/соат булганда

Юмшаткич пичокларининг камраш кенглигини унинг иш курсаткичларига таъсирини урганиш буйича тажрибавий тадкикотларда юмшаткич пичокларининг камраш кенглиги 5 см ораликда 10 см дан 25 см гача узгартирилди. Бунда агрегатнинг харакат тезлиги 6 ва 8 км/соат этиб белгиланди хамда юмшаткич пичокларининг горизонтал текисликка нисбатан

урнатиш бурчаги вп=30°, хдракат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги уп=35° этиб кабул килинди.

Олинган маълумотлар буйича пичокларнинг камраш кенглиги 10-15 см ораликда ортиши ишлов бериш чукурлигига сезиларли таъсир курсатмади. Пичокларнинг камраш кенглиги 15 см дан 25 см га ортиши билан ишлов бериш чукурлиги нисбатан камайди.

3 - расмга кура пичокларининг камраш кенглиги 10-25 см ораликда ортиши билан юмшаткичнинг тортишга каршилиги х,ам ортиб бормокда. Шу билан бирга тезликни 6 км/соат дан 8 км/соат га ортиши х,ам юмшаткичнинг тортишга каршилигини ортишига олиб келган. Бунинг асосий сабаби шуки, тезлик ортиши билан юмшаткич томонидан тупрокка берилаётган зарба ва тупрок томонидан юмшаткичга таъсир этувчи инерция кучлари ортади.

Хулоса. Юмшаткичнинг тортишга каршилиги унинг пичокларини конструктив параметрлари ва тупрокнинг хоссаларига боглик. Кам энергия сарфлаган х,олда тупрокка талаблар даражасида сифатли ишлов беришни таъминлаш учун юмшаткич пичокларининг горизонтал текисликка нисбатан урнатиш бурчаги вп=30-35°, хдракат йуналишига нисбатан урнатиш бурчаги уп=30-35° ва камраш кенглиги bn=15 см булиши максадга мувофик.

АДАБИЁТЛАР

1. Tovashov R.Kh., Makhamov Kh.T. Analysis of combined machines for minimal tillage of soil // International Journal of Advanced Research in Engineering and Technology - Vol. 11, Issue 8, August 2020. pp. 609-616

2. Маmаtоv F.M., Chujanov D.Sh., Mirzaev B.M., Ergashev G.X. Agregat dlja predposevnoj obrabotki pochvy [Unit for presowing tillage] // Sel'skij mehanizator [Rural mechanic]. Moskva, 2011. - №7. - P.12-13. [inRussian].

3. Aldoshin N., Mamatov F., Ismailov I., Ergashov G. Development of combined tillage tool for melon cultivation // 19th international scientific conference engineering for rural development Proceedings, Volume 19 May 20-22, 2020. ISSN 1691-5976.

4. Tovashov R.Kh., Makhamov Kh.T., Tovashov B.R. Justification of Parameters of the Loosening Working Body // International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology Vol. 7, Issue 7 , July 2020. pp. 14336-14339.

5. Tovashov R.Kh. Theoretical basis of the crushing angle of the loosening working body blades of the combined machine // Инновационная наука - Уфа, 2020. - №10. - с. 23-25

6. Aldoshin N.V., Mamatov F.M., Ismailov I.I. Agregat dlja podgotovki pochvy pod bahchevye kul'tury // Izvestija Sankt-Peterburgskogo Gosudarstvennogo Agrarnogo Universiteta. Ezhekvartal'nyj nauchnyj zhurnal. - № 2(59). - str.141.

7. Lobachevskiy Ja.P., Маmаtоv F.M., Ergashev I.T. Frontal'nyj plug dlja hlopkovodstva [Frontal plow for cotton growing] // Hlopok [Cotton]. Moskva, 1991.-№ 6.-P.35-37. [in Russian].

8. Mirzaev B., Mamatov F., Ergashev I., Ravshanov H., Mirzaxodjaev Sh., Kurbanov Sh., Kodirov U. and Ergashev G. Effect of fragmentation and pacing at spot ploughing on dry soils E3S Web of Conferences 97 https://doi.org/10.1051/e3 sconf/201913501065.

9. Umurzakov U., Mirzaev B., Мaмatov F., Ravshanov H., Kurbonov S. A rationale of broach-plow's parameters of the ridge-stepped ploughing of slopes XII International Scientific Conference on Agricultural Machinery Industry IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science 403(2019) 012163 IOP Publishing doi:10.1088/1755-1315/403/1/012163.

10. Mamatov F.M., Mirzaev B.S., Avazov I.J., Buranova Sh.U., Маrdonov Sh.X. K voprosu jenergosberegajushhej potivojerozionnoj differencirovannoj sistemy obrabotki pochvy [On the issue of energy-saving anti-erosion differentiated soil treatment system] // Innovacii v sel'skom hozjajstve [Innovations in agriculture]. Moskva, 2016. - № 3(18). - P.58-63. [in Russian].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.