Научная статья на тему 'Neftlə çi̇rklənmi̇ş sularin TƏMİZLƏNMƏSİ üsullari'

Neftlə çi̇rklənmi̇ş sularin TƏMİZLƏNMƏSİ üsullari Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
691
118
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
neft / bitki yağı / sorbent / sorbsiya / heksan / heptan. / oil / vegetable oil / sorbents / sorption / hexane / heptane

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — S. R. Hacıyeva, E. M. Qədirova, M. V. Bəndalıyeva, H. L. Rəfiyeva

Azərbaycanın iki regionundan götürülmüş xam neftin içməli və dəniz suyunda müxtəlif təbii mənşəli yağlarla absorbsiyası tədqiq edilmiş və məlum olmuşdur ki, proses heksan və ya heptan mühitində aparıldıqda neftin toplanması daha effekttiv olur. Müxtəlif təbii mənşəli yağlarla vizual müşahidə əsasında aşkar olunmuşdur ki, istər dəniz suyu, istərsə də içməli su üzərində neftin toplanması soya və gənəgərçək yağları ilə digər yağlarla müqayisədə daha yaxşı baş verir.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СLEANING WASTEWATER CONTAMINATED WITH OIL

Has been studied absorption of two samples of Azerbaijan oil in sweet and sea water with natural oils. It has been revealed, that the process oil accumulation in hexane or heptane medium becomes more effective than without them. On the basis of visual observation of a variety of natural oils, it was found that in the sweet or sea water oil collection of oil film with soybean and castor oils are better.

Текст научной работы на тему «Neftlə çi̇rklənmi̇ş sularin TƏMİZLƏNMƏSİ üsullari»

AZ9RBAYCAN KÍMYA JURNALI № 1 2014

35

UOT 543.546:631.633

NEFTL9 CÍRKL9NMͧ SULARIN T9MÍZL9NM9SÍ ÜSULLARI

S.R.Haciyeva, E.M.Qadirova, M.V.Bandaliyeva, H.L.Rafiyeva

Baki Dovldr Universiteti

e.qedirova@mail.ru

Redaksiyaya daxil olmu§dur 06.12.2013

Azarbaycanin iki regionundan gotürülmü? xam neftin i^mali va daniz suyunda müxtalif tsbii man§ali yaglarla absorbsiyasi tadqiq edilmi§ va malum olmu§dur ki, proses heksan va ya heptan mühitinda aparildiqda neftin toplanmasi daha effekttiv olur. Müxtalif tabii man§ali yaglarla vizual mü§ahida asasinda a§kar olunmu§dur ki, istar daniz suyu, istarsa da i?mali su üzarinda neftin toplanmasi soya va ganagar?ak yaglari ila digar yaglarla mü-qayisada daha yax§i ba§ verir.

Agar sozldr: neft, bitki yagi, sorbent, sorbsiya, heksan, heptan.

Malumdur ki, son zamanlar biosfera antropogen tasirlarin naticasi kimi, Yerin atmosfer, hidrosfer va litosfer qati müxtalif nov toksikantlarla 9irklanmakdadir. Bu baximdan ekoloji boh-ran va fasadlarin halli yollarinin ara§dirilmasi istiqamatinda yeni analiz metodlarinin va müasir tadqiqatlarin aparilmasi vacibdir. Tadqiqat9ilarin fikrinca, agar ekoloji tarazligin pozulmasinin qar§isi alinmasa, son yüzillikda Yer qabiginin temperaturu 40C arta bilar ki, bu da ekoloji falakatlara sabab olar. Onlarin fikrinca, istixana effektinin yaranmasina tasir edan asas faktorlar kimi, sanaye müassalarinin artmasi, elaca da avtonaqliyyatin atraf mühita vurdugu ziyanlardir. istixana effektini toradan qazlarin asas tarkibi metan, karbon dioksid, azot va kükürd oksidlari, freonlar va ba§qalaridir. Nanotexnologiyanin inki§af etdiyi bir dovrda, sanaye va kimya müas-sisalarinin artimi, elaca da ananavi yanacaqla i§layan avtonaqliyyatin atraf mühita manfi tasiri qlobal hesab olunacaq ekoloji tahlükanin darinla§masina takan verir. Bu isa naticada atmosferin, litosferin va hidrosferin qlobal 9irklanmasina sabab olur [1].

Baxilan maqalada hidrosfer qatinin ekoloji bohranindan bahs olunur. Hal-hazirda Dünya okeaninin 9irklanmasi problemi asas problemlardan biridir [2]. Xazardan neftin hasilati va müxtalif olkalara da§inmasi mahz su xatti ila hayata ke9irildiyindan, hidrosfer tabaqasina müxtalif xasaratlar yetirilir [3, 4]. Naticada yüksak daracada daniz suyunun 9irklanmasi, su tabaqasinin flora va faunasina olunan mahv edici tasira asasan ondan yararli istifada qeyri-mümkün olur [5]. Bela oldugu halda, hidrosfer tabaqasinin qorunmasi hal-hazirda günün aktual masalaraindan hesab olunur va suyun tamizlanmasinin hayata ke9irilmasi ü9ün samarali yollarin ara§dirilmasina gatirib 9ixarir. Müxtalif tabii va sintetik tarkibli sorbentlar vardir ki, onlardan suyun üzarinda toplanmi§ neft tabaqasinin tamizlanmasinda istifada olunur [6].

Heksan va ya heptan mühitinda tabii man§ali yaglarla su sathinda toplanan neftin effektiv toplanmasi maqsadi ila laborator §araitda bir sira tacrübalar aparilmi§dir.

EKSPERiMENTAL HÍSS0

Dord Petri qabindan ikisina (I, II) 40-50 ml i9mali va digar ikisina (III, IV) isa daniz suyu alava edilir. Sonra ardicilliqla har qabdaki sularin üzarina 0.4-0.6 ml (2-3 damci) Azarbaycan regionlarindan gótürülmü§ xam neft (28 may va ya Neft Da§lari nefti) alava edilir va 1 sutka müddatina mahlullar sakit vaziyyatda qalir. 1 sutka sonra neftin su tabaqasi üzarinda tam yayilmasindan sonra i9mali va daniz suyu (I, III) olan qablarin üzarina 2.5 ml heksan (heptan), daha digar i9mali su va daniz suyu olan qablara (II, IV) isa 2.5 ml 50%-li yagin heksanda mahlulu alava edilarak bir müddat (2-3 gün) saxlanilir. Bioloji man§ali tabii absorbentlar kimi günabaxan, zeytun, ganagar9ak va soya yaglarindan istifada edilmi§dir. Har dord qabin mü-qayisali tahlilina asasan demak olar ki, su üzarinda bu maddalarin nefti toplama xüsusiyyati yalniz o mühitda heksanin (heptanin) varligi ila ba§ verir. Bir ne9a gün arzinda Petri qablarina

>

со M '"d

en >

Sc

К о

S

м о

t=i £

ю о

(Л о 4^ (Л 4^ О içmoli su, ml

0.0133 0.014 0.0145 i.-*-

37.37 и> 1*) 34.22 и - В &Q Чо О <D g <8

к> о К» ON к> ЧО (Л *

(Л о (Л 4^ О do ni/ suyu, ml <D

0.0129 0.0146 0.016 i.-*- c¡2<

38.465 34.24 31.25 S J^

к» о 4^ к» i*> о к> (Л о ¡*!

(Л О (Л О içmoli su, mi

0.017 0.0175 0.019 i.-*-

29.41 28.57 к» 0\ i*> S J^

L/J 4^ L/J Ь\ UJ К» К» ¡*! сл о ^ PS

(Л О (Л 4^ О do ni/ suyu, mi ^ PS

0.0018 0.002 0.003 i.-*-

27.76 26.34 к» к» и -В Ъ

к» к> 1*) 00 к» о

i: ю

fa

^ 0Q<

В- О ^

fa

С-

-J i^j

С о)

fa 3*

0Q

О: С:

Ч N

(К (К

m 3 «s Ci-fa (D

£

^ hS

^ gf 3

3

fa

43 О

5Г о

3 о

К" О-

3 (L>

а>

g- о* g

(Я ^ CD >-• С- 3 Н-. (КГ

ÏOÎ5, t^c й1

Н-. .-1 (V

ш < '

S

ag а

fa

« ' ^

fa.

fa

fa N fa

ja

<u

3

CD g'

В 3

с

рэ g. .

e «

3 fa ^ 3-й fa D 3

« E2

3 tí

(( и

üb ¿r^ cr

(L>

2! ^ ^ o

3> <D a

o* 5.

(L> 3 hQ (U

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

и fa

a 5

з

ё О

и &

а* с2-

(L) « CD

ffi S"

Н-. »o

С: R1

N ^

CD С

S, CD

fa

►g

qq<

fa "«л

0Q< g

з

3

? с

3 (К

fa

3 3

(К (К

3

«С/3 ^ '

3

S>1

(L)

гГ tí. (L) У.

(L>

(L>

13. 3

(L>

3 O.

и fa

2 ^

3 ça

fa

0 N

U -

1 i

-t ^

О и

fC ~

о-

fa CT

'i' Et

(L> Л

3 <U

H- • r-K

» 5'

и CD fa

¡3" 0)

(L> и

и fa

5'

CD g

,_. 3

fa fa 3

ST td

^ 5'

«С/э

3

cl

g 3

z..u

й-'-И

S; S-

fa

D- a

D 3

„ P3

CD Q.

Q- CL

3 5Г

I—. H-¡

"S. 5"

о

в Ä

О Q-

r-t-

E* И

~ 43

Й" Л

¿5 ~

^ 3

g- £ 5 5

(L>

ст* a

I

ë- 3

1-1 и

В ^

П и

fa

ë*

£

I

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

fa

(Л (Л

5" 5"

з 5"

о fa 0Q fC 3

g S"

§ 3.

з -О

fa 3 3" fa

С: (К

и о

3- р

§ ?

(К CL

я

о4

3 cl

ЕС. О

(U Р

3- о

з 3

sr* Е

з

ë-

0) и < О

tg: g и ^

5* s

О fa

3. 1-1

^ ^

CD i_i

°

3 о) -55" Of

CL. < fcr: id

CL

<u >

N

<u

8-

fa

^

О fa 3

fa

3

CD »

S-

fa

iL

ST

3

3

CL

fa

3

0Q О

3

С:

«Ç/3

fa

3

з з

CD CD » »

3 3.

N 3

3 s-

с a

a "

Я ÏÏ. iT щ

rS C/3

С: P

M и

E cd

(л 3 «

CL fa

a g"3

CL с

g о

er з a- fa

3- »

CL CD

3-

i_j <D

¡Z¡ tî.

CD D

S5 к a- N

3 CD

r+ 3

Й 04

5"

& &

5" ^

B* <

U CD

fa

gr

В &

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

II

Bt 3

Л О

з C1*

& fa

CD 3

3

CD »

Ö H

fa D "И о

В 2:

3 О*

< Si-<u

ю u oo

H-, <U

3 CL fa D ^ >-1

w 3 a cd

CD 3> i-h & (U

0Q g-O: 3

3

и ^

u.

^ a 3

^ F

(D N

<

P2

r+ 43

H p

R- a

ÏÏ. 3

a "Й 3 B-C- 4

d • ^ >

0} N

a u & 3-d &

E: fa

^Г 3

«C/3

CL

3 fa

3 К

3 g*

В td

2 с

fa

I fa

. i-i > CD

N 49.

U о ^ §

О Q-fa fa 3 3

N fa

P3 E*

3 3

g g

fv «л

p g,

~ g*

О &

fa <L>

«

cr 9-с <

<u

a*,

CD 3 O- <U CE N

3 ^

CL

OJ On

3

td E

N

fa

<U

^ g"

3 E.

CD 3

& r,

3' &

о 3

CD

fa C?

a

3 <

fa D и

^ 3

S

3 »

и E

a <d

CL CT*

fa D

3

^ 3 ^

3 3

3 Ñ

S CT* r+ 3

U &

fa 3

fa 3

* О E

h-i 3 ° 3

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

fa ß 3* c

^ S

* u ~ D 3 §

Я &

Ci. CT* O 0)

<U —

CL

3*

(L>

и

m fa 3*

fa

E- 3

►S 3

<

CD

fa

«д 0Q<

B* ^

•o* E:

E:

<

D CT*

E 3 fa

<U и fa и D 3

CL <U

и

5]

i? i

O vo чо ¿N ° I

II

•ел N

в Г

• 3

СЛ (L)

с з

53"

ct-^j <L> и ^ Е"

(L> 3 Е

^ ' «с/з

Е: О-

N Е щ •

Э- td

D. iL

(U D

CL

HH D <

►q a

fa 3 CT* E:

X

fa H-

at

fa Ht,

и 3 ^ g

< SL сю g:

3 В

<D

0Q ^

<U fa

Д 0Q<

"O i—> D fa 3

^ 0Q fa 0: 0Q< ^ fa p 3 В

« ^

e" 3 a E: 3

E p

чя ^

B- 55" i-i u

W 4 H

r 0

О

Г 0

xr¡

с

Г

>

H 0

n Г 0

0

ел

ни-

С: ел С Г

Г

>

2

S.R.HACIYEVA уэ b.

37

i9mэИ su

dэniz suyu

Zamanla neftin absorbsiyasi arasindaki asililiq.

n 30

10

0 1 2 34 5 6 7 8

Zaman, gün

Нэг iki neft nümunэsinin (Neft Dallan vэ 28 may) 1эЬй тэи§эИ yaglarla laborator §эгаМэ absorbsiyasi tэdqiq edilэгэk тэ1ит olmu§dur ki, 1фтэН su уэ dэniz suyunda Ьэг iki xam neftin absorbsiyasi fэrq1i ba§ verir (cэdyэl 2). Beb ki, dэniz suyunda absorbsiya müxtэlif zaman kэsik-lэгindэ müxtэ1if cür ba§ verir ki, bu da onun tэrkibinin 9ox komponentli olmasi i1э izah oluna bibr. Cэdyэl 2-dэn göründüyü kimi, toplama sabitinin (K) qiymэti dэniz suyunda i9mэH suya nisbэtэn daha ki9ik olur. Bu isэ reagentin i9mэli suda daha effektli tэsiгэ malik olmasi ib izah olunur. Beb ki, K-niin эdэdi qiymэti artdiqca neft kürэciklэrinin ki9ik sahэyэ malik olmasi, ba§qa söz1э, effektli toplanmasi ba§ verir (§эkil).

1. Богдановский Г.А. Химическая экология. М.: Изд-во МГУ, 1994. C. 223-230.

2. Каспийское море. Состояние окружающей среды. Доклад временного Секретариата Рамочной конвенции по защите морской среды Каспийского моря и Бюро управления и координации проекта "КАСПЭКО". 2011. С. 2-10.

3. Mohammadi Zadeh C., Saify A., Shalikar H. // Global Journal of Environmental Research. 2010. V. 4. No 2. P. 59-63.

4. Быстрова А.К. // В тр.: Проблемы транспортной инфраструктуры и экологии в Каспийском регионе (добыча и экспортные перевозки углеводородов. М.: ИМЭМО (Ин-т мировой экологии и междунар. отношений) РАН, 2009. С. 67-75.

5. Новиков Ю.В. Экология окружающей среды и человека. М.: Мир, 2005. 347 с.

6. Гельферих Ф. Иониты. Основы ионного обмена. М.: Изд-во иностр. лит., 1962. С. 43-52.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ОЧИСТКА СТОЧНЫХ ВОД, ЗАГРЯЗНЕННЫХ НЕФТЬЮ

С.Р.Гаджиева, Э.М.Кадырова, М.В.Бандалиева, Х.Л.Рафиева

Исследованя абсорбция двух образцов Азербайджанской нефти в пресной и морской водах с натуральными маслами. Выявлено, что процесс сбора нефти в среде гексана или гептана становится более эффективным, чем без них. На основании визуального наблюдения обнаружено, что в морской и пресной водах сбор нефтяной пленки с добавлением соевого и касторового масел улучшается.

Ключевые слова: нефть, растительное масло, сорбенты, сорбция, гексан, гептан.

0D0BIYYAT SIYAHISI

38

NEFTLe £IRKL9NMi§ SULARIN T9MIZL9NM9Si USULLARI

СLEANING WASTEWATER CONTAMINATED WITH OIL

S.R.Hacieva, E.M. Gadirova, M.V.Bandalieva, Kh.L.Rafieva

Has been studied absorption of two samples of Azerbaijan oil in sweet and sea water with natural oils. It has been revealed, that the process oil accumulation in hexane or heptane medium becomes more effective than without them. On the basis of visual observation of a variety of natural oils, it was found that in the sweet or sea water oil collection of oil film with soybean and castor oils are better.

Keywords: oil, vegetable oil, sorbents, sorption, hexane, heptane.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.