Научная статья на тему 'Назарий механика фанини ўқитишдаги инновацион таълим - талабанинг муваффақиятли таълими гарови'

Назарий механика фанини ўқитишдаги инновацион таълим - талабанинг муваффақиятли таълими гарови Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
248
143
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ноанъанавий ёндашув / замонавий таълим / ажратилган вақт / анъанавий дарс / «Чалкашган мантиқий занжир» / «Б/Б/Б» жадвали / «Нима учун?» / «Венн диаграммаси» / «Тушунчалар таҳлили» / нетрадиционный подход / современное образование / выделенное время / традиционный урок / «Логическая цепочка путаницы» / таблица «З/У/Н» / «Почему?» / «Диаграмма Венна» / «Анализ понятий»

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Курбанова Зухра Мирза-Абдуллаевна, Шаков Вячеслав Михайлович

Мақолада назарий механика фанини ўзлаштиришда педагогик технологиялардан фойдаланиш катта аҳамията эга эканлиги мисоллар билан тушунтириб берилган. Педагогик технологиялардан «Кластер», «Б/Б/Б» жадвали, «Нима учун?», «Венн диаграммаси», «Чалкашган мантиқий занжир», «Тушунчалар таҳлили» методлари каби график органайзерлардан мавзуни тушунтиришда унумли фойдаланилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИННОВАЦИОННОЕ ОБУЧЕНИЕ ТЕОРЕТИЧЕСКОЙ МЕХАНИКЕ - ЗАЛОГ УСПЕШНОГО ОБРАЗОВАНИЯ СТУДЕНТОВ

В статье обосновывается важность использования педагогических технологий в совершенствовании преподавания теоретической механики. Приводится использование эффективных методов в педагогических технологиях: «Кластер», «З/У/Н», «Почему?», «Диаграмма Венна», «Анализ понятий», «Логическая цепочка путаницы».

Текст научной работы на тему «Назарий механика фанини ўқитишдаги инновацион таълим - талабанинг муваффақиятли таълими гарови»

Курбанова Зухра Мирза-Абдуллаевна,

Тошкент давлат техника университети «Назарий механика ва машина ва механизмлар назарияси» кафедраси катта укитувчиси; Шаков Вячеслав Михайлович,

Тошкент давлат техника университети «Назарий механика ва машина ва механизмлар назарияси» кафедраси катта укитувчиси

НАЗАРИЙ МЕХАНИКА ФАНИНИ ЦИТИШДАГИ ИННОВАЦИОН ТАЪЛИМ - ТАЛАБАНИНГ МУВАФФАКИЯТЛИ ТАЪЛИМИ ГАРОВИ

УДК: 372.853

КУРБАНОВА З.М., ШАКОВ В.М. НАЗАРИЙ МЕХАНИКА ФАНИНИ УЦИТИШДАГИ ИННОВАЦИОН ТАЪЛИМ - ТАЛАБАНИНГ МУВАФФАЦИЯТЛИ ТАЪЛИМИ ГАРОВИ

Маколада назарий механика фанини узлаштиришда педагогик технологиялардан фойдала-ниш катта ах,амията эга эканлиги мисоллар билан тушунтириб берилган. Педагогик технологиялардан «Кластер», «Б/Б/Б» жадвали, «Нима учун?», «Венн диаграммаси», «Чалкашган мантикий занжир», «Тушунчалар тах,лили» методлари каби график органайзерлардан мавзуни тушунти-ришда унумли фойдаланилган.

Таянч суз ва тушунчалар: ноанъанавий ёндашув, замонавий таълим, ажратилган вакт, анъа-навий дарс, «Чалкашган мантикий занжир», «Б/Б/Б» жадвали, «Нима учун?», «Венн диаграммаси», «Тушунчалар тах,лили».

КУРБАНОВА З.М., ШАКОВ В.М. ИННОВАЦИОННОЕ ОБУЧЕНИЕ ТЕОРЕТИЧЕСКОЙ МЕХАНИКЕ - ЗАЛОГ УСПЕШНОГО ОБРАЗОВАНИЯ СТУДЕНТОВ

В статье обосновывается важность использования педагогических технологий в совершенствовании преподавания теоретической механики. Приводится использование эффективных методов в педагогических технологиях: «Кластер», «З/У/Н», «Почему?», «Диаграмма Венна», «Анализ понятий», «Логическая цепочка путаницы».

Ключевые слова и понятия: нетрадиционный подход, современное образование, выделенное время, традиционный урок, «Логическая цепочка путаницы», таблица «З/У/Н», «Почему?», «Диаграмма Венна», «Анализ понятий».

KURBANOVA Z.M., SHAKOV V.M. NNOVATIVE TEACHING OF THEORETICAL MECHANICS - THE GUARANTEE OF SUCCESSFUL EDUCATION OF STUDENTS

There discussed in the article importance of pedagogical technologies implementation in improving the teaching of theoretical mechanics. It is described the use of effective methods in pedagogical technologies: «Cluster», «H/U/N», «Why?», «Venn Diagram», «Brainstorming».

Keywords: unconventional approach, modern education, allotted time, traditional lesson, «Logic chain of confusion», table «H/L/N», «Why?», «Venn diagram», «Concept analysis».

Мустацил давлатимизда таълим-тарбия ишларининг асосини «Таълим тутрисида»ги Цонун ва Кадрлар тайёрлаш миллий дастури ташкил этади.

Бу хужжатларга биноан, таълимнинг хар бир йуналиши куп боскичли таълим тизими-нинг хар бир боскичи олдига аник максад куйиш ва режалаштирилган натижаларга эри-шиш талаб килинади. Давлатимизда олиб борилаётган иктисодий, сиёсий, ижтимоий, маънавий-маърифий ислохотларнинг иннова-цион мохиятини англаш; ишлаб чикариш билан боFланган касбга йуналтирилган таълим диккат марказида туришдир. Юкорида айтил-ган фикрларни хаётга татбик этишда мохир педагогнинг масалага креатив ёндашуви биринчи уринда туради1.

Ноанъанавий ёндашув - укитиш жараёнида илмий билимларни «бериш» ва «олиш'» эмас, балки дарслик ва кулланмаларга таяниб, илмий назария хамда масалаларни мустакил равишда хал этиш учун талабага методик ёрдам курсатиш, уни раFбатлантириш, уз кучига булган ишончни ошириш, демакдир. Ноанъанавий укитиш усули илмий хакикатни билиш жараёнида катнашувчи хар икки томон (укитувчи ва укувчи) фаоллигини ошириш, улардаги масъулликни кучайтириш, хамкорлик ва узаро ёрдам муносабатини карор топти-ришдан иборат.

Таълим жараёнида педагогик технология-ларни куллашда дастурнинг мукаммаллиги, дарслик хамда кулланмаларнинг замонавий талаблар асосида яратилганлиги, укув режаси мохияти назарий ва амалий хусусиятларига кура ягона максадга эришиш учун хизмат килиши, машFулотларни самарали ташкил этиш имконини берувчи педагогик шарт-шароитларнинг мавжудлиги, укитувчи хамда укувчилар уртасида ижобий, самимий муно-сабатларнинг карор топиши каби масалалар инобатга олинади.

Замонавий таълимни ташкил этишга куйи-ладиган мухим талаблардан бири ортикча рухий ва жисмоний куч сарф этмай, киска вакт ичида юксак натижаларга эришишдир. Киска вакт ичида муайян назарий билимларни

1 Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Х,., Сайфуров Д.М., Тураев А.Б. Инновацион таълим технологиялари. -Т.: «Сано стандарт», 2015. -31-б.

укувчиларга етказиб бериш, уларда маълум фаолият юзасидан куникма ва малакаларни хосил килиш, шунингдек, талабалар фаолия-тини назорат килиш, улар томонидан эгаллан-ган билим, куникма хамда малака даражасини бахолаш укитувчидан юксак педагогик махорат хамда таълим жараёнига нисбатан янгича ёндашувни талаб этади. Олий мактаб укитувчисининг малакаси махсус ва педагогик фанлар билан ёритиладиган икки киррага эга булиши лозим ва у доимо: «Нима учун укитиш керак?», «Кандай укитиш керак?» деган савол-ларга жавоб топиши зарур.

Анъанавий дарс шаклини саклаб колган холда, унга турли-туман таълим олувчилар фаолиятини фаоллаштирадиган методлар билан бойитиш таълим олувчиларнинг узлаштириш даражасининг кутарилишига олиб келади. Бунинг учун дарс жараёни окилона ташкил килиниши, таълим берувчи томонидан таълим олувчиларнинг кизикишини орттириб, уларнинг таълим жараёнида фаол-лиги муттасил раFбатлантирилиб турилиши керак.

Бугунги кунда таълим муассасаларида педагогик технологиялардан фойдаланишга алохида эътибор берилаётганининг асосий сабаби куйидагилардир: биринчидан, педагогик технологияларда шахсни ривожланти-рувчи таълимни амалга ошириш имконияти-нинг кенглигида. Иккинчидан, педагогик тех-нологиялар укув-тарбия жараёнига тизимли фаолият ёндашувини кенг жорий этиш имко-ниятини беради. Учинчидан, педагогик технология укитувчини таълим-тарбия жараёни-нинг максадларидан бошлаб, ташхис тизи-мини тузиш ва бу жараён кечишини таъмин-лашгача булган технологик занжирни олдин-дан лойихалаштириб олишга ундайди. Туртинчидан, педагогик технология янги воси-талар ва ахборот усулларини куллашга асос-ланганлиги сабабли, уларнинг кулланиши Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури талабларини амалга оширишни таъминлайди. Бунинг учун хар бир дарсда педагогик технологиянинг утилаётган мавзуга мос ва кулай булган метод-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 7(80)

1-расм. Кластер усули.

ларидан фойдаланиш керак. Бу фаолиятни амалга оширишда эса укитувчидан юксак педагогик майорат талаб этилади. Куйида олий таълим муассасаларида укитилаётган «Назарий механика» фани тараккиётининг устувор йуналишларининг назарий ва амалий усуллари тахлил килинади. «Назарий механика» фанидаги «Каттик жисмнинг текис параллел харакати» мавзусини укитишда инновацион таълим технологиялари ва илFор хорижий тажрибалардан фойдаланиш йуллари

ёритилади. «Каттик жисмнинг текис параллел харакати» мавзусини укитишда Кластер мето-дидан куйидагича фойдаланишимиз мумкин1.

Кластер (кластер - тутам, боFлам) ахборот харитасини тузиш йули. Барча тузилманинг мохиятини марказлаштириш ва аниклаш учун кандайдир бирор асосий омил атрофида Fояларни йиFиш вазифасини бажаради.

1 Ишмухамедов Р., Мирсолиева М. Укув жараёнида инновацион таълим технологиялари. - Т.: <^ап va texnologiya», 2014. -13-б.

2-жадвал. Чалкашган мантилий занжир жадвали.

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ 47

ч_У

1-жадвал. Б/Б/Б»жадвали.

Биламан Билмокчиман Билиб олдим

1. Илгариланма харакат таърифи ва харакат тенгламаси. 2. K1узFалмас ук атрофида айланма харакат ва харакат тенгламаси. 3. Илгариланма ва айланма харакатда тезлик ва тезланишларни аниклаш. 1. Каттик жисмнинг текис параллел харакат таърифи ва харакат тенгламаси. 2. Текис шакл бурчак тезлиги ва тезланиши. 3. Текис шакл нуктасининг тезлик ва тезланишларини аниклаш формулалари. 1. Каттик жисмнинг текис параллел харакат таърифи ва харакат тенгламаси. 2. Текис шакл бурчак тезлиги ва тезланиши. 3. Текис шакл нуктасининг тезлик ва тезланишларини аниклаш формулалари.

1 Каттик жисм барча нукталари берилган кузFалмас текисликка текисликларда харакатланувчи жисмнинг харакатига текис параллел харакат дейилади. *4 =Ха(*\Уа = Уа(0

2 Илгариланма харакат таърифи Айланиш уки

3 Тезликлар оний маркази У в = + Урв

4 KузFалмас нукталардан утувчи ук ав ="а+"ав

5 Текис параллел харакат тенгламаси <р = Ж)

6 Текис параллел харакатда бурчак тезлик Жисм текис параллел харакат килса, хар онда бу жисмда шундай бир нукта топиладики, бу нуктанинг тезлиги нолга тенг булади

7 Илгариланма харакат тенгламаси Кутб нуктаси

8 Илгариланма харакати урганиладиган нуктага дейилади Прдв ув = ПРавУл булади.

9 Текис параллел харакатда тезликни оний марказ оркали аниклаш формуласи Текис шакл ихтиёрий нуктаси тезлигининг шу нуктадан тезликлар оний марказигача булган масофага нисбати узгармас катталик булиб, айланма харакат бурчак тезлигини ифодалайди

10 Текис параллел харакатда тезликни проекциялаш усулида аниклаш формуласи Жисмда олинган хар кандай кесма жисм харакати давомида хамма вакт уз-узига параллел кучади

11 Текис параллел харакатдаги жисм ихтиёрий нуктасининг тезланиши ха=ха(ЧУа=Уа^), <Р = <Р(1)

12 Харакатланувчи каттик жисмнинг иккита нуктаси доимо KузFалмасдан колса Параллел

13 Айланма харакат тенгламаси Бурилиш бурчаги дейилади

14 Кутб нуктаси атрофидаги бурилиш Айланма харакат дейилади

Билимларни фаоллаштиришни тезлаштиради, фикрлаш жараёнига мавзу буйича янги узаро боFланишли тасаввурларни эркин ва очик жалб килишга ёрдам беради. Текис параллел харакатни урганиш кутб нуктасининг илгари-ланма харакати ва унинг атрофидаги айланма харакатни урганишга келтирилади, яъни текис параллел харакат илгариланма ва айланма харакатларнинг йиFиндиси шаклида каралади. Талабалар узларининг бевосита мутахассис-ликларида «Назарий механика» фанини етар-лича узлаштириш имкониятига эга була олма-яптилар. Шунинг учун хам «Назарий механика» фанини укитишда замонавий усуллар-

дан фойдаланиш мухим ахамиятга эга (1-расм).

Б/Б/Б жадвали (Биламан/Билмокчиман/ Билиб олдим жадвали) мавзу, матн, булим буйича изланувчиликни олиб бориш имко-нини беради. Тизимли фикрлаш, тузилмага келтириш, тахлил килиш куникмаларини ривожлантиради (1-жадвал).

«Чалкашган мантиций занжир» методи.

Ушбу усул ходисанинг сабаб-натижа боFла-нишларини урганишда кулланилади. Утказиш тартиби: талабалар эътиборига урганилаётган фактлар туплами сабаб-натижа хронологик тартиби бузилган холда берилади. Вазифа: уларни тартиб билан жойлаштириш, факт-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 7(80)

3-жадвал. Венн диаграммаси.

А-Текис параллел харакат

А ва В нинг таккослаш натижасидаги умумий томонлари

В-K1узFалмас ук атрофидаги айланма харакат

(00

А - текис параллел харакатда жисмнинг барча нукталари кучади; - текис параллел харакатда хам эркинлик даражаси аникланади; - текис параллел харакатда жисм нукталари туFри чизикли ва эгри чизикли харакат килиши мумкин; - текис параллел харакатда траектория топилади; - текис параллел харакат тенгламаси учта булади; - текис параллел харакатда жисмнинг бурчак тезлик ва бурчак тезланишлари топилади; - текис параллел харакатда жисм нукталарининг тезлик ва тезланишлари аникланади.

С - иккаласи хам харакат турлари; - иккала харакатда хам харакат тенгламаси тузилади; - иккала харакатда хам эркинлик даражаси аникланади; - иккала харакатда хам траектория топилади; - иккала харакат хам каттик жисмга тааллукли; - иккала харакатда хам жисмнинг нукталари кучади; - иккала харакатда хам бурилиш бурчаги булади; - иккала харакатда хам жисмнинг бурчак тезлиги аникланади; - иккала харакатда хам жисмнинг бурчак тезланиши аникланади; - иккала харакатда хам жисмнинг тезлиги аникланади; - иккала харакатда хам жисмнинг тезланиши аникланади.

В - кузFалмас ук атрофидаги айланма харакатда кузFалмайдиган нукталар мавжуд; - кузFалмас ук атрофидаги айланма харакатда эркинлик даражаси аникланади; - кузFалмас ук атрофидаги айланма харакат тенгламаси битта булади; - кузFалмас ук атрофидаги айланма харакатда каттик жисм нукталари факат эгри чизикли харакат килади; - кузFалмас ук атрофидаги айланма харакатда жисмнинг бурчак тезлик ва бурчак тезланишлари топилади; - кузFалмас ук атрофидаги айланма харакатда жисм нукталарининг тезлик ва тезланишлари аникланади.

ларни узаро боFлаш учун талабалар кушимча сузларни куллаб матн хам тузишлари мумкин (2-жадвал).

«Нима учун» схемаси. Муаммонинг даст-лабки сабабларини аниклаш буйича фикрлар занжиридан иборат булиб, тизимли, ижодий, тахлилий фикрлашни ривожлантиради ва фаоллаштиради. Жараён давомида гурухлар «Нима учун» схемасини тузиш коидасига асо-сан алохида кичик гурухларда муаммони ифо-далайдилар, «Нима учун» суроFини берадилар ва чизадилар.

Венн диаграммаси:

- 2 ва 3 жих,атларни хамда умумий томон-ларни солиштириш ёки таккослаш ёки карама-карши куйиш учун кулланилади.

- тизимли фикрлаш, солиштириш, таккослаш, тахлил килиш куникмаларини ривожлантиради (3-жадвал).

«Тушунчалар та^лили» методи.

Утилган мавзуни янги мавзу билан боFлаш ва талабаларда мотивацияни вужудга келти-риш учун «Тушунчалар тахлили» методидан фойдаланилади (4-жадвал).

Педагог таълим жараёнида шахсга йунал-тирилган таълим турларидан фойдаланар экан, бир катор шартларга катъий риоя этиши керак. Ушбу талаблар куйидагилардан иборат: замонавий педагогик технологияларни кул-лашдан максад укитувчининг хакикий уки-тувчилик фаолиятига утиши, яъни у талабани укитиши эмас, талабларнинг билимларни урганиш, узлаштириш буйича мехнатига

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 7(80)

2-расм. «Нима учун» схемаси.

рахбарлик килиш, уларга кулай, осон, мак,-садга тез етказадиган ва самарали йул-йурик-лар, усулларни туFри танлаб курсатиш ва амалда самарали куллаш оркали уз педагогик махоратини хамда укувчиларнинг билимлари сифати ва тарбияланганлик даражасини мун-тазам ошириб боришга эришишдан иборат.

Ёшларга замонавий таълим ва тарбия беришнинг мураккаб вазифаларини муваффа-киятли хал этиш укитувчининг Fоявий эъти-коди, касб махорати, саънати, истеъдоди ва маданиятига хал килувчи даражада боFликдир. Fоявий эътикоди мустахкам, юксак педагогик маданиятга эга укитувчи уз билими ва касб махоратини такомиллаштириш, бойитиш хакида тинимсиз каЙFуради, изланади.

Назарий механика фанини укитишда педагогик технологиялардан фойдаланиб дарс берилганда талабаларнинг дарсни узлаш-тириши анъанавий дарс утиш технологиясига караганда анча осон ва кизикарли булади. Анъанавий дарс утиш технологиясининг асо-

сий камчилиги шундан иборатки, педагог дарс утаётганда талабанинг пассивлиги кузатилади. Педагогик технологиялардан фойдаланиб дарс утилганда кичик гурухларда ишлаш, такдимотлар килиш, савол-жавоблар оркали талабаларнинг янада фаол иштироки таъмин-ланади. Натижада талабаларнинг утилган дарсни яхши ва сифатли узлаштиришлари мумкин булади.

Хар кандай педагогик технологиянинг укув-тарбия жараёнида кулланилиши шахсий характердан келиб чиккан холда, укувчи-талабани ким укитаётганлиги ва укитувчи кимни укитаётганига боFлик. Педагогик технология асосида утказиладиган машFулотлар ёшларнинг мухим хаётий ютук ва муаммола-рига уз муносабатларини билдиришларига интилишларини кондириб, уларни фикрлаш, уз нуктаи назарларини асослашга имконият яратади. Шунинг учун хам, таълим муассаса-ларининг укув-тарбиявий жараёнида замона-вий укитиш услублари - интерфаол услублар,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 7(80)

4-жадвал. «Тушунчалар та^лили» жадвали.

Тушунчалар Таърифлар

К,аттик, жисмнинг текис параллел харакат таърифи Каттик, жисм барча нукталари берилган к1узFалмас текисликка параллел текисликларда харакатланувчи жисмнинг харакати

Текис шакл харакат тенгламаси *л = (0, У а =Ул(1), <Р = <p(t)

Тезликларнинг оний маркази Жисм текис параллел харакат к,илса, хар онда бу жисмда шундай бир нук,та топиладики, бу нуктанинг тезлиги нолга тенг булади

«д =5а+5ав Текис параллел харакатда тезланишни кутб усулида аниклаш

xA=f(t),yA=f(t),zA=f(t) Илгариланма харакат тенгламаси

vB = vA + а х AB Текис параллел харакатда тезликни кутб усулида аник,лаш

do s = — dt Бурчак тезланиш

Текис шаклнинг бурилиш бурчагидан вак,т буйича олинган хосила dm a = —L-dt

(р = const булса, текис шаклда олинган АВ доимо узига параллел равишда харакатланса Илгариланма харакат хосил булади

инновацион технологияларнинг урни ва ахамияти бекиёсдир.

Педагогик технология ва уларнинг таъ-лимда кулланилишига оид билимлар, тажриба укувчи-талабаларни билимли ва етук мала-кага эга булишларини таъминлайди. Шу билан

бирга таълим-тарбия жараёнларида янги педагогик технологияларни куллашда утмиш алломаларимизнинг Fоя ва карашларидан фойдаланиш укувчи-талабаларни укитиш ва тарбиялашнинг янада самарали булишига олиб келади.

Адабиётлар руйхати:

1. Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Х., Сайфуров Д.М., Тураев А.Б. Инновацион таълим технологиялари. - Т.: «Сано-стандарт», 2015.

2. Ишмухамедов Р., Мирсолиева М. Укув жараёнида инновацион таълим технологиялари. - T.: «Fan va texnologiya», 2014.

3. Mirsaidov M.M., Boymurodova L.I., Giyasova N.T. Nazariy mexanika. O'quv qo'llanma. - T.: «O'zbekiston», 2008.

4. Аноркулов Т., Хусанов К., Комилжонов А. Назарий механикадан курс ишлари учун топшириклар туплами. - Т.: «Зиё-нашр», 2002.

5. Тарг С.М. Краткий курс теоретической механики. Учебник. - М.: «Высшая школа», 2012.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.