Научная статья на тему 'НАВЫК ФОРМИРОВАНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННОГО ОБРАЗА В ПОВЕСТИ "ОДИНА", РОМАНОВ "ДОХУНДА", "ГУЛОМОН" САДРИДДИН АЙНИ'

НАВЫК ФОРМИРОВАНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННОГО ОБРАЗА В ПОВЕСТИ "ОДИНА", РОМАНОВ "ДОХУНДА", "ГУЛОМОН" САДРИДДИН АЙНИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
460
46
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТВОРЧЕСТВО / ФАРМИРОВАНИЯ ОБРАЗ / ПРОСВЕТИТЕЛЬСТВО / ПРОЗА / РОМАН / ЛИТЕРАТУРА / ПОЭЗИЯ / ПОВЕСТ / CREATION / IMAGE / FORMATION OF IMAGE / ENLIGHTENMENT (EDUCATION) / PROSE / NOVEL / LITERATURE / POETRY AND STORY

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Бобораджабова Гулноза

В данной статье рассматривается формирование художественного образа в повести «Одина», романов «Дохунда», «Гуломон» Садриддина Айни. Писатель создаёт образ Одина, Гулбиби, Бибиоиша, Арбобкамол, Мулло Хокироҳ, Сангин, Ёдгор, Гулнор, Раҳимдод, Эргаш, Сафарғулом Қиличхалифа, Абдураҳмон, Қулмурод, Рӯзӣ , Некқадам и другие. Автор исследует основание фармиравание образов разных слоев обществе в повести «Одина», романов «Дохунда», «Ғуломон», «Воспамания» и другие произведениях.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMAGE FORMATION SKILL IN THE STORY OF “ODINA” AND “DOKHUNDA” AND “GHULOMON” NOVELS OF SADRIDDIN AYNI

The article deals with the formation of image in the story of “Odina” and “Dokhunda” and “Ghulomon” novels of Sadriddin Ayni. The athour creates the image of Odina, Gulbibi, Bibioisha, Arbobkamol, Mullo Khokiroh, Sangin, Yodgor, Gulnor, Rahimdod, Ergash, Safarghulom Qilichkhalifa, Abdurahmon, Qulmurod, Ruzi, Nekqadam and others. The author investigates the basic of formation images of different layers society in “Odina” story, “Dokhunda”, “Ghulomon”, “Yoddoshtho” (Memories) and other works.

Текст научной работы на тему «НАВЫК ФОРМИРОВАНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННОГО ОБРАЗА В ПОВЕСТИ "ОДИНА", РОМАНОВ "ДОХУНДА", "ГУЛОМОН" САДРИДДИН АЙНИ»

Keywords: person, role, intellectual, education, ability, formation, development.

Сведения об авторе:

Гуломов Абдурахим Остонаевич - старший преподаватель кафедры методики преподавания английского языка, факультета английского языка, ТГПУ имени С. Айни. Тел: (+992) 918773089; E-mail: gulomov-1980@mail.ru;

About the author:

Gulomov Abdurahim Ostonaevich - senior lecturer of the chair of English teaching methodology, faculty of English language, TSPU named after S. Ainy. Тел: (+992) 918773089; E-mail: gulomov-1980@mail.ru.

МАХ,ОРАТИ ЧЕХРАНИГОРЙ ДАР ПОВЕСТИ «ОДИНА» РОМАЩОИ «ДОХУНДА» ВА

«ГУЮМОН»-И С.АИНЙ

Боборацабова Г.

Данишгащ давлатии амузгарииТацикистан ба номи С.Айни

Дар замони муосир зарурати бознигарй ва тахкики вокеъбинонаи адабиёти точикии садаи XX ва махсусан насру назми даврахои аввали адабиёти навини точикй ба миён омадааст. Дар ин радиф хунари чехранигорй аз чумлаи масоили мухими поэтикаи асари адабй ва хоса насри бадей махсуб меёбад. Ин масъала дар хар давраи инкишофи адабиёт, аз чумла адабиёти муосири точик ба тарзхои гуногун вобаста ба хунару истеъдоди адабии нависандагон бозтоб мешавад. Бинобар ин, дар масири бознигарй ва тахкики адабиёти ахди шуравй аз нигохи нав азм намудем, ки ба масъалаи хунари чехранигорй устод С. Айнй дар повести «Одина» романхои «Дохунда» ва <^уломон» равшанй андозем.

Дар повести «Одина», устод С. Айнй мо шеваи вокеънигории тасвири чехраи кахрамонро мебинем, ки он далели равшани камолоти хунари портретнигории нависанда аст. Чунки агар дар повести «Чаллодони Бухоро» фочеаи ичтимоии чомеа ба калам дода шавад, дар киссаи «Одина» фочеаи рузгори шахсии як нафар - Одинаи нокому шурбахт тасвир мешавад. Усулу шеваи чехранигорй дар ин кисса вобаста ба мавзую мазмун ва иштироки шахсиятхои достонй дар чараёни накл аз хам фарк мекунад. Дар киссаи «Одина» чунонки аз номи асар хам маълум аст сарнавишти инсони мушаххас бо хама фочеахои шахсию ичтимоияш баён мешавад. Ин асар дар ибтидо бо номи «Саргузашти як точики камбагал» (1924) ба нашр мерасад ва он ба хайси нахустин киссаи реалистй дар адабиёти муосири точик эътироф гардидааст. Нависанда аз тарики тасвири симои бадеии Одина муносибати гарму самимй, боварию мухаббати худро ва хамдардиву хайрхохиву рахму шафкати хешро нисбат ба мазлумон ва намояндагони халки оддй равшан ифода месозад. Ин асар дар солхои бисту сии садаи XX хамчун намуна ва улгуи хунари нависандагй ва чехранигорй дар насри бадей эътироф гардида буд. Чунонки устод М. Шакурй менависад: «Бо «Одина» одами оддй ва зиндагии рузмарраи у, фикру хиссиёти содда, орзую амали заминии вай ба адабиёти точик дохил гардида, садои тапиши дили инсонии у ба гуши чахониён расид. (1, 119)

Муаллиф бо офаридани чехраи бадеии Одина на танхо махорати баланди нависандагй доштани худро нишон дод, балки у дар тасвир симои ичтимоии инсон, маърифати бадеии вокеияти зинда тавоно будани хешро хам собит намуд. Вакте ки кас ин киссаи пурдардро мутолиа мекунад дар баробари симои инсонии Одина чехраи ичтимоии уро хам равшан тасаввур менамояд. Ин чихати образи Одина дар муносибати у бо Арбобкамол, бо коргарони заводи пахта, бо касоне, ки ба рохсозй мераванд ва бо касони дигаре, ки дар ихотаи у хастанд равшан мешавад.

Симои фардию инсонии у бошад, дар муносибат, рафтору кирдораш бозтоб мегардад, ки инро мо пеш аз хама дар муносибати у бо Бибиоиша ва Гулбибй эхсос менамоем. Одина дар муносибат бо наздиконаш хеле мехрубон, мушфик ва самимй аст вале дар иртибот бо Арбобкамол ва эшону муллохои деха, ки карзи уро бо хар бахона зиёд карда, механданд вайро ба хизматгори хамешагии Арбобкамол табдил диханд, нафрат дорад. Чунки у дар сини дувоздахсолагй аз падару модари худ чудо гардида, бо сабаби карзи гуручуби онхо гирифтори асорати Арбобкамол мешавад. Дар кисмати авали повест симои Одина дар чараёни вокеахо ва муносибати гайриинсонии Арбобкамол нисбати у намоён мегардад. Дар ин маврид вай хамчун як баччаи дехотии саддаи мазлум дар пеши назари хонанда ба чилва меояд. Вале вакте ки дар деха фирор менамояд ва рохи Фаршнаро пеш мегирад симои ботинии у як андоза тагйир меёбад. Нависанда бо ин амали худ образи бадеии офаридаашро дар мачрои накл инкишоф медихад, ки он мантикй хам хаст. Одинаи дехотию мазлум вакте ки аз деха берун мешавад бо чахони дигар, одамони гуногун бархурд менамояд, ки хамаи ин чашми уро ба оламу одам боз мекунад. Вай бо вучуди душворихои кору зиндагй дар заводи пахта, танхо ба хотири ба дидори Гулбибй ва бибиаш расидан ба хамаи сахтихо тоб меорад. Ба кавли муаллиф «Одина ба ин

x,aMa дyшвopй 6o як yмeдвopй зиндaгй мeкapд вa бapoи бa дaст oвapдaни мaкcaд вa бapoи бaлo вa чaфox,o 6o як 8зми Max,REM вa 6o як дили ^вй истoдaгй MeraM^».^ 2l8)

Устод С. Aйнй дap бapoбapи чex,paи бaцeии один, симoи Биб^иш^ Apбoбкaмoл, Myллo Xompox,, Сaнгин вa дигapoнpo хдм xeлe чaззoб мyвoфик;и вaзъy хдли кa^paмoни мapкaзии aсapaш тaсвиp мeнaмoяд. As ч>мга y симoи Гyлбибиpo хднгоми сaфapи дуюми Одиш aз дex,a чунин бa кдгам мeдиx,ад: «Xonare, ки дap oн ду-ce руз бa Гулбибй руй дoд, бa x,e4 кaлaм тaсвиp кapдa нaмeтaвoнaц. Гулбибй як Fyнчaи ншyкyфтae буд, ки yмeди як oлaм шyкyфтaнx,o дap дил дoшт, бa x,aвoи x,aмcaфapии ёри мe^pyбoнaш шукуфт, тaнx,o 6o бoди xaзoни нaвмeдй, ки aз ин сaфap руй дoд, дap xonarn нaвшyкyфтaгй пaжмypдa вa бa зaмини xopи pexт. Ope, Гулбибй Fyrnae буц, ки дap як л,^ хдм 68x,oppo дид, хдм xaзoнpo, хдм шукуфт вa хдм п8жмурд».((3, 253)

Ин тaaссypoтe буд, ки бaъди дyюмбopa aз дycтдopи x^ ч>ДО шуда вучуди Гyлбибиpo фapo гиpифтa буд. Aйнй чe^paи ypo чyнoн бa кдгам мeдиx,aд, ки xoнaндa aз нaмyци зox,иpии у x^arn рух^й вa дoxилиaшpo хдм бa oсoнй дapк мeнaмoяд. Бoяд гуфт ки Гулбибй хдм aз чyмлaи чex,pax,oи paвшaни бaдeиcт, ки нaвисaндa дap кaнopи otmoxom мapкaзии кисс, Oдинa вa Apбoбкaмoл oфapидaaст. Вaй дap Ma^Myb тaчaссyмкyнaндa вa бoзтoби симoи дyxтapoни бe^yкyкy дacткyтox,и дex,oтист, ки xдмзaмoн вa x,aMK^CMarn Oдинa мeбoшaнд.

Дap нaсpи бaдeй хушри чe^paниropии устод С. AM™ хдм вoбaстa бa мy^тaвoи aca pвa хдм вoбacтa бa aнвoи oн инкишсф мeëбaд. Вaй сун^ти тacвиpи cимoи мaзлyмoнpo дap acapx,oи бузургхдчми бaдeии xyц идoмa мeдиx,aд. Биcëpe aз мyxдк;кикoн aз хдмин дидгох,, инчунин бa caбaби бa мapx,иллaи бoлoтap pacидaни ^угари oбpaзoфapинии ycтoд С. Aйнй poмaни «Дoxyндa»-po дaвoми мaнтикй ё идoмaи пoвecти «Oдинa» мex,иcoбидaнд. Ин aK^a бeштap х.шгоми теплили киёсии oбpaзx,oи Один8Ю Ёдгор вa Гулбибию Гyлнop тaъкид мeшyц, ки oн шoяд зшиш хдм дoшт. Чунки ,з нигохи capнaвишти ичтимoй вa кисм,ти инфиpoдй дap бaйни ин кa^paмoнoни acapx,oи устод С. Aйнй шaбox,aтx,oи зиëдpo мeтaвoн пaйдo кapд. Вaлe бa нaзapи mo имруз кдpoбaтy тaвoфyти ин чe^pax,oи бaдeиpo бoяд дap кoнтeкcти зaмoн бappacй нaмyц. 3aMo^ мaкoн aз нигох,и хушрй унсурхри coxтopии acapи бaдeй хдсганд, ки дap nas^M xyц чe^paи rnaxcrara дocroниpo бa ocoнй paвшaн мecoзaнд. Aß ин нигох, вoкeaн зaмoни зиндaгй вa тaлoшy пaйкopи Oдинaю Ёдгор як нaвъ бa хдм aлoкдмaнд, вa дуюми идoмaи aвaлиcт, Ёдгор чe^paи инcoнй вa бaдeии зaмoниcт, ки мapдyми мaзлyм зaнгyлaи бeдopиpo мeшyнидaнд вa бa oн бoвapй мeкapдaнд. Нруи инcoнй вa инт^мии Ёдгор aннa aз хдмин yмeдy бoвapй бa oяндaи тек, бa oзoдй capчaшмa мeгиpaд.

Устод М. Шжурй хднгоми тa^лили киёсии ин ду acapи устод С. Aйнй мeнaвиcaнд: «Дoxyндa» aз руи м,взуъ вa бaъзe oбpaзx,oи xy, бa «один,» нaздикй дopaд. Зиндaгии вaзнини дex,кoнoн вa мyнocибaти Faйpиинcoнии фeoдaлx,oи кишлoк бa orao, ^a^e cax,ифax,oи «:Oдинa»-po бa xoтиp MeopaA. Marn^ ишки чaвoнoн-Oдинa вa Гулбибй aз як тapaф, Ёдгйр вa Гyлнop aз тapaфи дигap низ дap хдр ду acap хдмчун як мacъaлaи Myx^Me, ки бapoи кyшoдa шyцaни бaъзe ^^aix^ хдёти xaлк кум,к мepacoнaд вa бoиcи зу^урати чиx,aтx,oи гyнoгyни xapaктepи кaxдpaмoнoн мeгapдaд, мaвк;eи мyaйян дopaд». (4, 249)

Ин aндeшaи xyцpo мухдккщ дap зaминaи бappacии cимoи бaдeии кa^paмoни acapx,oи Aйнй coбит мeнaмoяд. М. Шaкypй зaминax,oи ичт,имoии рузгори шaxcиятx,oи дocтoниpo хдмчун oмили acocии тacвиpи бapчacтaи бaдeии orao бa шyмop oвapдaнд, ки oн кс^или тaвaччy^ acт. Дap зaминaи бappacии чe^pax,oи бaдeии poмaни «Дoxyндa» мeтaвoн coбит cаxт, ки вoкeaи дap acapx,oи бузурхдчми нacpии вoкeияти ичт,имoи oмили мух,ими фapoxдм oмaдaни мaктaби чex,paниropии у гapдидaacт.

Зиндaгию бeчopaгии Oдинa бa зaмoн вa мух,ити зиндaгии у poбитaи бeвocитa дopaд, ки oнpo кac aз чapaëни шкли x,oдиcaю вoк;eax,oи acap хдм эх,шс мeнaмoяд. Вaлe дap мaвpиди Ёдгаp бoшaд мacъaлa paнги дигар дopaд. Нaвиcaндa тaвaccyти бaëни cимoи бaдeии Ёдгор т8хдввули шуури ичтимoию сиёсии мapдyми TC^^po бa rçaraM дoдa, 6o гyзaшти зaмoн ypo то бa дapaчaи мyбopизи фaъoли pox^ oзoдй мepacoнaд. Бa ^вли устод Х. Acoзoдa «Чунин aмaли Сaдpиддин Aйнй, ки aз нияту opзyx,oи у capчaшмa бapдoштaacт, дap зaминaи хдёти вoк;eии ramx^ сиюми caдaи XX сургт шрифт^ст» (5, 251)

Marn^ мapкaзии «Дoxyндa» чушнки мaълyм acт чянги дoxилй вa тaлoшy мyбopизaи xaлк бapoи инкдюб вa coxтмoни чoмeaи cатcиaлиcтй мeбoшaд. Нaвиcaндa тaвaccyти тacвиpи чex,pa^oи бaдeии Ёдгаp, Гyлнop xocтaacт, ки мacъaлaи нaкшy мaкoми шaxcиятpo дap тaFЙиpи мух,ити ичт,имoй бa миён гyзopaд. Бaëни бaдeии нaвиcaндa Ёдгаpy Tyraoppo aз миёни чaвoнoни тачики oн coл^o та бa дapaчaи шaxcиятx,oи тaъcиpгyзopи ^oMea мepacoнaд. Чapaëни в.oкeax,o дap ин poмaн чyнoн пypтaззoдy пypшидцaт ^acтaнд, ки дap як фocилaи мyaйяни зaмoни Ёдroppo aз як нaфap мaзлyми бeкacyкyй вa oвopaю capгapдoн та бa дapaчaи coзaндaи чoмeaи нaв мepacoнaд. Ин x,aдaфи эчoдии Aйнй 8з тaълифи poмaн буд, ки 6o ^moot ^yнap бa oн мepacaд. Вaй бe^тapин cифaтx,o вa фaзилaтx,oи иншнии мapдyми тoчикpo дap чex,pa^oи Ёдгору Гyлнop нишoн мeдиx,aд.

Дap poмaни ^<Дoxyндa» вoбacтa бa вусъгти жнрии oн С. Aйнй як к^р чe^pax,oи мyx,имpo т,всвир мeкyнaд, ки хдм,и on^o с,рфи н,з,р ,з мус6,ту м,нфй бyцaнaшoн д,р coxropи бaдeии ,с,р, д,р ифoдaи кoнceпcияи aдaбию бaдeии му8ллиф н,кши мух,им мeбoзaнд. Чex,paи бaдeии Ёдгор нисбэт

бa Одиш фaъoлтapy мyбopизтap мeбoшaц, ки ин бa му^ити кaмoлoш шaxcияти y иpтибoти кдвй дopaц. As тapaфи дигap, дap poмaни «Дoxyндa» мaнзapaxoи xaëти ичтимoии мapцyм, зиндaгии xarnm точик бa тaвpи пypвycъaт нишoн дoдa my^aacr Нaвиcaндa вoкaxoи xaëтй вa тalFЙиpи aфкopy aндeшaи мapдyмpo нa xoкeaнигopй мyк;apapй бaлки xaмчyн caнъaткop вa aциби тaвoнoи peaлиcт 6o o6pax^ чexpaxoи paвшaни инcoнй вa шкш xoдиcaю вoк;eaxoи дopoи apзиши aцaбию эететикй тacвиp жмуда, дap пaxнoи вoк;ea;xoи 6yBypm cиëcй тaFЙиp ëфтaни cимoи мaънaвии инcoнpo нишoн медш^. Дap ин acap, ки poмaни cepoвoзa (пoлифoни) acт чexpax,oи тaбaк;ax,oи гyнoгyни ичтимoй aB к^били бoйxo, apбoбoни дин, xoдимoни дaвлaтй, cипoxиëнy capбoзoн, дуздад бocмaчиxo вa гз тapaфи дт^ cимoxoи дexкoнoн, чopяккopxo, инкмлoбчиxo, з^ден вa xoдимoни дaвлaти шypaвй вa Faйpapo фapo мeгиpaц. Ин чexpax,o дap тacвиpи Aйнй ифoдaкyнaндaи xиcлaтy xapaктep вa aфкopy aндeшaи тaбaкax,oи гyнoгyни ичтимoии зaмoн xacтaнд. Нaвиcaндa дap тacвиpи cимoи бoтинии oлиxaи мaвpици нaзapaш дap poмaни «Дoxyндa» aз фaктx,oи тaъpиxй иcтифoдa мeкyнaд. Умyмaн вycъaти нaзapи тaъpиxии Aйнй дap тacвиpи cимoxoи бaцeии oфapидaи y, кyшoдaни мoxияти шaxcиятx,o вa xoдиcax,o шккши кaлoн мeбoзaц. Вaй дap ин poмaн aз зиндaгии бaцбaxтoнaи як xoнaвoдaи кaмбaFaл cap ^д^ тo p^rc^m paзилoнaи фeoдaлx,o, дуздию Fopaтгapии мaнcaбдopoни зaмoн, axлoк;и вaйpoни yлaмoи дин, xyнxopии кушбегию к;oвикaлoн вa дap мaчмyъ тaмoми пaxлyxoи acocmm xaëти xaмoндaвpapo 6a кдгам мeдиxaц. Дap киcмaти oxmpm poмaн зaмoни нaв, чexpa;xoи шв 6o ниëзxoи мaънaвию axлoк;ии шв 6a тacвиp мeoянд, ки oн нишoндиxaндaи тес^ву-ли xиcлaтy xapaктepи oдaм дap мaчpoи зaмoн мeбoшaц.

Бa ^вли мyaллифoни китoби «Тaъpиxи aцaбиëти coвeтии точик» дap poмaни «Дoxyндa» ду тapзи тacвиpи чexpaи кaxpaмoни мycбaт 6a мyшoxидa мepacaц, ки яке мyбopизa вa дигape мyвoфик;aт acт.

Дap acap вaктe ки низoми кyxнa нишoн дoдa мeшaвaд, мo мyкoбилият вa мyбopизaи к;aк,paмoнoни oнpo мyшoxидa мекунем. Нaмyнaи ин rypyxm чexpaxoи фaъoл Ёдгop, A6^^xo4a вa дигapoн xacтaнд. Вaлe дap мaвpиди бaëни вoк;eияти зaмoни шв кaxpaмoни мycбaт xyцpo як узви кoмилxyкyк; вa coзaндaи xaмин чoмea мexиcoбaц. Aйнй тaвaccyти 6a кдгам дoдaни чexpaи бaцeии Бoзop, Рустам, Сoбиp, Зyфop, ^ypбoн вa дигapoн p^rc^m мapдyми pa^6appo нишoн дoдa, мoxияти инcoндycтй вa aAny иншфи ornopo мeкyшoяд. Дap cимoи Aзимшoxy Яъкyббoй вa xaмpaцифoни orno нaвиcaндa чexpa;xoи кoмилaн мyxoлифpo нишoн медш^.

Бoяд гуфт ки Ёдгop дap poмaни мaзкyp чexpaи xeлe 6ap4acra бyцa 6oa мaлy киpдop вa axnorçy paфтopxoяш ae чaнд 4Hx,ar cимoxoи диrapи мycбaтy мaнфии poмaнpo paвшaн мecoзaд. «^rap aввaлин oбpaзи типии oдaми нaв дap aAa6mëm coвeтии точик acт, ки чax,oнбинй, xиcлaтy зapaктep, мyнocибaтx,oи шaxcию ^aiwbrara, oдaмият, poxm зиндaгoнй вa фaъoлияти инкилoбии y nyppa тacвиp шyцaacт». (6, 276)

Симoи Ёдгopy Tyraop дap гадши бaдeии poмaн зиш 6a зинa вoбacтa 6a чapaëни вoкeaxo тaкмилy пyppa мeшaвaнд. Orno вoбacтa 6a тaFЙмpy тaxaввyли чoмeaи нaв aндeшaю a^op вa шyypy aкмдaи xyцpo дигapгyн мecoзaнд. №po мo дap cимoи шaxcиятx,oи дт^и пeшкaдaми poмaн xaм мyшoxидa мекунем. Myalллиф0ни китoби «Тaъpиxи aдaбиëти швеши точик» дypycт тaъкид мекушнд: «Aйнй aз aввaлин o6pa8M к;ax,paмoни шви aдaбиëт Myxaммaдфapид («Тaзxибyccибëн») тo Ёдкр («Дoxyндa») poxm мypaккaби эчoдиpo тaй нaмyц. Ин pox, пеш aз xaмa, poxm чyетyчyи к;axpaмoнoни мycбaт вa тalкoмyли мax,opaти aAa6mm нaвиcaндa мeбoшaд». (7, 282).

Acapm дт^и aз нигoxи чexpaнигopй чoлиби тa.вaччyxи ycтoд С. Aйнй poмaни мyxтaшaми «Fyлoмoн» мeбoшaд. Тaълифи ин acap xaмaи кyцpaтy мa;xopaти нacpнaвиcии С. A^rnpo oшкop нaмyц, ки o^o мo xaм дap тacвиpи чexpax,oи xyнapй, xaм дap бaндy 6acrn бaдeй вa xaм дap мaъpифaтy тacвиpи вoкeax,oи тaъpиxй 6a мyшoxидa мeгиpeм. Вoбacтa xaшaмoти xoдиca;xoи тaъpиxии бaëншaвaндa дap ин poмaн микдopи чexpax,oи фaъoл xeлe зиëдaнд. Пepcoнaжx,oи ин poмaни Aйнй a8 200 нaфap бeштap мeбoшaд. Вoбacтa 6a ин чexpaxoи 6ap4aCTaM aдaбй, ки мyaллиф 6a тaвpи мyкaммaл тacвиp мeнaмoяд, дap ин poмaн гам неет. Вycъaти жaнpи тaъpиxй имшн мeдиxaд, ки чexpa;xoи инcoнй xaм пypдoмaнa вa мyфaccaл 6a кaлaм дoдa шaвaнд. Худи 6a кaлaм дoдa шyцaни cимoи бaдeии œ нacли Fyлoмoн дaлeли тo куф вycъaт дoштaни гадши xaммocии acap мeбoшaд. Уcтoд Х. Acoвoдa poмaни «Fyлoмoн»-po aз нигoxи вycъaти мyxтaвo вa шaxcиятx,oи дocтoнй 6o poмaни «Kppm Apтaмoнoвxo»-и M. Гopкий мyкoиca мeнaмoяд. Дap poмaни нaвиcaндaи M. Гopкий xaм Mopm як aвлoдy ce нacли фaбpикaнтx,oи pyc 6a кaлaм дoдa мeшaвaд. Бoяд гуфт ки дap ин ^бил acapxom cepoвoзa дap 6apo6apm чexpaк,oи зиëд бoв як чexpaи умумй вa мyштapaк oфapидa мeшaвaд, ки oн чexpaи xanrç вa милтат acт. Aйнй дap poмaни «Fy^^on» дap 6apo6apm тacвиpи cимoи зoxиpию бoтинии ce нacли Fyлoмoн вa бoйx,oвy Fyлoмдopoни xaмoн дaвpa бoз дap мaчpoи шкляк нepyepo дap нaзap дopaд, ки oн куллй вa тaвoнo мeбoшaд. Ин rapy вa ин кyввaи бyзypг 6a эътиpoфи a^capm мyx,aккикoн xanrç мeбoшaд, ки вaй coзaндa вa тaнзимкyнaндaи тaъpиx вa paвaндx,oи тaъpиxй acr. Ин 4MxaTO caбки чexpaнигopии Arämpo 6a мyшoxидa гиpифтa ycтoд M. Шaкypй дypycт ^йд мeкyнaнд: « 6a фapдияти инcoн дикдати мaxcyc дoдaни нaвиcaндa (Aйнй) имкoн фapoxaм кapд, ки cифaтx,oи acocmm cимoи мaънaвии xan^ бoз xaм aмиктap пaдид oвapдa шaвaд, нaфaдaт xopию зopи xan^ дap гyвaштa вa чидду ^axam y 6a cym aдлy

инсоф ва озодй, балки мураккабият ва хусусиятхои маънавияти у, аклу хирад ва дилу нияти у бехтар нишон дода шавад»(8, 165)

Вокеан, таваччухи бештари Айнй ба шахсияти кахрамон дар асархои у ва хоса дар «^уломон» барин як романи мухташам сабаби барчаста баромадани чехрахои асосии мавриди назари адиб гардидааст. Инро мо хам дар симои Рахимдоду Эргашу Сафаргулом ва хам дар чехараи ^иличхалифаю Абдурахмон ва хам дар тасвири симои ^улмуроду Рузй ва дигарон мушохида мекунем. Аксари ин шахсиятхоро Айнй хуб омухтааст ва баъзеи онхоро, аз чумла Неккадамро аз тарики наклхои Бобогулом боз хам бехтар медонист. Ба хамин хотир чехраи уро дар мачрои фаъолияти харрузааш тасвир мекунад. Махсусан, вазъу холати андешамандонаи у, ки одатан дар чунин мавридхо саргузашти талу пурфочеаяш аз пеши назараш мегузашт барои нависанда мухим аст. Дар мачрои накл Неккадамфочеахои вазнину хунинеро пеши назар меорад, ки онхо дар мачмуъ чехраи замони зиндагй, замони пасисар намуцани уро дар пахнои бадеии романи С. Айнй бозтоб менамояд. Фочеаи марказии рузгори у ба кавли устод С. Табаров «ба гуломй гирифтор гардидани ахли хонаводааш мебошад». (9, 123)

Дар аксари асархои насрй, аз чумла роману киссахои устод Айнй тасвири чехраи кахрамон ба шеваи киссапардозй ва маводи зиндагии вокей вобаста аст. Вале устод Айнй дар ин маврид аз суннатхои адабии гузашта ва хоса аз шевахои чехранигории насри ривоятии форси точикй фаровон кор мегирад ва дар натича дар киссахои «Чаллодони Бухоро», «Одина», «Марги судхур» ва романхои «Дохунда» ва «^уломон» чехрахои зиёди комилу пурраи бадеиро ба вучуд меорад. Вай дар шеваи чехранигории худ аз чузъиётхое кор мегирад, к ибо вучуди зохирй будан гаму андухи дохилй ё шодию хурсандии ботинии шахсро ошкор месозад. Боре П. Толис аз устод С. Айнй пурсидааст, ки чехраи кахрамонро чигуна додан бехтар аст. Онро якбора бояд тасвир кард ё кам-кам дар радифи вокеахо.

Устод Айнй мегуяд, ки агар кахрамони асосй бошад бехтар аст, ки чехраи уро дар рафти вокеахо тасвир намой, агар кахрамон камахаммият бошад симои кро дар як чо тасвир кунед, бехтар аст.

Дар асархои алохидаи Айнй дидем, ин шеваи чехранигориро худи у дар аксари асархои насриаш риоят намудааст. Вай чехраи Ёдгорро замоне ба калам медихад, ки аз дасти Азимшох азияти зиёд дида буд. Айнй ин холати Ёдгорро баён карда менависад: «Руи худро пажмурда, чашмони худро афсурда ва холати худро парешон ва пароканда ёфта буд». (10, 302).

Вобаста ба тагйири вазъу холати зиндагй ва мухит чехраи Ёдгору Гулнорро чунин нишон медихад: «Дар яке аз истгоххо як марду як зани миёнсол, ки ба тани худ либосхои аврупой доштанд аз вагон фуромаданд.. .Марду зан дар холате ки ба дасти яке чамадончаи дастй ва ба дигаре як сумкаи занона буд, пиёда ба рох даромада ба тарафе рафтанд...» (11, 429-430)

Чунин тасвири тадричии чехраи кахрамонро хам дар мисоли Одинаю Ёдгор, Гулбибию Гулнор ва хам дар мавриди Арбобкамолу Азимшох ва дигар чехрахои мусбату манфии асархои С. Айнй дидан мумкин аст. Вале мухим он аст, ки дар чехранигории бадеии Айнй на танхо симои ботинии кахрамон бозтоб мешавад, балки мохияти андешаи эчодии у, максаду гояи аса рва хакикати вокеию таърихии рузгори кахрамон бозтоб мегардад. Ин шевахои чехранигории устод Айнй як рукни мухими мактаби адабии уст, ки баъдан аз тарафи шогирдону пайравонаш мисли Ч. Икромй, С. Улугзода, Р. Чалил, П. Толис, Ф. Ниёзй, X. Ирфон ва дигарон идома ёфт дар насри реалистии садаи XX хунару мактаби чехранигории бадеиро инкишоф дод.

АДАБИЁТ

1. Шакуров М. Пайванди замонхо ва халкхо, сах.155.

2. Куллиёт ч. 1. сах. 253.

3. Куллиёт,ч. 1 сах.218.

4. Шакуров М. Пайванди замонхо ва халкхо, сах.249.

5. Асозода Х. Таърихи адабнёт, сах.251.

6. Таъ. адаб. сов. точ. ч 1, сах.276, 282

7. М. Шакуров. Пайванди замонхо ва халкхо, сах. 165).

8. Табаров С. романи «Fуломон»-й Айнй хамчун романи таърихй, сах. 123.

9. Таъ. адаб. сов. точ. Ч. 1, сах.302.

10. Айнй С. Куллиёт, ч.2, сах. 429-430.

НАВЛЕК ФОРМИРОВАНИЯ ХУДОЖЕСТВЕННОГО ОБРАЗА В ПОВЕСТИ «ОДИНА», РОМАНОВ «ДОХУНДА», «ГУЛОМОН» САДРИДДИН АЙНИ

В данной статье рассматривается формирование художественного образа в повести «Одина», романов «Дохунда», «Гуломон» Садриддина Айни. Писатель создаёт образ Одина, Гулбиби, Бибиоиша, Арбобкамол, Мулло Хокиро.%, Сангин, Ёдгор, Гулнор, Ра%имдод, Эргаш, Сафаргулом Киличхалифа, Абдура%мон, Кулмурод, Рузй , Нещадам и другие. Автор исследует основание

фармиравание образов разных слоев обществе в повести «Одина», романов «Дахунда», «Fуламан», «Васпамания» и другие произведениях.

Ключевые слова: творчества, фармиравания образ, просветительство, проза, роман, литература, поэзия, повест.

IMAGE FORMATION SKILL IN THE STORY OF "ODINA" AND "DOKHUNDA" AND "GHULOMON" NOVELS OF SADRIDDIN AYNI

The article deals with the formation of image in the story of "Odina" and "Dokhunda" and "Ghulomon" novels of Sadriddin Ayni. The athour creates the image of Odina, Gulbibi, Bibioisha, Arbobkamol, Mullo Khokiroh, Sangin, Yodgor, Gulnor, Rahimdod, Ergash, Safarghulom Qilichkhalifa, Abdurahmon, Qulmurod, Ruzi, Nekqadam and others. The author investigates the basic of formation images of different layers society in "Odina" story, "Dokhunda", "Ghulomon", "Yoddoshtho" (Memories) and other works.

Keywords: creation, image, formation of image, enlightenment (education), prose, novel, literature, poetry and story.

Сведение об автор:

Бобораджабова Гулноза-соискатель факултети филалагияи тацик Таджикский государственного педагогического университет имени С. Айни

About the autor:

Boborajabova Gulnoza - researcher of the Department of Tajik Philology of Tajik state pedagogical University named after Sadriddin Ayni

ТАРЧУМАИ БАДЕЙ ВА НАЦШИ ОН ДАР РОБИТАХОИ АДАБЙ

Бахрдуров А.М.

Данишгауи амузгарии Тацикистан ба нами С.Айни

Мухаккикон адабиётро пайвандгари замонхо ва миллатх,о шинох-таанд. Дар боби таъсири мутакобилаи адабиётхо хамчун раванди навиддихандаи харакат ба суи вахдат ва иттиходи фарханги чахонй, сухани аввалро Гердер гуфтааст.Гёте фарорасии ахди адабиёти чахо-ниро таъкид карда, 31.01.1827 ба Эккерман навишта буд: «Адабиёти миллй то чое сукут кардааст.Акнун мо ба ахди адабиёти чахонй ворид мешавем ва харкас бояд ба харчи зудтар фарорасии ин ахд мусоидат намояд». [6.16 ]. Гёте ба зикри мафхуми «адабиёти чахон» бар ин маънй таъкид мекард, ки тачрибаи хар як адабиёт метавонад дастоварди адабиёти дигар бошад.

Аз замони Гёте то ба имруз чараёни чахонишавии адабиётхо пеш рафт ва тахаввул пайдо кард.Дидгоххои назарй низ оид ба ин масъала тагйир ёфт.Мухаккикон маънии умумии пайвандхои адабиро, пеш аз хама, вуруди як адабиёт ба дунёи адабиёти дигар таъбир кардаанд [5,319] ва навъхои гуногуни ин тарзи воридшавиро низ муайян ва мушаххас намудаанд,ки якеи он тарчумаи бадей мебошад.

Равобити таърихии адабй ва фархангии точиконро бо мамолики Хиндустону Чин ва Андалузии Испания дар заминаи тарчумаи бадей санадхои таърихй собит менамоянд,ки тарчумаи китобхои зиёде аз забони санскрит ва дигар забонхо намунаи он аст.Сарнавишти таърихии «Хазору як шаб» ва «Калила ва Димна» ифодагари равишх,о ва холати таърихии рушди пайвандхои адабии точикон бо дигар халкхо мебошад.Сахифаи дигари ин таърих тарчумахоест,ки дар замони Сосониён аз дигар забонхо сурат гирифта, мутаассифона, асли онхо бокй намонда бошад хам тарчумахое аз руи онхо дар карнхои баъд ба забони адабй сурат гирифтааст, ки имруз низ мавчуд аст, вале чунон ки бояд тадкщ ва арзёбй нашудааст [4, 6].

Дар ибтидои пайвандхои адабии точикон ошной бо адабиёти дигар халкхо шакли мухим ва таъсисгузори робитахои адабй будааст.Мухимтарин хусусияти пайвандхои адабии халки мо дар замонхои кадим вусъати фароминтакаии он аст,ки омил ва василаи асосии омезиш ва бахрабардорй аз фархангх,ои гуногун аст.Дар ин давра пайвандхои адабй ба доду ситадхои микёси чахонй табдил ёфта,дар асрхои баъд боиси рушди тафаккури таъмимии бадей дар адабиёти мо мегардад.Ба ифодаи дигар, ин омил ходисаи бархурди судманди тамаддунхоест,ки дар шаклхо ва равишхои гуногун зухур кардааст.

Хамчунин ки М.Шакурй (МШукуров) мушохида кардааст,«дар душвортарин ва номусоидтарин даврахои таърих хам робитахои байналмилалии точикон катъ нагардида буд. Яке аз сабабхои асосии ба дарачаи олии камолоти бадей расидани адабиёти классикии форсу точик хамин аст,ки ба танхой ва чудо аз дигарон зиндагй намекард, балки хамеша бо дастовардхои адабии халкхои дурру наздик ва хурду калон бо чашми ибрат менигаристанд ва аз тарчрибаи онхо эчодкорона бахра бардоштан мехостанд.Бисёре аз он чизхое,ки мохияти асосии адабиёти классикии форсу точикро ташкил

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.