CC BY
63
ТАКРИЗВА КИТОБИЁТ
РЕЦЕНЗИИ
Гиёсов Нурулло Исмат ович,
номзади игмнои филэлоп, дот сент иДДХ,БСТ РустамовШавка Ранимович,
номзади игмнои филолог! ', дот сент, мудири шу ъбаи игми ДД БС Т
НАКШИ ФАРНАНГ ДАР ОИНАИ НАКДИ АДАБ1 (так риз ба китоби Саидов С. «Н акд дар оинаи фарнанг» -Хуланд: Андеша, 2011. -179с.)
Фарнангноманоро оинаи тамаддуни миггат мегуянд. Дар катори мероси пурарзиши хаттии адабиву игмии миггати мо осори гексико-граф' макоми хосаеро дороанд. Нануз аз даврони Сосониён «Фарнанги пангавик»-ро ёд мекунанд, ки шомиги вониднои гугавии форсии миёна будааст ва фарнанги дигар бо номи «Фарнанги оим - евак», ки гугати авасто! ба форсии миёна мансуб мешавад, дар сарчашманои игм! зикр шудаанд. Фарнангнависии форсии толикиро, ки аз ибтидои асри 1Х сурат гирифтааст, бо номи «Рисогаи Абунафси Сугд! » ва «Рисогаи Катрони Табрез!» ё «Тафосир ф! лугот-ил-фурс»-и Шарафуззамони Катрон марбут медонанд. Кунантарин фарнангномаи форс!, ки чанд нусхаи каламиаш то замони мо расидааст, «Лугати фурс»-и Асадии Тусист, ки дар асри Х1 тасниф шудааст. Аз он давра то имруз садно номгуи лугатномано дар таърихи суханшиносии форс! -толик! руи кор омадаанд. Боиси зикр аст, ки ба омузиши ин сарчашмаи муним ва беназири сухансанл! тайи садсолаи охир теъдоди зиёди мунаккикони ватаниву хорил! таваллуни махсус зонир намудаанд, Дар ин лода тадкикоти мух,ак,к,ик,оне монанди Шанриёри Накав!, С.И.Баевский, Саид Нафис!, Саидмунаммади Доиюлислом, В.А.Капранов, Н>.Раупов, Н>.Ана-дов, А.Насриддинов, А.Сангинов, А.Вонидов ва данно нафарони дигарро метавон ном бурд, ки дар навиштанои эшон панлунои мухталифи
лексикографияи форсу толик мавриди танкику баррасТ карор
гирифтаанд. Як нуктаи бориз ин лост, ки дар бист соли охир дар лугатшиносии толик чандин тадкикоти тозае руи кор омаданд, ки он мансули мактаби лугатшиносии донишманди маъруф Абдулманнони Насриддин мебошад. Устод дар омузиши яке аз фарнангнои беназир «Шамс-ул-лугот» санм гирифта, баъдан шогирдони зиёдеро дар рони омузиши лугатноманои мухталифи адаби форс! -толик! раннамо! карданд. Дар ин радиф пажунишнои суханшиносон М.Урунова, С.Саидов, М.Анмадов, Ш.Рустамов, М.Сатторова, Р.Каримхолаева, Ф.Гиёсова, М.Холаева ва чанде нафарони дигар санифаи тозаеро дар риштаи фарнангшинос! боз кард. Ин тадкикот пиромуни таърихи лексикографияи форсу толик, хусусиятнои лексикографии фарнангно, сохту мундаричд, тартибу тафсир, масоили лексик! -грамматик!, хусусиятнои забон!, мукоиса бо забони адабии нозираи толик, муайян намудани арзишх,ои илмиву адаб! ва мар ч,аии нусхах,ои нодиру муътабари калам! ва мунташири осори лугав! ва амсоли ин масоили мух,ими лексикографияи форсу точ,ик банс менамоянд. Зумрае аз суханшиносон - шогирдони ин мактаб, ки дар ин самт пажу^иш анч,ом доданд, бархе аз нусха^ои нодири ин лугатноманоро аз дидго^и илми адабиётшинос! мавриди тадкик карор дода, он^оро намчун сарчашмаи муътамади адаб! , ки арзиши баланд дар илми матншинос! ва интикоди матн доранд, муарриф! кардаанд. Вокеан х,ам, фарнангнои форс! баробари анамияти лексикографии худ дар радифи манобеи мутааддиди илм! аз кдбили тазкираву шарнно ва осори илмиву таърих! намчун сарчашмаи арзишманди илмиву адаб! пазируфта шуда, дар муайян ва мушаххас намудани маъхазнои адаб!, бозлусти ашъори парешон, шинохти муаллифони вокеии ин ё он осори адаб!, х,алли муаммо^ои текстолог! ва умуман, барои тадвини нусха^ои ба асл наздики мероси парешони суханварон накши мух,им доранд.
Китоби тозанашри номзади илмнои филолог! С.Саидов «Накд дар оинаи фарнанг» ман аз намин чашмандоз, яъне аз лих,ози илми адабиётшинос! ва матншиносии муосир мавриди пажу^иш карор додани нусха^ои муътабар ва нодири лугатноманои давраи аввали лексикографияи форсу точ,ик таълиф гардидааст. Боиси зикр аст, ки С.Саидов тайи чанд сол мунтазам дар риштаи адабиётшинос! пажу^иш мебарад. У бо роннамоии устоди равоншод Абдулманнони Насриддин фаъолияти хешро асосан ба пажуниши ду риштаи муним - накди адаб! ва
лексикография равона намуд. Кзвнуз соли 1993 аввалин китоби Саидумрон Саидов «Фарнанги Каввос» - сарчашмаи суханшинос!» ва баъдтар «Синон-ал-фурс» ва интикоди матн» ба нашр расиданд, ки аз дастоварднои шоёни муаллиф дар ин ришта ба нисоб мераванд. Рисолаи номзадиаш «Фарнангнои тафсирии асрнои Х1-Х1У ва масоили накду таснени мутуни адаб!», ки соли 1996 аввалин шуда дар Шурои навтаъсиси диссертатсионии ДДХ ба номи академик Б.Гафуров ба дифоъ расид, назари тозаеро дар шинохти осори лексикограф! руи кор овард. Саидумрон Саидов фарнангнои давраи аввали лугатнигории толикро аз назари илми адабиётшинос!, хоса матншинос! мавриди омузиш карор дода, дар таснену накди назми асри Х санми худро гузошт. Инак, тайи чандин солност, ки у бо таълифу интишори силсилаи маколанои илм! ин бахши фаъолияти хешро густариш мединад.
Китоби тозанашри С.Саидов «Накд дар оинаи фарнанг», ки дар нашриёти «Андеша» ба чоп расид, тадкикоти як андоза ламъбастии муаллиф дар мавриди мушаххас намудани макому манзалати осори лексикограф! дар таснену танкени назми Рудак! ва намасрони у мебошад. Китоб аз мукаддима, ду боб, хулоса ва фенрасти сарчашмано ва кутуби сонав! иборат аст.
Муаллиф дар мукаддима ба масъалаи таърихи омузиши осори лексикограф! аз лониби мух,аккикони ватаниву хорил! рулуъ карда, дуруст зикр мекунад, ки дар аксар маврид ба ланбаи адабии лугатномано камтар эътибор дода шудааст. Аз ин ру, муаллиф надафи аслии тадки-котро дар муайян кардани арзишнои адабии лугатномано мебинад. Дар ин замина омузиши мукаммали фарнангно ва муайян намудани анамияти илмиву адабии онх,о, мукоисаву мукобалаи асноди шониди фарнангно бо сарчашманои дигари адабиву илм! дар китоб дар доираи баррасии се масъалаи муними илми матншинос! фаро^ам омадаанд:
1.Таснени матни осори адаб!
2.Муайян намудани муаллифи вокеии ин ё он осори адаб!
3.Бозёфти ашъори парешон
Дар боби якуми рисола, ки «Назаре ба таърихи лугатнависии давраи аввали адаби форс! -толик! » унвон дорад, муаллиф маълумоти мухта-сари лексикограф! дар бораи се лугатнома: «Лугати Фурс»-и Асадии Ту-с!, «Синон-ал-фурс»-и Мунаммад йиндушони Нахлувон!, «Фарнанги Фахри Каввос»-и Фахриддин Муборакшони Газнав! меоварад. Дар ин равиш у такя ба тадкикоти суханшиносони маъруфи ватаниву хорич,! чун К.Г.Залеман, В.А.Капранов, С.И.Баевский, Назир Анмад, Ша^риёри Накав!, Саид Нафис!, Н>.Рауфов, А.Насриддинов ва дигарон намуда,
ч,их,ати баррасии матолиби тадк,ик,шавандаи боби сон! заминаи мусоиде фаро^ам меоварад.
Дар боби дуюми рисола «Фарнангнои тафсир! ва таснени мутуни адабии асри Х», ки менвари асосии тадкики анч,омёфтаро ташкил додааст, дастоварди шоён ва самараи лустулух,ои густардаи муаллиф дар матншиносии осори адабии дар заминаи асноди матни лугатномано х,осилшуда ба х,исоб меравад. Дар ин кисмат кулли масъалагузорих,о дар доираи зермавзуъ^ои «Матншинос! ва масоили таснени мутуни адаб! » ва «Тасх,ех,и назми асри Х» натич,агир! шудаанд.
Дар заминаи андешанои олимони сох,аи матншинос! муаллиф оид ба танкики усул^ои таълиф ва танаввули осори хатт!, накду таснени осори адаб!, роху усул^ои маъмулу самарабахши кор бо матн ва амсоли инх,о мухтасар изнори назар карда, мунимтарин вазифаи матншиносро дар мавриди омузиши асноди шеърии лугатномано дар баркарор намудани матни аслии асар, муайян намудани таснифу тахриф, галату санви котибону носихон, муайян кардани муаллифи вокеии осори адаб! , бозёфти ашъори тоза аз байни абёти парешони махфузмонда ва гайра^о мебинад. Дар ин замина муаллиф бо нишон додани меъёрнои методолог! ва принсипи интикоди матн дар матншиносии форсии толик! марналанои фаъолияти матншиносро возену равшан муайян мекунад. Азбаски дар илми матншинос! хулоса^ои амику дакик танх,о дар сурати кор бо нусханои муътабару муътамад ва мукоисаву мукобали дакиккоронаи илмии онх,о даст медихдд, С.Саидов пешнинод мекунад, ки дар ин маврид пеш аз х,ама арзиши марч,аии нар як нусхаи лугатнома аз х,амин нуктаи назар муайян ва мушаххас гардида, танх,о баъдан ба масобаи як нусхаи аслии асар дар асоси пажу^иш карор гирад. Мусаллам аст, ки муаллифони лугатномано аз манобеи илмиву адаб! фаровон истифода намуда, дар тавзех,и маънии вожа^ои тафсиршаванда мустаким ва ё гайримустаким истиноди вофир ба мач,муах,ои ашъори шоирон, девонно, баёзно ва ё дигар сарчашманои илмиву адаб! намудаанд, аммо мутаассифона кисмати мух,име аз манобеи зери дасти ин муаллифон то замони мо нарасидааст. Аз ин нуктаи назар ин се лугатномаи нодири давраи аввали адаби форс! - «Лугати фурс»-и Асадии Тус!, «Синон-ал-фурс»-и Ниндушони Нахлувон!, «Фарнанги Фахри Каввос»-и Муборакшони Газнав! дар тадкикоти С.Саидов ба х,айси манбаи муътамад дар кори матншиносии назми асри Х, яъне ашъори Рудак! ва намасрони у мавриди омузишу тадкик карор гирифтааст.
Боиси зикр аст, ки бо вулуди интишори батакрори осори РудакТ ва намасрони у масъалаи наеду тасх,ех,и мутуни адабии асри Х хдмоно кушода мемонад. Нануз мушкилоти зиёде садди рони матншиносони муосир мебошад, ки наллу фасли онх,о лустулуву омузиши дакик ва муттасилро такозо мекунад. Тадкикоти анч,омдодаи С.Саидов дар ин самт кушиши босубот ва шоиста дар матншиносии осори суханварони анди Рудак'1 мебошад.
Муаллиф кисмате аз осори Рудак'1 ва намасрони уро дар асоси матни ин се фарнанг мавриди омузиш карор дода, х,амзамон бархе аз осори адаб'1 ва илмии мухталифи марбут ба назми асри Х-ро низ ба риштаи танкик кашидааст. У дар мавриди накду таснени матни осори адаб'1 , муайян намудани муаллифи вокеии ин ё он абёт, бозёфти ашъори парешон бо истифода аз усули таърих'1 -мукоисав'1 пажуниш бурда, дар ин раванд ба натич,а х,ои назарраси илм'1 ноил гардидааст. Бозёфт^ои муаллиф дар масъалаи оянда омода намудани нашри илмию интикодии осори суханварони асри Х хеле муфид хох,ад буд.
Кэгццваж ано: накд, давраи аввали лзксикография, «Лугат и фуурс», матишинос)', манобеъ лугатномано, осорисуханварюн
Гиясов Нурулло Исматович,
к. филол. наук, доцент ТГУПБП
Рустамов Шавкат Рахимович,
к. филол. наук, доцент ТГУПБП
Значение словарей в литературной критике
Ключевые слова: критика, ранний период лексикографии, «Лугати фурс», текстология, источник, словари, наследия поэтов
Статья представляет собой рецензию на книгу кандидата филологических наук, доцента Саидова С.Г. «Критика в отражении словарей» (Худжанд, 2012.-173с.). Авторы рецензии считают, что фундаментальное исследование С.Саидова отличает глубокая научность и она имеет весомое значение в дальнейшей эволюции современной таджикской лексикографии.
В книге представлены важные текстологические сведения о трех уникальнейших словарях раннего периода персидско-таджикской средневековой лексикографии - «Лугати Фурс» Асади Туси, «Сихах-ал-фурс» Мухаммада Хиндушаха Нахд-жувони, «Фарханги Каввос» Фахриддина Муборакшаха Газнави.
В исследовании на основе детального изучения материалов указанных словарей, Саидов С. определяет научную, литературную и текстологическую ценность словарей и устанавливает, что эти источники поистине могут внести
неоценимый вклад в изучение словарей последующих эпох, а также в составление новых критических текстов, оценку и характеризацию наследия поэтов Х-Х1 веков.
N.I. Ghiyasov, Sh.R. Rustamov The Importance of Dictionaries in Literary Criticism
Key words: criticism, early period of lexicography, "Lugati Furs", textology, source, dictionaries, heritage of poets
The article is a review concerned with the book "Criticism Reflected in Dictionaries " by the Candidate of Philology, Professor Assistant S.G.Saidov (Khujand, 2012 - 173pp.). The authors of the review consider that the fundamental research is distinguished with a profound scientific outlook and it acquires a weighty importance in a further evolution of the modern Tajik lexicography.
Significant textological news is presented in the book, it concerns the three unique dictionaries of the early period of the mediaeval Tajik-Persian lexicography - "Lugati Furs" by Asad Tusi, "Sikhakh-al-furs" by Mukhammad Hindushakh Nakhdjuvoni, "Farkhangi Kavvas " by Fakhriddin Muborakshakh Gasnavi.
Designing on the premise of the materials of the dictionaries in question studied in particulars the authors determine their scientific, literary and textological value; they assert that these sources may make a great contribution into the studies related with the dictionaries of the next epochs and also into a composition of new critical texts, evolution and characterization of the heritage left by the poets of the X-th - Xl-th centuries.
