Научная статья на тему 'N-[2-hi̇droksi̇-5-(meti̇ltsi̇kloаlki̇l)benzi̇l]morfoli̇nləri̇n SİNTEZİ və xаssələri̇ni̇n TƏDQİQİ'

N-[2-hi̇droksi̇-5-(meti̇ltsi̇kloаlki̇l)benzi̇l]morfoli̇nləri̇n SİNTEZİ və xаssələri̇ni̇n TƏDQİQİ Текст научной статьи по специальности «Электротехника, электронная техника, информационные технологии»

CC BY
47
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
fenol / pаrа-(1-metiltsiklopentil)- / para-(1- / 3-metiltsikloheksil)fenollar / formaldehid / morfolin / aminometilləşmə / bаkterisid / reаgent / steril / аnаerobik / ekstrаksiyа.

Аннотация научной статьи по электротехнике, электронной технике, информационным технологиям, автор научной работы — S. T. Rüstəmov, А. R. Əzizbəyli, А. M. Səmədov, F. Ə. Nəbiyev, Ч. Q. Rəsulov

Məqаlədə pаrа-(metiltsikloаlkil)fenollаrın formаldehid və morfolinlə аminometilləşmə reаksiyаlаrının tədqiqindən və аlınmış N-(tsikloаlkilbenzil)morfolinlərin sulfаt reduksiyаedici bаkteriyаlаrа qаrşı bаkterisid kimi sınаğındаn bəhs edilir.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SYNTHESIS OF N-[2-HYDROXY-5-(METРHYLCYCLOALKYL)BENZIL]MORPHOLINES, AND STUDY OF THEIR PROPERTIES

The results of aminomethylation of para-(1-methylcyclopentil)-, para-(1-methylcyclohexyl)and para-(3-methylcyclohexyl)phenols with formaldehyde and morpholine and testing them as a bactericide against sulfate-restoring bacteria are presented.

Текст научной работы на тему «N-[2-hi̇droksi̇-5-(meti̇ltsi̇kloаlki̇l)benzi̇l]morfoli̇nləri̇n SİNTEZİ və xаssələri̇ni̇n TƏDQİQİ»

AZЭRBAYCAN ЮМУА ШШАЫ № 1 2013

83

иОТ 547.425:547.464:547.569

N-[2-HlDROKSl-5-(METlLTSlKLOАLKlL)BENZlL]MORFOLlNLЭRlN SШTEZl VЭ

XАSSЭLЭRlNlN TЭDQlQl

S.T.Rйstэmov, А.R.Эzizbэyli, А.M.^эmэdov, F.Э.NэЫyev, Ч.Q.Rэsulov

Аzдrbаycаn MШi EА Y.H.Mэmmэdэliev adma Neft-Kimyа Prosesbri 1тШиШ

ereste@rambler. ги

Redaksiyaya daxil о1ти^иг 24.12.2012

Mэqа1эdэ pага-(meti1tsik1oа1ki1)feno11аnn formаldehid vэ тойЫШэ аттотеШ1э§тэ геак81уа-1аптп tэdqiqindэn vэ аllnml§ N-(tsikloаlkilbenzil)morfo1in1эrin 8иНа reduksiyаedici bаkteriyаlаrа qаr§l bаkterisid Ыт sшаglndаn bэhs edi1ir.

Адаг sдzlэr: fenol, pага-(1-metiltsiklopentil)-, рага-(1-, 3-metiltsikloheksil)fenollaг, АзгтаМвЫё, тогуЫт, аттотей11э§тэ, bаkteгisid, гeаgent, steгil, аnаeгobik, ekstгаksiyа.

ЭдэЫууа1ёа а1кП-, 181к1оа1кШепо11апп тих1эНГ атт1эг1э аттотеШ1э§тэ геак81уа1аппа сэ1Ь еёПэгэк 8этэгэН ха88э1эгэ таНк кшуэу1 Ыг1э§тэ1эпп 8т1ег1 тэ1итёиг [1-6].

Ви 8аЬэёэ арап1ап е1т1 Тэёгигайапп ёа1гэ8тт эеш§1эпдт1тэ81, а1тап атт тэЬсиНаппт че^ётт агйп1та81 уэ уеш 181;1Гадэ саЬэЬппт тиэууэп едПтэ81 васЛ эЬэт1ууэ1 кэсЬ еёк.

Тягёш о1ипап тэга1э рага-(1-те1;Ш81к1орепШ)-, рага-(1-те1;Ш:81к1оЬек8П)- уэ рага-(3-теШ181к1оЬек8ЙХепо11апп ГогтаЫеЫё уэ тогФЫтЬ аттотеШ1э§тэ геак81уа1аппт 1эёг1гтэ уэ 8т1ег еёПт^ Н-(181к1оа1кИЬеп2Й)тогГо1т1эгт 8иЙа1 гедик81уаед1а Ьак1епуа1ага (СРВ) гаг§1 Ьак1еп81ё кш1 1э8тшп ага§дт1та81па ьэ8г еёИт^Шг.

АттотеШ1э§тэ геак81уа1ап а§аь1ёак1 8хет иггэ эеёк:

СНз

ОН

NH

+ СН2О ■

О

ч—сн2-н О

'СНз

СНз

+но —(о

ОН

-Н2О

■----^СНз

-Н2О

о1 СН2-

''СНз

N_О

ОН

СН2-К

СНз

Н-

(181к1оаШ1ЬепгИ)тогГоНп1эгт 8т1ег1 ичип Икт хатта1 кш1 рага-(1-теШ181к1орепШ)ГепоЫап (ТСАФ-1), рага-(1-теШ181к1оЬек8Й)ГепоЫап (ТСАФ-П), рага-(3-теШ181к1оЬек8Й)ГепоШап (ТСАФ-III), 30%о-Н ГогтаЫеЫдёэп уэ тогГоНпёэп {^иГаёя е^т^к.

/ага-(Т81к1оа1кй)Гепо11аг Гепо1ип тивайг о1агаг 1-те1;Ш81к1ореп1еп1э, 1- уэ 3-те-1;Ш81к1оЬек8еп1эг1э 1иг§ ка1а1ига11ог1апп 1§1:1гак1 ЙЭ ка1а1Шк а1кй1э§тэ8тдэп акшг [7, 8]. ТСАФ-1 рагатеМяп: Тдау=145-148°С/10 тт с.81, ТэГ=88°С, то1 кМэ - 176. Т8АФ-П рагатеЙэп: ТЧау=161-163°С/10 тт с.8Т., ТэГ=96°С, то1 кМэ - 190. Т8АФ-Ш рагатеЙэп: Тдау=158-160°С/10 тт с.81, ТэГ=91°С, то1 Ш1э - 190.

84 N-[2-HiDROKSi-5-(METiLTSiKLOALKiL)BENZiL] MORFOLiNLeRIN

Morfolinin parametrlari: rqay=128-130°C, ТЭГ=4.75°С, d420 =1.0005, nD =1.4548; mol kütla - 87.

Formaldehidin parametrlari: Tqay =-19.20C, d 4° =0.8153, mol kütla - 30.

tQ spektral analizlar "UR-20" (Almaniya) spektrometrinda, PMR spektrlari isa "VARtAN-8" markali cihazda aparilmi§dir.

N-(Benzil)morfolinbr malum üsul ila [6] para-(1-metiltsiklopentil)-, рага-[1-, 3)-metiltsikloheksil]fenollarin formaldehid va morfolinla qar§iliqli tasiri ila sintez olunur: ü^bogazli kolbaya hesablanmi§ miqdarda рага-tsikloalkilfenol, morfolin va benzol tökülür. Qari§iq 25-300C-dak qizdirilir va bu temperaturda üzarina damla-damla 30%-li formaldehid alava edilir. Sonra qa-ri§igin temperaturu 70-75°С-э qaldirilir va bu temperaturda 2 saat qari§dirilir.

Reaksiya kütlasi su ila yuyulur va reaksiyaya girmayan formaldehiddan azad olur. Maqsadli mahsul alkilfenolun qaligindan xlorid duzuna ke^irmakla ayrilir. Sonra sulu mahlul NH4OH-la i§la-nir va amin ayrilir. Ayrilan amin birb§masi benzol vasitasila ekstraksiya edilarak sudan ayrilir. Benzol mahlulu neytral reaksiyaya qadar su ila yuyulur. Benzolu qovub ayirdiqdan sonra qalan mahsul a§agi tazyiqda rektifikasiya edilir. Sonra maddalarin fiziki-kimyavi xassalari va struktur qurulu§lari tayin olunur.

N-[2-Hidroksi-5-(1-metiltsiklopentil)benzil]morfolinin sintezi.

OH

OH

+ch2o+hn

o-

^ 4—' + H2O .

'СНз

O

CH3

I

Ü^bogazli kolbaya 50 ml benzol, 22.3 q para-(1-metiltsiklopentil)fenol va 22.0 q morfolin tökürük. Sonra isa 300C-d9 damci qifindan reaksiya qari§igi üzarina 25.0 q 30%-li formaldehid mahlulu damizdirilir. Mahlul damizdirilib qurtardiqdan sonra reaksiyanin temperaturunu 700С-э qaldirib qari§dirmani daha 2 saat davam etdiririk. Tacrüba yuxarida göstaribn üsul ila davam etdi-rilir. Maqsadli mahsul a§agi tazyiqda rektifikasiya olunur. Bu zaman ^ixim 63.7% (götürübn ilkin xammalara göra) ta§kil edir.

Maddanin fiziki-kimyavi göstaricibri va element tarkibi cadval 1 -da verilir.

Cadval 1. N-[2-Hidroksi-5-(metiltsikloalkil)benzil]morfolinbrin fiziki-kimygvi xassabri

Kimyavi strukturlari Tqay, 0C/2 mm c.st. Taa 0C Mol kütla

OH IqV- CH2-N^ \) j^-СНз 173-175 67 275

OH Je CH3 196-198 86 289

OH ^ CH2-N Qo CH3 186-189 81 29°

S.T.RÜSTeMOV УЭ b.

85

A§agida sintez olunmu§ maddanin PMR spektri üzra kimyavi sürü§malari góstarilir. Maddanin PMR spektrinda 1.22 m.h. sahasinda sinqlet CH3 qrupu, 5=1.77 m.h. sahasinda isa doymu§ karbohidrogen halqasinin yayilmi§ sinqleti mü§ahida olunur. 5-6 m.h. zolagindaki sinqlet ОН qrupunun protonuna uygun galir, 1, 2-4 avaz olunmu§ benzol halqasi 6.87 m.h. kimyavi sürü§ma-

larinda ózünü góstarir. 5 = 3.55 m.h. va 5 = 4.75 m.h. sahasindaki inteqral ayrilar

. / CH2 N \ ch2 va CH2

radikallarinin protonlarina uygun galir.

Sintez olunmu§ maddanin ÍQ spektrinda a§agidaki udulma zolaqlari mü§ahida olunur: CH2 va CH qruplarinin C-H rabitalarinin valent sürü§malari 3000-2800 sm-1, hidroksil 3610 va 1200 sm-1 zolaginda mü§ahida olunur. 1590 va 1605 sm-1 sahasindaki udulma zolagi aromatik halqaya uygun galir.

N-[2-Hidroksi-5-(1-metiltsikloheksil)benzil]morfolinin sintezi.

OH 0

OH

+ CH2O + HN

'CH3

CH2-

O

+ H2O .

/ CH3

II

23.7 q />ara-(1-metiltsikloheksil)fenolun üzarina 11.0 q morfolin va 50 ml benzol alava edib qiz-dirilir va 300C-da üzarina damla-damla 12.5 q 30%-li formaldehid mahlulu damizdiririq. Tacrüba yuxarida góstarilan üsul ila davam etdirilir. Maqsadli mahsul a§agi tazyiqda (2 mm c.st.) rektifikasiya olunaraq 67.5% ^iximla (gótürülan ilkin xammalara góra) alinir va fiziki-kimyavi xassalari tayin olunur.

2-Hidroksi-5-(1-metiltsikloheksil)benzilmorfolinin ÍQ va PMR spektrlari I maddanin spektr-larina uygun galir.

N-[2-Hidroksi-5-(3-metiltsikloheksil)benzil]morfolinin sintezi.

OH

OH

+ CH2O + H

N_O

CH3

CH

,-N O

+H2O .

CH3

III

23.7 q />ara-(3-metiltsikloheksil)fenolun üzarina 11.0 q morfolin va 50 ml benzol alava edilib qizdirilir va temperatur 300C olduqda üzarina damla-damla 12.5 q 30%-li formaldehid mahlulu alava edilir. Tacrüba yuxarida góstarilan üsul ila aparilir. Maqsadli mahsul a§agi tazyiqda rektifikasiya olunaraq 60.3% ^iximla alinir va fiziki-kimyavi xassalari, kimyavi strukturu tayin edilir.

N-[2-Hidroksi-5-(3-metiltsikloheksil)benzil]morfolinin PMR va ÍQ spektrlari 1-ci maddanin spektrlarina uygundur. Sintez olunmu§ maddalarin fiziki-kimyavi xassalari cadval 1-da verilir.

N-[2-Hidroksi-5-(metiltsikloalkil)benzil]morfolinlarin SRB-ya qar§i bakterisid kimi sinaqdan 5ixarilmi§dir. Sulfatreduksiyaedici bakteriyalarin mahvolma effekti malum metodika ila tayin edilir.

Tarkibinda SRB olan madan suyuna steril va anaerobik §araitda tadqiq olunan tarkiblar (25, 50, 100, 500 mq/l) qatiliqlarda alava edilarak 320C-da 24 saat arzinda termostatda saxlanilir. Sonra bu nümunalarin har birindan 1 ml maye gótürülarak i^arisinda "Postqeyt" qidalandirici maye olan sinaq §ü§asina alava edilir. Bu sinaq §ü§alari 15 gün müddatinda 320C-da termostatda saxlanilir.

SRB-nin mahvolma effekti müvafiq hesablamalardan sonra a§agidaki düsturla tayin edilir:

C - C S = Cl C2 • 100% ,

Ci

86 N-[2-HiDROKSi-5-(METiLTSiKLOАLKiL)BENZiL]MORFOLiNLЭRiN

Ьигаёа 5 - 8КВ-шп шяЬуо1ша еГГеш, %; с1 уэ С2 - Тэёгигайапп Ьа§1апё1Ь1 эипёэп 15 эйп соп-га уох1ата уэ о1ипап пйтипэЬгёэ Ыдгоэеп-си1Шт т1гёап, тг/1. 8таг1аг иода! !якгаг-

1ата Пэ арапкг.

8т1ег о1ипап геаэепйэпп СРВ-уя гаг§1 Ьак1егшё еЙекТтт стаг пэйсэЬп сэёуэ1 2-ёя уе-гИт^Шг.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

СэДуэ1 2. ^[2-Н1дгок8ь5-(теШ181к1оаШ1)Ьепг:И]тогФЫтЬпп 8и1Га1гедик81уаед1а Ьак1епуа1ага гаг§1 Ьак-1епс1д Тэвтшп пэйсэЬп

ЯеаэепЙэпп к1туэу1 гиги!и§и ЯеаэепТт шихТяМ да!111г 1аМа (тя/1) вЯВ-уя яаг§1 Ьак1епс1д Тэвт

10 25 50 75 100 150 200 250 300 400 500

МогЮНп (тэ1ит) + + + + + + 1 1 1 1 1

он Г0|— СН2 нх + + + + + 1 1 1 1 - -

он [;о]-сн2-хС> >СНз б + + 1 1 1 1 1 1 - - -

он сн2-х Зо ^К*снз 1 1 1 1 1 1 - - - - -

он Горсн-х^^о ^^^снз 1 1 1 1 1 - - - - - -

Геуд "+" - Ьак1епс1д Тэвк эосТягтиг, "1" - ЬакТегюсТа^ Тэвк эовТэпг, "-" - Ьак1епс1д 1эс1г эовТэпг.

СэёуэЫэп эогйпдйуй кш1, ст!ег о1ипти§ таддэЬМэп №[2-Ыдгоксь5-(3)-теШЫк1о-Ьекс^ЬепгЩтогЮНпЬ а§аь1 гаЫщ Ьэддтёэп (200 тг/1) Ьа§1ауагаг тэ1ит Ьак1егшё ге-аэепйэгёэп Фэ^И о1агаг Ьак1егшё 1эст эбс1эпг уэ СРВ-уя гаг§1 Ьак1егшё кш1 {^Гаёэ о1ипа Ы1эг.

ЭБЭВИУУАТ СИУАНШ

1. Мамедова П.Ш., Фарзалиев В.М., Бабаев Э.Р. и др. // Нефтехимия. 2007. Т. 47. № 1. С. 58.

2. Марков А.Ф., Григорьев И.А., Дюбченко О.Н. // Нефтехимия. 2005. Т. 45. № 5. С. 1.

3. Кандалинцева Н.В., Просенко А.Е., Стоянов Е.С. // Журн. орган. химии. 2001. Т. 37. № 9. С. 1317.

4. Эгшоуа Р.К., Зеупа1оуа Л.В., Эгигоу А.Н., Ряси1оу ЧГ. // АгэгЬ. Ышуа Жигп. 2009. № 1. С. 108.

5. Фарзалиев В.М., Аллахвердиев М.А., Алиев Ш.Р. и др. // Журн. прикл. химии. 2003. Т. 76. № 8.С. 1321.

S.T.RUST9MOV уэ b.

87

6. Расулов Ч.К., Азизов А.Г., Зейналова Л.Б. и др. // Процессы нефтехимии и нефтепереработки. 2007. № 2. С. 11.

7. Расулов Ч.К., Азизов А.Г., Зейналова Л.Б. и др. // Нефтехимия. 2007. Т. 47. № 6. С. 442.

8. Qzimova R.K., Zeynalova L.B., Qzizov А.Н., Rasulov 4Q. // Azarb. kimya jurn. 2008. № 2. S. 63.

СИНТЕЗ Щ2-ГИДРОКСИ-5-(МЕТИЛЦИКЛОАЛКИЛ)БЕНЗИЛ]МОРФОЛИНОВ И

ИССЛЕДОВАНИЕ ИХ СВОЙСТВ

С.Т.Рустамов, А.Р.Азизбейли, А.М.Самедов, Ф.А.Набиев, Ч.К.Расулов

Приводятся результаты аминометилирования иа/>а-(1-метилциклопентил)-, пара-(1-метилциклогексил)- и пара-(3-метилциклогексил)фенолов формальдегидом и морфолином и испытаний их в качестве бактерицидов против сульфатвосстанавливающих бактерий.

SYNTHESIS OF N-[2-HYDROXY-5-(METРHYLCYCLOALKYL)BENZIL]MORPHOLINES, AND

STUDY OF THEIR PROPERTIES

S.T.Rustamov, A.R.Azizbeyli, A.M.Samedov, F.A.Nabiev, Ch.K.Rasulov

The results of aminomethylation of para-(1-methylcyclopentil)-, para-(1-methylcyclohexyl)- and para-(3-methyl-cyclohexyl)phenols with formaldehyde and morpholine and testing them as a bactericide against sulfate-restoring bacteria are presented.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.