Научная статья на тему 'МУСТАҚИЛЛИК ЙИЛЛАРИ ТАСВИРИЙ САНЪАТ ҚАЛАМТАСВИР, РАНГТАСВИР, КОМПОЗИТЦИЯСИ ТАРАҚҚИЁТИ'

МУСТАҚИЛЛИК ЙИЛЛАРИ ТАСВИРИЙ САНЪАТ ҚАЛАМТАСВИР, РАНГТАСВИР, КОМПОЗИТЦИЯСИ ТАРАҚҚИЁТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
191
35
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қаламтасвир / тараққиѐт / композиция / тасвирий санъат / тур / жанрлар / дасгоҳли рангтасвир / натюрморт / манзара / портрет / маиший / тарихий / батал / маринистик / анимал / маринистик жанрлар / замонавий плакат / композицияси / меъморчилик / кулолчилик / образ / хаѐтдаги воқия / тарихий симолар / ривоят композиция / ўзбек миллий либослар / оила / она-ота / опасингил / ака-ука / келин / замондош портретлари / шоир / олима / шогиртлар / дастурҳон ховли / гуллар / рассом табиат олами табиат / тоғ / қишлоқ / шаҳар холат куриниш / иссиқ ва совуқ ранглар / ОИТС / экспозиция / экспонат / руҳият / кайфият / дунѐ / борлиқ. / pencil drawing / development / composition / fine art / type / genres / easel painting / still life / landscape / portrait / domestic / historical / battle / marinistic / animal / marinistic genres / modern poster / composition / architecture / pottery / image / real life event / historical figures / narrative composition / Uzbek national costumes / family / parents / sisters / brothers / daughter-in-law / contemporary portraits / poet / scientist / students / tableau / flowers / artist / natural world / nature / mountain / village / urban situation appearance / warm and cold colors / AIDS / exposure / exhibit / psyche / mood / world / existence.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Р.Жалилова

Мазкур мақолада Ўзбекистоннинг мустақиллик йиллари тасвирий санъат, қаламтасвир, композицияси рангтасвир янги асар ғояларни ижодий технологияларини акс этиши метадлори асослари ҳақида баҳс юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE DEVELOPMENT OF VISUAL ART IN PENCIL DRAWING, PAINTING, COMPOSITION AND INDEPENDENT PAINTING

This article discusses the basics of methods of visual art, pen drawing, composition, painting, new ideas and creative technologies of the years of independence of Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «МУСТАҚИЛЛИК ЙИЛЛАРИ ТАСВИРИЙ САНЪАТ ҚАЛАМТАСВИР, РАНГТАСВИР, КОМПОЗИТЦИЯСИ ТАРАҚҚИЁТИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

ISSN: 2181-3337

МУСТАЦИЛЛИК ЙИЛЛАРИ ТАСВИРИЙ САНЪАТ ЦАЛАМТАСВИР, РАНГТАСВИР, КОМПОЗИТЦИЯСИ ТАРАЦЦИЁТИ

Р.Жалилова

ФарД,. Тасвирий санъат кафедраси катта укитувчиси, Узбекистон Бадиий академияси рассомлар ижодий уюшма аъзоси https://doi.org/10.5281/zenodo.6791960 Аннотация. Мазкур мацолада Узбекистоннинг мустациллик йиллари тасвирий санъат, цаламтасвир, композицияси рангтасвир янги асар гояларни ижодий технологияларини акс этиши метадлори асослари %ацида ба%с юритилган.

Таянч суз ва иборалар: цаламтасвир,тарацциёт,композиция, тасвирий санъат, тур, жанрлар, дасго%ли рангтасвир, натюрморт, манзара,портрет, маиший, тарихий, батал, маринистик, анимал, маринистик жанрлар, замонавий плакат, композицияси, меъморчилик,кулолчилик, образ, хаётдаги воция,тарихий симолар, ривоят композиция, узбек миллий либослар, оила,она-ота, опа- сингил, ака-ука, келин, замондош портретлари,шоир, олима, шогиртлар, дастур%он ховли, гуллар, рассом табиат олами табиат,тог, цишлоц, ша%ар холат куриниш,иссиц ва совуц ранглар, ОИТС, экспозиция,экспонат, ру%ият, кайфият, дунё, борлиц.

РАЗВИТИЕ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА КАРАНДАШНОГО РИСУНКА, ЖИВОПИСИ, КОМПОЗИЦИИ В ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ Аннотация: В данной статье рассматриваются основы приемов изобразительного искусства, рисунка пером, композиции, живописи, новые идеи и творческие технологии лет независимости Узбекистана.

Ключевые слова и выражения: карандашный рисунок, развитие, композиция, изобразительное искусство, тип, жанры, станковая живопись, натюрморт, пейзаж, портрет, бытовой, исторический, батальный, маринистический, анималистический, маринистические жанры, современный плакат, композиция, архитектура, керамика, изображение, реальная жизнь событие, исторические личности, сюжетная композиция, узбекские национальные костюмы, семья, родители, сестры, братья, невестка, современные портреты, поэт, ученый, студенты, картина, цветы, художник, мир природы, природа, гора, село, городская ситуация внешний вид, теплые и холодные цвета, СПИД, экспозиция, экспонат, психика, настроение, мир, существование

THE DEVELOPMENT OF VISUAL ART IN PENCIL DRAWING, PAINTING, COMPOSITION AND INDEPENDENT PAINTING Annotation: This article discusses the basics of methods of visual art, pen drawing, composition, painting, new ideas and creative technologies of the years of independence of Uzbekistan.

Keys words and expressions: pencil drawing, development, composition, fine art, type, genres, easel painting, still life, landscape, portrait, domestic, historical, battle, marinistic, animal, marinistic genres, modern poster, composition, architecture, pottery, image, real life event, historical figures, narrative composition, Uzbek national costumes, family, parents, sisters, brothers, daughter-in-law, contemporary portraits, poet, scientist, students, tableau, flowers, artist, natural world, nature, mountain, village, urban situation appearance, warm and cold colors, AIDS, exposure, exhibit, psyche, mood, world, existence.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

INTRODUCTION

Узбекистонимизнинг дунёдаги ривожланган мамлакатлар сифатида урин олишига эришиш борасида зарур шарт-шароит ва мустах,кам пейдевор булиб хизмат килиши мумкин. "Хамма нарса инсон учун, унинг келажаги учун"деган эзгу тамойилни тулик амалга ошириш биз учун доим энг мух,им устивор вазифа булиб келган ва бундан кейин х,ам шундай булиб колади[1.46].

Мустакиллик йилларида, улуг боболаримизнинг ана шундай аньаналарини давом эттирган х,олда мамлакатимизда тасвирий ва мусика санъатини кенг ривожлантириш каратилган дастур ва режалар амалга оширилмокда. Саньат асарини асраб авайлаш урганиш уни ёш авлодга безавол етказиш максадида куплаб курик танловлар, нифузли хдлкаро анжуманлар мунтазам равишда утказиб келинмокда[2.140].

Хозирги кунда миллий маънавиятимиз ривожини тасвирий санът намуналарисиз тасввур этиб бщдмайди.Узбек рассомларининг кейинги йилларда самарали ижоди кили, янги-янги юутикларни кулга киритаётганлиги, бу сохд куплаб ёш истеьдод эгалари кириб келаётгани унинг равноки ва истикболидан далолат беради [2.151]. 1991-2022йиллар даврида Манументал санъат амалий саньат Кулолчилик, Дасгох,ли академик рангтасвир ва композиция, минятура санъати, каламтасвир, графика, рангтасвир янги меъморчилик, шахдр куринишлари замонавий янги тарихни юуксалишидир. Фаргона ижодий уйушмаси 2003-2022 йиллар байрам давлат дастурига асосан куплаб шахсий ва ёшлар кургазмалари утказилмокда. "Узбекистон янги тарих санъатидан илхомланиб" номли шахсий кургазма янги тарих композицияси жанрларни турли хдётий вокиялар, маьлум тассурот, турфа замон образлар, борликни куринарли шакил ва кенглик олами асоси тасвирланган. Композиция сузи лотинчадан олинган булиб, «компоситио», яъни предметлар булакларини солиштириб, маълум тартибда яхлит жойлаштириш, гояга мувофик ижод килиш баён килиш, композиция тузиш демакдир[7.257].Композиция санъатнинг хдмма турларида мавжуд: адабиёт, театр-кино, мусика, тасвирий ва амалий санъат, архитектура ва х,оказо. Тасвирий саньат жанрлари: Натюрморт- француз тилидан олинган булиб nature-morte жонсиз табиат деган маонони билдиради. Гул, мева, кушлар, рузгор буюмлари, айрим мех,нат куроллари, дастурхон тасвирланади. Натюрморт тасвирлашда переспектива, соя ёругликлар, мавзуга асосан тусли, чизикли тасвирлаш миллий куйилмани куйишга ахдмият бериш керак [ 3.19,20,21,24]. MATERIALS AND METHODS

Натюрморт асарлари кадимдан маълум. Унинг пайдо булиши тасвирий санъатда реалистик услубнинг барпо топиши ва тараккиёти билан боглик.

Натюрморт намуналари кадимги Мисрда деворга ишланган фрескаларда Эллинизм даври мозаикаларида учрайди. Айникса XVII-аср Хитой санъатида натюрморт мустакил жанр сифатида карор топди ва тараккий этди.

Х-Х1-асрларда яшаган Чжан Цян, Цой Бо каби Хитой рассомлари натюрморт асарларининг нозик намуналарини яратган.ХVП-асргача Европа санъатида натюрморт мустакил жанр сифатида карор топмаган, лекин рассомларнинг илохий ва маиший мавзуларига багишланган асарларида натюрморт х,ам кузга ташланади. ХVП-асрдан бошлаб натюрморт асарлари реалистик тасвирлаш санъатда инсонни ураб олган «Тилсиз табиат». Шунингдек, кишилардаги оддий нарсаларга ва буюмларга эстетик курсатиш

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

билан диккатини жалб этади. XVII-аср италян рассоми М.Каровожанинг «Мева солинган сабзавот» асар бу жанрга кизикиш хавасини кучайтиради. Натюрморт сохдсида Ж.Б.С.Шердан (XVIII-аср) инсон мех,натини ва ижодини улугловчи «санъат атрибуталари» деган машхур натюмортни яратди. XIX-асрга келиб натюрморт бироз инкирозга юз тутди. Рус рассомларида натюрморт XVIII-арсларда юзага келган булсада, бу жанрга унча эътибор берилмаган эди. Лекин ХХ-аср бошларида рус рассомлари юкори погонага кутардилар. К.А.Каровин, М.Э.Грабр, А.Я.Галовян ва бошкалар демокративни ва импрессионизм рух,идаги натюрмортлар яратишди. Реализм санъатида натюрморт муносиб кадрланди ва тараккий этди. П.П.Канчаловский, И.И.Маликов, А.И.Герасимов, М.С.Сарян тукин мевалар, гуллар ва бошкаларни мох,ирона тасвирладилар. RESULTS AND DISCUSSION

Узбекистонда натюрморт жанирида ижот этган рассомлар В.Уфимец, М.Курзин, З.Кавалевская, Ю.Элизаров, Кашина, Р.Ахмедов, Ю.Толдикин каби унлаб натюрморт усталари етишди[4.18,19.] Натюрморт - жонсиз табиат, лекин натюрмортда жонли хдёт нафасини сезамиз. Натюрморт композициясини таъсирчан чикиши учун ягона мавзудаги бир-бирига муносиб ва мос нарсалар табиий богланишда куйилиши керак. Натюрморт таркибига кирадиган нарсалар эстетик таъсирчанлик талабларига жавоб берадиган, шакли, хджми, материали, сирти (фактураси) ранг ва оч-туклиги (тус) билан бир-биридан фарк килиш керак. Р Джлилова ижоди Узбекистон ранг баранг мевалари гуллари, миллий буюмлари унинг ижодини асоси хисобланади. "Куз мевалар", "Куз гул ва мевалар","Анорлар","Ашкавок ва миллий кумгон","Балик","Гуллар", «Бутон ва карзинка» табиат ином этган Узбекистонни тукин сочин мевалари дастурхон тукин сочин ранг-баранг куриниши оркали уз аксини топган. Портрет "Автопортрет" образи оила, она-ота,опа-сингил, ака-ука, жиянлар келажакка фаровон хаёт, гузалик рамзлари садоктли бахт. "Она ошга тайёргарлик", "Она ва кизалок", "Сумалак" опа-сингиллар, "Автопртрет шогиртлар даврасида "Она угил", ^учкорчи ховли", "Автопортрет анорлар", "^учкорчи ховли келин ва ота", "Ота-она картошка терими" куз манзараси композициялари турли куриниш ва холатларни рангтасвир акс этирган. Тарихий жанр утмиш вокиалари "Минятура сахрода", А.Навоий А Темур, З.Бобир, М Улугбек, "Шерали Жураев","Врач","Санжар" Инсон предметлар шаклини факат соя ва ёруг контрастик оркали сезади ва уз онгига сингдиради. Реалистик санъат хдкикатни тугри ифода этиб колмай, рассом х,ис туйгуларини, эстетик гузалликни, тасаввурни жозибали тараннум этади. Рангтасвир контраст карама-карши иссик ва совук ранглар мавжуд. ^арама-карши ранглар бир-бирига ёнма-ён турса, ранглар кучи куяди.

^изил-яшил, кук заргалдок, ок-кора ва хдкозо. Композициянинг тузилишида «Психологик контрастлар» х,ам мавжуд. Бадиий образдаги эстетик сифатлар, композиция ечимидаги янгиликлар рассом томонидан кашф этилади.

Портрет композициялари образлари рассом ижодининг композиция фикр х,ис-туйгу шодлик кечинмалари теварак атрофни кузатишга ундайди. ФарДУ профессор "Тургуной Эгамбердиева похта терими" хаёт вокияларини караб, кузатиб тасвирланилган. ТСМГйуналиши талаба ва укитувчилари терим жараёнлари картинаси них,оятда куп сонли талабалар пахтани Маргилон Ёзовон далалари Фермер биргадирлар томонидан пахтани тортиб олиш тасвирланган булиб, х,ар бир киши характери, ижобий

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

образлар оркали карама - каршиликлар, Узбекистонда "Ок олтини нобуд килмасдан териб олишга барчани жалб этилганлиги. ТЭгамбердиева камиссия аъзолари билан пахтани намлигини теширяпти. Хар бир соха вакиллари ихтиёрий узини хисасини кушиши она ватанига булган мухдббатни мех,нат фаолятида уз ифодасини топган. Талабаларни пахтани тозалик, намлиги сифат фоизи юукори даражасига богликлиги хакида сух,бат жараёнлари акс этирилди. Композицияда яхлитлик белгиси конунига риоя килинганлиги сабабли, санъат асари булинмас бир бутун булиб куринади. Композиция хдкикат конуни- асосан учта белги билан ифодаланади. Биринчи белги бу бадиий асарда содир булаётган вокеанинг узига хослиг марказидир. Картина инсони кузатишга, пахта терими ок олтинга хурмати ватанини севишга, дала тоза хово манзараси талаба ёшлар ва мураббий педагоглар хаёти акс этган. Давир талаби образи оркали инсонни дунёкараши характерини табиат куринишини урганиб тасвирлаган "Шохи -зинда""Тошкент эски шахар", "Замонавий "Халклар дустлиги" маданият саройи, Тошкент "Ески шахдр ва янги" курилишлар "Х,алклар дустлиги" маданият саройи 1980й Архитектор Евгений Разанова лойхаси асосида курилган.Узбекистонинг энг чиройли Тошкени шахрининг марказида жойлашган. 1990 йиллар Халкимиз турли миллатлар дустлик, аньалари байрамлар, турли концертлар учрашувлар, фестиваллар тадбирлар шу бинода утказилади. Рассом манзараси шахдр ва меъморий обидаларни куплаб рангтасвир устида изланган."Водил","Чимиён анхор "^учкорчи ховли куз", "Шах,мардон" , "Ёрдон" манзараларидир.

Нафис тасвирий санъат 5та асосий элементлардан иборатдир. Бу элементлар буюм шаклини, рангини, ёритилишини, ясалган материални тасвирлаётган нарсанинг кандай шароит ва мух,итда эканини тасвирлашда намоён булади. Нафис тасвирий санъат манзара асарларида колорит-нафис рангларнинг узига хос уйгунлашуви ритм, пропорция, ранг хдво перспективаси ва х,оказолар катта ахдимиятга эга. Шах,сий кургазмадаги композиция рангтасвир асарлари инсонни, рассом илхоми гузалликка шунчаки карамай, ундан бутун олам ранг олами оркали бадиий тасвирий киралари мужасам эттирилган. Рассом борликни образли янги тарих гояси оркали кузатиб акс этирилган асар гояси хозирги ва келажак авлод тасаввури учун хизмат вазифасини утайди. "Узбекистон янги тарих санъатидан илхомланиб" кургазма мусаввира педагог мураббий шах,сий кургазмаси ва "Тасъвирий санъат"тугарак аъзолари ижоди узига хосдур. Кургазмага иштирок этган талабалар: Шокиралиев Аслидин, "Буйук симолар", "Фарх,од ва Ширин", "Хоразим Ичан кала" портрет ва манзаралари ижодий композиция талабанинг тасвирий санъат композицияси тарихий давир ва хозирги кун ках,рамон ва буйук симолар хаёти ва ижодига кизикиши рангларни куллаши, ижодий байрам тадбирлар плакат тасвирлаши билан талабалар ичида фаол иштирокчилардандир. DISCUSSION

Фозилова К "Амир Темур" портретни аник ранг ва каламтасвир методларини аник реалистик йуналиш асосида мохирлик билан тасвирлаган, Арипова М "Гуллар", Абдуназаров С манзара натюрморт, А Новоий портрет, "Натюрморт", Собирова Н "Натюрморт куз ", Каримов И "Натюрморт куз" "Натюрморт",Тошбоева Т Натюрмор "Куз ва мевалар гулар" исътедодли талабалар рангтасвир ва каламтасвир номоиш эттишди. Ёшлар уз асарларини янги тарих караши, янги гоялар устоз-шогирт анъаналарини ижод ва мустакил таълим фаоляти усишида устозларни хисаси каттадир.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

Ёшларни олижаноб инсон, мехрибон инсонпарвар одамийлик. Инсон узини ахлокий бурчини англамай туриб узини англай олмайди, дейди. Инсон узини узидан топади. Конфуций 1чи таьлимоти

Мафтункор табассум гузал накадар, Шахло шу кузлар чакнок накадар Хусинга хусун кушилар, магар, Табий юзга сал берилса ранггар"

"Бу аввал оддий мато сунгра эса унга туширилган тасвирдир"[5. 32-33]. CONCLUSION

Хулоса килиб: Тасвирий саньат жанрлари: "Узбекистон янги тарих санъатидан илхомланиб" номли шахсий кургазма янги тарих композицияси жанрларни турли хаётий вокиялар, маьлум тассурот, турфа замон образлар, борликни куринарли шакил ва кенглик олами асоси тасвирланган. Янги тарих гояси, натурани куриш, рангни тугри тасвирлашни куллаш, переспектива, инсон портрет комати писихалогияси, анатомияси ижодий таткикотлар асоси махсудидир. Х,ар бир асарда рассом педагогни дунё караши рангтасвирда акс эттган. Мутафаккир Конфуцийнинг сухбат ва мулохазаларига мурожаат киладиган булсак, узликни англаш таьлимотида бешта хислатга амал этишган. "Узингга раво курмаганни узгага хам раво курма" шиори гояларининг марказида туради[6.8-9]. Ижодкорлик инсондан мехнатни талаб килади. Уз муаллифлик асари устида изланиш, хар бир асарни уз карашларида акс этирсагина у хакикий ижодкор хисобланади. Таникли Узбекистон, Европа буюк рассомлари ижоди бунга мисол булади. Ёшларни маънавий шакилланишида ижодкор шахсий кургазмаси намуналари натура, фикир, ранг, каламтасвир рассом, педагог тадкикоти хамда махорати илхомлантиради.

Адабиётлар:

1. Ислом Каримов.Узбекистоннинг 16 йиллик мустакил тараккиёт йули.Тошкент Узбекистон. НМИУ2007.

2. Ислом Каримов "Юуксак маънавият енгилмас куч".Т "Маънавят" 2008

3. Бойметов Б, Абдурасулов С."Чизматасвир" укув кулланма. Гофур Гулом томидаги наширёт-матбаа ижодий уйи Тошкент-2004

4. 4.Рахим Х,асанов. «Тасвирий санъат асослари". Гофур Гулом томидаги наширёт-матбаа ижодий уйи Тошкент-2004

5. Г.Абдурахмонов "Композиция ". Тошкент 2009.

6. б.Т.Махмудов.Абдулхак Абдуллаев. Гофур Гулом томидаги наширёт-матбаа ижодий уйи Тошкент-1982.

7. Н Абдуллаев. " Санъат тарихи" икки томлик 1 том . Тошкент-"Укитувчи" наширёти -1987.

8. Р Джалилова."Композиция ". укув услубий кулланма. Фаргона 2012.

9. И. Гофуров.Конфуций. Сухбат ва мулохазалар.Тошкент., 2014.

10. Мадина Насритдинова (2022). МУСЩА ТАЪЛИМИ ОР^АЛИ РИВОЖЛАНИШИДА СОГЛОМ БОЛАЛАРДАН ОРТДА ДОЛГАН БОЛАЛАРНИ СОГЛОМЛАШТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШГА ДОИР ТАЖРИБА-СИНОВ ИШЛАРИ НАТИЖАЛАРИ. Science and innovation, 1 (1), 538-549.

SCIENCE AND INNOVATION

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

11. Jo'rayev Xamidjon, & Madina Nasritdinova (2022). DOIRA CHOLG'USIDA IJRO MAHORATINI YUKSALTIRISH (BOLALAR MUSIQA VA SAN'AT MAKTABLARI MISOLIDA). Science and innovation, 1 (C2), 26-28. doi: 10.5281/zenodo.663646

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.