Научная статья на тему 'МУСТАҚИЛ ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА ИНТЕРАКТИВ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ'

МУСТАҚИЛ ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА ИНТЕРАКТИВ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

249
43
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мустақил таълим / Blended learning / аралаш ўқитиш аудиовизуал / Web-quest / Equal / самарадорлик / independent learning / Blended learning / mixed learning audiovisual / Web-quest / Equal / efficiency

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Феруза Асроровна Хамроева, Мавжуда Акмал Қизи Давронова, Жўрабек Абдуазизович Намозов

Мақолада мустақил таълимни ташкил этиш, таълим олувчининг фаоллигини кучайтириб, унинг ижодий қирраларини очишга ѐрдам берадиган таълим воситалари ҳамда талабаларнинг тафаккурини ривожлантирувчи замонавий технологиялар тўғрисида маълумотлар берилган. Шунингдек, мустақил таълимнинг замонавий янги, тобора оммалашиб бораѐтган шаклларидан бириBlended learning (аралаш ўқитиш) таълими, аудиовизуал технологиялари, Webquest, “Equal” интерактив таълим технологиялар ва улардан фойдаланиш аҳамияти кенг ѐритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Феруза Асроровна Хамроева, Мавжуда Акмал Қизи Давронова, Жўрабек Абдуазизович Намозов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article provides information on the organization of independent learning, educational tools that help to increase the activity of the learner and reveal his creative side, as well as modern technologies that develop students' thinking. The importance of Blended learning, audiovisual technology, Web-quest, Equal interactive learning technologies and their use is also widely covered.

Текст научной работы на тему «МУСТАҚИЛ ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА ИНТЕРАКТИВ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ»

МУСТАЦИЛ ТАЪЛИМНИ ТАШКИЛ ЭТИШДА ИНТЕРАКТИВ ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

Феруза Асроровна Хамроева

Шароф Рашидов номидаги Самарканд давлат университети Узбекистон-Финландия педагогика институти доценти, педагогика фанлари фалсафа доктори

(PhD).

Мавжуда Акмал ^изи Давронова

Шароф Рашидов номидаги Самарканд давлат университети Узбекистон-Финландия педагогика институти магистранти.

Журабек Абдуазизович Намозов

Тошкент вилоят чирчик давлат педагогика институти доценти, география фанлари

фалсафа доктори (PhD)

АННОТАЦИЯ

Маколада мустакил таълимни ташкил этиш, таълим олувчининг фаоллигини кучайтириб, унинг ижодий кирраларини очишга ёрдам берадиган таълим воситалари хдмда талабаларнинг тафаккурини ривожлантирувчи замонавий технологиялар тугрисида маълумотлар берилган. Шунингдек, мустакил таълимнинг замонавий янги, тобора оммалашиб бораётган шаклларидан бири-Blended learning (аралаш укитиш) таълими, аудиовизуал технологиялари, Web-quest, "Equal" интерактив таълим технологиялар ва улардан фойдаланиш ахдмияти кенг ёритилган.

Калит сузлар: мустакил таълим, Blended learning, аралаш укитиш аудиовизуал, Web-quest, Equal, самарадорлик.

ABSTRACT

The article provides information on the organization of independent learning, educational tools that help to increase the activity of the learner and reveal his creative side, as well as modern technologies that develop students' thinking. The importance of Blended learning, audiovisual technology, Web-quest, Equal interactive learning technologies and their use is also widely covered.

Keywords: independent learning, Blended learning, mixed learning audiovisual, Web-quest, Equal, efficiency.

May, 2022

1199

КИРИШ

Замонавий таълим жараёнини тубдан ислох килиниши, талабанинг аудитория ва маъруза юкламаларини мустакил таълим хиссасини ошириш оркали камайтирилишини талаб килади. Бу холда таълим жараёнининг асосий маркази укитувчидан талабанинг мустакил фаолиятига утади.

Узбекистон Республикаси президентнинг 2019 йил 8 октябрдаги фармони билан тасдикланган. «Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси»га кура, мамлакатдаги ОТМларнинг 85 фоизи 2030 йилгача боскичма-боскич кредит-модуль тизимига утиши режалаштирилган. Кредит-модуль тизими амалиётида аудитория ва мустакил укиш соатлари нисбати уртача 40/60 фоизни ташкил этади. Бу нисбат, бошкача килиб айтганда, 1/1.5га тугри келади, яъни талаба муайян фан буйича белгиланган хар бир соат дарс учун дарсдан ташкари бир ярим соат мустакил укиши, тайёрланиши керак булади. Демак, талаба фан буйича дарсда ва дарсдан ташкари мустакил тарзда мунтазам равишда укиб, уз билим даражасини ошириб бориши лозим. Фан укитувчилари талабанинг мустакил фаолияти самарали ташкил этишга эътибор каратиши зарур.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Бугунги кунда мустакил таълимнинг замонавий янги, тобора оммалашиб бораётган шаклларидан бири- Blended learning (аралаш укитиш) таълимидир. Ушбу шаклдаги укитиш жараёнида талаба мустакил таълим олади, аммо айни вактда унга гурух ва укитувчи томонидан ёрдам курсатилади. Гурухли машгулотлар давомида "blended learning" (аралаш укитиш)нинг кулланилиши туфайли хар бир талаба укув материалларини узлаштириш борасида узида руй бераётган ижобий узгаришларни намоён этган холда мулокот куникмаларини узлаштириб боради, утилган материалларни такрорлайди ва янги мавзуни урганишга тайёрланади.

Blended learning (аралаш укитиш) куп холатларда топширикларга таянади ва асосий, мухим маълумотлар негизида ташкил этилади, кушимча материаллар эса тингловчига онлайн платформа оркали узатиб берилади. Талаба мустакил таълим олар экан, гурухнинг бошка аъзолари билан онлайн режимда ташкил этилаётган мухокамада иштирок этиш оркали хамкорлик килади. Аудиторияда ва онлайн режимда ташкил этилаётган машгулотлар вакт микдори буйича узаро мос келиши турлича узгариб туриши

May, 2022

1200

мумкин. Таълимнинг турли боскичларида масофавий ва мустакил таълим самарали равишда кориштириб юборилади.

Аралаш таълимда укитувчи рахбарлигида ташкил этиладиган машгулотлар учун соатлар хажми камайтирилади деган фараз нотугридир. Blended learning (аралаш укитиш)нинг муваффакияти таълим воситаларининг тугри танланиши билан белгиланади. Бу таълим шаклининг афзаллиги шундаки, талабанинг узи укув материалини узлаштириш тезлиги ва таълим жараёнининг интенсивлигини узи белгилайди.

Аралаш укитиш узида куйидаги Европа таълими моделларини жамлайди:

1. Масофавий таълим (distance learning).

2. Аудитория таълими (face-to face learning).

Blended learning (аралаш укитиш) - онлайн укув материаллари хдмда укитувчи рахбарлигида гурухда таълим олишга асосланган укитиш шакли.

3. Интернет таълими (online learning).

4. Узлуксиз таълим (lifelong learning)

Бу шаклдаги таълим куйидаги шахслар учун нихоятда ахамиятлидир: иш вакти катъий тартибга солинмаган сохаларнинг ходимлари; ишлаб чикариш ажралмаган холда таълим олишлари лозим булган корхона, ташкилот ва фирмаларнинг ходимлари; "жонли мулокотга асосланган таълим" мухитида укишни хохловчи шахслар учун. Аралаш таълимнинг таркибий тузилмаси хам узгарувчан хисобланади. Айни вактда хорижий мамлакатларда аралаш таълимнинг ундан ортик шакллари мавжуд.

Укитиш амалиётида аралаш таълим уз "улчам" (курсаткич)ларига эга. Улар куйидагилардир:

- малакали кадрлар гурухининг шакллантирилганлиги;

- махорат дарсларига асосланган таълим;

- юкори даражадаги ютуклари кафолатловчи мухит;

- талабаларнинг уз шахсий таълимий ютуклари учун жавобгарлиги

1. ОТМда blended learning (аралаш укитиш) куйидагиларга асосланади[5]:

- Онлайн маъруза машгулотлари.

- Онлан амалий машгулотлар.

- Интернет тармогида мухокама килинадиган лойиха ва гурух ишлари.

- Онлайн режимда ташкил этиладиган лаборатория машгулотлари.

- Онлайн режимда мустакил топшириладиган тест.

- Онлайн режимда ташкил этиладиган маслахат

May, 2022

Хориж давлатларида, жумладан Австралияда blended-learning усулида таълим олган талабларни купрок ишга олишар экан. Чунки улар нафакат комьпютер технологияларини яхши билишада балки, уларда мустакил шугулланиш ва хамкорликда ишлаш куникмалари кучли ривожланган булар экан. Мамлакатимизда хам аралаш таълим моделига утилиб замонавий талаблар асосида укув дастурларини, укув-методик адабиётлар мажмуаларини янгилаш, укув жараёнига электрон таълим технологияларини жорий этишга алохида эътибор каратилмокда. Аралаш таълимни ташкил этиш ва ундан фойдаланиш технологияларидан бири- аудиовизуал технологиялар хисобланади. Укув жараёнига кенг кириб келаётган укитишнинг аудиовизуал тизими (лотинчадан audire - эшитиш ва visuails - куриш) кургазмали ва эшитиладиган ахборотларни такдим килишга мулжалланган махсус техник воситаларни уз ичига олади. Аудиовизуал воситалар- аудио, видео, электрон укув кулланмалар, укув видеоёзувлар, электрон ресурслар банкини яратиш ва улардан самарали фойдаланиш тамойилларидир[2].

Бугунги кунда таълим самарадорлигини оширишда турли усуллардан фойдаланилмокда. Максадга эришиш хамда ахборотларни кабул килишда аудиовизуал воситалари имкониятларини кенгайтириш мухим ахамият касб этади. Аудиовизуал воситалар ва технологияларни машгулотларда асоссиз, ихтиёрий равишда куллаш салбий окибатларга хам олиб келиши мумкин. Шунинг учун кургазмали воситалардан фойдаланишда бир катор шартларга риоя килиш максадга мувофик булади:

- кулланилаётган кургазмали восита таълим олувчининг ёши, психофизик хусусиятларига мос келиши;

- кургазмали восита меъёрда ишлатилиши ва уни кетма-кетликда хамда таълим жараёнининг факатгина лозим булган жойида курсатиш;

- иллюстрацияларни курсатишда асосийлари ва мухимларини аник ажратиб олиш;

- намойиш килинаётган кургазмалар материаллар мазмуни билан мос тушиши;

- кургазмали кулланмадан ёки намойиш этилаётган курилмадан исталган ахборотни топиш ва тахлил килишга таълим олувчиларнинг узларини жалб этиш лозим. [1]

Олий таълимнинг давлат таълим стандартида белгиланган умумий талабларида укув жараёнини фаол ва

интерфаол шаклларини ташкил этиш, талабаларнинг касбий

May, 2022

куникмаларини ривожлантириш, мустакил таълим олиш билан биргаликда хорижий илм-фан таълим технологияларини кенг куллашни назарда тутади. Замонавий педагогик ва ахборот технологияларига асосланган таълим тизими факатгина педагог фаоллигига асосланган анъанавий таълимдан фаркли равишда, таълим сифатини оширибгина колмай, таълим олувчининг фаоллигини кучайтириб, унинг ижодий кирраларининг очилишига катта ёрдам берадиган восита сифатида намоён булади. Шунинг учун география таълимида аудиовизуал воситалардан фойдаланиш максадга мувофик хисобланади. Талабалар умумий табиий география фанини узлаштириш жараёнида фаннинг тадкикот объекти, предмети, тадкикот усуллари, Коинот, Куёш системаси, Ер ва унинг Куёш системасидаги тутган урни, географик кобик ва унинг тузилиши, географик мухит ва инсон муносабатларининг географик асосларига оид назарий карашлар хакида тасаввурга эга булишлари лозим. Аудиовизуал воситалар эса педагог етказмокчи булган тасаввурни таълим олувчидаги мавжуд маълумотлар билан уйгун холда унда шакллантириш имконини беради. Аудиовизуал такдим килинган материал педагог томонидан сузлар оркали берилган материалга нисбатан туликрок кабул килинади. Бу ерда телетасвирларни кабул килишнинг психологик узига хослиги мухим ахамият касб этади. Ихтиёрий жараён ва ходисаларни чукур урганишда уларни компьютер ва аудиовизуал аппаратлар асосидаги курилмалар ва технологиялар мажмуасидан иборат замонавий аудиовизуал воситалар ёрдамида моделлаштириш имкони юзага келди.

Талабаларнинг ахборот компетентлигини ривожлантириш хамда мустакил тарзда у ёки бу укув топширикларини бажариш имконини берувчи технологиялардан бири- Web-quest технологиясидир.

Web-quest технологияси педагогикада турли web- сайтларда жойлашган кисман ёки тулик маълумотлар асосида талабалар ишлаши мумкин булган Интернетдаги таълим сайтларидир. Web-questлар алохида муаммоларни ёритиши, укув фани,укув мавзуси ва шунингдек фанлараро сохаларни камраб олиши мумкин [3]. Олий таълим муассаслари талабалари учун мулжалланган география фанларига оид web-questлар мавжуд эмас. Web-questлардан фойдаланиш усуллари куйидагилар: Тафаккурни ривожлантириш, хамкорлик, муаммоли таълим, лойихали таълим, мотивация ва аутентлик, замонавий технологиялардан фойдаланиш. Таълим web-questлар -ролли уйин элементлари билан бойитилган, Интернет ахборот ресурсларидан фойдаланиб, бажариладиган

May, 2022'

1203

муаммоли топшириклардан иборатдир. Web-questлардан фойдаланиш учун талабалардан маълум даражада тилни билиш талаб этилиб, Интернет манбалридан , хакконий ахборотлардан фойдаланиш талаб этилади. Web-questлардан фойдаланиш талабаларни мустакилликка, хар кандай хаётий муаммоларни ечишга, ижодий ишлашга, ахборот маконида тугри харакат килишга, танкидий фикрлашга ургатади.

Хрзирги кунда фанлар буйича questларнинг йигилиши тарих, география, инглиз тили ва адабиёт, табиий фанлар йуналишлаида амалга оширилмокда. Web-quest технологиясининг мухим жихати шундаки, талаба узига бахо бера олиши, музокоралар утказиш оркали касбий куникмаларни шакллантириши, сайтларда ишлаш оркали хорижий тилларни мукаммал урганиши, янги билимларни эгаллаши ва янги ахборот манбаларидан фойдаланиш имкониятларига эга булади. Web -quest гурухда ёки якка холда бажариш учун мулжалланган. Талабалар web-questни бажаришда 6та булимдан фойдаланади: кириш, топширик, жараён, харакатларга рахбарлик килиш, бахолаш ва якуний хулосалар.

Ушбу технология талабани урганаётган мавзусига кизикишини орттиради хамда муаммони куйиш ва уни ечиш учун талабани изланишга чорлайди.

Талабаларнинг мустакил таълим олиш куникмаларини шакллантирадиган интерактив технологияларидан яна бири бу- "Equal" технологиясидир. Педагог география дарсларида талабаларнинг имкониятлари, кизикишлари, билим, куникма ва малакалари даражасини инобатга олган холда мустакил тарзда бажарадиган географик амалий машгулотларни "Equal" технологиясидан фойдаланиб ташкил этиш максадга мувофикдир. "Equal" технологияси талабаларнинг назарий билимларини амалда татбик этишга, материалларни онгли ва пухта узлаштириш билан бир каторда уларнинг карталар ва атласларда кулланиладиган турли шартли белгиларни урганиш, шартли белгилар хакида купрок маълумотларга эга булиш, уларни эслаб колиш хамда узаро алокасини тушуниш, англаш, бир-бирига боглай олиш каби амалий ахамиятга эга булган куникма ва малакаларни шакллантиради [4].

Бу технологияни хар бир педагог индивидуал-ижодий ёндошган холда исталган шартли белгилар билан узгартириши мумкин. Масалан фойдали казилмалар, ахоли пунктлари каби шартли белгилар билан алмаштирса хам булади.

May, 2022

ХУЛОСА

Олий укув юртлари малакали касб эгаларини тайёрлашда замонавий укитиш методлари - интерактив методлар, инновацион технологияларнинг урни ва роли бенихоя каттадир. Бунда педагогик технология ва педагогик махоратга оид билим, тажриба ва интерактив методлар талабаларнинг билимли, етук малакага эга булишларини таъминлайди.

REFERENCES

1. Мухаммадиев А.Ш. Таълим тизимининг ахборот таъминотини шакллантиришда аудивизуал технологиялар // Замонавий таълим №1. 2015. -Б.

2. Новые аудиовизуальные технологии: Учебное посо-бие. / Отв. ред. К.Э.Разлогов. - М.: «Едиториал», 2005.

3. Сокол И.Н. Классификация квестов // Молодий вчений. -2014. - №6 (09). -С. 138-140. -[Электроный ресурс]. - Режим доступа: http: // molodyvcheny/inua/files/ journal/ 2014/6/89.pdf.

4. Xamroyeva F.A. Geografiya fanlarini o'qitish va innovatsion yondashuv// Самарканд давлат университети илмий тадкикотлар ахборотномаси.Самарканд, №2 (126) 2021. Б. 195-197.

5. Хамроева, Ф. А. (2019). ВОПРОСЫ ПОВЫШЕНИЯ МЕДИАГРАМОТНОСТИ У СТУДЕНТОВ. Актуальные проблемы современной

6. Ражабов, Ф. Т., & Абдимуротов, О. У. (2020). Табиий география курсларида амалий машгулотларни ташкил килишда янги педагогик технологияларни куллаш услубиёти. Academic research in educational sciences, (4), 663-671.

7. Abdimurotov, O. U. (2021). "YEVROSIYO MATERIGI" NI O'QITISHDA "KEYS STADI" METODIDAN FOYDALANISH USULLARI. Academic research in educational sciences, 2(1), 377-382.

8. Abdimurotov, O. U. (2020). Tabiiy geografiya darslarini mustaqil o'rganishda interfaol metodlardan foydalanishning imkoniyatlari. Academic research in educational sciences, (3), 1306-1312.

37-38

науки.

May, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.