CC BY
5SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
MUSIQA DARSNI TASHKIL ETISHDA O'QITUVCHILARINI TAYYORLASH TEXNOLOGIYALARI: (RAQAMLI TALIM MUHITIDA)
Kamil Taxirovich Muxamedziyanov
Jizzax davlat pedagogika universiteti Musiqa ta'limi o'qituvchisi
ANNOTATSIYA
Yangi axborot texnologiyalari keng tarqalgan ommaviy axborot vositalarining paydo bo'lishiga yordam beradi, ulardan biri reklamadir. Uning yaratuvchilari matn, grafik, tovush va animatsiya ma'lumotlarini birlashtirish jarayonida yaratilgan turli effektlarni bir vaqtning o'zida ko'paytirishga asoslangan multimedia texnologiyalaridan faol foydalanadilar. Maqola musiqa o'qituvchilarini malakalarini oshirishda reklama rolik yasashni o'rganishlari va dars faoliyatida keng qo'llashning istiqbollari xususda.
Kalit so'z: axborot, reklama, multimedia, matn, grafik, tovush, animatsiya, yaxlitlik, ifodalilik, dramaturgiya, vizual, elektron maruza, elektron to'plam.
ABSTRACT
New information technologies contribute to the emergence of mass media, one of which is advertising. Its creators actively use multimedia technologies based on the simultaneous playback of various effects created in the process of combining text, graphics, sound and animation data. The article is devoted to the prospects of teaching music teachers to create commercials and their wide use in their teaching activities.
Key words: information, advertising, multimedia, text, graphics, sound, animation, integrity, expressiveness, dramaturgy, visual, electronic lecture, electronic collection.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-oktabrdagi PQ-4851-son qaroriga asosan, "Axborot texnologiyalari sohasidagi kadrlarni tayyorlash tizimini takomillashtirish "Raqamli O'zbekiston — 2030" strategiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirish, raqamli texnologiyalarni rivojlantirish va aholining kundalik hayotiga keng joriy etishni ta'minlashning muhim shartlaridan biri hisoblanadi.
Axborot texnologiyalari sohasidagi kasbga tayyorlash va qayta tayyorlash tizimining samaradorligini oshirish bo'yicha ko'rilayotgan choralar davlat organlari va tarmoq tashkilotlarini malakali IT-mutaxassislar bilan ta'minlash uchun mustahkam zamin yaratmoqda1" deyiladi.
Bundan ko'rinib turibdiki, bugungi kunda raqamli texnologiyalarning rivojlanish davrida barcha sohalarda kadrlar kreativ va ijodkorligi hamda kompyuter
1 O'zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 06.10.2020 yildagi PQ-4851-son
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
texnologiyalaridan keng foydalanishlari talabi qo'yilmoqda. Musiqa darslarida multimediali o'yinlarni tashkil etish to'g'risida ko'plab yangiliklar qilindi. Ammo multimediali reklamadan dars jrayonlarida deyarli foydalanilmaydi. Chunki bu o'qituvchidan kompyuter savodxonligining yuqori darajasini talab etadi. Shunday bo'lsada, malaka oshirish jarayonlarida bu muammo bartaraf etilishi uchun malum mashg'ulotlar tashkil etilgan. Umuman olganda bugungi kun kadrlari zamonaviy uslublardan foydalanib, xususan multimediali reklamalarni ishlagan holda darsni tashkil etishlari bir muncha ijobiy natijalarni bergan bo'lar edi. Chunki bugungi kunda o'quvchilar texnologiyalar bilan bevosita boglanib qolishgan va har turli sohada reklamalarga duch kelishadi. Har qanday reklama roliklari o'quvchilarning e'tiborini chetlab o'tmaydi. Shu sababli ham dars jarayonlarida bunday usullardan foydalanish dars sifatini va o'quvchilarning musiqiy qiziqishlarini orttiradi.
"Multimedia reklama" tushunchasi bu yaxlitligi, ifodaliligi, syujet va dramaturgiyaning mavjudligi bilan ajralib turadigan badiiy mahsulot bo'lib, o'qituvchi tomonidan multimedia vositalaridan foydalangan holda maktab o'quvchilarining musiqa asariga yoki bastakor asariga qiziqishlarini orttirishga qaratilgan ijodiy jarayonda yaratiladi. Musiqa asari yoki bastakor ijodining multimedia reklamasini yaratish malakasi, jumladan, reklama konsepsiyasini loyihalash va konsepsiyani kompyuter dasturlari yordamida amalga oshirish qobiliyatini o'z ichiga olgan murakkab mahorat ekanligi aniqlandi.
Multimedia reklamasini yaratish qobiliyati - bu maqsadni belgilash, reklama kontseptsiyasini loyihalash bo'yicha bilimlarni (reklamani yaratish uchun musiqiy, psixologik va pedagogik, umumiy nazariy va texnologik) o'z ichiga olgan murakkab mahoratdir.
Bir qator mualliflarning (N.Kazakova, N.Ryjova, A.Sharikov va boshqalar) fikricha, bolalar orasida telereklama juda mashhur. Uni idrok etish jarayonida bolalarning vizual-eshitish sezgilari va his-tuyg'ulari faollashadi. Reklamada ularni rang-barangligi, hodisalarning tez o'zgarishi, vizual, musiqiy va adabiy diapazon o'ziga jalb qiladi. Televideniya, kompyuterlar va axborot uzatishning mobil vositalari davrida ulg'aygan zamonaviy maktab o'quvchilari birinchi navbatda o'quv ma'lumotlarini ko'rishga, keyin esa eshitishga intilishadi, bu ularning "harakatni vizual namoyish etishga va uning rivojlanish dinamikasi doimiy qiziqishidan dalolat beradi" (L.P. Pressman). Ko'pgina tadqiqotchilar (I.V. Kalinina, I.A. Serikova, E.M. Torshilova va boshqalar) turli yoshdagi bolalarning zamonaviy madaniyatni vizual idrok etishga moyilligi haqida gapiradilar.
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
XXI asr davri, M.V. Volkenshteyn ilmiy-texnikaviy taraqqiyot va san'atning turli sohalarini uyg'unlashtirish bilan tavsiflanadi . Ta'lim sohasida bu birlashish o'qituvchilar tomonidan musiqa va turli xil kompyuter texnologiyalarining o'zaro ta'siridan tobora faol foydalanishda namoyon bo'ladi . Ko'pincha bunday o'zaro ta'sir zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalangan holda bolalar auditoriyasining klassik musiqa namunalariga yoki ma'lum bir bastakor ijodiga qiziqishini shakllantiradigan musiqa o'qituvchisining kasbiy faoliyatida namoyon bo'ladi. Bolalarda bu qiziqishni rivojlantirib, ularning musiqiy va ma'naviy madaniyatini tarbiyalashga hissa qo'shadi. Multimedia texnologiyalarining turli mahsulotlarini faol o'z ichiga olgan musiqa o'qituvchilari o'z ishlarida deyarli hech qachon multimedia reklamasidan foydalanmaydilar, maktab o'quvchilarida mumtoz asarlarga, ma'lum bir bastakor ijodiga qiziqish uyg'otish nuqtai nazaridan katta ta'sir ko'rsatishi mumkin. O'qituvchining amaliy faoliyatida musiqa san'atining zamonaviy axborot texnologiyalari bilan muvaffaqiyatli uyg'unlashishi ko'p jihatdan uning kasbiy tayyorgarlik jarayonida egallagan bilim va ko'nikmalariga bog'liq.
Ayni paytda pedagoglar malakasini oshirish uchun ta'lim muassasalari tarmog'ining turli kurslari mazmuniga o'qituvchilarning axborot madaniyatini oshirish bilan bog'liq ta'lim dasturlari faol kiritilmoqda. Aniq belgilangan modulli tizimga ega bo'lgan ushbu dasturlar umumiy va qo'shimcha ta'lim sohasidagi turli mutaxassislarga mo'ljallangan.
Bunday kurslar dasturlari tahlili shuni ko'rsatdiki, reklamadan multimedia texnologiyalariga asoslangan o'quv quroli sifatida foydalanish bilan bog'liq masalalar mualliflar tomonidan ushbu o'quv dasturlarida ko'rib chiqilmagan. Faqatgina adabiyot va chet tili o'qituvchilarini qayta tayyorlash modullarida mualliflar reklamadan foydalanish, tinglovchilarni til tizimining ba'zi etnik-madaniy xususiyatlari, shu jumladan tarjima uchun muhim bo'lgan xususiyatlar bilan tanishtirish imkoniyatlarini ko'rsatadilar (E.V.Glushak, I.A.Gonchar, M.I.Dubrovin).
Musiqa o'qituvchisining multimedia reklamasini yaratish qobiliyatini rivojlantirishning bir nechta muammolarini misol qilib keltirishimiz mumkin:
- o'qituvchi tomonidan yangi axborot texnologiyalarini ishlab chiqish uchun jamiyatning zamonaviy talablari va ushbu texnologiyalarning jadal rivojlanishi tufayli qo'shimcha kasbiy ta'lim tizimida o'qituvchilarning malakasini oshirishning maxsus tashkil etilgan jarayonidan tashqarida ularni rivojlantirish imkoniyatlarining cheklanganligi;
- pedagogika, falsafa, madaniyatshunoslik fanlarida reklamadan ta'lim maqsadlarida foydalanish masalasini nazariy jihatdan ishlab chiqish va yosh avlodning
2 Волькенштейн, М.В. Перекрестки науки / М.В. Волькенштейн. М.: Наука, 1972.
Uzbekistan www.scientificprogress.uz
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
musiqa san'atining klassik namunalariga, san'at yoki klassik kompozitorning asariga qiziqishini uyg'otish uchun reklamani musiqa darsiga kiritishning nazariy asoslarining yo'qligi;
- bolalarning multimedia texnologiyalari asosidagi reklamani idrok etishga moyilligi va musiqa o'qituvchilarining maktab o'quvchilari uchun bunday reklama yaratish qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan usullarning yetishmasligi.
Ushbu muammolarni yechishda muhim sharoitlar talab etiladi. Musiqa o'qituvchilarida multimedia reklamasini yaratish qobiliyatini shakllantirishning bazi samarali usullarini keltirib o'tamiz:
- multimedia reklamasi o'qituvchi tomonidan maktab o'quvchilarining o'z ob'ektiga bo'lgan qiziqishini uyg'otish uchun multimedia vositalari yordamida ijod jarayonida yaratilgan yaxlitlik, ifodalilik, syujet, dramaturgiya mavjudligi bilan ajralib turadigan badiiy mahsulot sifatida musiqa asari yoki muayyan bastakorning asari taqdim etiladi;
- multimediali reklama yaratish qobiliyati deganda kompleks ta'lim tushuniladi, shu jumladan reklama kontseptsiyasini loyihalash va ushbu konsepsiyani kompyuter dasturlari yordamida amalga oshirish qobiliyati;
- boshlang'ich, asosiy va yakuniy bosqichlarni o'z ichiga olgan metodologiya ishlab chiqiladi; metodlari: materialni muammoli o'rganish, vizual, tinglovchilar uchun reklama badiiy mahsulotlarini namoyish qilish, mashqlar, ijodiy loyihani himoya qilish; talabalar faoliyatini tashkil etish shakllari: ikkilik ma'ruzalar, an'anaviy ma'ruzalar, suhbatlarni o'z ichiga olgan amaliy mashg'ulotlar va an'anaviy amaliy mashg'ulotlar; o'quv qo'llanmalari: multimedia taqdimoti rejimida tayyorlangan elektron ma'ruza matnlari, bastakor ijodini reklama qilish va alohida musiqiy asarlarni reklama qilish uchun reklama roliklari to'plami, badiiy, musiqiy, badiiy bo'lmagan adabiyotlarning elektron to'plami, "Power Point'da ishlash" o'quv qo'llanmalari va "Sound Forge Audio Editor", "Adobe Photoshop" dasturida ishlashni o'rganish elektron darsligidan foydalanish musiqa o'qituvchining malakasini oshirishda, dars sifatini yaxshilashda va o'quvchilarning qiziqishlarini rivojlantirishda ijobiy yordam beradi.
Xulosa qilganda, an'anaviy dars jarayonlarini yangi uslublar bilan boyitishda qo'llanilishi mumkin bo'lgan multimediali reklama roliklari joriy etilishi dars sifatini oshiradi. Chunki o'quvchilar odatiy videoroliklardan ko'ra noodatiy qisqa metrajli mavzu reklamasini e'tibor bilan kuzatishadi. Bugungi kunda yoshlar bevosita texnik vositalarga bog'lanishgan, ularga tasir etishning ko'plab usullari, yangiliklari izlanmoqda. Bunday usullar o'qituvchining o'z ustida ishlashiga hamda o'quvchilarning mavzuni qisqa vaqt ichida o'zlashtirishiga va qiziqarli reklama qilingan mavzuning batafsil bayonini o'rganishga jalb etadi.
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 4 I ISSUE 5 I 2023 _ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 06.10.2020 yildagi PQ-4851-son
2. Авдеева, Н.Н., Фоминых, Н.А Психологическое воздействие телерекламы на детей / Н.Н. Авдеева // Психологическая наука и образование. - 2004-№4.
3. Алексеева, М.Б., Балан, С.Н. Технология использования систем мультимедиа: учеб. пособие. СПб.: Изд. Дом «Бизнес пресса», 2002. -176 с.
4. Анатомия рекламного образа / под общ. ред. А.В. Овруцкого. СПб.: Питер, 2004.-200 с.
5. Артемьев, М.А. Эффективная система психологических воздействий в политической рекламе: автореф. дис. канд. психолог, наук. М., 1997.
6. Балаховская, Т.Н. Три назначения мультимедиа / Т.Н. Балаховская // Компьютер пресс. 1995. - № 2.
7. Волькенштейн, М.В. Перекрестки науки / М.В. Волькенштейн. М.: Наука, 1972.
8. Выготский JI.C. Воображение и творчество в детском возрасте. М., 1991.-346 с.
9. Выготский, Л.С. Воображение и его развитие в детском возрасте // Хрестоматия по психологии. -М.: Просвещение, 1987.
10. Казакова, Н. Мы любим рекламу! / Н. Казакова // Обруч. 1999. -№1. -С. 29-30.
11. Красильников, И.М. Синтезатор и компьютер в музыкальном образовании. Проблемы педагогики электронного музыкального творчества / И.М. Красильников. М., Библиотечка журнала «Искусство в школе», Вып. 8,-2002.- 96 с.
12. Красильников, И.М. Цифровые технологии в музыке: педагогические и творческие перспективы / И.М. Красильников // Педагогика. 2001, № 10-с. 26-29.
13. Гольцман, М., Первин, Ю., Первина, Н. Элементы музыкальной грамоты в курсе раннего обучения информатике / М. Гольцман, Ю. Первин, Н. Первина, //ИНФО. 1991 -№ 5.
14. Кабанова-Меллер, Е.Н. Формирование приемов умственной деятельности и умственное развития учащихся / Е.Н. Кабанова-Меллер. М., 1968.-87 с.
15. Леоненко, В.В. Социологические методы в рекламной деятельности: Аавтореф. дис. канд. социол. наук. М., 1996.
16. Меньшикова Наталия Анатольевна Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата педагогических наук Екатеринбург - 2006
