Научная статья на тему 'МУСИҚА АНСАМБЛЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ВА МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ'

МУСИҚА АНСАМБЛЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ВА МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
32
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Вокал ансамбли / стаккато / легато / овоз машқи / жўрнавоз. / Vocal ensemble / staccato / legato / voice training / accompaniment

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Абдурахмонова, Дилнозахон Обиджановна

Ушбу мақолада мусиқа санъатида ансамбл жамоаларини ташкил этиш ва уларнинг фаолиятини амалга ошириш услублари ҳақида фикр юритилган. Шунингдек, гуруҳ бўлиб куйлаш жараёнидаги овоз машқлари ва ансамбл ижрочилигининг имкониятларидан фойдаланиш йўллари кенг ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE SCIENTIFIC-THEORETICAL AND METHODOLOGICAL BASIS OF ORGANIZING MUSIC ENSEMBLES

This article discusses the methods of organizing ensemble teams and performing their activities in the art of music. Also, ways to use the possibilities of voice exercises and ensemble performance in the process of group singing are widely covered.

Текст научной работы на тему «МУСИҚА АНСАМБЛЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ВА МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

МУСЩА АНСАМБЛЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ВА МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ

Дилнозахон Обиджановна Абдурахмонова

ФарFOна давлат университети "Мусика ва санъат" йуналиши магистранти ialilovadilinoza8@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада мусица санъатида ансамбл жамоаларини ташкил этиш ва уларнинг фаолиятини амалга ошириш услублари уацида фикр юритилган. Шунингдек, гуруу булиб куйлаш жараёнидаги овоз машцлари ва ансамбл ижрочилигининг имкониятларидан фойдаланиш йуллари кенг ёритилган.

Калит сузлар: Вокал ансамбли, стаккато, легато, овоз машци, журнавоз.

ABSTRACT

This article discusses the methods of organizing ensemble teams and performing their activities in the art of music. Also, ways to use the possibilities of voice exercises and ensemble performance in the process of group singing are widely covered.

Key words: Vocal ensemble, staccato, legato, voice training, accompaniment.

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассматриваются методы организации ансамблевых коллективов и исполнительской их деятельности в музыкальном искусстве. Также широко освещаются способы использования возможностей голосовых упражнений и ансамблевого исполнительства в процессе группового пения.

Ключевые слова: вокальный ансамбль, стаккато, легато, постановка голоса, аккомпанемент.

КИРИШ

Вокал ансамбли машцлари хонандаларнинг ашула айтиш мах,оратларини тарбиялашга ёрдам беради. Бу машклар ансамбл рах,бари томонидан узлуксиз равишда утказилади. МашFулот утказиш вакти рах,барнинг узи томонидан белгиланади. Бундай вокал ансамбл уюшмаси ижрочилик мах,орати, унинг тайёргарлиги хдмда вокал техник даражасини кай х,олатда эканлиги мух,им булиб, машклар 10-15 дакикадан то 30-40 дакикагача давом этади. "Машклар турли максадларни кузлайди: овозни шакллантириш, диапазон (овоз х,ажми)ни

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

кенгайтириш, нафас олиш йулларини т^рилаш, соф талаффуз, овоз регистрлари чегарасини текислаш, эшитиш кобилиятини ривожлантириш ва бошкалар"[1,22].

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бу машклар хонандаларнинг ижрода вокал-техник усулларини узлаштириб олишга ёрдам беради. Одатда, машFулотлар оддий машклардан бошланади. Ижро этиладиган машклар диапазони тертсия, кварта ёки квинта интерваллар доирасида кулай тесситура, уртача тезлик ва динамик тусларда мф ижро этилади. Шу йусинда вокал техник машклар мураккаблашиб, бир овозли машклардан икки овозликка, сунгра полифоник ва гомофоник улубида ёзилган машкларга утилади. Маш;ларни вокал-ансамблрегистрининг урта товушларидан бошлаш тавсия этилади. Бунда ижро майин, энгил, нафас олиш йуллари эса эркин холда булиши керак. МашFулот давомида хонандаларнинг овоз йуллари билан эшитиш кобилиятини ривожлантиришга ахамият бериш керак. Агар ижрода охангдорлик бузилса, у холда рахбар бунинг сабабини аниклаши лозим. Бу нуксонни бартараф этиш учун рахбар соф товуш таратадиган жойларни паст товуш билан кулай регистрда, баъзан сузсиз ижро эттириши лозим. Хонандаларда соф товуш таратиш коидалари куйидаги холатларда бузилади:

а) хонандалар товушларнинг баланд-пастлигини илFаб ололмаганда;

б) хонандалар нафас олиш коидаларига риоя килмаганларида;

в) хонандаларнинг эшитиш кобилиятлари яхши ривожланмаган булса;

г) хонандаларнинг товуш чикариш йуллари хасталанганда ва чарчаган холатида.

Бундай холатларда хонанда билан 10-15 дакика якка тарзда машFулот утказилса ижобий натижага эришиш мумкин. Бу машFулотларнинг услубиёти куйидаги ишлардан иборат:

Биринчи навбатда хонанда овозининг диапазонида соф ижро этадиган товушларнинг аниклаш керак. Аста-секин соф мусикий талаффуздаги товушларга ёнидаги товушлар кушилади. Бола уларнинг туFри эшитиш хамда уни овози билан аник такрорлаб баён килиш керак. Шу йусинда унинг товуш диапазони кенгаяди ва соф куйлаш куникмалари хосил булади.

Мусикий талаффузнинг софлиги регистр кулайлигига хам боFлик. Юкори регистрда урта регистрга кура товушларни мусикий талаффуз этиш анча мураккаб хисобланади. Шу сабабли юкори регистрдаги мураккаб жойларни машFулот давомида бир октава паст ижро этиб мусикий талаффуз софлигига

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

эpнmнm MyMKHH. Co$ MycH^HH Tana$$y3ra эpнmнmгa KyöugarH ycy.map epgaM Öepagu: MaÖHH Ba oxucTa ToBymga H^po - "Mn " enHK ofh3 ÖH^aH H^po; "y" yH^H TOBym ÖH^aH H^po; ^ypcro H^po. "Mam^^apHH Öe^ap^HK ÖH^aH H^po этмacgaн, ÖanKH THHraam Ba H^po annapaTH umuHH Ha3opaT этгaн x,ogga Öa^apum TaBCHa этн.ragн. OgaTga, xoHaHganHK aHcaMÖ^ MamFyroraapuga aHcaMÖtt acap^apH, myHHHrgeK, gacTypgaru MycH^a acap^apugaH ^ofiganaHH^agH"[2,23].

XoHaHganHK aHcaMÖ^uga Mam^ap H^po этнm anoxuga axaMHaT Kacö этagн. Ey op^a^H H^ponH^apHHHr oBo3^apH y3apo co3^aHagH Ba MycHCH^ö acap Kyfi^amgaH aBBan obo3hh "KrogHpum" ynyH aManara omupu^agu.

Mam^ap momu^MacgaH, ny3HK, Öup Ha^acga H^po этн.ragн. Oxupru ToBym 3aH^upcHMoH Ha^acga ny3H^HÖ Typu^agu Ba ^ypHaBo3 umopacura KapaÖ TyxTamragH.

Typ^H yH^H TOBym^apgaH uöopaT öyFHH^ap öup xhh Ba ro^opu no3HTCHaga ^apaHraamHHH Ky3arum ,to3hm. Eyru KyöugarH Mam^ op^anu aManra ymupum

MyMKHH:

Mo - My - Me - mh - My Mo - My - Me - mh - My

3aH^upcHMoH Ha^ac onum ycy^HHH naögo KH^um ynyH Mam^ap. Mam^ap enHK Ba Typ^Hna yarn ToBym^ap ÖH^aH Öa^apu^agu. Paxöap y3 HCTaru ÖH^aH ToBym KyHHHH y3rapTupumH MyMKHH. MacanaH:

M (enHK oBo3ga)

O - - -y - - -

KeHr Ha^acHH puBo^naHTupum, ^aF Mam^apuHH roMmaium "h", "a" TOBymnapu KaÖH yH^H^apHH TyFpu maK^naHumu ynyH Mam^ap:

MH

a -

MH

a -

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

mh

a -

Mh

a -

KeHr Ha^acHH pHBo^namupum ynyH MamK^ap. Ao Ma^op raMMacuHH WKopugaH nacTra u^po этнm. acoch «ao» tohh aHru TOBym öu^aH a^MamTupum pax,öapra ro^opu no3HTCHagarH KyHHKManapHH ypraramga epgaM öepagu. ro^opu TOBym y3 HaBÖaTuga nacT TOBym cuHrapu öup Ha^acga u^po этн.пмafigн. Ey ypuHga nacTKH perucTpgaH ToBymHH ro^opu no3HTcuaga MycuKufi Tana$$y3 öu^aH u^po этнm KepaK. EyHga Kyfiu napgaHH ro^opu no3HTcuaga u^po этнm öuraH TatMHH^aHagu.

Ao - go cu - cu Ha - Ha conb-conb - mh - mh pe - pe go - go

Kyfi^am Ba^Tuga Ba KyHHKManapHHHr a^MamyBH xoHaHganap obo3hhhot paBoHHuru, xapaKaTnaH^uru Ba энгн.пнгннн yfiFyH^amyBHra epgaM öepagu. CaKKH3TanuK HoTanapHu cmauuamo [3] KyHHKManapu öu^aH u^po этгaнga Ha^ac TeKuc öy^umu ho3hm.

BoKan aHcaMÖHH co3H - öy HHTepBan Ba aKKopg^apHUHr TyFpu, co$ MycuKufi

Tana$$y3 этнmgнp. BoKan aHcaMö^u HmTHpoKHHHapHHHHr HHTepBan^apHu thhhk,

co$ u^po этнm Me^oguK (roprooHTan) co3u, HHTepBan Ba aKKopg^apHH

öupranuKga u^po этнm эca - rapMoHHK (BepTHKan) co3H geö aTanagu. Khhhk

emgaru öo^anap xopu geraH öy^HMga co3 ycTuga um^am Macananapu aHHK

KypcaTH^raH. BoKan aHcaMö^u co3H ycTuga ohhö öopuraguraH um^ap

xoHaHganapHHHr MycuKaBufi Ba amy^a afiTum KyHHKManapura oug emuTum

KoöuHHaT^apHHH puBo^naHTupum ycymapu öu^aH aKHH öoF^aHraH. MycuKaBufi

эmнтнm KoöuHuaTH - öy öepunraH KyfiHH aHHK, paBmaH KafiTapa öu^um. Amyra

afiTum KyHHKManapura oug эmнтнm KoöuHuaTH эca, öy ToBymHH nafigo öynum

maKH^apu, roKopu no3HTcuagaru Kyfi^am Ba obo3 TycuHH TyFpu u^oganam. Amyra

afiTum KyHHKManapura oug эmнтнm KoöuHuaTHHH puBo^naHumura KymuK afiTum

Ba co^eg^uo MamK^apuHH öa^apum opKanu эpнmнm MyMKHH. EyHHHr ynyH

MamK^ap cu^aTuga MycuKa HaMyHanapuHH Kyfiugaruna Kyfi^am ^yga ^ofiganu.

BoKan aHcaMö^u pax,öapu em xoHaHganapgaH MamKHHHr öupuHHH khcmhhh u^po

этнmнн hhthmoc KH^agu. KefiuHru khcmhhhot KyfiuHH эca pax,öapHHHr

KypcaTMacu öuraH obo3 HHKapMacgaH (unuga) u^po этнmнн TacaBByp Kuragu Ba

513

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 21 ISSUE 10/2

educational, natural and social sciences -------- JtV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022:5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Sup Hena BaKTgaH KeHHH paxSapHHHr Ta.aSura SuHoaH Ty.HK obo3 Su.aH Kyft.amga gaBoM eTumagu.

fflyHgaft kh.hs, xoHaHga.apHHHr yHFyH.HKga Kyft.am Ba hhkh эmнтнm

^■'J. J i.'. J, J H.JJJ.'JJ.'JJ.'ji., ii

KoSu.uaTH Kynaagu. Maca.aH:

Ma Me mo mh My Ma Me mo mh My Ma - - Me - - mo - - mh - - My

BoKan-aHcaMS.^ ^aMoacu rapMOHHK ToBym.apHH эmнтнm KoSu.uaTH pHBO^^aHHmura KaTTa axaMuaT Sepumu .o3hm. EyHgaH HMKoHuaT.ap Kyn obo3.h acap.apHH u^po этгaнga naHgo Sy.agu. Eup obo3.h acap.apHH axmu y3.amTupraHgaH KeHHH xoHaHga.apra hkkh obo3.h KymuK.ap ypraTH.agu. Kyn obo3.h H^ponu.HK Ma.aKa.apu puBo^naHraH capu MamK.ap Ba acap.ap gacTypu xaM MypaKKaS.amumu TaBcua этн.agн. BoKa. aHcaMS.u co3H co$ Ba thhhk HHKumu ynyH xoHaHga.apHH TyFpu amy.a aHTum caHtaTura goup KoHyHuaT Ba Kouga.apra puoa KH.um pyxuga TapSuanam .o3hm. EyHga axmu Ha^acga, roKopu KymuKHH.HK no3HTCuacuga Kyft.amHH xoHaHga.apra ypramragu. BoKa. aHcaMS.u co3H acap.apHHHr y3ura xoc xycycuaraapura sof.hk. fflyHHHr ynyH co3 ycTuga o.uS Sopu.aguraH um.ap xap Sup MycuKaBHH MaHSara Taa..yK.ugup. AHpuM acap.ap HoKy.aH ToHa..HK.apga e3H.raH Sy.agu. EyHgaH naHT.apga paxSap acapHH Ky.aH TOHa..HKnapra y3rapTupumH MyMKHH £kh MamFy.oT gaBoMuga Ky.aH ToHa..HKga acap ycTuga um.aS, KoHTcepTga эca y3HHH ac. (opuruHa.) ToHa..HKga u^po этнmн MyMKHH. rapMoHHK co3HHHr THHHK.Hru oBo3.apHH Ky.aH cago.aHumura epgaM Sepagu. BoKa. aHcaMS.u rypyxuga Sup Hena MapTa KaHTapH.aguraH £kh ny3HM.H ToBym.ap ynparaHga oxaHrau yHFyH.Hrura axaMuaT Sepum .o3hm. ^yHKH SyHgaH naHT.apga u^ponu.ap KyH.aeTraH ToHa..HK napga.apugaH hhkhs KeTum.apu MyMKHH. KaTTa Ba khhhk ceKyHga HHTepBanHHHHr KyH.am Ta.a^^y3ura a.oxuga эtтнSop Sepu.agu. PaxSap raMMa Ba HHTepBa..apHH KyH.amga MycuKHH Ta.a$$y3 KoHyH.apura puoa KH.umu KepaK. Te3 xaMga ceKHH TeMngaru acap.apHH u^po этнmga MycuKHH Ta.a$$y3HHHr yHFyH.Hrura эpнmнm khhhh. KymuK.apga oxaHrgom.HK naHgo Sy.umu ynyH Te3 TeMngaru acap.apHH ceKHH TeMnga Ba aKcuHna ceKHH TeMngaru acap.apHH Te3 TeMnga ypraTum axmu HaTH^anapra o.uS Ke.agu. Acap.apHHHr guHaMHK Tyc.apu xaM co3HHHr co^.urura Tatcup этagн. Kyn.u Ba ^apaHrgop u^poga эmнтнm KoSu.uaTH nacaagu, yHFyHcu3.HK naHgo Sy.agu. obo3 xa^MHHHHr roKopu KucM.apuga KyH.am xaM co3HHHr THHHK.Hrura Tatcup KypcaTagu. PaxSap my

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

кийин жойларни болаларга овоз хажмини кулай кисмларида ургатиб, ижрода асарнинг асл нусхасига амал килиши тавсия этилади. Янги асарни урганиш даврида хонандалар уз ансамблпартияларини яхши узлаштиришлари керак. Хонандаларни доимо журсиз кушикларни ижро этишга ургатиш керак. Бу уларда мусикавий ва ашула айтиш куникмаларига оид эшитиш кобилиятларини ривожлантиришга ёрдам беради.

Хонандалик ансамбли - ансамбл ижросидаги таркибий кисмларнинг уЙFунлиги ва охангдошлигидир. Вокал ансамбли ансамбли хусусий ва умумий булади. Хусусий ансамбл - бу хар бир гурухнинг муттасиллигидир. Умумий ансамбл - ансамбл гурухлари уртасидаги охангдошлик, яъни бутун хорнинг ансамбли.

Вокал ансамбли ижросида ансамбл турли таркибий кисмлардан иборат:

1. Унисон ансамбл (бир овозли ижродаги ансамбл, бунда овозларнинг динамик, тембр, усул ва темп бирлиги);

2. Динамик ансамбл (овозлар садосининг бир хил тус олиши);

3. Усул ансамбли (ижро этилаётган асарнинг усулини хонандалар томонидан бир хилда хис этилиши);

4. Темп ансамбли (асарнинг бир хил тезликда ижро этилиши);

5. Тембр ансамбли (овоз тусининг бир хиллиги);

6. Мусикий талаффуз ансамбли (хордаги барча гурухларни садоланиши);

7. Гармоник ансамбли (аккордлардаги барча товушларни охангдошлиги);

8. Якканавоз ижро билан ансамблуртасидаги ансамбл (якканавоз ижронинг еркинлигини таъминлашда ансамблгурухларининг ижроси босимли булишдан кочиш керак). Вокал ансамбли ижроси таркибий кисмларининг мукаммаллиги жамоа иши жараёнида пайдо булади. Вокал ансамбли ансамбли соз, талаффуз ва нюансга риоя килишга ёрдам беради. Юкорида курсатилган ансамближронинг турли таркибий кисмларнинг уЙFунлигига хар бир ансамблгурухи садосининг бирлиги билан эришади. Бунда хонандалар узларини хамда бир-бирларига кушилиб куйлашларига катта ахамият берилади. Машк сифатида занжирсимон нафасда унисон усулида ижро етиладиган куйлардан фойдаланиш мумкин. Ритмик ансамбллар устида ишлаганда хонандаларда асар суръати хамда кучли ва кучсиз метр хиссалари такомиллаштирилишини тарбия килиш лозим. Ижрочилар кушикни бараварига бошлаб, бараварига тамомлаш ва туFри нафас олишларни урганишлари керак. Асар хар хил темпда ёзилган булса, бошидаги янги темпни илиб олишга хонанадаларни ургатиш лозим. Секин темпдан тез темпга утганда нафасни янги,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Te3 TeMnga onam KepaK Ba aKcHHna. Te3 TeMngaH ceKHH TeMnra yTraHga Ha^acHH ^Hrn ceKHH TeMnga onam Ma^cagra MyBo^H^. obo3 cagonapa TycHHHHr aHcaMSna Mn, n HroaHcnapn ycTHga HmnaraHga aManra omupunagu. YHgaH KeÖHH HroaHcnapga aHcaMSnra эpнmнm ynyH Mam^napra yTHm MyMKHH. ,3,HHaMHK Tycnap aHcaMÖnn ycTHga am onaS SopraHga pax,Sap KyÖHgarunapHH Sunumu KepaK: x,ap Sap ^aMoa y3Hra xoc obo3 HMKoHHtfrara эгa, cagoHHHr Kyna TaSHHH Ba эpкнн AHrpamn KepaK. nona^oHHK acapnapga acocaö ox,aHrau KyönaeTraH 0B03nap epgaMHK 0B03napra HHcSaTaH paBmaHpoK Ba epKHHpoK flHrpaögu. TapMOHKK ycnySga e3HnraH acapnapga эca 0B03nap Sap xan gHHaMHK Tycga H^po eTHnaga. roMO^OHHO - rapMOHKK acap H^po этнnгaнga эca acocaö KyÖHH H^po этгaн 0B03nap a^pamnagH.

KymnK H^po этгaнga cy3 Tana$$y3HHHHr aHHK Ba TyFpa Synamara KaTTa ax,aMMflT Sepanaga. ahhk Tana$$y3 Myca^a Ma3MyHHHH epuTHmga энг MyxHM SagHHH H^oga BocHTanapagaH Supu xucoSnaHaga. Eonanap aHcaMSnyromMacHHHHr gacTnaÖKn ^aonH^rnga cy3napHH HoTyFpa Tana$$y3 KHnam, HyTK opraHnapHHH (naS, Tan, Ba x,.) axma HmnaTa SanMacnHK cHHrapa KaMHHnHKnap ynpaS Typaga. ffly KaSa KaMHnnnKnap ToBym cu^aTHra Tatcap KypcaTaga. Tan Tyranama Ba naSHHHr KaM x,apaKaTHaHnurH, oFH3HHHr HoTyFpa onunumH, nacTKH ^aFHHHr, SyÖHH Ba MymaKnapHHHHr koths Konama cHHrapa Hy^coHnap Tana$$y3HHHr HoaHH^nHnHrura caSaS Synaga. fflyHra Kypa, SyHHHr ongHHH onam ynyH 3apyp Mam^napgaH ^oöganaHHnagu. Hm ^apaeHHga $a^aT Mam^naprHHa эмac, SanKH gacTypgara MaB^yg acapnapHH, yHgara aöpHM napnanapHH Sap eKH Sap Hena SyFHHnapga H^po этнm KepaK. EyFHHnapHH TaHnam pax,Sap KyöraH aHHK Macananapra SoFnHK. BoKan Tana$$y3H ycTHga HmnaraHga yHgomnapHH ny3MacnHK Ba KaTTHK Tana$$y3 KHnMacnHK TaBcaa этнnagн. MaTHHH a^paTHm Ba TatKHgnam Ba^THga Sy ycyngaH TynHK ^oöganaHHm MyMKHH.

YHgomnapHH ny3MacgaH, TymyHapna Ba aHHK Tana$$y3 eTHm KepaK. BoKan Tana^^y3H HyTK Tana$$y3HgaH a^panaS Typaga. Kyma»; H^pocaga yHgomnapHHHr SyFHH oxupugaH KeÖHHru SyFHH Somara Kynam Koagaca MaB^yg. MacanaH: «naxTaoögaH accanoM» aSopaca myHgaö H^po этнnagн: «na-xTa-oö-aHa-cca-no-M» eKH «^oö amnanap, эзнnгaн Me^HaTHHnap» uSopacHHH myHgaö H^po этнm no3HM: «^o-HH-mna-nap, э-зн-nгa-нмe-xнa-тнн-nap» Ba xoKa3o.

«H» yHgomna ToBymnap rypyxara MaHcyS SynaS, y yHgomnapHH Tana^^y3 KHnam Koagacara Kypa H^po KunHHagH. YHgomnapHH SyFHH oxupagaH KeÖHHrH SyFHH Somara Kynamu H^poHHHr paBoHnurHHH TatMHH этagн. ^Hra acapHH ypraHHm noFHga aHcaMSnoBo3napHHH ceKHH TeMnga H^po этнm ^ofigana SynaS,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

бунда хамма ижрочилар рахбарнинг ишораси билан б^индан - б^инга унли товушларни охиригача чузиб утиши керак. Ундош товушлар талаффузи бир вактда булиши лозим. Суз охирида жарангли талаффуз этилишини унутмаслик керак. Масалан: уриб-урип, соз-сос, берсангиз-берсангис ва хоказо.

Ижро вактида ёнма-ён турувчи иккита бир хил ундош одатда битта чузик товуш билан талаффуз этилади. Масалан: «Лайлак келди» куйидагича ижро этилади; «Ла-йла-ке-лди» ёки «Топиб берсангиз» ибораси «То-пи-бе-рса- гиз» каби айтилади. Вокал-ансамблталаффуз жараёнида рахбарнинг асосий максади ансамблиштирокчиларининг сузларини тушунган холда ифодали ижро этилишига йуналтирилади. Суз устида ишлашда унинг талаффузи ва маъносини хис килиш керак. Ижро чоFида сузлар она тилидаги жонли талаффуз каби ифодаланиши лозим. Бу холда тилнинг аниклиги ва фонетик софлиги ижро талаффузнинг ифодаси уртасидаги зарурий уЙFунликни келтириб чикаради. Бундан соф фонетик ижро этиш билан боFлик талаффуз ифодаланиши ва тил нормасини мажбурий уЙFунлиги келиб чикади.

Вокал ансамбли шунос олимларнинг илмий кузатишлари хамда йотилган тажриба шуни курсатадики, замонавий вокал-ансамблжамоаларини туFри бошкариш учун объектив ва субъектив ташкилий омилларини хисобга олиш максадга мувофик. Кишилардаги куйлашга булган маънавий эхтиёжларнинг мавжудлиги, ансамблсанъатининг жамоа ижро эканлиги хамда унинг оммабоплиги оммавий омилларга кирса, субъектив омилларга хонандаларнинг истак-муддаолари киради. Вокал-ансамбл жамоалари фаолиятида бу омиллар мухим рол уйнайди. Маълумки, вокал-ансамбл жамоаси хонандалар жамоага айнан бир максадни кузда тутган холда орзу-хавас билан келадилар, фаол катнашадилар ёки жамоадан кетиб коладилар. Мана шу орзу-хаваслар, интилишлар жамоа катнашчисининг узига хос маънавий эхтиёжи хисобланади. Агар маънавий эхтиёжлар кишилар фаолиятининг асосини, мохиятини ташкил килса, хохиш- истаклар шу мохиятнинг аник куриниши сифатида гавдаланади.

Вокал-ансамбл рахбарлари жамоа билан ишлаш жараёнида учрайдиган айрим кийинчиликларни бартараф килиши учун хонандаларнинг орзу-истакларини тушуна билишлари зарур ва шундагина улар жамоада соFлом мухитини юзага келтира оладилар.

Хонандалар жамоага куйидаги асосий омиллар туфайли келадилар:

- мусикий-мулокот;

- контсерт-ижрочилик;

- укув-билим олиш;

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

- KacÖHH-H^ogHH.

MycH^HH op3yMaHg Kumurap, ogaTga, axma MycuKufi koöh^h^t co^HÖ^apn öynuö, yrap ^aMoara Kyfi.raö xopguK HuKapum MaKcaguga Ke^agurap. Mycoxaöa-MyroKoTga öy^nm HuaTuga xaM öat3u Kumu^ap ^aMoara Ke-ragurap. Y^apHH ^aMoara öomKanap öuraH y3apo MyHocaöaTga öynum эxтнe^н eTaKnaö Ke^agu. OgaM^ap öu^aH y3apo MyHOcaöaTga öynum, gapg^amum HCTaru y3ura xoc öynuö, yHHHr goupacuga yKyB öu^um onum, кacöнfi-н^ogнfi KrouKum^ap geap^u Ky3ra TamnaHMafigu. fflyHu aHTum KepaKKu, u^ogufi MyxuT Ba negaroruK Tatcup Ty^afi^u Myro^OT Ba кoнтcepт-н^poнн^нк HuaTuga Ke^raH Kumu^apga aHru ucTaKnap nafigo öynumu MyMKuH. EyHgafi xoHaHganapHuHr MatnyM KucMuga acra-ceKuH xaKuKufi u^po^-nuK MaxopaTura эpнmнm umTue^ nafigo öy^agu. Y^apgaru u^K op3yrap y3rapuö, öomKanapu maKmaHa öopagu. KoH^pT-^ponu^uK ucTaru öop Kumurap KoHTcepraapga nu^umHu ^oh gu^gaH e^TupaguraH, ^aMoaHuHr кoнтcepт-н^poнн^нк ^ao-nuaTuga ^OHÖO3^UK KypcaTyBHu, KynpoK aKKaxoH^uK KunumHu eKTupaguraH Ba aKKaxoHOTK KunyBHu

f*' v> T/"

öyragurap. Kyn xo.raapga кoнтcepт-н^poнн^нккa uHTu^umgaH Tam^apu y^yB-öu^um onnm, Mycu^aBufi, xairo Kacöufi KrouKumnapu öop^uruHu roxop Ku^agu^ap Ba Ke3u Ke^raHga aKKaxoH^uKKa xaM uHTu^agu^ap. y^yB-öu^uM onum Ma^caguga Ke^raH xoHaHganap acocaH, aHcaMö^ caHtaTuHu ceByBHu, Mycu^a caBoguHu omupum Ba ^aMoaga Kyfi^am ManaKanapura эгa öynum ucTaru öop Kumu^ap öy^agu^ap. Y^apHuHr öat3u^apuga y^yB-öu^uM o^umgaH Tam^apu Mycu^aBufi, кacöнfi-н^ogнfi ннтн^нm^apн xaM öyragu. EyHgafi xoHaHganapga (KynuHHa em^apga) y3^apuHuHr MycuKaBufi öu^uM^apu Ba u^poHunuK MaxoparaapuHu omupum Ba Ke^rycu xaeraapuga (yKumga, umga) öyHgaH ^ofiganaHum Ma^cagu xaM öyragu. Eat3u xoHaHganap эca Ke^rycuga yKumra Kupum eKu npo^eccuoHan gaproxra öopuö um^am Ma^caguga эмac, öa^Ku aHcaMö^caHtaTuHu ^OH gu^gaH ceBraH^apu Ba yHu KeHr TapFuöoT Kunumga ^ao^ Karaamum ynyHruHa MycuKaBufi öu^um o^agurap Ba u^po MaxopaTuHu omupagurap.

Kacöнfi-н^ogнfi (npo^eccuoHan) MaH^aaT^apra эгa ^aMoa xoHaHganapuHuHr aKcapuaTu ^aMoara Ke^raHga my ^aMoaga o^raH caöo^^apuHu y3^apuHuHr Ke^rycu npo^eccuoHan ^ao^uaTuga ^ofiganaHumHu y3 o^gu^apura Ma^cag ^u^uö Kyagu^ap. EyHgafi xoHaHganap, acocaH, o^guHgaH xopga eKu öupop u^ogufi ^aMoaga KaTHamuö, Ta^puöa opTTupraH öy^agu^ap. Y^ap u^ogufi ycum Ma^caguga MamFy^oT^apra acTofigu^ ^aTHamagu^ap Ba y3^apuHu oHr^u paBumga KaTTa caHtaTra Tafiep^amra xapaKaT Ku^agu^ap. "Kacöнfi-н^ogнfi uHTu^umra эгa

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

кишилар орасида олдиндан хорда ёки бирор жамоада куйламаган, мусикавий тайёргарликка эга булмаганлари хам учрайди. Лекин уларнинг купчилиги узининг тиришкоклиги ва максадга интилиши туфайли келгусида профессионал санъатчи буладилар"[4,13]. Бу хол купрок ёшларда содир булади. Чунки жамоага келгусида хонандалик касбига эга булиш ниятида келган кишилар таъсирида бутунлай бошка иштиёклар билан келган ёшларнинг майллари узгара боради ва уларда касбий-ижодий фаолияга интилиш шакллана боради. Бу шаклланиш албатта, жамоадаги ижодий мухит ва хонандаларнинг ижрочилик махорати ва шу билан бирга хонанданинг уз интилишлари натижасида амалга ошади. Олимларнинг сотсиологик кузатишларидан маълумки, урта маълумотли кишиларнинг купчилигида контсерт-ижрочилик ва мулокот истаклари булса, туликсиз урта маълумотга эга кишилар купрок касбий-ижодий истаклари борлигини сезадилар. Олий маълумотли кишиларнинг купроFи эса укув-билим ёки мусикавий истаклари борлигини англайдилар. Урта ёшдаги кишиларга деярли мусикавий, кексалар ва ёшларга купрок мулокот истаклари характерли булади. БалоFатга этган ёшларнинг купчилигида касбий-ижодий истаклар борлиги аникланган.

Жамоадаги яхши ижодий-маънавий мухит, рахбарнинг юкори маданиятлилиги ва унинг профессионаллик даражасидаги педагогик махорати хонандаларнинг ишга булган кизикишини кучайтиради. Бу уз навбатида жамоанинг ижодий фаоллиги ва ижтимоий фаолияти, укув-билим олиш истакларининг усишига имконият яратади. Иш жараёнида хонандаларнинг укув-билим олишга интилиши бошка майллар билан узаро боFланиб, касбий-ижодий кизикишларига айланади. Жамоага кириш сабабларининг узгариши икки: объектив ва субъектив сабаблар билан боFликлиги маълум. Субъектив сабаблар - хонандалар хаётида учрайдиган хар хил узгарувчан вазиятлар булса, объектив сабабларга рахбарнинг педагогик таъсири ва жамоада олиб бориладиган барча FOявий-сиёсий тарбия каби омиллар киради. Жамоага кириш омилларининг узгариши ижро килинадиган дастурга хам боFлик.

Шуни таъкидлаш мумкинки, хонандалар жамоада фаол катнаша бориши натижасида, яъни иш жараёнида хонандаларнинг иштиёклари бир кадар узгаради ва уларда янги кизикишлар вужудга келади. Маълумки, айрим сабабларга кура баъзи хонандаларнинг жамоадан кетиб колиш холлари хам учрайди. Хонанданинг жамоадан кетиб колиш сабабларини билиш жамоани педагогик жихатдан туFри бошкаришга замин яратади. Хонанданинг жамоадан

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

кетиши ички, яъни жамоа ва унинг фаолиятига дахлдор ва ташки - жамоа ва унинг фаолиятига дахлсиз каби важ-сабаблар туфайли содир булади. Ички сабабларга жамоада олиб бориладиган укув тарбия ишлари ва машFулотларнинг коникарсизлиги, ижодий мухитнинг йуклиги, жамоадаги маънавий вазиятнинг ёмонлиги, рахбарнинг маданий савияси пастлиги, ургатиладиган асарларнинг хонандалар дидига мос келмаслиги ва нихоят, рахбарнинг тез-тез узгариб туриши кабилар киради. Ташки сабабларга хонанданинг турар жойининг узгариб колиши, ишда навбат билан ишлаши, оила ахволининг узгариши кабилар киради. Жамоанинг мунтазам фаолиятини таъминлаш учун рахбар хар бир хонанданинг ички дунёсини тушуна билиши, унинг инсоний ва ижодий хусусиятларини билиши зарур.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, вокал-ансамблжамоаларини туFри педагогик бошкариш учун хонандаларнинг жамоага кириш, унда фаол катнашиш ва жамоадан кетиб колиш важ-сабабларини билиш ва уларни хисобга олиб иш тутиш жамоани жипслаштиради, ижодий ютукларга этаклайди. Х,ар бир машFулот ижодий мухитда утиши, хар бир хонанда жамоада уз урнини топиши ва ижодий жараёнда унинг хам хиссаси борлигини сезиши лозим.

Жамоанинг педагогик бошкаришнинг асосий омилларидан бири хонандаларнинг феъл-атворини билиш хисобланади. Тажриба ва айрим илмий кузатишлардан шу нарса маълумки, хонандаларнинг шартли равишда асосий турт - "зураки", "хассослар", "мулохазакорлар", ва "ижодий" тоифаларга булиниши маълум.

Хулоса килиб шуларни таъкидлаш мумкинки, вокал-ансамбл жамоаларини бошкариш учун ансамблсанъатининг мохиятини англаш, уни назарий ва услубий томондан чукур урганиш, хонандаларнинг камчилигу фазилатлари ва уларнинг жамоада фаол катнашиши важ-сабабларини билиб олиш талаб килинади. Бу шартлар вокал-ансамблжамоасини педогогик бошкаришнинг методологик асоси хисобланади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)

1. Музафарова С.Х. Вокал ансамбли. Тошкент 2015 йил. 22-бет.

2. Музафарова С.Х. Вокал ансамбли. Тошкент 2015 йил. 23-бет.

3. "Стаккато" италянча "ажралган" ёки "ажралган" деган маънони англатади. Стаккатони атайлаб о'йнаш хар бир нотанинг белгиланган давомийлиги

ХУЛОСА

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

охирида бир оз тин олинади. Бир суз билан айтганда, "cTaccaTo" "легато"нинг аксидир.

4. Азизбоев С. Ансамбл синфи. "Мусина" нашриёти. Тошкент 2018. 13-бет.

5. Namozova, D. T. (2021). MUSIQA DARSLARIDA O'QUVCHILARNI KREATIVLIK HAMDA ERKIN TAFAKKURINI SHAKLLANTIRISHNI TASHKIL ETISH. Scientific progress, 2(2), 1313-1315.

6. Dilorom, N., & Tohirovna, A. Z. (2022). BRAYL NOTA TIZIMINING MUSIQA TA'LIMIDAGI ILK QADAMLARI. Science and innovation, 1(C2), 3638.

7. Mannopov, S., Karimov, A., Qurbonova, B., & Dilobar, J. (2022, February). THE EMERGENCE AND DEVELOPMENT OF MUSIC. In Archive of Conferences (pp. 49-52).

8. Mannopov, S., Karimov, A., Qurbonova, B., & Dilobar, J. (2022, February). THE EMERGENCE AND DEVELOPMENT OF MUSIC. In Archive of Conferences (pp. 49-52).

9. Mannopov, S. (2004). Uzbek folk music culture.(Study guide) Tashkent. New

Age Generation.

10. Маннопов, С. (2018). Навобахш охднглар. Т.: IJOD-PRESS нашриёти.

11. Маннопов, С. (1852). Ходжи Абдулазиз Абдурасулов (1852-1936).

12. Abdusattorov, A. About Makom Melodies Adapted for Orchestra of Uzbek Folk Instruments. International Journal on Economics, Finance and Sustainable Development, 2(11), 28-30.

13. Kurbanova, B., Khurshid, M., & Tokhirjon, S. (2022, May). THE ROLE AND IMPORTANCE OF A SYSTEMATIC APPROACH TO TEACHING IN THE FINE ARTS. In Archive of Conferences (pp. 105-107)

14. Mannopov, S., Karimov, A., Qurbonova, B., & Dilobar, J. (2022, February). THE EMERGENCE AND DEVELOPMENT OF MUSIC. In Archive of Conferences (pp. 49-52).

15. Achildiyeva, M., Axmedova, N., Ikromova, F., Haydarova, O., Ibrahimova, G., & Abdurahmonov, A. (2021). TANBUR: ONE OF ANCIENT INSTRUMENTS. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 9(6),

302-308.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.