Научная статья на тему 'МУХАММАД ИҚБОЛ ДУНЁҚАРАШИДА ИНСОН МУАММОСИ'

МУХАММАД ИҚБОЛ ДУНЁҚАРАШИДА ИНСОН МУАММОСИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
31
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дунёқараш / диний онг ва диний рух / руҳий қувват / инкарнация-реинкарнация / тараққиёт. / worldview / religious consciousness and religious spirit / spiritual power / incarnation-reincarnation / development.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Юлдашева, Л.С.

Ушбу мақолада Ҳиндистон адабиёти ва фалсафасида муносиб ўрин эгаллаган буюк мутафаккир, шоир-файласуф аллома Муҳаммад Иқбол дунёқарашида инсон муаммоси ёритилган бўлиб, унда инсоннинг ижодкорлик ва фаол бўлишликка ундовчи, ўзининг бахти камоли, эркин ва фаровон ҳаёти учун курашиш масаласи бош ғояси сифатида ифодаланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE HUMAN PROBLEM IN THE WORLD VIEW OF MUHAMMAD IQBAL

This article highlights the human problem in the worldview of the great thinker, poet-philosopher Allama Muhammad Iqbal, who has a worthy place in Indian literature and philosophy. in it, the issue of fighting for a perfect, free and prosperous life is expressed as the main idea of encouraging people to be creative and active.

Текст научной работы на тему «МУХАММАД ИҚБОЛ ДУНЁҚАРАШИДА ИНСОН МУАММОСИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

МУХАММАД ЩБОЛ ДУНЁ^АРАШИДА ИНСОН МУАММОСИ

Л.С.Юлдашева

ТДСИ доц. Ф.ф.н.

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада Хиндистон адабиёти ва фалсафасида муносиб урин эгаллаган буюк мутафаккир, шоир-файласуф аллома Мууаммад Ицбол дунёцарашида инсон муаммоси ёритилган булиб, унда инсоннинг ижодкорлик ва фаол булишликка ундовчи, узининг бахти камоли, эркин ва фаровон уаёти учун курашиш масаласи бош зояси сифатида ифодаланган.

Калит сузлар: дунёцараш, диний онг ва диний рух, рууий цувват, инкарнация-реинкарнация, тарацциёт.

This article highlights the human problem in the worldview of the great thinker, poet-philosopher Allama Muhammad Iqbal, who has a worthy place in Indian literature and philosophy. in it, the issue offighting for a perfect, free and prosperous life is expressed as the main idea of encouraging people to be creative and active.

Key words: worldview, religious consciousness and religious spirit, spiritual power, incarnation-reincarnation, development.

Шаркнинг машхур файласуф-шоир Мухаммад Ицбол факатгина Х,индистон ярим оролида эмас, балки бутун хорижий шаркнинг адабий, сиёсий ва гоявий хаётига катта таъсир курсатган алломадир.

У 1877 йил 9 ноябрда хозирги Покистон Ислом республикаси Панжоб вилоятига карашли Сиалкот шахрида таваллуд топган. Алломанинг ёзишича, унинг аждодлари асли кашмирлик брахманалардан булиб, деярли 300 йил аввал ислом динини кабул килишган. Ислом дини кабул килган бу хонадон бошка куп хонадонлар сингари ражаларнинг зулмидан танг ахволга тушгач, Кашмирни ташлаб, Сиалкотда истикомат кила бошлайди.

Унинг отаси Шайх Нурмухаммад ва онаси Имом бибилар такводор кишилар булганликлари учун, уз фарзандларини хам ислом дини рухида тарбиялашга катта эътибор беришган. Оилада хукм сурган диний рух хамда бу хонадандаги диний мавзудаги сухбатлар иктидорли, уткир зехнли Мухаммад Икболга ёшлик чогиданок калби ва онгига синга бошлаган.

Балким шу сабаб унда ёшлик чокиданок ислом динига, айникса, тасаввуф илмига кизикиши ортган ва мутафаккирлар Саъдий Шерозий,Ж. Румий, М.Бедил газалларини мутола килишга эрта киришган ва мактаб пайтиданок узи

ABSTRACT

КИРИШ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

x£M ypgy Tunga metpnap ÔHTapgu. X,a3paTH hhcoh MyaMMocu fflapKga KaguM-KaguMgaH xaëTHHHr ôom Macanacu xucoônaHuô KenuHraH.X,aëTHHHr ôyHëgKopu Ba acocH xucoônaHraH.

KaguMru x,HHg MaKTaônapuHHHr TatnuMoTnapuga acocufi MyaMMO hhcoh yHHHr ôaxTy KaMonu Ba gyHëKapamu Macanacu acocufi ypuH эraпnaraнgнp.

CaHKxta, Hora, g^afiHH3M, nopBaKa —HaKoaTa Kaôu MaKTaônapHHHr TatnuMoTnapuga hhcoh x,aëTH, TaKgupufi a3an, 6axT caogaTra эnнтyвнн эзгy roanapu cogga mhcthk Tap3gu ëpuTunraH ôyncaga, ôyryHru KyHrana y3 gon3apônuru ôunaH Kagpnu xucoônaHagu. YHgaH KefiuHru ypTa acp, yfiroHum Ba xp3Hpru gaBpnapra Kenuô 6y aKTyannuK x^moh xuHg ^anca^acu Ba TatnuMoTnapuHHHr MapKa3Hgagup. ^yMnagaH, M. Begun, M. Fonuô, Caug Ax,MagxoH, P. Tarop Ba ôomKa KynruHa x,HHg ^afinacy^napuHHHr gyHëKapamnapuga ^aMu^T, hhcoh, yHHHr эpкннnнrн, o3ognuru, ôaxT-caogaTH ynyH Kypam 6om roa xucoônaHagu.

MYXOKAMA BA HATH^AÏÏAP

BywK annoMa MyxaMMag HKÔon x,aM y3 gaBpuHHHr BaTaH o3ognuru Kyfinucu, moup, $afinacy$ cu^araga Ha^aKaT X,HHgucTOHga, noKucTOHga ôanKH ôyTyH xopu^Hfi mapKHHHr Tapuxuga, agaôuëTuga anoxuga ypuHra эгagнp. AnnoMa y3 Kapamnapuga ôyroK OupgaBcufi, Catgufi, PyMHfi, Begun, FonuônapHHHr HHcoHnapBapnuK roanapuHH gaBoM эттнpн6, HHcoHHHHr apaTyBnaHnuK KygpaTHHH Magx, этagн.

MyxaMMag HKÔon y3 BaTaHgomnapu CBaMH BuBHKaHaHga, PaÔHHgpaHaT Tarop cuHrapu hhcohhh эpкнн Ba 3a6apgacT, MaTOHaTnu Ba ôaxpgup, o3og Ba MycTaKun xpnga KypumHH op3y Kunagu, u^oguga maxcHH KaMonaTra эpнmнmra yHgafigu, HHcoHufi Fypyp ranaôacuHH Kyfinafigu. Aguô y3HHHHr "Acpap^ xygu" (fflaxc cupnapu) acapuga y3 maxcufi MaH^aaTH Ba KH3HKumnapHHH ^aMHaT MaH^aaTH ôunaH y3BHfi ôornaraH hhcohhh aôagufi ôapx,aëTnap cupacura Kymagu. Ymôy acapga :" Hhcoh Muconu ryn, ®:aMHaTHH эca ôaxppra TaKKocnafigu. Hhcoh y3HHH ^aMuaTHHHr ôup khcmh geô xucoônaô, yHHHr rynnaô, TapaKKHfi этнmнra y3 XuccacuHH Kymca, aôagufi ôapx,aëT ôynuô Konagu"-gefig[1]/.

Oafinacy^ hhcoh xaKugaru ^HKpnapuHu puBo^narnupa ôopuô, Kypam Ba TapaKKHëT Ty^afinu KaMonoTra эpнmraн hhcoh Anno^HHHr epgaru hohôh, gefigu Ba yHH apaTyBnaHnuK ^H^aTgaH ^paTraH X,aKKa KanôaH aKUH ôynumuHH TatKHgnafigu. By Kapamnapu ôunaH MyxaMMag HKÔon y3HHHHr nupu ycTo3H geô ôunraH fflapK MyTa^aKKupu ^^anonugguH PyMHfi Kapamnapura moc KenumuHH Kypum MyMKuH.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

^.PyMHH ^HKpuna HHcoHHHHr pyxuH xaëTH ogaMHHHr ^aBoxupugup. hhcoh ogaMgaru Sapna MaB^ygoTgapHHHr SupgurHHH y3HHHHr pyxuH SopgHFuga aKC эттнpagн. YHHHrna, HHCOHHHHr pyxuH SopguFH 6y yHgaru ugoxuH Kyngup Ba 6y KyH ogaMgaru Sapna HapcagapHH SupgamTupagu. .HeKHH 6y KyngaH xaMMa HHCOHnapHHHr ^oögagaHHmu HHxoaTga MymKyg. "Hhcoh TaHrpHHHHr TegecKonugup. Hhcoh 6y gyHëga Ha^c Ba xHpcra SepuguS y3HHHHr hhkh ogaMH, pyxuH SopgHFugaH a^paguS Kogagu. By xogar эсa HHcoHHHHr pyxuH hhkh KyBBaTHHH cycaHTHpagu.. X,aëT yMMoHHHr TySuga a^onuS Sup gyp amupuHraH, geHgu 6ywK PyMHH By gyp HHcoHHHr noK Kagôugup. AfeaH HHcoHHHHr noK KagSu yHHHr pyxuH xaëTH ogaMHHHr ^aBoxupugup.

MyxaMMag HKÔog TatgHMoTuga Sy FoagapHH KoMHg hhcoh gapa^acura KyTapumga HHcoHHHHr noK Kagôu, noK pyxuH ogaMH SugaH Supra y3 SaxT caogaTHHH xapaKarga, MexHarga ^ym^HH xaëTga Tonagu geS H^ogagaHraH. AggoMa KyHgaraH "KoMHg hhcoh" y3 xaëTHHH ^aMHaT Hygura SaFumgamHH oguH MaKcag geS Sugagu. Hhcoh y3 ypHH Ba KagpuHH ^a^ar ®:aMHaTgarHHa Tonagu. fflyHga PyMHHHHHr ^hkphhh gaBoM эттнpн6, HKÔog HHcoHra myHgaH Tatpu^ Sepagu: "HgoxuH Hyp una HypgaHraH Kag6, y3H xaM Hypra afigaHagu. fflyHgaö Kag6 эгaсн SygraH hhcoh gyp Sygca, xagK, ®:aMHaT эсa gypgapgaH SmugraH MapBapuggup. ^aMHaT SugaH y3 TaKgupuHH, xaëTHHH SoFgaraH maxc HHcoHHHHHKHHHr энг oguH maKgu SygMHm "MyMHH" Syga ogagu-, geS TatKHgnaögH.[2] MyxaMMag HKÔog X,a3para HHcoHHHHr Kygpara, hmkohh^th Ba HKTHgopu HeKCH3 geHgu. fflyHHHr ynyH hhcohhh y3 эpкн, o3ogguru Hyguga Kypamumra nopgafigu, geKHH goKaHg, y3 TaKgupura SenapBogHK, TypFyHgHK hhcohhh xaM MatHaH xaM ^HCMoHaH ^uxargaH xagoK этagн.

MyxaMMag HKÔog KyHgaraH hhcoh thhhS THHHHMaraH, TapaKKHëT Ba KaMonoTHHHr Hypgu HyKKHgapu tomoh HHTugyBHH , H^ogKop HHcoHgup. AHHaH my H^ogKopguK, H^ogufi ^aoggHK Ba MexHaT HHcoHHHHr xaKHKuH MoxuaTHHH HaMoëH Kugagu. OgaM hhcoh ynyH Ky3aram, Sugum oSteKTH SyguS KogMaH, SagKH y y3 TupumKoKguru, aKg-3aKoBaru SugaH yHgaH MoxupoHagHK SugaH ^oögagaHHmu xaM go3HMgup. ^yHKH aggoMa TatKHggaraHugeK, hhcoh 6ywK Kynn. Epgaru Sapna Ho3y-HetMaraap, SoFy SycToHgap ^a3paTH hhcoh Kygu uga SyHëg этнgraнgнp. ffloup-^afigacy^HHHr Sy ^HKpgapu mapK TacaBBy^ ogaMHHHHr nupgapugaH Supu SygraH HaKmSaHgua TatguMoTH : "..^ug Sa ëpy gacT Sa Kop"- SugaH yHFyHgup.

MexHaT uga Tonugca hoh,

BaxTHëp ôygyp yHga hhcoh (ypgy TugugaH C. M. Tap^HMacu)

MyxaMMag HKÔog mapK Myra^aKKHpu HSH CHHO MepocHHH KH3HKum SugaH ypraHraH ^afigacy^gapgaH Supugup. AggoMa HSh Chho CHHrapu MogguH

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

дунёнинг объектив равишда мавжудлигини, унинг инсон онгидан ташкарида ва узгаришда эканлигини тан олади. Унинг фикрича реал нарсалар инсоннинг сезги аъхоларига таъсир этиб, хиссиёт уйггади. Ташки олам инсон хиссиётининг мантикий билимлар ва интуициялар манбаи булиб хизмат килади.

Рух хакида ёзганларини тахлил килган аллома икбол шундаай ёзади: "Ибн Сино фикрича, жисм ва рух бир бири билан боглик булсадаларда, лекин улар мохиятан бир-бирига карама каршидир. Тананинг чириши бу рухнинг йук булиши дегани эмас, ажралиш еки парчаланиш материянинг оддий таркибий кисмларининг хоссасидир.

Бу фикрни макуллаган аллома Икбол хам рухнинг абадийлигини тан олади. Тана парчаланса хам рух улмайди, аксинча, бир танадан бошкасига кучади деб хисрблайди. Бу билан Икбол таносух назариясини илгари суради.

Мухаммад Икболнинг якин дусти бу хакда шундай таъриф беради:"... шеъриятга узини багишлаган Мирзо Голиб ижодини ламаконга олиб кетиб ,кайта ерга тушганида бошка фоний инсоннинг калбини ёритиб, яна доимо гуллаб турган шеърият бустони иккинчи маротаба, кайта Панжобда кайта алома Икбол жисмида гуллагандир. Шундан булса керак, Мирзо Голибнинг шеърлари сингари Мухаммад Икболнинг ижоди хам кенг таркалиб, машхурдир.

Алломанинг буюклик жихати шундаким, шоир миллат мустакиллиги учун курашни назарий асосини ислом динида курди хамда мавжуд ижтимоий тузумни узгартиришни диний мафкурада деб билди ва ишонди. У оламни билишда фан ва фалсафанинг ролини камситмаган холда дин инсониятни бахтсизликдан, фалокатлардан куткаришга кодир, -деб таъкидлади[3]. Алломанинг тасаввуф илмига булган кизиккши, пири устоз деб хисоблаган Ж.Румийнинг таъсири нечоглик кучли булмасин, у тасаввуф таълимотини тулалигича кабул килмаган.

Тасввуфдаги тобелик, итоаткорлик Мухаммад Икболнинг комил инсон таълимотига карши эди, чунки аллома озодлик, мустакиллик ва эркин хаётни тинимсиз курашда, жушкинликда куради. Файласуф фикрича, ижодий фаоллик ва кураш инсон мохиятининг хакикий мазмунидир.

Мехнат ила гар топса нон,

Бахтиёр булур унда инсон. (С.Юлдашев— таржимаси)

REFERENCES

1. С.Юлдашев М.Икбол - абадияти. -Покистон, Лахор -2009.-8б

2. Ж.Румий ичингдаги ичингда маънавий маснавий -Т. Фан

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

3. M. H^ôon fflapKHHHr 6ywK monpn Ba MyTa^aKKnpn -T. OaH, 1979.

4. rongarneBa, .H. C., & m0HHë30B, m. C. (2023). ÂEY EAKP AP-PO3HHHHHr HHM CAPMAiHMACH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(3), 68-72.

5. rongarneBa, C. (2023). AEY PAH^OH EEPYHHHHHHr OHTO.HOrHK KAPAm^APH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(2), 324-327..670.

6. Yuldasheva, L. S. (2023). THE SPIRITUAL WORLD OF EVERY INDIVIDUAL IS HIS SPIRITUAL POWER. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(2), 666-670.

7. Sagdullaevna, Y. L. (2022). The Principle of Emanation in IBN Sino's Ontology. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND HISTORY, 3(12), 90-92.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.