CC BY
74І ПЕДАГОГІКА І та медико-біологічні
проблеми фізичного
виховання і спорту
Uczenie si£ motoryczne jako kryterium oceny koordynacyjnych zdolnosci badanych
Tomasz Boraczynski, Vadym Zaporozhanov
Olsztynska Szkota Wyzsza im. Jozefa Rusieckiego, Olsztyn
Аnnotation:
Boraczynski Tomasz, Zaporozhanov V.A. Motor learning as a criterion for evaluating coordination motor abilities. The aim of
the study was to evaluate the ability of motor learning based on objective, metric criteria, in terms of pedagogical process aimed at improving the accuracy of hits a golf ball to the target. A group of 77 students of physical education participated in the study. Within 8 months there were performed 11 measurement sessions. In each session, subjects performed 10 hits a golf ball to the target from a distance of 9 m. Accuracy of hits was recorded. Effect of motor learning has been demonstrated in the progress of 10 consecutive hits a golf ball to the target in each session (operational control); in the dynamics of performance improvement between sessions (current control); as well as in the total result of eight-month experiment (stage control). There were developed norms for quantitative and qualitative assessment of accuracy of hits a golf ball to the target. Developed quantitative and qualitative criteria for assessing the speed of motor learning in various conditions of the educational process creates the possibility of organization the operational, current and stage control of the level of human coordination motor abilities, as required by leading process.
Keywords:
coordination motor abilities, criteria, norm.
motor learning,
Борачинські Томаш, Запорожа-нов Вадим. Швидкість навчання складним рухам як критерій координаційних здібностей обстежених. Метою дослідження було обґрунтування критеріїв оцінки швидкості навчання складним координаціям на матеріалі вдосконалення точності ударів м'яча в ціль в умовах гольфу. Обстежено 77 студентів педагогічного вузу в умовах 11 контрольних сесій, проведених протягом 8-ми місяців, в кожній з сесій обстежені виконували по 10 ударів м'яча в ціль з дистанції 9 метрів. В результаті математично обґрунтовані критерії оцінки швидкості навчання за показником точності ударів в окремій сесії (оперативний стан); у десяти послідовних сесіях (поточний стан) і в сумі 11 сесій (етапний стан). Обґрунтовані кількісні і якісні критерії оцінки координаційних здібностей студентів за показником темпу навчання в термінах оперативного, поточного і етапного контролю.
координація, моторика,
навчання, критерії, норми, оцінка, контроль.
Борачински Томаш, Запорожанов Вадим. Быстрота обучаемости сложным движениям как критерий координационных способностей обследованных. Целью исследования явилось обоснование критериев оценки быстроты обучаемости сложным координациям на материале совершенствования точности ударов мяча в цель в условиях гольфа. Обследовано 77 студентов педагогического вуза в условиях 11 контрольных сессий, проведенных в течение 8-ми месяцев, в каждой из сессий обследованные выполняли по 10 ударов мяча в цель с дистанции
9 метров. В результате математически обоснованы критерии оценки быстроты обучаемости по показателю точности ударов в отдельной сессии (оперативное состояние); в десяти последовательных сессиях (текущее состояние); и в сумме 11 сессий (этапное состояние). Обоснованы количественные и качественные критерии оценки координационных способностей студентов по показателю темпа обучаемости в терминах оперативного, текущего и этапного контроля.
координация, моторика, обучаемость, критерии, нормы, оценка, контроль.
Wst^p.
Problematyka motorycznego uczenia si? (uczenia si? ruchow) od wielu lat jest przedmiotem zainteresowania przedstawicieli licznych nauk, w tym rowniez nauk o kulturze fizycznej. Opracowano wiele definicji, teorii i modeli kontroli czynnosci ruchowych, niejednokrotnie rozbieznych, a nawet wzajemnie sprzecznych.
Uczenie si? jest bardzo scisle zwi^zane z pami?ci^ ruchowej. Uczenie si? i pami?c ruchowa stanowi^ „dwie strony tego samego procesu przyswajania przez organizm nowych doswiadczen” [12, 14, 15, 17].
Pami?c definiowac mozna jako zdolnosc organizmu do przechowywania doswiadczen, a uczenie si? jako przejaw tego przechowywania w zachowaniu si? organizmu [Raczek 2010]. Poj?cie motorycznego uczenia si?, okreslane rowniez jako „uczenie si? ruchow” (ang. motor learning) definiowane jest jako zmiany w procesach wewn?trznych, zwi^zane z praktyk^ lub doswiadczeniem, warunkuj^ce mozliwosci wykonywania przez dan^ osob? wprawnych czynnosci ruchowych. W sytuacji podejmowania przez czlowieka przemyslanych prob poprawienia jakosci wykonania okreslonego ruchu lub czynnosci mozemy zdefiniowac jako „uczenie si? celowe” (ang. learning experience) [11, 13].
Jak juz wczesniej wspomniano, motoryczne uczenie si? jest zagadnieniem bardzo zlozonym, zaleznym od wielu uwarunkowan i czynnikow. W naukach o kulturze
© Tomasz Boraczynski, Vadym Zaporozhanov, 2011
fizycznej istotnym aspektem motorycznego uczenia si? s^ zagadnienia zwi^zane z koordynacyjnymi zdolnosciami motorycznymi (KZM).
Aspekty pedagogiczne w naukach o kulturze fizycznej bezposrednio zwi^zane s^ z doskonaleniem koordynacyjnych zdolnosci motorycznych (KZM) cwicz^cych i opieraj^ si? na wiedzy o fizjologicznych mechanizmach organizacji i kierowania ruchami dowolnymi czlowieka [2, 3, 8, 9, 16, 17, 18].
Wiadomo, ze poziom zdolnosci koordynacyjnych czlowieka uzalezniony jest od stopnia rozwoju osrodkowego i obwodowego ukladu nerwowego, ukladu czuciowo-ruchowego, i analizatorow: wzrokowego, sluchowego, przedsionkowego i kinestetycznego. Harmonijna wspolpraca tego zlozonego, fizjologicznego mechanizmu odzwierciedla si? w zdolnosci do dokladnego roznicowania silowych, czasowych i przestrzennych parametrow ruchow dowolnych czlowieka.
Za integralny miernik poziomu KZM czlowieka uznany jest wskaznik szybkosci uczenia si? koordynacyjnie zlozonych czynnosci motorycznych. Jednoczesnie wiadomo, ze efektywnosc uczenia si? zlozonych koordynacyjnie czynnosci ruchowych, uwarunkowanych roznym wplywem poszczegolnych zdolnosci koordynacyjnych jest bardzo zroznicowana u poszczegolnych osob. Mi?dzyosobnicze zroznicowanie efektywnosci wykonywania czynnosci ruchowych jest wynikiem zlozonych wspolzaleznosci pomi?dzy
poszczeg6lnymi analizatorami - sensomotorycznym. wzrokowym, sluchowym i przedsionkowym oraz odmienn^ sprawnoscщ do przetwarzania odbieranych bodzc6w w osrodkowym ukladzie nerwowym.
Jako wiod^ca zdolnosc koordynacyjna postrzegana jest zdolnosc r6Zmcowama ruchu, wyrazaj^ca si? w dokladnym wykonywaniu ruch6w w йжЛ wymiarach -silowym, przestrzennym i czasowym [1]. W zloZonych. dynamicznych ruchach, istotne znaczenie odgrywajз r6wniez zdolnosc orientacji przestrzenno-czasowej oraz zdolnosc zachowania r6wnowagi [14].
W warunkach procesu pedagogicznego w wychowaniu fizycznym i sporcie wysoki poziom poszczeg6lnych zdolnosri koordynacyjnych i duZa szybkosc uczenia si? zloZonych czynnosri ruchowych okresla potencjalne moZliwosri osщgm?tia wysokich sukces6w. Obiektywna ocena poziomu 1уЛ zdolnosri w warunkach wychowania fizycznego i sportu jest aktualna z dw6ch powod6w: - ро pierwsze, jako istotny problem badawczy w zakresie oceny uwarunkowan genetycznych; - ро drugie, w aspekcie wplywu ukierunkowanych Cwiczen na poziom К2М № specyficznych warunkach srodowiskowych, to w toku wychowania fizycznego. Proces wychowania fizycznego. kt6ry ma dlugotrwaly, dlugoletni charakter, w strukturze kt6rego wyr6znia si? poszczeg6lne Cwiczenia, serie Cwiczen o r6znej dlugosci i ukierunkowania w zaleZnosri od celu. Podkresla si? znaczenie w tym procesie nie tylko szybkosci uczenia si? zlozonych koordynacyjnie cwiczen ale r6wniez zdolnosc utrzymania specyficznej pami?ri ruchowej. Badania procesu motorycznego uczenia si? 1 tworzenia pami?ci ruchowej maj^ charakter poznawczy ! aplikacyjny. Uzyskana wiedza stwarza mozliwosc doskonalenia kryteri6w ilosciowej i jakostiowej oceny powyZszych zdolnosci w warunkach kompleksowej kontroli w toku wychowania fizycznego i sportu. Og6lnie przyj?te w warunkach wychowania fizycznego 1 sportu zasady kontroli operacyjnej, bieZ^cej i etapowej. stwarzajз moZliwosc obiektywnego, wszechstronnego poznania mechanizm6w motorycznego uczenia si? 1 pami?ci ruchowej w aspekcie oceny koordynacyjnych zdolnosci motorycznych czlowieka. Jednoczesnie umoZliwia to udoskonalenie procesu kierowania rozwojem koordynacyjnych zdolnosci motorycznych.
MateriaI 1 metody Ьа<1ап
W badaniach wzi?lo udzial 77 student6w wychowania fizycznego Olsztynskiej Szkoly WyZszej im. J6zefa Rusieckiego. W okresie 8 miesi?cy, prowadzono 11 sesji kontrolnych. Przerwy miedzy poszczeg6lnymi sesjami wynosily 4 tygodnie. W kazdej sesji badani wykonywali seri? 10 uderzenpilki do widocznego celu (punkt zaznaczony stojakiem) w standardowych warunkach ^йу^суЛ gr? w golfa. Badania przeprowadzono w hali sportowej. na wykladzinie dywanowej, na kt6rej wyznaczono (widoczщ dla badanych tasm^) skal? pomiarow^ те dw6ch plaszczyznach (czolowej i strzalkowej) o 5^тсу 3 m (kwadrat 3 m х 3 m). Celem uderzenia pilki Ьу1 punkt „0” - wyznaczony przez р^с^^ si? skale pomiarowe. Odleglosc, z kt6rej badani uderzali do celu wynosila 9 m. Rejestrowano wielkosc Ы?du ^ centymetrach).
32011
Ц
obliczanego jako odleglosc od celu. Wynik „0” oznaczal. Ze uderzona pilka zatrzymala si? dokladnie na р^с^сш osi, a wynik „25” oznaczal, Ze pilka zatrzymala si? те odleglosci 25 cm od celu.
W poszczeg6lnych sesjach badawczych uzyskano po 770 wynik6w, a w sumie 11 kontrolnych sesji 8470 wynik6w. Do szczeg61owej analizy wzi?to jedynie te wyniki, kt6re miescily si? w skali pomiarowej (kwadrat 3 m х 3 m). Uzyskane wyniki pomiar6w poddane zostaly analizie statystycznej z wykorzystanie programu komputerowego Statistica 7.1 (StatSoft. ША). Wyznaczono rozklad statystyczny wynik6w. Dla okreslenia rzetelnosci zastosowanej metodologii badan, wykorzystano test-retest metody (rtt), okreslaj^cej metryczne podobienstwo kolejnych uderzen.
W oparciu o wartosci 5^^ ! standardowe odchylenia, opracowano ilosciowe ! jakosciowe skale oceny dokladnosci uderzen pilki golfowej do celu. w terminach: niski, poniZej 5^^. sredm, powyZej sredniej, wysoki poziom
Wyniki.
Pierwszy krok analizy statystycznej w niniejszej pracy polegal na obiektywnym, metrycznym opisaniu dokladnosci uderzen рйЫ golfowej do celu w ^Щну^ sesjach badan. Og6lщ 1^Ь? uzyskanych wynik6w poddano analizie pod k^tem normalnosci rozkladu. Wyniki analizy przedstawiono na rycinie 1. Zgodnie z wymogami Gaussa, rozklad statystyczny wynik6w mial charakter normalny.
Analiza przedstawionego na rycinie 1 wynik6w wykazala, Ze w przedziale Ы?d6w, w granicach 60 - 80 от. miescilo si? ponad 30% wynik6w, a w przedziale (40 - 100 от). miescilo si? ponad 85% wynik6w. W przedzialach powyZej 100 cm i poniZej 40 cm miescilo si? 15% wynik6w.
Normalny rozklad wynik6w pozwoШ na dalsz^ analiz? statystyczn^ wynik6w, zgodnie z realizacj^ podstawowych cel6w badan.
Drugim etapem analizy statystycznej wynik6w byla obiektywna ocena ^ rzetelnosci, w kt6rej wykorzystano og6lnie znany test-retest metody - wsp61czynnik rtt (rycina 2). Obliczenie wewn?trznej korelacji w kaZdym tescie (гй) opracowano zgodnie z og6lnymi wymogami w nast?puj^cy spos6b: og6ln^ 1^Ь? wynik6w uderzen р1^1Ъ1 do celu u 77 badanych w kaZdej z 11 sesji podzielono т dwie r6wne polowy w porz^dku liczb parzystych i nieparzystych, a nast?pnie obliczono wartosci wsp61czynnik6w korelacji liniowej г Pearsona.
Jak widaC na rycinie 2. w toku ^^пус^ kontrolnych sesji mialo miejsce zwi?kszenie liczby rzetelnych wsp61czynnik6w korelacji (р<0.05 - 0.001). Taka tendencja obiektywnie swiadczy o tym, Ze w toku kolejnych 11 kontrolnych sesji wyst?powala minimalizacja Ы?d6w mi?dzy wynikami poszczeg6lnych uderzen u wi?kszosci badanych. Takie wyniki moZna traktowac jako obiektywny wskaznik, Й;6гу dowodzi poprawy u badanych dokladnosci r6Znicowania przestrzenno-dynamicznych parametr6w specyficznych ruch6w те koordynacji uderzen рйЫ golfowej do celu.
220
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140
edni Ыqd (ст) Іг
Rycina 1. ^агаШег rozk^adu statystycznego wynikдw wed^ug wymogдw Gaussa.
Sesje
Rycina 2 Rzetelnosc poszczegдlnych pomiarдw w kazdej z 11 sesji па podstawie wspд^czynnika ги.
32011
Ц
Tabela. 1.
Wielkosc bifdow (cm) w kolejnych 10 uderzeniach piiki golfowej do celu w pierwszej sesji badawczej (n=77 x 10 uderzen)
Uderzenia 1 2 З 4 5 6 7 8 9 10
M 89,2 72,6 8З,7 80,З 7З,4 67,2 74,6 66,4 61,9 64,9
SD З9,6 З9,5 З5,6 40,2 З9,6 45,6 4З,9 З8,0 40,0 ЗЗ,5
min 15 5 15 10 5 5 5 5 5 5
max 155 140 155 150 155 155 150 155 150 1З0
V% 44,4 54,4 42,6 50,1 54,0 67,8 58,9 57,2 64,5 51,7
Wyniki przedstawione na rycinie 2 wykazaly rowniez niestabilny, nie prostoliniowy proces zmniejszania si? rozrzutu wynikow uderzen pilki do celu. Na tle ogolnej poprawy wynikow, w 2, 4, 7 i 10 sesji widoczna jest wyrazna obnizka dokladnosci uderzen. Wyjasnienie takiego falowego charakteru wynikow mozliwe jest w oparciu o ponizsze informacje. Jak wiadomo, dla opisania rzetelnosci wynikow badan, w metrologii wykorzystywany jest nast?puj^cy algorytm:
Xt = X,t + e, + e. + єз,
t ist І 2 З’
gdzie Xt - sredni wynik rzetelnosci pomiarow; Xist -sredni wynik wszystkich pomiarow; e, - przypadkowe bl?dy dokladnosci uderzen pilki do celu; e2 - roznica wynikow dokladnosci uderzen w kolejnych 11 sesjach; єз - wyliczona wielkosc stabilnosci wewn?trznych funkcji organizmu czlowieka [5].
W warunkach eksperymentu, ktorego wyniki prezentowane s^ w niniejszej pracy, єз najbardziej zwi^zana byla ze sfer^ emocjonaln^ badanych i ich zdolnosci^ do koncentracji uwagi w kazdym uderzeniu, w kolejnych sesjach. Bior^c pod uwag? standardowe warunki w toku 11 sesji badawczych (sala, godziny badania, sprz?t do golfa), dokladnosc uderzen pilki do celu byla uzalezniona przede wszystkim od poziomu stabilnosci procesow w osrodkowym i obwodowym ukladzie nerwowym badanych osob.
Obiektywne, metryczne potwierdzenie powyzszej tezy zostaly przedstawione w tabeli 1, prezentuj^cej wyniki pierwszej sesji. Wyraznie widoczna jest niska stabilnosc dokladnosci uderzen pilki do celu, o czym swiadczyla wysoka wartosc wspolczynnikow zmiennosci (V%), ktory miescila si? w kolejnych uderzeniach w przedzialach 42,6-67,8%.
Ryc. З. Srednie wyniki szybkosci uczenia si? w gru-pie badanych (n=77) w toku 10 uderzen pilki golfowej do celu w pierwszej sesji pomiarowej (kontrola operacyjna) Analiza statystyczna wszystkich wynikow uzyskanych przez 77 badanych pozwolila na okreslenie poziomu zdol-nosci koordynacyjnych na roznych poziomach kontroli:
- w warunkach kontroli operacyjnej wykazano, ze wsrod badanych byly osoby z wysokim poziomem zdol-nosci do dokladnego uderzania pilki golfowej do celu. Minimalne bl?dy w dokladnosci uderzen pilki u takich badanych miescily si? srednio w przedzialach 15 cm. Na-tomiast u wi?kszosci badanych bl?dy w dokladnosci ude-rzen pilki wynosily srednio od 15 do 155 cm. Takie rozni-
ce wynikow pomi?dzy badanymi wyrazaly si? wysokimi wartosciami wspolczynnika zmiennosci (V%).
Jak widac w tabeli 1 oraz na rycinie З, wyniki uzy-skane w kolejnych 10 uderzeniach w pierwszej sesji, nie-jednoznacznie swiadcz^ o efekcie motorycznego uczenia si?. Z jednej strony obserwowano duze zroznicowanie wynikow mi?dzy poszczegolnymi badanymi, wyrazaj^ce si? wysokimi wartosciami wspolczynnikow zmiennosci, mieszcz^cymi si? w przedziale od 42,6 do 67,8%. Jedno-czesnie wyraznie widoczne jest zmniejszanie si? sredniej wielkosci bl?dow w serii kolejnych 10 uderzen. Uzyskane wyniki wskazuj^ na zasadnosc opracowania skal oceny indywidualnych zdolnosci badanych, w warunkach jednej sesji pomiarowej (w warunkach kontroli operacyjnej).
Drugi poziom kontroli przeprowadzony zostal w warunkach kontroli biez^cej, polegaj^cej na ocenie wynikow uzyskanych w kolejnych sesjach pomiarowych. Wyniki tej kontroli przedstawione zostaly na rycinie 4.
Na rycinie 4 wyraznie widoczny jest falowy charak-ter dokladnosci uderzen pilki do celu. Wyjasnienie tej tendencji nie jest latwe, uwzgl?dniaj^c stabilne warunki pomiarowe. Wyjasnic to mozna jedynie uwarunkowania-mi psychicznymi, ktore w toku 11 sesji, zalezne byly od roznych czynnikow wplywaj^cych na poziom emocji badanych, co odzwierciedlalo si? w koncentracji uwagi w poszczegolnych uderzeniach.
Przebieg przedstawionej na rycinie linii regresji oraz matematyczne okreslenie rownania regresji stwarza pod-stawy do obiektywnej oceny efektywnosci uczenia si? w toku eksperymentu. Srednia wielkosc bl?dow, ktora w pierwszych dwoch sesjach miescila si? w przedzialach 7З,З - 69,9 cm, obnizyla si? do 61,9 - 64,9 cm w dwoch ostatnich sesjach.
O pozytywnych wynikach procesu motorycznego uczenia si? swiadczy rowniez jeszcze jeden blok metrycz-nych informacji o liczbie nietrafnych uderzen (uderzen, w wyniku ktorych pilka nie trafila do celu - kwadrat o wymiarach З m x З m). Wyniki takiej analizy przedstawione zostaly na rycinie 5. Na rycinie bardzo wyraznie widoczny jest pozytywny trend zmniejszania si? liczby nietrafnych uderzen w toku kolejnych jedenastu sesji. Liczba tych uderzen w ostatniej sesji (118) wyniosla jedynie 42,8% w porownaniu do pierwszej sesji (276).
Trzeci poziom kontroli - kontrola etapowa, obejmu-je sumaryczny efekt motorycznego uczenia si? w toku 8-miesi?cznego eksperymentu i 11 sesji pomiarowych.
95
55
50
1 234 5 6 7 8 9 10
^іє^є uderzenia w I бєб]!
Яусіпа 3. Srednie wyniki szybkosci uczenia і'і$ V ^иріе badanych (п=77) V Ои 10 uderzen рШі golfowej do сеіи V pierwszej sesji pomiarowej ^оПгоІа operacyjna)
74
65
I II III IV V VI VII VIII IX X XI
Sesja
Куста 4. Srednie wyniki szybkosci uczenia і'і$ V grupie badanych (п=77) V Ои 11 sesji pomiarowych (копігоіа Ьіеіцса)
W tabeli 2 przedstawiono wyniki uzyskane w pierwszej i ostatniej sesji oraz roznice wynikow mi?dzy tymi sesjami. Srednia efektywnosc motorycznego uczenia si? wyniosla 9,8%. Jednoczesnie praktycznie nie zmniejszyla si? war-tosc wspolczynnika zmiennosci (p>0,05).
Wyzej przedstawione statystyczne opracowanie wynikow umozliwilo opracowanie ilosciowych i jakosciowych kryteriow oceny zdolnosci koordynacyjnych w warunkach uderzenia pilki golfowej do celu. W tym celu opracowano normy przydatne do oceny poziomy wyjsciowego (tabela 3A) oraz efektywnosci motorycznego uczenia si? (tabela 3B) w warunkach kontroli etapowej. W oparciu o takie normy mozliwa jest ocena indywidualnych predyspozycji genetycznych oraz srodowiskowych uwarunkowan efektywnosci procesu pedagogicznego, na postawie roznych metodycznych podejsc.
Dyskusja
Proces uczenia si? i wykonywania czynnosci ruchowych przez czlowieka oparty jest na zlozonych mechanizmach przetwarzania informacji docierajycych do osrodkowego ukladu nerwowego z roznych narzydow zmyslow -rozpoznawaniu bodzcow (wykrycie i rozszyfrowanie), wyborze odpowiedzi (podj?cie decyzji) i programowaniu odpowiedzi (planowanie dzialania). Na jakosc ruchu znaczny wplyw majy rowniez procesy czuciowe i odruchowe. Procesy te obejmujy informacje odbierane przez wykonaniem ruchu (np. dotyczycy postawy ciala), ktore wykorzystywane sy do przygotowania ruchu, a takze liczne mechanizmy odruchowe tworzyce uklad umozliwiajycy szybkie wprowadzenie poprawek. Uczenie si? bardzo scisle zwiyzane jest z pami?ciy. Pami?c, definiowana jako trwanie nabytej wiedzy lub zdolnosci do dzialania w istotnym stopniu zwiyzana jest rowniez z wykonywaniem skutecznych ruchow i uczeniem si? ruchow (ang. motor learning). Wedlug powszechnie przyj?tych poglydow mozna wyroznic przynajmniej trzy oddzielne poduklady pami?ci, z ktorych kazdy obejmuje pewien rodzaj przetwarzania informacji, co skutkuje wytworzeniem ruchu. Sy to: krotkotrwala pami?c czuciowa (ang. short-term sensory store, STSS), pami?c krotkotrwala (ang. short-term memory, STM) i pami?c dlugotrwala (ang. short-term memory, STM). Wielokrotne powtarzanie czynnosci ruchowej skutkuje opracowaniem programu ruchowego (ang. motor program), ktory okresla i ksztaltuje dzialania w trakcie wykonywanej czynnosci [13, 10].
Uderzenie pilki golfowej do celu jest czynnosciy ruchowy, w ktorej najwazniejsza jest jakosc ruchu, uzalezniona od czynnikow zmiennych w czasie -motywacji, pobudzenia, zm?czenia i sprawnosci
motorycznej. Sterowanie tego typu ruchami oparte jest na wykorzystaniu informacji zwrotnych, co umozliwia wykrywanie bl?dow i wprowadzanie poprawek
(sterowanie w trybie zamkni?tej p?tli) [10].
W tego rodzaju czynnosciach ruchowych, poziom sprawnosci motorycznej uzalezniony jest przede
wszystkim od takich zdolnosci koordynacyjnych jak orientacja przestrzenna, koordynacja wzrokowo-ruchowa, rownowaga i kinestetyczne roznicowanie ruchow.
32011 10
Wymienione zdolnosci zaliczane sy do wiodycych zdolnosci koordynacyjnych [1, 9, 14].
Poziom i szybkosc opanowania nowych nawykow ruchowych uwarunkowany jest od zdolnosci czlowieka do optymalnego polyczenia charakterystyki przestrzennej, silowej i czasowej ruchu [5].
D.D. Blume [3] okresla zdolnosc kinestetycznego roznicowania ruchu jako: „..zdolnosc do uzyskania wysokiej dokladnosci i ekonomii (dokladne zgranie) pojedynczych ruchow cz?sci ciala i faz calego cyklu ruchowego. Polega ona na swiadomym, precyzyjnym okresleniu parametrow sily, czasu i przestrzeni aktualnie wykonywanego ruchu i porownaniu z istniejycym w wyobrazni jego przebiegiem.... Jako drugy stron? zdolnosci roznicowania nalezy rozumiec ja jako zdolnosc dokladnej koordynacji ruchow stopy, dloni i glowy, jak i zdolnosc rozluzniania mi?sni (zdolnosc swiadomego dostrojenia mi?sni)”.
Optymalny przebieg czynnosci ruchowej uwarunkowany jest wysokim poziomem zdolnosci roznicowania kinestetycznego w polyczeniu z innymi zdolnosciami koordynacyjnymi - orientacja przestrzenny, koordynacja wzrokowo-ruchowy, zachowaniem rownowagi.
Ze wzgl?du na sprzeczne wyniki badan, otwartym problemem jest wplyw czynnikow genetycznych i srodowiskowych warunkujycych wysoki poziom zdolnosci koordynacyjnych.
Maly podatnosc na czynniki srodowiskowe w relacji do zmiennosci genetycznej wykazujy m.in. dokladnosc ruchow, orientacja przestrzenna, a wi?c te zdolnosci ktore odgrywajy istotny rol? w uderzeniu pilki do celu [4].
Jarosz i Wolanski [6] wykazali w badaniach dzieci i ich rodzicow, ze czucie mi?sniowe, stanowiyce fundament regulacji kinestetycznej ruchow, jest cechy silnie uwarunkowany dziedzicznie, a efekty treningu sy niewielkie.
Wiadomo jednak, ze pod wplywem roznorodnych cwiczen ruchowych indywidualne formy przebiegu procesow regulacyjnych ulegajy utrwaleniu i uogolnieniu, co prowadzi do rozwoju KZM. Wyniki eksperymentow pedagogicznych przeprowadzonych na dzieciach wykazaly znaczny wplyw ukierunkowanych cwiczen na poziom zdolnosci koordynacyjnych. Mlodzi sportowcy obu plci przewyzszajy rowiesnikow o 20-40, a nawet 60-100 i wi?cej procent [11].
Potwierdzajy to wyniki badan przeprowadzonych na mlodych siatkarzach wykazaly istotny zaleznosc mi?dzy skutecznosciy gry i poziomem orientacji przestrzennej i koordynacji wzrokowo-ruchowej [15].
Rowniez Klocek i Zak [7] wykazali, ze umiej?tnosci specjalne oraz skutecznosc gry siatkarek zdeterminowane byly w istotnym stopniu poziomem koordynacji receptorowo-ruchowej, a najbardziej znaczycym komponentem w tym zakresie byla orientacja przestrzenna i koordynacja wzrokowo-ruchowa.
Ljach i Witkowski [9] w rocznym eksperymencie ukierunkowanym na doskonalenie koordynacyjnych zdolnosci motorycznych, przeprowadzonym na mlodych
Sesja
Куста 5. Suma b^fdдw (uderzenia, Шге піе ґга;АІу do kwadratu о wymiarach 3 т х 3 т) V ко^пу^ 11 і'еііа^ pomiarowych.
ТаЬеІа 2.
Empiryczne окгеїіепіе szybkosci motorycznego uczenia і'і$ jako sumarycznego efektu 8-miesifcznego екірегутеПи (копігоіа etapowa).
Sredm Ьіугї (ст) R6zmca
1 sesja 11 sesja ст %
м 73,3 66,1 7,2 9,8
SD 15,9 13,5 2,4 14,9
тіп 37,5 42,9 -5,4 -14,4
тах 115 97,9 17,1 14,9
У% 21,7 20,4 1,3 6,0
ТаЬеІа 3.
Шгту ilosciowej і jakosciowej осепу dokiadnosci uderzen рік gofОwej (V ст) do сеіи V badaniach wstfpnych (А) і koncowych (В)
Poziom РшЙу А В
G6rny zakres Dolny zakres G6rny zakres Dolny zakres
Wybitny 11 <34 <32
Wysoki 10 34 42 32 39
9 42 49 39 46
Powyzej sredmej 8 49 57 46 53
7 57 65 53 59
Sredm 6 65 73 59 66
5 73 81 66 73
Ponizej sredmej 4 81 89 73 80
3 89 97 80 86
Niski 2 97 105 86 93
1 105 113 93 100
Bardzo niski 0 >113 >100
32011 10
pilkarzach noznych (15 lat), wykazali popraw? wartosci wszystkich 23 wskaznikow KZM. Boraczynski i wsp. [4] w badaniach przeprowadzonych na pilkarzach r?cznych ekstraklasy uzyskali istotne zmniejszenie sredniej wartosci bl?du w sterowaniu sily r?ki dominujycej w wyniku czterotygodniowego, specjalistycznego treningu pilki r?cznej.
Wyniki niniejszej pracy wykazaly efektywnosc motorycznego uczenia si? w toku 8-miesi?cznego eksperymentu pedagogicznego. Nalezy podkreslic, ze poprawa poziomu zdolnosci koordynacyjnych w warunkach procesu pedagogicznego moze byc efektywna jedynie w takiej sytuacji, gdy proces motorycznego uczenia si? b?dzie prowadzony zgodnie z wymogami kierowania - analogicznie do cybernetycznych zwrotnych zwiyzkow mi?dzy osrodkiem kierujycym (wychowawca, trener) i obiektem kierowanym (uczen, zawodnik). W celu praktycznej realizacji tego ogolnego teoretycznego zalozenia w niniejszej pracy przedstawiono ilosciowe
i jakosciowe kryteria oceny poziomu zdolnosci koordynacyjnych w warunkach przestrzennych, dynamicznych ruchow polegajycych na uderzaniu pilki golfowej do celu.
Jednoczesnie, z uzyskanych wynikow nasuwa si? wniosek o celowosci rozwijania koordynacyjnych zdolnosci motorycznych w warunkach procesu pedagogicznego w wychowaniu fizycznym oraz w warunkach wieloletniego procesu szkoleniowego. Takie podejscie umozliwi wykorzystywanie w toku procesu pedagogicznego ogolnie przyj?tych w teorii wychowania fizycznego procedur, ktore polegajy na organizacji procesu pedagogicznego z wykorzystaniem metod kontroli operacyjnej, biezycej i etapowej.Jednoczesnie, bioryc
pod uwag? niejednoznacznosc wynikow prezentowanych w publikacjach roznych autorow, nalezy uznac, ze przedstawione w niniejszej pracy problemy wymagajy dalszych badan. Jedno z takich zagadnien zwiyzane jest z poj?ciem pami?ci ruchowej i metrycznej oceny motorycznego uczenia si? w warunkach operacyjnej, biezycej i etapowej kontroli. Precyzujyc problem, chodzi o to jak szybko tworzy si? dokladnosc wykonywania czynnosci ruchowych o zlozonej koordynacji w pojedynczym cwiczeniu, na ile jest stabilna powyzsza zdolnosc w kolejnych powtorzeniach oraz w warunkach wieloletniego procesu szkolenia. Proponowane w niniejszej pracy podejscie, poszerza rozumienie wiedzy na ten temat.
Innym problemem jest pytanie dotyczyce mozliwosci przenoszenia zdolnosci koordynacyjnej, opanowanej w jednych warunkach (np. w warunkach golfa), w inne warunki zlozonych koordynacyjnie cwiczen (np. w tenisie, koszykowce, siatkowce, pilki noznej i in.). Odpowiedz na wyzej postawione pytania przyczyni si? do poszerzenia wiedzy na temat organizacji ruchow dowolnych czlowieka.
Podsumowanie
1. Przedstawione w pracy ilosciowe i jakosciowe kryteria oceny szybkosci uczenia si? motorycznego w warunkachprocesu pedagogicznego, stwarza mozliwosc organizacji operacyjnej, biezycej i etapowej kontroli poziomu koordynacyjnych zdolnosci motorycznych czlowieka, zgodnie z wymogami kierowania.
2. Kierowanie procesem rozwoju zlozonych koordynacyjnie ruchow i kontrolowanie dokladnosci takich ruchow w warunkach procesu pedagogicznego, uzasadnione jest w oparciu o metodyczne podejscie proponowane w niniejszej pracy.
Pismiennictwo
1. Bajdzinski M., Starosta W. Kinestetyczne roznicowanie ruchu i jego uwarunkowania. Mi?dzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Spor-towej. AWF, Poznan, Instytut Kultury Fizycznej w Gorzowie Wlkp., Warszawa-Gorzow 2002.- 165 s.
2. Bernstein N.A. О ловкости и ее развитии,. Fizkultura i Sport, Mos-kwa, 1991.- 287 s.
3. Blume D.D. Kennzeichnung koordinativer Fahigkeiten und Moglichkei-ten Herausbildung im Trainingsprozess. Wissenschafafliche Zeitschrift der Deutschen Hochschule fur Korperkultur, 1981, 22/1, p. 17-41.
4. Boraczynski T., Urniaz J., Boraczynska L.B., Sawicki A., Czaprow-ski D. Ocena zdolnosci kinestetycznego roznicowania ruchow pil-karzy r?cznych. // Wspolczesne trendy rozwoju sportu a idee huma-nizmu olimpijskiego. Wyd. Olsztynska Szkola Wyzsza im. Jozefa Rusieckiego, Olsztyn, 2008.- S. 119-128.
5. Godik M.A. Спортивная метрология. Fis, Moskwa, 1988.- 192 s.
6. Jarosz E., Wolanski N. Podobienstwo czucia proprioceptywnego u dzieci i ich rodzicow (wyniki badan rodzinnych).Wychowanie Fi-zyczne i Sport, 11,1967.- S. 7-14.
7. Klocek T., Zak S. Strukturalne I motoryczne determinanty skutecz-nosci gry w pilce siatkowej kobiet. Antropomotoryka, 22, 2001.- S. 65-80.
8. Mynarski W., Zywicka A. Empiryczny model koordynacyjnych uwa-runkowan motorycznosci czlowieka. AWF, Katowice, 2004.- 161 s.
9. Ljach W.I., Witkowski Z. Koordynacyjne zdolnosci motoryczne w pilce noznej. Centralny Osrodek Sportu, Warszawa, 2004.- 179 s.
10. Prusik Kr., Prusik Ka. Организация двигательной активности женщин старшего возраста. Теория и практика физической культуры, 2011.- N1, c. 57-60.
11. Raczek J., Mynarski W., Ljach W. Ksztaltowanie i diagnozowanie
References:
1. Bajdzinski M., Starosta W. Kinestetyczne roznicowanie ruchu i jego uwarunkowania. [Kinesthetic organization and differentiation of movements], Warszawa-Gorzow, 2002, 165 p.
2. Bernstein N.A. O lovkosti i ee razvitii [On dexterity and its development], Moscow, Physical Culture and Sport, 1991, 287 p.
3. Blume D.D. Wissenschafafliche, 1981, vol.22/1, pp. 17-41.
4. Boraczynski T., Urniaz J., Boraczynska L.B., Sawicki A., Czaprowski D. Ocena zdolnosci kinestetycznego roznicowania ruchow pilkarzy r?cznych. [Estimation of kinesthetic movements of differentiation ability handball]. Wspoiczesne trendy rozwoju sportu a idee humanizmu olimpijskiego [Current trends in the development of sport and Olympic ideas of humanism], Olsztyn, OSH Publ., 2008, pp. 119-128.
5. Godik M.A. Sportivnaia metrologiia [Sports metrology], Moscow, Physical Culture and Sport, 1988, 192 p.
6. Jarosz E., Wolanski N. Wychowanie Fizyczne i Sport [Physical Education and Sport], 1967, vol.11, pp. 7-14.
7. Klocek T., Zak S. Antropomotoryka [Antropomotoryka], 2001, vol.22, pp. 65-80.
8. Mynarski W., Zywicka A. Empiryczny model koordynacyjnych uwarunkowah motorycznosci cziowieka [Empirical models of coordination abilities], Katowice, APE Publ., 2004, 161 p.
9. Ljach W.I., Witkowski Z. Koordynacyjne zdolnosci motoryczne w piice noznej [Motor coordination abilities of footballers], Warszawa, Sports Centre, 2004, 179 p.
10. Prusik Kr., Prusik Ka. Teoriia i praktika fizicheskoj kul tury [Theory and practice of physical culture], 2011, vol.1, pp. 57-60.
11. Raczek J., Mynarski W, Ljach W. Ksztaitowanie i diagnozowanie koordynacyjnych zdolnosci motorycznych [Improving the diagnosis and coordination abilities]. Katowice, APE Publ., 2003, 237 p.
koordynacyjnych zdolnosci motorycznych. AWF, Katowice, 2003.237 s.
12. Raczek J. Antropomotoryka. Teoria motorycznosci czlowieka w za-rysie.PZWL, Warszawa, 2010.- 337 s.
13. Schmidt R.A., Wrisberg C.A. Czynnosci ruchowe czlowieka. Ucze-nie si? i wykonywanie w roznych sytuacjach. COS, Warszawa 2009.- 420 s.
14. Starosta W. Motoryczne zdolnosci koordynacyjne. Mi?dzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej, Instytut Sportu w Warszawie, Warszawa, 2003.- 564 s.
15. Szczepanik M, Szopa J. Wplyw ukierunkowanego treningu na rozwoj predyspozycji koordynacyjnych oraz szybkosc uczenia si? techniki ruchu u mlodych siatkarzy. AWF. Monografia 54, Krakow, 1993.- 124 s.
16. Waskiewicz Z., Juras G., Raczek J. Z badan nad dostosowaniem mo-torycznym. Antropomotoryka, 17, 1998.- S. 124-152.
17. Zaciorski W.M. Физические качества спортсмена // Основы теории и методики воспитания. Fis, Moskwa 1980.- 200 s.
18. Zaporozanow W, Boraczynski T, Sawicki A. Porownanie efektyw-nosci bezposredniej i posredniej formy ksztaltowania koordynacji ruchow specjalistycznych golfistow. Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej. PTNKF, Warszawa, 2008.- S. 384-388.
Информация об авторах:
Борачински Томаш
nikola-@ukr.net
Ольштынская высшая школа
Ул. Лимановскиего 37, 1, 10-342 Ольштын, Польша.
Запорожанов Вадим Александрович
nikola-@ukr.net
Ольштынская высшая школа
Ул. Лимановскиего 37, 1, 10-342 Ольштын, Польша.
Поступила в редакцию 07.09.2011г.
12. Raczek J. Antropomotoryka. Teoria motorycznosci cziowieka w zarysie.[Antropomotorika. Theoretical aspects of human motor], Warszawa, PZWL, 2010, 337 p.
13. Schmidt R.A., Wrisberg C.A. Czynnosci ruchowe cziowieka. Uczenie siq i wykonywanie w roznych sytuacjach [Motor activity of man. Teaching and performance in different situations], Warszawa, COS, 2009, 420 p.
14. Starosta W. Motoryczne zdolnosci koordynacyjne [Motor coordination abilities], Warszawa, IASM-ISW Publ., 2003, 564 p.
15. Szczepanik M, Szopa J. Wpfyw ukierunkowanego treningu na rozwoj predyspozycji koordynacyjnych oraz szybkosc uczenia siq techniki ruchu u miodych siatkarzy [The influence of organized activities for the development of coordination abilities and speed of learning for young volleyball players], Krakow, APE Publ., 1993, 124 p.
16. Waskiewicz Z., Juras G., Raczek J. Antropomotoryka [Antropomotoryka], 1998, vol.17, pp. 124-152.
17. Zaciorski W.M. Fizicheskie kachestva sportsmena. Osnovy teorii i metodiki vospitaniia [Physical properties of sportsman. Fundamentals of the theory and methodology of education], Moscow, Physical Culture and Sport, 1980, 200 p.
18. Zaporozanow W, Boraczynski T, Sawicki A. Porownanie efektywnosci bezposredniej i posredniej formy ksztaltowania koordynacji ruchow specjalistycznych golfistow [Comparative efficacy of indirect and direct forms of special moves to improve golfers]. Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej [Ways to improve training and combat sports], Warszawa, PTNKF, 2008, pp. 384-388.
Information about the authors:
Boraczynski Tomasz
nikola-@ukr.net
Olsztyn Higher School
ul. Limanowskiego 37 m 1, 10-342 Olsztyn, Poland.
Zaporozhanov Vadim Aleksandrovich
nikola-@ukr.net
Olsztyn Higher School
ul. Limanowskiego 37 m 1, 10-342 Olsztyn, Poland.
Came to edition 07.09.2011.
