Научная статья на тему 'МОШ ТАРКИБИДАГИ ОҚСИЛНИНГ ШАКЛЛАНИШИГА ЭКИШ МУДДАТИНИНГ ТАЪСИРИ'

МОШ ТАРКИБИДАГИ ОҚСИЛНИНГ ШАКЛЛАНИШИГА ЭКИШ МУДДАТИНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

105
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Мош / оқсил / экиш муддати / тупроқ / дуккак / радост / қахрабо

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Минаввар Номоз Қизи Аралова, Нигора Бахриддиновна Амирқулова

Ушбу мақолада мошни турли муддатларда экилганда, ҳосилдорлигида содир бўладиган ўзгаришлар ва мош таркибидаги оқсилнинг шаклланишини ўрганиш натижалари таҳлил этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данной статье анализируются изменения урожайности маша в разные сроки и результаты изучения образования белка в маше.

Текст научной работы на тему «МОШ ТАРКИБИДАГИ ОҚСИЛНИНГ ШАКЛЛАНИШИГА ЭКИШ МУДДАТИНИНГ ТАЪСИРИ»

МОШ ТАРКИБИДАГИ ОЦСИЛНИНГ ШАКЛЛАНИШИГА ЭКИШ

МУДДАТИНИНГ ТАЪСИРИ

Минаввар Номоз кизи Аралова

Карши ирригация ва агротехнологиялар институти

Нигора Бахриддиновна Амиркулова

Карши ирригация ва агротехнологиялар институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада мошни турли муддатларда экилганда, хосилдорлигида содир буладиган узгаришлар ва мош таркибидаги оксилнинг шаклланишини урганиш натижалари тахлил этилган.

Калит сузлар: Мош, оксил, экиш муддати, тупрок, дуккак, радост, кахрабо.

АННОТАЦИЯ

Аннотация: В данной статье анализируются изменения урожайности маша в разные сроки и результаты изучения образования белка в маше.

Ключевые слова: мош, белок, сроки посева, почва, дуккак, радость, кахрабо.

ABSTRACT

This article analyzes the changes in the yield of mung bean at different times and the results of the study of the formation of protein in mung bean.

Keywords: Mash, protein, sowing time, soil, legumes, radost, kahrabo.

Кириш. Хрзирги вактда юртимизда донли, дуккакли, мойли экинларга катта эътибор каратилиб экин майдонлари кенгайтирилмокда. Бугунги кунда энг асосий муаммолардан бири бу оксил масаласи, яъни инсониятни оксилга булган талабини кондириш. Бу масалани ечишда дуккакли дон экинларидан мош усимлигининг ахамияти катта. Мошдан озик-овкат хилма-хиллиги учун турли таомлар таёрлаш мумкин. Асосий ва такрорий экин сифатида мошни етиштириш экинлар диверсификациясига ёрдам беради ва киска давр ичида даромад келтиради. Хрзирги кунда Узбекистонда мошнинг 10 нави етиштирилади. Узбекистан

May, 2022

815

Республикаси Президентининг 2017 йил 7-февралдан ПФ-4947-сонли Фармони билан тасдикланган "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси"нинг учинчи устувор йуналиши кишлок хужалигини модернизация килиш ва жадал ривожлантиришга эътибор каратилган1.

Бугунги кунда юртимизда етиштирилаётган мош махсулоти Австралия, Австрия, Озарбайжон, Афгонистон, Бельгия, Буюк Британия, Вьетнам, Германия, Хиндистон, Индонезия, Ирок Республикаси, Эрон, Козогистон, Катар, Хитой, Корея, Киргизистон, Латвия, Монголия, Нидерландия, БАА, Покистон, Польша, Россия, Тожикистон, Тайван, Туркманистон, Туркия, Украина каби мамлакатларга экспорт килинмокда. Мош Phaselus aureus Roxb ( Phaseolus ) бир тури булиб, кимматли озик-овкат экинларидан хисобланади. Озик-овкат учун мошнинг уруги ( дони) фойдаланади. Доннинг таркибида яхши хазм буладиган куп микдорда кимматли оксил (20-24%), азотсиз экстракт моддалар, еглар (1-2 %), клечаттка (4-6%), канд моддаси ва витаминлар мавжуд. Мошнинг генетик маркази Хиндистонда жойлашган.

Ишнинг максади ва вазифаси: Халкимизни озик овкат билан таъминлаш, оксил танкислигини хал этиш, ер унумдорлигини ошириш учун мош экинининг турли муддатларда экиб устириб, кулай муддатни танлаш.

Тажриба утказиш тупрок-иклим шароити ва услуби.

Тажриба даласида тадкикотларини бошлашдан аввал, услубиятга асосан Кашкадарё вилояти Карши shahri худудидаги тажриба дала майдонидан тупрок намуналари олиш учун тупрок чукури кавланди. Тупрокнинг механик таркиби тахлил маълумотларининг курсатишича турли механик фракциялар микдори катламлар буйича бир- биридан фаркланди. Куйи катламларда физик лой микдори камайиб бориши кузатилди. Агарда физик лой микдори хайдов ости катламида 46,2% булган булса, В2 - катламда унинг микдори бори йуги 27,4% ига тенг булди. Гумуснинг умумий микдори тупрок хайдов катламида 0,700,85% га тенг булган булса, куйи катламларга томон камайиб бориш тенденцияси кузатилди. Тажриба даласи tuprog'i сугориладиган оч-тусли буз тупрокдарда гумус микдори куп эмас. Тажриба даласи тупроги узок йиллар давомида хайдалиб келинаётган оч тусли буз тупрок. Механик таркиби буйича огир ва асосан уртача кумок. Ер ости суви 2-2,5 метр чукурликда жойлашган. Тупрокни сув утказиш ва физик хусусиятлари коникарли,

1Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикаси Президентининг фармони. Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисидаги. / Расмий нашр/ - Тошкент: "Адолат", 2017. - 112 б.

May, 2022

816

тупрок унумдорлиги буйича уртача. Агрокимиёвий тахлил натижасидан куринадики, тажриба куйилган дала тупроги гумус, харакатчан фосфор билан кам, калий билан уртача таъминланган. Шунингдек,—Методика Государственных инспекции по сортоиспытаниям сельскохозяйственных культур! (М.1971) хамда Б.А.Доспехов — Методика полевого опыта (М.Агропромиздат,1985) ва — Дала тажрибаларини утказиш услублари!(УзПИТИ2007) каби методикалардан фойдаланилди. Мошнинг нав танлов кучатзорида фенологик кузатувлар утказилди. Бунда мошнинг усув давридаги асосий: униб чикиши, гунчалаш, гуллаш, дуккак хосил килиш ва пишиш фазалари кузатилди ва амал даврининг давомийлиги аникланди.. Пишиш фазаси охирида биометрик курсаткичлар аникланди. Олинган богламларда усимлик буйи, пастки дуккак жойлашиши, шохлар сони, бир усимликдаги дуккак сони, дон вазни, 1000 та дон огирлиги аникланди.

Тажриба натижалари ва мухокамаси. Тажриба учун мошнинг танлаб олинган, Радост ва Кахрабо навлари турли муддатларда экиб устирилди. Мош апрель ёки май ойида ва такрорий экин сифатида июнь ойининг охирида кенг каторлаб экилади. Катор ораси 60 см. Экиш тизими 60х20, 60х15 булади. Экиш нормаси 0,25-0,40 млн дона уруг экилади. Экиш меъёр шароитга караб 25-30 кг атрофида белгиланади. Мош дон сеялкаларида, оддий ловия эса маккажухори ёки чигит экадиган сеялкаларида экилади.

Экинлар усув даврида катор ораларига ишлов берилади, озиклантирилади, 3-5 марта сугорилиш мумкин. Гуллаш ва дон тугиш даврида купрок сугорилади.

Экинлар хосили бир вактда пишиб етилмайди, дуккаклари усимликни пастки кисмидан юкорига караб пиша боради. Шунинг учун 75-90% дуккаклари саргайиб етилганда хосилни йигиштиришга киришилади. Биз тажрибамизни куйдаги жадвал асосида олиб бордик.

Хулоса. Мош таркибидаги оксилнинг шаклланиши ташки омилларга боглик булиб, хаво харорати ошганда оксил микдори хам ошади. Бахорда экилган мош таркибидаги оксил ёз уртасида экилганда караганда оксил микдори кам булади. Такрорий экин сифатида дуккакли экин экилиши хисобига хар гектар майдонда бугдой ва мош усимлигидан жами 4,40 тонна ангиз ва илдиз колдиклари тупрокда тупланади. Тупрокдаги колдик ангиз ва илдизлар чириши хисобига тупрокдаги гумус микдори ортади. Натижада тупрок унумдорлигини саклаб колишга эришилади. Мош таркибидаги оксилнинг шаклланишиучун кулай экиш муддати бу ёз ойи эканлиги аникланди.

May, 2022

817

1-жадвал

Минтакалар номи

Нав гурух,лари Жанубий

Бахррги экиш муддати:

Радост 20-25апрель

^ахрабо 20-25 апрель

Ёзги (такрорий) экиш муддати:

Радост 25-30 июнь

^ахрабо 25-30 июнь

Экиш схемаси (60 см, бир цаторлик):

Радост 60-70 х 15

^ахрабо 60-70 х 15

REFERENCES

1. Доспехов Б,А, —Методика полевого опыта, Изд-во «Колос» Москва 1985г

2. Дала тажрибаларини утказиш услублари.Тошкент.2007 й.

3. Мавланова Р.Ф., Сулаймонов Б.А., ва бошкалар. Мош етиштириш технологияси Т., 2018 йил

4. Турсунов С. Усимликшунослик.Т., "Ижод-пресс",2019.

5. Мош етиштириш технологияси. Тавсиянома. Тошкент-2018

6. Орипов Р., Халилов Н. Усимликшунослик. - Тошкент.: 2006. -Б.245-248

d ©

May, 20221

818

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.