Научная статья на тему 'МОНЕТАР СИЁСАТ ВА УНИНГ МАКРОИҚТИСОДИЙ БАРҚАРОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШДАГИ ЎРНИ ХУСУСИДАГИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАР'

МОНЕТАР СИЁСАТ ВА УНИНГ МАКРОИҚТИСОДИЙ БАРҚАРОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШДАГИ ЎРНИ ХУСУСИДАГИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
693
95
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МОНЕТАР СИЁСАТИ / ПУЛ-КРЕДИТ СИЁСАТИ ИНСТРУМЕНТИ / ИқТИСОДИЙ ЎСИШ / ТИЖОРАТ БАНКИ / қАЙТА МОЛИЯЛАШ СТАВКАСИ / ФОИЗ СТАВКАСИ / КРЕДИТ / ИНФЛЯЦИЯ / ПУЛЛАРГА ТАЛАБ / ПУЛЛАР ТАКЛИФИ / МОНЕТИЗАЦИЯ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдуллаев У.А., Расулова И.

Мақолада монетар сиёсат ва унинг макроиқтисодий барқарорликни ривожлантиришдаги ўрни масаласининг илмий-назарий асослари, мажбурий захира ставкасининг нисбатан юқори кўрсаткичга эга эканлиги тижорат банкларининг кредит потенциалига ва иқтисодиётни пул маблағлари билан таъминланганлик даражасига салбий таъсири, шунингдек, иқтисодчи олимлар томонидан монетар сиёсат пулларга бўлган талаб ва пуллар таклифини тартибга солиш ва назорат қилишга қаратилган чора-тадбирлар мажмуи сифатида эътироф этилган тадқиқотлар ва тегишли илмий хулосалар шакллантирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SCIENTIFIC AND THEORETICAL FUNDAMENTALS OF MONETARY POLICY AND ITS ROLE IN THE DEVELOPMENT OF MACROECONOMIC SUSTAINABILITY

The article presents the scientific and theoretical basis of monetary policy and its role in the development of macroeconomic stability, the negative impact of relatively high required reserve rates on the credit potential of commercial banks and the level of money supply in the economy, as well as monetary policy. We have planned research and relevant scientific conclusions that are recognized as a set of measures for regulation and control.

Текст научной работы на тему «МОНЕТАР СИЁСАТ ВА УНИНГ МАКРОИҚТИСОДИЙ БАРҚАРОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШДАГИ ЎРНИ ХУСУСИДАГИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАР»

Абдуллаев У.А.

ТМИ "Банк иши" кафедраси доценти, и.ф.н.

Расулова И.

ТМИ "Банк иши" кафедраси 1- курсмагистранти

МОНЕТАР СИЁСАТ ВА УНИНГ МАКРОЩТИСОДИЙ

барцарорликни ривожлантиришдаги урни

ХУСУСИДАГИ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАР

Аннотация: Мацолада монетар сиёсат ва унинг макроицтисодий барцарорликни ривожлантиришдаги урни масаласининг илмий-назарий асослари, мажбурий захира ставкасининг нисбатан юцори курсаткичга эга эканлиги тижорат банкларининг кредит потенциалига ва ицтисодиётни пул маблазлари билан таъминланганлик даражасига салбий таъсири, шунингдек, ицтисодчи олимлар томонидан монетар сиёсат пулларга булган талаб ва пуллар таклифини тартибга солиш ва назорат цилишга царатилган чора-тадбирлар мажмуи сифатида эътироф этилган тадцицотлар ва тегишли илмий хулосалар шакллантирилган.

Таянч сузлар: монетар сиёсати, пул-кредит сиёсати инструменти, ицтисодий усиш, тижорат банки, цайта молиялаш ставкаси, фоиз ставкаси, кредит, инфляция, пулларга талаб, пуллар таклифи, монетизация.

Abdullaev U.A., candidate of economic sciences

associate professor "Banking" Tashkent Financial Institute Rasulova I.

1st year master's degree "Banking" department Tashkent Financial Institute

SCIENTIFIC AND THEORETICAL FUNDAMENTALS OF MONETARY POLICY AND ITS ROLE IN THE DEVELOPMENT OF MACROECONOMIC SUSTAINABILITY

Abstract: The article presents the scientific and theoretical basis of monetary policy and its role in the development of macroeconomic stability, the negative impact of relatively high required reserve rates on the credit potential of commercial banks and the level of money supply in the economy, as well as monetary policy. We have planned research and relevant scientific conclusions that are recognized as a set of measures for regulation and control.

Keywords: monetary policy, monetary policy instrument, economic growth, commercial bank, refinancing rate, interest rate, credit, inflation, money demand, money supply, and monetization.

Узбекистан Республикасида монетар сиёсатни такомиллаштириш иктисодиётни баркарор ривожлантиришнинг зарурий шартларидан бири сифатида эътироф этилмокда. Хусусан, 2022 — 2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг Тараккиёт стратегиясида миллий иктисодиётни жадал ривожлантириш ва юкори усиш суръатларини таъминлаш жумладан, 2022 йилда йиллик инфляция даражасини 9 фоизгача ва 2023 йилда 5 фоиз хамда фискал такчилликни 3 фоизгача пасайтириш чоралари курилиб, кейинчалик инфляция ва Давлат бюджети такчиллиги ушбу курсаткичдан ошмаслиги таъминлаб бориш бунда, давлат улушига эга тижорат банкларида трансформация жараёнларини якунлаб, 2026 йил якунига кадар банк активларида хусусий сектор улуши 60 фоизгача чикариш макроиктисодий баркарорликни янада мустахкамлаш ва юкори иктисодий усиш суръатларини саклаб колишнинг зарурий шартларидан бири сифатида белгиланган [1].

Шу боис, келгуси беш йилликда ахоли жон бошига ялпи ички махсулотни - 1,6 баравар ва 2030 йилга бориб ахоли жон бошига туFри келадиган даромадни 4 минг АК,Ш долларидан ошириш хамда "даромади уртачадан юкори булган давлатлар" каторига кириш учун замин яратиш бунда, давлат карзини бошкаришда йилига янги жалб килинган ташки карз микдори 4,5 миллиард АК,Ш долларидан ошиб кетмаслигини таъминлаш вазифаси максад килиб куйилган.

Жумладан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 13 сентябрдаги ПК,-3272-сонли "Пул-кредит сиёсатини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги карорида монетар сиёсатнинг ликвидлиликни бериш ва жалб килиш операциялари буйича кулланилаётган фоизли инструментлардан фойдаланишни кенгайтириш, тижорат банклари томонидан фоиз ставкаларини шакллантиришнинг бозор механизмларини куллашни кенгайтириш, макроиктисодий тахлил ва прогнозлашни илFор хориж тажрибаси асосида такомиллаштириш, пул-кредит сиёсатининг шаффофлигини ошириш каби долзарб вазифалар куйилган эди. [2].

Юкорида кайд этилган холатлар пул-кредит сиёсати ва иктисодий усиш уртасидаги алокадорликнинг илмий-назарий асосларини тадкик килиш заруриятини юзага келтиради.

Аввало, "монетар сиёсат" тушунчасининг илмий-назарий талкини хусусида суз юритамиз.

М.Малкина пул-кредит сиёсатига куйидагича таъриф беради: "Пул-кредит сиёсати - Марказий банк томонидан пул массаси ва пуллар кийматини бошкариш буйича комплекс чора-тадбирлар булиб, мамлакатда

бахолар, миллий валютанинг баркарорлигини таъминлаш ва иктисодий усишни раFбатлантириш максадида амалга оширилади" [3].

С.Моисеевнинг фикрига кура, пул-кредит сиёсати - бу давлатнинг иктисодиётни тартибга солиш борасидаги сиёсатининг мухим йуналишларидан бири булиб, пул бозоридаги талаб ва таклиф унинг объекти хисобланади [4].

Д.Виноградов ва М.Дорошенко хаммуаллифлигида чоп этилган "Молиявий-пуллик иктисодиёт" (Финансово-денежная экономика) мавзусидаги укув кулланмада пул-кредит сиёсати пул массаси ва фоиз ставкаларининг даражаларини тартибга солишга йуналтирилган сиёсат сифатида эътироф этилган [5].

Р.Миллер ва Д. Ван-Хуз хдммуаллифлигида ёзилган "Замонавий пуллар ва банк иши" мавзусидаги дарсликда монетар сиёсат пул эмиссияси ва пул массаси устидан назорат килишга каратилган тадбирлар мажмуи сифатида талкин килинган [6].

Таникли иктисодчи олим Н. Мэнькю АК,Ш ФЗТнинг монетар сиёсатини иктисодиётда муомалада булган пуллар устидан назорат килишни амалга ошириш сифатида талкин килган [7].

Юкорида кайд этилган хулосалар ва таърифлардан куринадики, купчилик иктисодчи олимлар томонидан монетар сиёсат пулларга булган талаб ва пуллар таклифини тартибга солиш ва назорат килишга каратилган чора-тадбирлар мажмуи сифатида эътироф этилган.

Энди монетар сиёсат ва иктисодий усиш уртасидаги алокадорликнинг илмий-назарий асосларини тадкик килишга утамиз.

А^Шлик иктисодчи олим Ф.Мишкиннинг илмий изланишларида монетар сиёсатнинг макроиктисодий баркарорликни ривожлантиришга таъсири масаласини тахлил килишга катта эътибор каратилган. Жумладан, унинг илмий изланишлари натижасида шакллантирилган хулосаларига кура, монетар сиёсат макроиктисодий баркарорликни ривожлантиришга бевосита ва кучли таъсир курсатади. Ушбу таъсири пуллар таклифининг иктисодий фаолликка таъсирида яккол намоён булади [8].

Фикримизча, Ф.Мишкиннинг ушбу хулосаси илмий-амалий ахамиятга эга булиб, айникса, 2008 йилда юз берган жахон молиявий-иктисодий инкирозидан кейин тараккий этган мамлакатларда монетар сиёсатга иктисодиётни рецессия холатидан чикарувчи асосий омил сифатида каралаётганлигида яккол намоён булди.

Жахон молиявий-иктисодий инкирози даврида монетар сиёсатнинг стратегик максадлари булган инфляцияга карши кураш ва миллий валютанинг баркарорлигини таъминлашга нисбатан макроиктисодий усиш суръатларининг баркарорлигини таъминлаш максади мухимрок ахамият касб этиб колди. Бундай дейишимизга сабаб шуки, дунёнинг куплаб мамлакатларида, глобал молиявий-иктисодий инкироз даврида, иктисодиётни "рецессия" холатидан чикариш, иктисодий усиш

суръатларининг баркарорлигини таъминлашга каратилган экспансионистик монетар сиёсат амалга оширилди.

С.Моисеевнинг илмий ишларида пул-кредит сиёсатини такомиллаштириш йули билан макроиктисодий ривожлантиришга кумаклашиш масаласи асосий уринни эгаллайди. Унинг фикрига кура, монетар сиёсатнинг куйидаги туртта стратегик максадлари мавжуд:

- бахолар баркарорлиги;

- миллий валютанинг баркарорлиги;

- мамлакатда молиявий баркарорликни таъминлаш;

- мувозанатлашган иктисодий усиш [9].

1-жадвал

Узбекистон Республикасида айрим макроиктисодий монетар

индикаторларнинг полати [10]

_(фоизда)

Монетар индикаторлар Ииллар

2017 2018 2019 2020 2021

Инфляциянинг йиллик даражаси

14,4 14,3 15,2 11,1 10,0

Марказий банкнинг кайта молиялаш ставкаси 14,0 16,0 16,0 14,0 14,0

Тижорат банкларининг сумда берилган кредитларининг уртача йиллик фоиз ставкаси 18,5 20,5 24,2 22,3 20,8

Мажбурий захира ставкаси 12,5 9,0 9,0 9,0 9,0

1-жадвал маълумотларидан куринадики, 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикаси Марказий банкининг кайта молиялаш ставкаси, инфляция даражаси ва тижорат банклари томонидан сумда берилган кредитларнинг уртача йиллик фоиз ставкаси пасайиб борган. Бу эса, мазкур даврда умумий талабни раFбатлантиришга каратилган монетар сиёсат олиб борилганлигидан далолат беради. Шунга карамасдан иктисодиётни пул маблаFлари билан таъминланганлик коэффицентини 2017-2021 йилларда 20 фоиздан хам паст даражада эканлигини салбий холат сифатида эътироф этиш мумкин. Жумладан, мажбурий захира ставкасининг эса нисбатан юкори курсаткичга эга эканлиги тижорат банкларининг кредит потенциалига ва иктисодиётни пул маблаFлари билан таъминланганлик даражасига салбий таъсир курсатиб келмокда.

Хулоса килиб айтганда, монетар сиёсат ва унинг макроиктисодий баркарорликни таъминлашдаги урни масаласи хусусидаги илмий-назарий карашларни урганиш ва умумлаштириш хамда улардан пул-кредит сиёсатини ишлаб чикишда фойдаланиш монетар сиёсатни такомиллаштиришда мухим урин тутади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. 2022-2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг Тараккиёт стратегияси туFрисида. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сонли фармони. www.lex.uz.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 13 сентябрдаги ПК,-3272-сонли "Пул-кредит сиёсатини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги карори. www.lex.uz.

3. Малкина М.Ю. Инфляционные процессы и денежно-кредитное регулирование в России и зарубежом. Учебное пособие. - М.: ИНФРА-М, 2012.- С. 254.

4. Моисеев С.Р. Денежно-кредитная политика: теория и практика. Учебное пособие. - М.: Московская финансово-промкшленная академия. 2011. - С. 21.

5. Виноградов Д.В., Дорошенко М.Е. Финансово-денежная экономика. Учебное пособие. - М.: Изд. дом. ГУ ВШЭ, 2009. - С. 360.

6. Миллер Р.Л., Ван-Хуз Д.Д. Современные деньги и банковское дело. Пер. с англ. - М.: ИНФРА-М, 2000. - С.428.

7. Мэнкью Н.Г. Принципы макроэкономики. 4-ое изд. Пер. с англ. - СПб.: Питер, 2009. - С. 297.

8. Мишкин Ф.С. Экономическая теория денег, банковского дела и финансовых рынков. 7-е изд. Пер. с англ. - М.: ООО "И.Д. Вильямс", 2013. - С. 734-735.

9. Моисеев С.Р. Денежно-кредитная политика: теория и практика. Учебное пособие. - М.: Московская финансово-промышленная академия, 2011. - С. 218.

10. Монетар сиёсат. www.cbu.uz.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.