Научная статья на тему 'Мо-ЮКЦ КАТАЛИЗАТОРИДА ПРОПАН-БУТАН ФРАКЦИЯСИНИ КАТАЛИТИК АРОМАТЛАШДА ТУРЛИ ПРОМОТОРЛАРНИНГ ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ'

Мо-ЮКЦ КАТАЛИЗАТОРИДА ПРОПАН-БУТАН ФРАКЦИЯСИНИ КАТАЛИТИК АРОМАТЛАШДА ТУРЛИ ПРОМОТОРЛАРНИНГ ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
45
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пропан / бутан / галлосиликатлар (ГС) / галлоалюминосиликатлар (ГAС) гидротермик синтез / ҳажмий тезлик / юқори кремнийли цеолит / катализатор / цирконий / қалай / молибден ва қўрғошин тузлари. / пропан / бутан / галлосиликаты (ГС) / галлоалюмосиликаты (ГАС) гидротермальный синтез / объемная скорость / высококремнистый цеолит / катализатор / соли циркония / олова / молибдена и свинца.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Сафаров, Шахзод Салимжон Ўғли, Холлиев, Шамсиддин Худойбердивеч

Пропан-бутан фркциясининг ароматизация реакциясида юқори кремнийли цеолитлар қўлланилади. Юқори кремнийли цеолитни турли металларнинг тузлари ва оксидлари аралашмаси билан сингдириш пайтида рух таркибининг таъсири ўрганилди. юқори кремнийли цеолитнинг 30 модулли фаоллиги кўриб чиқилди. Тажрибалар 3:6 ва 9% катализаторда рух таркибида 600 с-1 (газ хомашёси учун) ҳажмий тезликда ва 600-675°С ҳароратда ўтказилди. Намуналарнинг каталитик хусусиятларини солиштириш учун 550 ва 650 с-1 ҳажмий тезлигида 650 °С ҳарорат танланган. ГАС нинг мис ва темир билан пассивацияси. Мис ва темир билан ГАС пассивациясини ўрганиш 0,2; 0,3; 0,6% мис ва 0,2; 0,3; 0,6; 2,0% темир қўшилиши билан амалга оширилди. Хом ашё ва газсимон ароматланиш маҳсулотлари ГОСТ Г4920 “Қуруқ газ. Компонент таркибини аниқлаш усули. Газ таркиби икки калонна ва иссиқлик ўтказувчанлик детекторлари (катарометрлар) билан Кристалл 2000 газ хроматографида аниқланди. Катализаторларнинг хоссалари замонавий физик-кимёвий таҳлил усуллари ёрдамида ўрганилди: ИК-Фурйе спектроскопияси ва аммиакнинг термал дастурлаштирилган десорбцияси.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Сафаров, Шахзод Салимжон Ўғли, Холлиев, Шамсиддин Худойбердивеч

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИЗУЧЕНИЕ ВЛИЯНИЯ РАЗЛИЧНЫХ ПРОМОТОРОВ НА КАТАЛИТИЧЕСКОЕ АРОМИРОВАНИЕ ПРОПАН-БУТАНовой ФРАКЦИИ В КАТАЛИЗАТОРЕ МО-ЮКЦ

Цеолиты с высоким содержанием кремния используются в реакции ароматизации пропан-бутановой фракции. Исследовано влияние содержания цинка при пропитке высококремнистого цеолита смесью солей и оксидов различных металлов. Рассмотрена модульная активность высококремнистого цеолита. Опыты проводились на катализаторе 3:6 и 9% с содержанием цинка при объемной скорости 600 с-1 (для газового сырья) и температуре 600-675°С. Для сравнения каталитических свойств образцов была выбрана температура 650 °С при объемной скорости 550 и 650 с-1. Пассивация ГАЗ медью и железом. Исследование пассивации ГАЗ медью и железом 0,2; 0,3; 0,6% меди и 0,2; 0,3; 0,6; Это было сделано с добавлением 2,0% железа. Сырье и газообразные вкусоароматические продукты ГОСТ G4920 «Газ сухой. Метод определения компонентного состава. Состав газа определяли на газовом хроматографе «Кристалл 2000» с двумя колонками и детекторами по теплопроводности (катарометрами). Свойства катализаторов изучали с использованием современных физико-химических методов анализа: ИК-Фурье-спектроскопии и термопрограммированной десорбции аммиака.

Текст научной работы на тему «Мо-ЮКЦ КАТАЛИЗАТОРИДА ПРОПАН-БУТАН ФРАКЦИЯСИНИ КАТАЛИТИК АРОМАТЛАШДА ТУРЛИ ПРОМОТОРЛАРНИНГ ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Мо-ЮКЦ КАТАЛИЗАТОРИДА ПРОПАН-БУТАН ФРАКЦИЯСИНИ

КАТАЛИТИК АРОМАТЛАШДА ТУРЛИ ПРОМОТОРЛАРНИНГ

ТАЪСИРИНИ УРГАНИШ

Сафаров Шахзод Салимжон ртли Холлиев Шамсиддин Худойбердивеч

Шароф Рашидов номидаги Самарканд давлат университети

АННОТАЦИЯ

Пропан-бутан фркциясининг ароматизация реакциясида юцори кремнийли цеолитлар цулланилади. Юцори кремнийли цеолитни турли металларнинг тузлари ва оксидлари аралашмаси билан сингдириш пайтида рух таркибининг таъсири урганилди. H — ЮКЦ юцори кремнийли цеолитнинг 30 модулли фаоллиги куриб чицилди. Тажрибалар 3:6 ва 9% катализатордарух таркибида 600 с'1 (газ хомашёси учун) уажмий тезликда ва 600-675°С уароратда утказилди. Намуналарнинг каталитик хусусиятларини солиштириш учун 550 ва 650 с-1 уажмий тезлигида 650 °С уарорат танланган. ГАС нинг мис ва темир билан пассивацияси. Мис ва темир билан ГАС пассивациясини урганиш 0,2; 0,3; 0,6% мис ва 0,2; 0,3; 0,6; 2,0% темир цушилиши билан амалга оширилди. Хом ашё ва газсимон ароматланиш маусулотлари ГОСТ Г4920 "Куруц газ. Компонент таркибини аницлаш усули. Газ таркиби икки калонна ва иссицлик утказувчанлик детекторлари (катарометрлар) билан Кристалл 2000 газ хроматографида аницланди. Катализаторларнинг хоссалари замонавий физик-кимёвий таулил усуллари ёрдамида урганилди: ИК-Фурйе спектроскопияси ва аммиакнинг термал дастурлаштирилган десорбцияси.

Калит сузлар: пропан, бутан, галлосиликатлар (ГС), галлоалюминосиликатлар (ГАС) гидротермик синтез , уажмий тезлик, юцори кремнийли цеолит, катализатор, цирконий, цалай, молибден ва цургошин тузлари.

АННОТАЦИЯ

Цеолиты с высоким содержанием кремния используются в реакции ароматизации пропан-бутановой фракции. Исследовано влияние содержания цинка при пропитке высококремнистого цеолита смесью солей и оксидов различных металлов. Рассмотрена модульная активность высококремнистого цеолита. Опыты проводились на катализаторе 3:6 и 9% с содержанием цинка при объемной скорости 600 с-1 (для газового сырья) и температуре 600-675°С. Для сравнения каталитических свойств образцов была выбрана температура

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

650 °С при объемной скорости 550 и 650 с-1. Пассивация ГАЗ медью и железом. Исследование пассивации ГАЗ медью и железом 0,2; 0,3; 0,6% меди и 0,2; 0,3; 0,6; Это было сделано с добавлением 2,0% железа. Сырье и газообразные вкусоароматические продукты ГОСТ G4920 «Газ сухой. Метод определения компонентного состава. Состав газа определяли на газовом хроматографе «Кристалл 2000» с двумя колонками и детекторами по теплопроводности (катарометрами). Свойства катализаторов изучали с использованием современных физико-химических методов анализа: ИК-Фурье-спектроскопии и термопрограммированной десорбции аммиака.

Ключевые слова: пропан, бутан, галлосиликаты (ГС), галлоалюмосиликаты (ГАС) гидротермальный синтез, объемная скорость, высококремнистый цеолит, катализатор, соли циркония, олова, молибдена и свинца.

Сз-С4-алканлар табиий, нефть йулдош газлари ва нефтни кайта ишлаш заводлари чикинди газларининг таркибий кисми булиб, улардан куп функцияли катализаторлар иштирокида ароматик углводородлар, олефинлар ва юкори молекуляр алканлар олиш мумкин. Бирок, бугунги кунда енгил углеводородларнинг асосий кисми технологик ёкилги сифатида ишлатилмокда ёки факелларда ёкиб юборилмокда [1-3]. Айни вактда дунё олимлари енгил углеводородлардан унумли фойдаланиш максадида катта тадкикотлар олиб боришмокда. Енгил углеводородларни кайта ишлаб, халк хужалиги учун мухим моддалар ишлаб чикаришда махсулотлар унуми асосан, катализаторларнинг табиатига, таркибига, катализаторларни тайёрлаш усули ва реакцияни утказиш шароитига богликдир [4-6]. Енгил алканларнинг ароматик углеводородларга ва олефинларга каталитик узгариши бугунги кунда цеолитли катализаторлар иштирокида интенсив равишда ривожланиб бормокда[7-8]. Сингдириш ва аралаштириш билан бир каторда металл галлосиликатлар (ГС) ёки галлоалюминосиликатлар (ГАС) гидротермик синтезида ишлатиладиган юкори кремнийли цеолитлар таркибига киритилиши мумкин [9-11]. Углеводородларни конверсия килиш учун металл уз ичига олган цеолит катализаторларини айлантириш учун ион алмашинуви ёки цеолит таянчини тегишли элементларнинг тузлари эритмалари билан сингдириш усуллари кулланилади, аммо бу усуллар утилизация килишни талаб киладиган захарли эритмалар ишлаб чикариш билан тавсифланади[12-14]. Бундай

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

катализаторларнинг катта партияларини тайёрлашда кимматбахо чикиндиларни йук килиш муаммоси мухим булиши мумкин. Шу муносабат билан окава сувлар микдорини минималлаштиришни таъминлайдиган металл сакловчи цеолит тизимларини тайёрлашнинг янги усулларини излаш вазифаси долзарбдир [15-16]. Саноатда кэнг кулланиладиган бу усул каттик фазада ташувчи ва тузларни аралаштириш, кейин эса пресслашдир. Бирок, катализаторни тайёрлаш усулини узгартириш жараён параметрларини (конверсия, унум селективлиги) узгартириши мумкин, шунинг учун каттик фазали модификация ва емдириш оркали олинган 5?г — 2п — С а ичига олган катализаторларни киёсий урганиш керак.

ТАЖРИБА ЦИСМИ

Газ хомашёсини ароматланиш жараёнини урганиш оким типидаги лаборатория курилмасида амалга оширилди. Жараён 5 мл катализатор юки билан диаметри 30 мм булган кварц реакторида амалга оширилди. Реакция зонаси реакторнинг урта кисмида жойлашган ва катализатор жойлаштирилган панжара билан жихозланган. Реактор электр печга уланди. Реактордаги харорат ДТПК (ХА) сирт терможуфти ва аниклик синфи 0,25 булган бир каналли ТПМО харорат улчагич билан улчанди. Реакция зонасидаги харорат доимий булиб туриш керак. Реакция зонасида харорат фарки 5 °С дан ошмайди. Газ баллондан (тозалаш учун азот ва регенерация учун хаво, расмда курсатилмаган) редуктор 7 оркали етказиб берилди. Газ окими тезлиги нозик созлаш валфи билан тартибга солинган ва реометр ёрдамида улчанган. Ароматлаш пайтида олинган аралаш -15 °С дан юкори булмаган хароратда туткичда совутилган. СГБ-400 газ хисоблагичидан утгандан сунг, газ ±0,03 л аникликда атмосферага чикарилди (анализ учун газдан намуна олишда реакция газидан хисоблагичгача намуна олинган). Тажрибаларнинг давомийлиги 3 соатни ташкил этди.Тутгични тортиш тажрибадан сунг, тахлил учун газ танлаш - тажриба бошланганидан бир соат утгач амалга оширилди. Х,ар бир тажрибадан сунг реактор азот билан тозаланди, катализаторнинг хаддан ташкари кизиб кетишига йул куймаслик учун совутилди ва 3 соат давомида 600±10 °С да хаво билан кайта тикланди. Коксни огирлик усули билан аниклашда катализаторни азот окимида совутиб, тушириб, эксикаторда доимий огирликда куритиб, сунг аналитик тарозида ±0,0001 г аникликда тортилиб, 3 соат ичида 750 ±5 °С хароратда муфелли печда кокс ёндирилди. Кокс ёндирилгандан сунг, катализатор эксикаторда совутилди ва тортилди.

Oriental Renaissance: Innovative, 73 VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences ------------IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ^ ASI Factor = 1.7

ТАЖРИБА НАТИЖАЛАРИ ВА УЛАРНИНГ МУ\()кЛМЛСИ

Мо концентрациясининг Н —ЮКЦ фаолиятига таъсири. Адабиёт маълумотларига кура, молибден табиий газни ароматлашда самарали воситадир. Молибден уз ичига олган цеолитнинг каталитик хусусиятларини батафсил урганиш учун 600 с-1 хажмий тезликда харорат ва молибден таркибига караб пропан-бутан фракцияси конверсияси, селективлик ва ароматик углеводородлар унумдорлигининг узгариши хдкида маълумотлар олинган. Тажриба натижалари 1-27-жадвалларда ва 1-7-расмларда келтирилган. Молибден концентрацияси ортиши билан конверсия кучаяди. Бирок, ароматик углеводородларнинг унуми паст булади.

е

из (=: % и 80 "I !

Мо, % мае.

1-расм. Пропан-бутан фракциясини ароматлаш индексларининг Мо — ЮКЦ катализаторида 650°С ва 600 с1 Мо таркибига боглицлиги.

1-жадвал.

Пропан-бутан фращияси ароматланиш жараёнининг Мо таркибига ва 600 с1 уароратда М о — Ю КЦ катализаторига боглик,лиги.

Mo, % T,0C Конверсия,% Селективлик,% АрУ нинг унуми, % СН4 нинг унуми,%

3% 600 63,5 57,4 35,4 7,4

625 70,6 55,1 37,3 8,0

650 75,2 52,1 37,4 21,5

6% 625 74,2 60,0 427 9,0

650 79,4 56,9 42,5 22,5

693

Oriental Renaissance: Innovative, 73 VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences ------------IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ^ ASI Factor = 1.7

9% 625 77,7 59,0 43,2 23,1

650 83,7 54,8 42,0 26,3

2.-жадвал.

Пропан-бутан фракциясининг ароматланиш реакцияси газ таркибининг Мо-ЮКЦ катализаторидаги 600 с'1 уароратига ва Мо таркибига боглицлиги.

Mo, % T,0C Чикаётган газ таркиби хажмий %

Н2 СН4 С2Н6 С2Н4 С3Н8 ХС4

3% 600 32,3 27,3 24,5 5,5 44,1 8,0

625 33,0 28,0 23,0 6,1 41,5 8,0

650 38,3 33,4 24,0 7,3 32,7 6,7

6% 625 32,0 30,8 25,0 6,2 38,0 8,4

650 35,8 36,6 24,4 7,3 32,2 6,3

9% 625 34,8 36,9 24,5 6,2 33,0 6,3

650 35,5 42,3 23,0 7,1 28,5 5,3

Шундай килиб, метан ароматизацияси реакцияларида молибдендан фойдаланишга карамасдан, ПБФ трансформациясида ушбу промоутердан фойдаланиш тавсия этилмайди.

Pyx-титан ароматланиш катализаторларини урганиш.

Ti концентрациясининг Zn — Ю КЦ фаоллигига таъсири. Дегидрогенлаш ароматланиш реакцияси тезлигини чекловчи боскичдир, шунинг учуй 7% Zn (Н-ЮКЦ) булган юкори кремнийли цеолит асосидаги катализаторга дегидрогенлаш катализаторларининг фаол промотори сифатида титан кушилиши таъсири урганилди. Пропан-бутан фракциясининг конверсия селективлиги ва ароматик углеводородлар унумдорлигининг богликлигини урганиш таркибида 0,35; 0,7; 2,0; 3,0% титан амалга оширилди катализаторга титан нитрат эритмаси билан сингдирилган: Намуналарнинг каталитик хусусиятларини солиштириш учун 550 ва 650 с-1 хажмий тезлигида 650 °С харорат танланган. 0,35% титаннинг киритилиши ПБФ конверсиясини 85,2% га оширади. Титан микдори 3,5% гача оширилганда, катализатор фаоллигининг янада ошиши кузатилди. Таркибида 3,5% титан булган намуналарда АРУ унуми 52,9-54,7%, хомашё конверсияси 93,6-94,2% ва селективлик 63,2% гача. Титан таркибининг 0,35 дан 3,5% гача усиши билан АрУ нинг унумдорлиги камайди (3.19-расм, 3.18-3.20-жадваллар); Ароматлаш махсулотлари унум

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

булишининг селективлиги киритилган титан микдори ортиши билан 74,1 дан

63,2% гача, метан унум булишининг 23,4 дан 30,8% гача кутарилиши билан

камаяди. Суюк ПБФ ароматланиш махсулотларининг микдорий таркиби

катализатордаги титан таркибига караб узгаради. Шундай килиб, титан

концентрациясининг ошиши билан полициклик углеводородларнинг таркиби:

бензолнинг 27,0 дан 35,4% гача кутарилди, 42,4 дан 36,5% гача камайди.

Такдим этилган натижалар турли хил титан таркибидаги тизимларнинг

каталитик фаоллиги хакида фикр беради: Шундай килиб, ПБФ ни ароматлашда

рух-титан катализаторларидан фойдаланиш амалий жихатдан нотугри. е

во

75 70 65 60 55 50 45 40

О 0,5 1 1,5 2 2,5

' 1|, % мае.

2.-расм. ПБФ ароматланиш параметрларининг 650°С да Т таркибига ва 600 с'1 Ti катализаторига, 7% 2п-ЮКЦ га боглицлиги.

3.-жадвал.

ПБФ ароматланиш жараёнининг Т таркибига ва хом ашёнинг щжмий тезлиги 650 °С Т, 2п - ЮКЦ катализаторига боглицлиги.

Ti, % T,0C Конверсия,% Селективлик,% АрУ нинг унуми, % СН4 нинг унуми,%

0,35% 550 86,4 73,4 58,4 24,0

650 85,2 74,2 58,2 23,4

0,7% 550 89,4 72,5 59,6 24,8

650 86,7 72,4 57,8 23,0

2,0% 550 92,0 70,6 60,2 27,1

650 88,8 70,4 57,6 26,1

3,5% 550 94,3 63,2 54,8 31,0

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

650 90,7 63,3 52,0 30,8

4.-жадвал

ПБФ ароматизациясининг реакция газлари таркибининг Ti таркибига ва хом ашёнинг Ti, Zn - ЮКЦ катализаторига 650°C уажмий тезлигига

бозлицлиги

Ti, % ю, c-1 Чикдётган газ таркиби х,ажмий %

Н2 СН4 С2Н6 С2Н4 С3Н8 ХС4

0,35% 550 51,7 29,3 25,3 4,3 27,0 3,9

650 51,0 28,0 23,1 4,2 30,1 4,3

0,7% 550 53,0 33,3 24,4 4,2 24,1 3,7

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

650 50,6 30,1 23,3 4,4 29,8 4,0

2,0% 550 51,4 35,9 27,7 3,5 21,1 2,9

650 52,8 32,7 25,0 3,5 24,4 3,2

3,5% 550 45,8 42,9 32,0 2,6 7,3 2,2

650 46,0 38,9 31,1 2,9 10,5 3,0

5.-жадвал.

ПБФ ароматланиш катализатори таркибининг Ti таркибига ва хом ашёнинг 650°C катализатор Ti, Zn - ЮКЦ даги фазовий тезлигига боглицлиги.

Ti, % t,0C Катализатор та жиби, %

ХС5 С6Н6 С7Н 8 ХС8Ню ХС9Н12 С10Н8 С11+

0,35 % 550 2,1 43,0 40,9 24,3 3,9 20,5 8,0

650 2,1 42,4 40,9 24,9 4,3 21,4 7,7

0,7% 550 0,3 41,6 41,4 25,3 3,8 21,9 8,4

650 2,3 42,3 40,9 24,7 3,6 21,6 8,2

2,0% 550 0,8 40,6 41,2 22,2 3,9 24,5 10,2

650 1,0 39,7 41,1 23,9 3,8 23,9 9,0

3,5% 550 0,3 40,5 40,9 20,6 3,9 26,9 10,4

650 0,7 36,5 42,5 21,9 4,5 26,8 9,7

ПБФ ароматланиш катализаторларининг пассивацияси: Катализаторни олтингугурт уз ичига олган бирикмалар билан

пассивлаштириш:

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Пассивация катализаторларнинг иш фаолиятини яхшилаш учун ишлатилади. Пассивлаштирувчи воситалар сифатида катализатор учун захар булган олтингугурт уз ичига олган бирикмалар ва металлардан фойдаланиш мумкин. [18]. Ишлашнинг дастлабки даврида ароматланиш катализаторлари углеводород гидрогенолизи реакциясида юкори фаол булиб, катализаторда эрта кокс унум булишига ёрдам беради. Гидрогенолиз реакцияларида катализаторларнинг фаоллигини бостириш учун уларни инерт газ билан аралаштирилган ёки реакция циклининг бошида дозаланган микдорда олтингугурт уз ичига олган бирикмалар (водород сульфиди, этил меркаптан ва бошкалар) билан ишлов бериш мумкин. Металлнинг бир кисми ПБФ ароматизацияси шароитида олтингугурт билан кучли алокани саклайди. Олтингугурт металларнинг адсорбцион марказларининг бир кисмини блоклайди, бу эса катализаторда содир буладиган реакцияларнинг нисбий тезлигининг узгаришига олиб келади. Шундай килиб, олтингугурт селектив захар булиб, унинг бошкариладиган таъминоти ароматланиш катализаторларининг фаоллигини танлаб бостиради. Афсуски, ароматланиш катализаторларини захарлаш учун олтингугурт уз ичига олган бирикмалардан саноатда фойдаланиш киска регенерация даврлари ва катализаторларнинг кичик микдордаги олтингугурт билан захарланишига чидамлилиги туфайли мумкин эмас. Шунинг учун катализатор синтези боскичида киритиладиган ва куп микдордаги реакция-регенерация даврларида олиб ташланмайдиган бошка пассивлаштирувчи воситаларни излаш керак.

ГАС нинг мис ва темир билан пассивацияси. Мис ва темир билан ГАС пассивациясини урганиш 0,2; 0,35; 0,7% мис ва 0,2; 0,35; 0,7; 2,0% темир кушилиши билан амалга оширилди. Галогенларни катализаторга киритиш натижасида нафталин ва унинг гомологлари унумининг пасайиши тугрисида илгари олинган маълумотларга асосланиб, сингдириш учун металл бромидлар танланган. Олдин олинган маълумотларга асосланиб,

галлоалюминосиликатнинг каталитик хусусиятларини солиштириш учун 635 ° С харорат ва 600 с-1 (газ учун) хажмий тезликда танланган. Си/Бе-ГАС буйича ПБФ ароматизацияси буйича маълумотлар 3.21-3.23-жадвалларда ва 3.20-расмда келтирилган. ПБФ ароматланиш жараёнининг асосий параметрларининг 0,2 дан 0,7% гача булган катализатордаги мис таркибига богликлигини урганишда мис таркибининг ошиши билан куйидаги конуниятлар аникланди:

- ПБФ конверсияси пасаяди;

- метаннинг унуми камаяди;

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

- жараённинг селективлиги ошади.

Бирок, АрУ унуми ошмайди. ПБФ ароматизацияси махсулотларининг микдорий таркиби мис таркибига боглик (таркиби газлардаги XC4, суюкликдаги бензол ва полиядроли АрУ).

6.-жадвал.

ПБФ ароматланиш катализатори таркибининг ЦАС га 635 °C ва 600 соатда мис таркибига боглицлиги.

Cu, % Катализатор та жиби, %

ХС5 СбНб С7Н8 ХС8Ню ХС9Н12 С10Н8 С11+

0,3 47,8 37,8 7,6 3,8 26,7 10,2

0,2% 0,4 44,9 42,6 10,6 3,4 20,9 10,3

0,35% 0,7 44,6 43,9 20,8 4,3 10,2 9,0

0,7% 0,6 48,8 43,9 10,4 3,8 9,6 7,5

Темирнинг киритилиши билан (3.21-расм, 3.24-3.26-жадваллар) ПБФ нинг конверсияси пасаяди, метан унум булиши ва ароматик углеводородларнинг танланиши ошади. ПБФ ароматизацияси махсулотларининг микдорий таркиби мис таркибига (таркиби газлардаги XC4, суюкликдаги бензол ва полиядроли АрУ)) боглик.

Fe, % мае.

3.-расм. 635°С ва 600 с-1 да ПБФ ароматланиш индексларининг ЦАСдаги темир таркибига боглицлиги. 7.-жадвал.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

ПБФ ароматизацияси реакция газлари таркибининг ЦАС га 635°C ва 600 соат да темир таркибига боглицлиги.

Fe, % Чикаётган газ таркиби х,ажмий %

Н2 СН4 С2Н6 С2Н4 С3Н8 ХС4

61,5 40,6 20,6 3,3 5,7 0,9

0,2% 58,9 41,2 20,6 3,5 7,2 2,0

0,35% 60,5 39,2 20,5 3,5 7,9 2,0

0,7% 58,5 38,4 21,2 3,8 8,9 2,4

2,0% 55,9 34,5 22,1 3,9 23,5 2,9

8.-жадвал.

ПБФ ароматланиш катализатори таркибининг ЦАС га 650 °С ва 600 с'1 да темир таркибига боглицлиги.

Fe, % Катализатор таркиби, %

ХС5 С6Н6 С7Н8 ХС8Н10 ХС9Н12 С10Н8 С11+

0,3 47,8 37,8 7,6 3,8 26,7 10,2

0,2% 0,3 43,9 40,4 3,1 3,4 32,8 21,2

0,35% 0,3 47,6 42,6 10,3 3,3 20,5 9,1

0,7% 0,5 44,9 42,9 10,9 3,3 20,3 10,8

2,0% 0,6 44,5 45,8 21,4 4,1 8,5 8,8

Натижаларни доимий х,ажмий тезликда таккослаш турли хил темир таркибидаги ЦАС каталитик хусусиятларини солиштириш имконини беради. ПБФ ароматланиш жараёнининг асосий параметрларининг 0,2 дан 2,0% гача булган катализатордаги темир таркибига богликлигини урганишда мис микдори ортиши билан куйидаги натижалар аникланди:

- ПБФ конверсияси пасаяди;

- метаннинг унуми камаяди;

- АрУ унуми пасаяди.

Шундай килиб, мис ва темир кушимчаларидан фойдаланиш ПБФ ни ароматлашда галлоалуминосиликат катализаторлари учун асоссиздир.

ЮКЦ нинг мис ва темир билан пассивацияси.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

7% ли Zn ЮКЦ катализаторининг мис ва темир билан пассивланишини текшириш сингдириш усулида металл тузларини кушиш оркали амалга оширилди. Сингдириш учун металл бромидлар танланган.

Катализаторнинг хусусиятларини солиштириш учун 650 ° С харорат ва 600 с-1 (газ учун) хажмий тезлиги танланган. Cu -Zn - ЮКЦ да ПБФ нинг ароматизацияси буйича маълумотлар 3.27-3.29-жадвалларда ва 3.22-расмда келтирилган. Миснинг киритилиши конверсиянинг пасайишига, селективликнинг ошишига, метан унум булишининг пасайишига ва куп ядроли ароматик углеводородлар унум булишига олиб келади. Миснинг 0,35% гача киритилиши билан жараён параметрлари яхшиланади (унум 57,1%, полициклик АрУ унуми 5,3%, метан унум булиши 25,7%). Мис таркибининг 5,0% гача кутарилиши селективликнинг бироз ошиши билан АрУ унумини пасайтиради, шунинг учун 0,35% дан ортик мисни киритиш амалий эмас. ПБФ ароматизацияси махсулотларининг микдорий таркиби мис таркибига боглик (таркибида (газларда DC 4, бензол ва суюкликларда куп ядроли АрУ).

9.-жадвал

ПБФ ароматланиш жараёнининг Zn - ЮКЦ га 650 °C ва 600 с'1 да мис

таркибига боглицлиги.

Cu,% Конверсия Селективлик, АрУ нинг СН4 нинг

% % унуми,% унуми,%

82,2 76,4 57,9 23,7

0,2% 79,9 78,2 57,6 21,2

0,35% 77,9 81,7 58,7 10,8

0,7% 73,2 82,9 55,9 9,9

2,0% 63,5 83,2 49,1 8,3

3,0% 53,7 85,2 42,8 7,8

10.-жадвал.

Zn - ЮКЦ буйича ПБФ ароматизацияси реакция газлари таркибининг мис таркибига 650 ° C ва 600 с-1 богликлиги.

Cu,% Чикаётган газ таркиби хажмий %

Н2 СН4 С2Н6 С2Н4 С3Н8 DC4

62,7 32,7 27,4 2,6 6,4 0,8

0,2% 62,8 31,1 26,5 2,6 8,2 2,3

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

0,35% 64,8 30,1 23,4 2,4 8,8 3,9

0,7% 61,5 38,4 22,9 2,9 10,6 5,4

2,0% 59,3 34,5 22,2 3,3 21,5 8,6

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3,0% 51,8 21,7 7,9 3,8 28,8 28,6

11-жадвал

Zn - ЮКЦ буйича ПБФ ароматланиш катализатори таркибининг мис таркибига 650 ° C ва 600 с-1 богликлиги.

Cu, % Катализатор та жиби, %

ХСз С6Н6 С7Н8 ХС8Н10 ХС9Н12 С10Н8 С11+

- 44,3 43,8 21,3 0,3 21,9 9,8

0,2% - 40,7 46,3 27,2 3,3 8,9 7,1

0,35% 0,6 40,9 53,9 23,1 2,8 6,3 4,9

0,7% 1,0 39,8 54,7 24,7 2,8 5,7 4,9

2,0% 2,2 31,7 58,4 29,6 4,3 4,6 3,8

3,0 % 2,6 32,4 59,5 30,1 3,8 2,8 3,3

Темирнинг киритилиши билан конверсиянинг пасайиши, селективликнинг ошиши, метан унум булишининг пасайиши ва куп ядроли ароматик углеводородлар унумининг пасайиши кузатилади. Темир 0,7% гача (унум 56,6%, полициклик АрУ унуми 5,0%, метан унум булиши 13.9%) киритилганда жараён параметрлари яхшиланади. Темир таркибининг 3,0% гача кутарилиши селективликнинг ошиши билан ПБФ конверсиясини сезиларли даражада камайтиради, шунинг учун 0,7% дан ортик темирни киритиш максадга мувофик эмас (3.23-расм, 3.30-3.32-жадваллар). ПБФ нинг ароматланиш махсулотларининг микдорий таркиби темир таркибига боглик (газлардаги XC4 микдори, суюкдикларда бензол, толуол ва полиядроли АрУ микдори).

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Fe , 'Уо мае.

4-расм. Zn - ЮКЦ да 650°С ва 600 с-1 да ПБФ ароматланиш индексларининг темир таркибига богликдиги 12.-жадвал.

Zn - ЮКЦ да 650°С ва 600 с-1 да ПБФ ароматланиш индексларининг темир таркибига боглицлиги.

Fe, % Конверсия Селективлик, АрУ нинг СН4 нинг

% % унуми,% унуми,%

82,2 76,4 57,8 23,7

0,2% 79,9 76,6 56,6 22,6

0,35% 78,8 77,4 56,4 21,4

0,7% 76,5 81,8 57,7 11,0

2,0% 67,4 84,6 52,8 9,3

3,0% 60,7 86,4 48,7 6,8

13.-жадвал.

Zn - ЮКЦ буйича ПБФ ароматизациясининг реакция газлари таркибининг 650 ° C ва 600 с-1 да темир таркибига боглицлиги.

Fe, % Чикаётган газ таркиби хажмий %

Н2 СН4 С2Н6 С2Н4 С3Н8 DC4

62,7 32,7 27,4 2,6 6,4 0,8

0,2% 62,9 31,1 26,5 2,6 8,2 2,3

0,35% 64,8 30,1 23,4 2,4 8,7 3,9

0,7% 61,5 30,3 22,9 2,8 10,6 5,4

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

2,0% 59,3 27,6 22,2 3,3 21,5 8,6

3,0% 51,8 21,7 7,8 3,8 28,7 28,6

14.-жадвал

ПБФ ароматланиш катализатори Zn - ЮКЦ таркибининг 600 °С ва 550 с'1 да темир таркибига боглицпиги

Fe, % Катализатор та жиби, %

ХСз С6Н6 С7Н8 ХС8Н10 ХС9Н12 С10Н8 С11+

- 34,2 33,8 11,2 0,2 11,8 8,8

0,1% - 30,6 36,2 17,2 2,2 7,9 6,0

0,25% 0,2 29,7 44,6 14,6 1,7 4,6 3,9

0,5% 0,5 21,6 48,3 19,5 3,2 3,6 3,8

1,0% 0,9 33,8 46,9 13,0 0,7 3,2 1,9

2,0 % 1,5 23,8 49,4 20,0 2,8 1,8 2,2

Натижаларни доимий хажмий тезликда таккослаш - ЮКЦ нинг турли хил темир таркиби билан каталитик хусусиятларини сифат жихатидан солиштириш ва оптимал промотор концентрациясини аниклаш имконини беради. ПБФ ароматланиш жараёнининг асосий параметрларининг 0,1 дан 2,0% гача булган катализатордаги мис таркибига богликлигини урганишда темир микдори ортиши билан куйидаги конуниятлар аникланди:

- ПБФ конверсияси 72,1% дан 50,6% гача камаяди;

- метаннинг унуми 13,6% дан 5,7% гача камаяди;

- АрУ унумининг киймати максималдан утади.

Шундай килиб, мис ва темир кушимчаларидан фойдаланиш ПБФни ароматлашда 5% 7п -Н - ЮКЦ катализатори учун окланади. Шунга карамай, экспериментал маълумотларга асосланиб, мис ва темир бромидларини модификатор сифатида биргаликда куллаш ижобий таъсир курсатмаслиги хакида бахслашиш мумкин.

7п -ЮКЦ нинг мис ва темир билан пассивацияси.

Катализаторнинг хусусиятларини солиштириш учун 600 °С харорат ва 550

с-1 (газ учун) хажмий тезлиги танланган. Си - 7п -ЮКЦ да ПБФ нинг

ароматизацияси хакидаги маълумотлар 3.33-3.35-жадвалларда ва 3.24-расмда

келтирилган. Миснинг киритилиши конверсиянинг пасайишига,

селективликнинг ошишига, метан унум булишининг пасайишига ва куп ядроли

ароматик углеводородлар унум булишига олиб келади. Миснинг 0,25% гача

703

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

киритилиши билан жараён параметрлари яхшиланади (АрУ унуми 50,1%, полициклик АрУ унуми 6,8%, метан унум булиши 9,1%) ни ташкил килади. Мис таркибини 1,0% гача ошириш селективликнинг бир оз ортиши билан АрУ унумдорлигини пасайтиради, шунинг учун 0,25% дан ортик мисни киритиш максадга мувофик эмас. ПБФ ароматизацияси махсулотларининг микдорий таркиби мис таркибига боглик (газлардаги XC4 микдори, суюкликдаги бензол ва полиядроли АрУ микдори).

е

Си, 'Уо

5.-расм. ПБФ ароматланиш параметрларининг Zn-ЮКЦ да 600°С ва 550 с'1 да мис таркибига боглицлиги.

Натижаларни доимий хажмий тезликда солиштириш Zn -ЮКЦ нинг турли мис таркиби билан каталитик хусусиятларини солиштириш ва оптимал промотор концентрациясини аниклаш имконини беради. ПБФ ароматланиш жараёнининг асосий параметрларининг 0,1 дан 2,0% гача булган катализатордаги мис таркибига богликлигини урганишда мис таркибининг ошиши билан куйидаги конуниятлар аникланди:

- ПБФ конверсияси 73,7 дан 49,4% гача пасаяди;

- метаннинг унуми 13,7% дан 6,6% гача камаяди;

- жараённинг селективлиги 66,3 дан 78,0% гача ошади.

15-жадвал.

ПБФ ароматланиш жараёнининг Zn -ЮКЦ га 600 ° С ва 550 с-1 да мис

таркибига боглицлиги.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Cu,% Конверсия % Селективлик % АрУ нинг унуми,% СН4 нинг унуми,%

73,7 66,3 48,9 13,7

0,1% 69,4 71,0 49,3 11,8

0,25% 68,1 73,6 50,1 9,1

0,5% 59,2 75,3 44,6 7,8

1,0% 49,4 78,0 38,5 6,6

16-жадвал.

Zn -ЮКЦ да ПБФ ароматизацияси реакция газлари таркибининг мис таркибига 600°C ва 550 с-1 богликлиги.

Cu,% Чикаётган газ таркиби х,ажмий %

Н2 СН4 С2Н6 С2Н4 С3Н8 ХС4

35,8 19,3 22,2 1,3 17,5 3,9

0,1% 37,9 16,8 20,6 1,4 18,8 4,5

0,25% 38,8 15,7 19,5 1,7 19,0 5,3

0,5% 40,2 15,0 16,9 1,9 20,6 5,4

1,0% 36,8 13,5 14,5 2,1 25,8 7,3

17-жадвал.

ПБФ ароматланиш катализати таркибининг Zn -ЮКЦ га 600 °C ва 550 с

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1 мис таркибига богликлиги.

Cu, % Катализатор та жиби, %

ХС5 С6Н6 С7Н8 ХС8Н10 ХС9Н12 С10Н8 С11+

0,8 30,8 37,4 13,5 2,0 10,5 6,0

0,1% 0,9 27,3 38,0 14,7 3,2 9,8 6,1

0,25% 1,0 26,4 40,0 15,9 3,9 8,0 5,6

0,5% 1,2 25,5 40,6 16,6 3,7 6,7 5,3

1,0% 1,5 28,4 41,8 16,1 3,6 4,1 3,5

Темирнинг киритилиши билан конверсиянинг пасайиши, селективликнинг ошиши, метан унум булишининг пасайиши ва куп ядроли ароматик углеводородлар унумининг пасайиши кузатилади (3.24-расм, 3.36-3.38-жадваллар). Темирнинг 0,5% гача (унумдорлиги 49,4%, полициклик АрХ унуми 5,2%, метан унум булиши 9,7%) киритилиши билан жараён параметрлари

1/1 Г6

та

Г6

з

о-

Г6

ы

О

ы

о

О

й" ЕЗ

5« =

N

О с

к

о

о к

о

о

и>

к

м о

л к

л р

О):

н ч

ё

н «

к

о\

к

X

к

КС

§ £

05 й О, о

о ^

о р

О

м й и м

^3

2 I

чз

¡а о

£ к К Ъ

сК §

I 2

^ 1 о> ^

^ В

к ^

1 ^

03 К К ^

к С\ к а; к а;

Оо Оч

о

1,0% 0,5% 0,25% 0,1%

54,9 66,3 67,7 70,9 73,7 Конверсия %

75,9 74,5 72,4 68,4 66,3 ^ " 9 О) й О) п К И й к «

41,7 49,4 о 48,5 00 ю АрУ нинг унуми,%

о 1У1 "о "и) 12,8 и) <1 ^ о 1 ^ К Хо Д 0\ к к

N

ь

а ■§

5 §

00 То

1 I

и ^

р

к а: к а:

Оо

то

та

р

Г5 2

Оч

О

о

и

О

I

н

О) 2 К

та н

е

о

I

та р « к к к

В

я

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

^ р о\ та о Р

3

к

к

3

О):

К

к к к к

Ч ОЧ

о о

0

о

и р

о о

1

к л к

й р

^3

к

С\

к

й

Й к

к

Оо К

ТО

5

а • ■

ы

р

I «

а: к

О

> ■

и

е

1

а

Й 0

о

I

ко к m potin ПВФ

C/3

a 2.

л s

< Sä

s

о

л

a ^

С/3 О

2. =

3 3 о » л —

tZ> —

ни g s

S «

4 4

as a:

о о

<->■ «■+■

о о

-5 -5

л

Q. - ?

È 5* о в

S £L

as

л

S

= й.

-5 V>

SS Vi

— Sä Sä 3 3 rt

o. Я

2 ни

2. 3

Sä О

к SS

O rt-

5"

3 л о

л

VI

te if

>

C/3 HH

4

Sä о

о

С/3 Î-

ы о ы ы

сл

ю

4-

¡Я

С/3 П

й ^

z s

ы И

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

00

ы

с/з

С/3

с

сч чо

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

35,7 19,3 22,2 1,3 17,5 3,9

0,1% 38,1 17,4 18,1 2,1 19,9 4,4

0,25% 40,9 15,7 15,3 2,4 20,4 5,3

0,5% 42,1 14,4 13,9 2,7 20,9 6,0

1,0% 44,2 13,5 11,7 3,4 20,6 6,6

20-жадвал.

ПБФ ароматланиш катализатори таркибининг Zn -ЮКЦ га боглицлиги

Fe, % Катализатор та жиби, %

ХСз С6Н6 С7Н8 ХС8Н10 ХС9Н12 С10Н8 С11+

0,8 30,8 37,4 13,5 2,0 10,5 6,0

0,1% 0,9 30,2 37,1 14,6 2,8 8,7 5,7

0,25% 1,2 30,1 38,1 14,1 3,1 8,2 5,2

0,5% 1,5 27,5 41,5 15,5 3,5 5,9 4,6

1,0% 1,8 25,8 44,3 16,5 2,9 5,0 3,7

Натижаларни доимий хажмий тезликда таккослаш Zn -ЮКЦ нинг каталитик хусусиятларини турли темир таркиби билан солиштириш ва оптимал промотор концентрациясини аниклаш имконини беради. ПБФ ароматланиш жараёнининг асосий параметрларининг 0,1% дан 1,0% гача булган катализатордаги темир таркибига богликлигини урганишда темир микдори ортиши билан куйидаги конуниятлар аникланди:

- ПБФ конверсияси 73,7 дан 54,9% гача камаяди;

- метаннинг унуми 13,7 дан 7,5% гача камаяди.

Zn,Ti -ЮКЦ нинг мис ва темир билан пассивланиши.

ПБФ ароматланиш реакциясида рух-титан катализаторларининг фаоллиги буйича олинган маълумотларга асосланиб, энг фаол катализатор 1% Ti 5% Zn -ЮКЦ ни мис билан 0,1-1,0% концентрацияда пассивлаштиришга карор килинди. Катализаторнинг хусусиятларини солиштириш учун биз 600 0C харорат ва 550 с-1 (газ учун) хажмий тезлигини танладик: Cu,Zn,Ti -ЮКЦ буйича ПБФ ароматизацияси хакидаги маълумотлар 3.39-3.41-жадвалларда келтирилган. Миснинг киритилиши унум булган АрУ нинг конверсиясининг пасайишига, АрУ селективлигининг ошишига, метан унум булишининг пасайишига ва куп ядроли ароматик углеводородлар унумдорлигининг пасайишига олиб келади. ПБФ нинг ароматланиш махсулотларининг микдорий таркиби (газлардаги XC4 микдори, суюкликдаги бензол полиядроли АрУ

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

микдори) мис таркибига богли;. ПБФ ароматланиш жараёнининг асосий параметрларининг 0,1 дан 1,0% гача булган катализатордаги мис таркибига богликлигини урганишда мис таркибининг ошиши билан куйидаги конуниятлар аникланди:

- ПБФ конверсиясининг 78,7% дан 56,1% гача пасайиши

- жараённинг селективлигини 60,3 дан 66,9% гача ошириш

- АрУ унумдорлиги 0,25% мис таркибида максимал даражадан утади 21-жадвал.

ПБФ ароматланиш жараёни параметрларининг Zn,Ti - ЮКЦга 600 °C ва 550 с'1 да мис таркибига боглицлиги.

Cu,% Конверсия Селективлик, АрУ нинг СН4 нинг

% % унуми,% унуми,%

78,7 60,3 47,5 16,0

0,1% 77,6 61,4 47,6 15,8

0,25% 76,8 62,8 48,2 15,2

0,5% 61,6 64,7 39,8 9,3

1,0% 56,1 66,9 35,8 8,9

22-жадвал.

ПБФ ароматизацияси реакция газлари таркибининг Zn,Ti - ЮКЦ га 600°C ва 550 с-1 да мис таркибига боглицлиги.

Cu,% Чикаётган газ таркиби х,ажмий %

Н2 СН4 С2Н6 С2Н4 С3Н8 ХС4

42,7 22,6 15,8 2,4 14,3 2,1

0,1% 43,8 20,6 15,8 1,7 15,9 2,2

0,25% 44,0 18,8 14,6 1,9 16,0 2,7

0,5% 45,1 18,0 14,5 2,5 17,2 2,7

1,0% 45,1 16,8 13,2 2,8 18,8 3,2

23-жадвал.

ПБФ ароматланиш катализатори таркибининг Zn,Ti - ЮКЦ га 600°С ва 550 с-1 да мис таркибига боглицлиги.

Cu, % Катализатор та жиби, %

ХС5 С6Н6 С7Н8 ХС8Н10 ХС9Н12 С10Н8 С11+

0,9 29,6 31,0 13,9 2,7 13,9 8,0

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

0,1% 1,5 34,1 36,1 11,2 2,5 8,9 5,7

0,25% 1,9 30,3 38,8 10,8 2,8 9,3 6,1

0,5% 0,9 31,5 42,2 14,4 3,4 4,2 3,4

1,0% 1,0 31,2 43,6 15,4 3,3 2,9 2,6

Шундай килиб, мис кушилишидан фойдаланиш ПБФни ароматлашда рух-титанли цеолит катализаторлари учун асоссиздир.

Мис пассивланган рух-галий катализатори синовлари, Галлий ароматланиш реакцияси учун паст цеолит модулига эга целит уз ичига олган катализаторларнинг самарали модификаторидир. Мис киритиш билан Zn -ЮКЦ катализаторида ароматик углеводородлар унумининг ортиши хакидаги олинган маълумотларга асосланиб, ушбу катализаторни галий кушилиши билан синаб куришга карор килинди. Адабиёт маълумотларига кура, галлийнинг оптимал концентрацияси 2,0% дан ошмайди, шунинг учун тажрибаларда 0,25% Cu-2,0 Zr-5,0% Zn -ЮКЦ-5 катализатори ишлатилган. [76] Тажриба учун 600°C харорат, 550 с-1 хажмий тезлиги (газ учун) танланди. ПБФ нинг ароматизацияси буйича маълумотлар 3.42-3.45-жадвалларда келтирилган.

24-жадвал.

0,25% Cu-2,0 Zr-5,0% Zn -ЮКЦ-5 да 600°C ва 550 с-1 да ПБФ нинг

ароматланиш жараёни параметрлари.

Конверсия % Селективлик, % АрУ нинг унуми,% СН4 нинг унуми,%

87,5 66,3 58,0 14,8

25-жадвал.

0,25% Cu-2,0 Zr-5,0% Zn -ЮКЦ-5 да 600 °C ва 550 с-1 да ПБФ ароматизациясининг реакция газларининг таркиби

Н2 СН4 С2Н6 С2Н4 С3Н8 ХС4

55,6 17,1 14,4 3,3 6,7 2,9

26-жадвал.

0,25% Cu-2,0 Zr-5,0% Zn -ЮКЦ-5 да 600°C ва 550 с-1 да ПБФ ароматланиш катализаторининг таркиби.

ХС5 С6Н6 С7Н8 ХС8Н10 ХС9Н12 С10Н8 С11+

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

0,5 33,2 37,9 17,1 4,7 3,5 3,1

Шундай килиб, мис-пассивланган рух-галлий кагализаторидан фойдаланиш, куп ядроли углеводородлар микдори паст булган ароматик углеводородларнинг юкори унумдорлиги булган окимда ПБФ ароматизациясини амалга оширишга имкон беради ва ушбу катализаторни саноатда фойдаланиш учун тавсия килади.

Рух галий цеолит катализаторини тайёрлаш усулларини солиштириш.

Углеводородларни конверсия килиш учун металл уз ичига олган цеолит катализаторларини айлантириш учун ион алмашинуви ёки цеолит таянчини тегишли элементларнинг тузлари эритмалари билан сингдириш усуллари кулланилади, аммо бу усуллар утилизация килишни талаб киладиган захарли эритмалар ишлаб чикариш билан тавсифланади. Бундай катализаторларнинг катта партияларини тайёрлашда кимматбахо чикиндиларни йук килиш муаммоси булиши мумкин. Шу муносабат билан окава сувлар микдорини минималлаштиришни таъминлайдиган металл сакловчи цеолит тизимларини тайёрлашнинг янги усулларини излаш вазифаси долзарбдир. Саноатда кенг кулланиладиган бу усул каттик фазада ташувчи ва тузларни аралаштириш, кейин эса пресслашдир. Бирок, катализаторни тайёрлаш усулини узгартириш жараён параметрларини (конверсия, унум селективлиги) узгартириши мумкин, шунинг учун каттик фазали модификация ва сингдириш оркали олинган Си-1п- ичига олган катализаторларни киёсий урганиш керак. Турли усуллар билан тайёрланган Си- 1п- -юкори кремнийли цеолитларда ПБФ нинг ароматизацияси хакидаги маълумотлар 3.45-жадвалда келтирилган. Жараёнлардаги катализаторлар цеолитни рух нитрат, мис бромид ва галий нитратнинг сувли эритмасига ботириш, сунгра эритувчини сув хаммомида буглаш оркали олинган. Каттик фазали аралаштиришда катализатор цеолит кукунини рух оксиди, мис бромид ва галлий оксиди билан аралаштириш, сунгра пресслаш оркали олинган.

27-жадвал.

Катализаторнинг фаоллиги 0,35% Си-3,01г-7,0% 1п -ЮКЦ-5,600 с-1

;ажмий тезликда турли усуллар билан тайёрланган.

Тайёрлаш усули t, 0C Конверсия,% Селективлик,% АрУ нинг унуми,%

Сингдириш 650 97,6 76,4 68,1

Катти; 650 94,6 72,1 66,1

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

фазаларни аралаштириш

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3.45-жадвал маълумотларидан маълум булишича, цеолитни сингдириш жараёнида катализатор унчалик фаол эмас (жараён пайтида 89,6% ва аралаштиришда 94,6%), лекин купрок селектив (мос равишда 76,3 ва 70,2%) каттарокдир (мос равишда 68,0 ва 66,0%) ароматик углеводородлар унум булади.

Катализаторларда кокс унум булишини урганиш.

Ароматлаш катализаторларининг фаоллиги ва селективлигининг пасайиши, асосан, уларнинг юзасида одатда кокс деб аталадиган углеродли конларнинг шаклланишига олиб келадиган ён реакциялар туфайли юзага келади. Шу билан бирга, катализаторларни кокслаш реакция даврининг давомийлигини сезиларли даражада кискартиришга олиб келади. Кокс конларининг углеводородларни конверсиялаш жараёнларида кулланиладиган катализаторлар хоссаларига таъсири, бундай конларнинг кимёвий табиати, кокс унум булиш механизми куплаб тадкикотлар мавзуси булди. [186] Катализаторни кокслаш ароматланиш катализаторининг ишлаш вактларининг пастлигининг асосий сабаби булганлиги сабабли, куриб чикилаётган ароматланиш катализаторларида кокс тупланишини улчаш ва узок тажриба давомида темир ва мис кушимчаларининг кокс тупланишига таъсирини аниклаш керак. Узок муддатли тажрибалар учун ароматик углеводородларнинг энг юкори унумдорлигини курсатадиган катализаторлар танланди: 5% 7п- ЮКЦ, 0,25% Си 5% 7п- ЮКЦ ва 0,25% Си 2% Хх 5% Хп- ЮКЦ. Тажрибалар 5, 10 ва 20 соат давом этган булиб, унум булган кокснинг % (катализаторга) аникланди. Шундай килиб, миснинг 7п-цеолит катализаторига киритилиши коксланишни 5 соатда 10% , 10 соатда 14% ва 20 соатда 18% га камайтиради. Ушбу натижалар миснинг энг фаол реакция марказларини блокировка килишини ёки фаолиятини камайтиришини тасдиклайди. Хп-цеолит катализаторига галлий ва миснинг киритилиши билан кокслаш кобилияти хам камаяди, бу катализаторнинг яхши ишлаш хусусиятларини ва маълум 7п-цеолит катализаторига нисбатан регенерациядан олдин узок вакт ишлашини курсатиши мумкин.

ХУЛОСА

5% ли 7п ЮКЦ катализаторининг мис ва темир билан пассивланишини текшириш сингдириш усулида металл тузларини кушиш оркали амалга

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

оширилди. Сингдириш учун металл бромидлар танланган.

Темир таркибининг 2,0% гача кутарилиши селективликнинг ошиши билан ПБФ конверсиясини сезиларли даражада камайтиради.

Мис таркибини 1,0% гача ошириш селективликнинг бир оз ортиши билан АрУ унумдорлигини пасайтиради, шунинг учун 0,25% дан ортик мисни киритиш максадга мувофик эмас.

ПБФ нинг ароматланиш махсулотларининг микдорий таркиби (газлардаги ХС4 микдори, суюкликларда бензол, толуол ва полиядроли АрУ микдори) темир таркибига боглик.

ПБФ ароматланиш реакциясида рух-титан катализаторларининг фаоллиги буйича олинган маълумотларга асосланиб, энг фаол катализатор 1% 77 5% 2п -ЮКЦ ни мис билан 0,1-1,0% концентрацияда пассивлаштиришга карор килинди.

Жараёнлардаги катализаторлар цеолитни рух нитрат, мис бромид ва галий нитратнинг сувли эритмасига ботириш, сунгра эритувчини сув хаммомида буглаш оркали олинган.

Узок муддатли тажрибалар учун ароматик углеводородларнинг энг юкори унумдорлигини курсатадиган катализаторлар танланди: 5% 7п- ЮКЦ, 0,25% Си 5% 7п- ЮКЦ ва 0,25% Си 2% 7г 5% 7п- ЮКЦ.

7п-цеолит катализаторига галлий ва миснинг киритилиши билан кокслаш кобилияти хам камаяди, бу катализаторнинг яхши ишлаш хусусиятларини ва маълум 7п-цеолит катализаторига нисбатан регенерациядан олдин узок вакт ишлашини курсатиши мумкин.

Шундай килиб, метан ароматизацияси реакцияларида молибдендан фойдаланишга карамасдан, ПБФ трансформациясида ушбу промоутердан фойдаланиш тавсия этилмайди.

С3-С4 углеводородларининг конверсия даражаси, махсулот таркиби ва махсулдорлиги модификация килинадиган кушимчаларнинг табиати ва микдорига богликлиги аникланди;

Нефть йулдош газларидан ароматик углеводородлар олиш унумини оширишга имкон берувчи шароитлар, юкори танлаб таъсир этувчи ва иш кобилияти юкори булган катализаторлар яратилган;

Пропан-бутан фракцияларини каталитик ароматлаб, ароматик углеводородлар ва суюк ёкилги олиш реакциясида реакция унумига турли катализаторларнинг каталитик фаоллига урганилган;

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Намуналар реакторга жойлаштирилди ва гелий окимида 1 соат давомида 500 °C да куйдирилди. Кейин харорат хона хароратига туширилди ва газсимон аммиак гелий окимига 2,9 мл пулсларда намуна туйингангача дозалаш крани ёрдамида юборилди. Физикавий адсорбцияланган аммиак гелий окимида нол чизигининг силжиши тухтагунча тозаланди. Кейин реактор харорати 20 °C / мин тезликда 600 °C гача кутарилди. Десорбцияланган аммиак микдори десорбция эгри чизиги остидаги майдон билан калибрлаш тажрибалари остидаги майдонни солиштириш йули билан хисобланди.

REFERENCES

1. Восмериков А.В., Кудряшев С. В. Перспективные технологии химической переработки попутного нефтяного газа в ценные жидкие продукты // Газохимия, 2010, -март-апрель, -С, 62-68.

2. Гайсин Р. Обременительный попутчик //Нефть России,2008.-№11.-С.76-79.

3. Мельников В.Б., Грунь Е.А. Утилизация попутного нефтяного газа каталитическим сжиганием // Химическая технология, 2006. - № 2. С. 13-15.

4. Восмериков А.В. Катализаторы на основе высококремнеземных цеолитов для процессов получения высокооктановых компонентов и моторных топлив из углеводородного сырья // Оборудование и технологии для нефтегазового комплекса, 2007. -№ 4. - С. 31-32.

5. Восмериков А.В., Галанов С.И., Ечевский Г.В. Каталитические процессы переработки углеводородного сырья //Бурение и нефть,2004. -№ 4. - С. 16-17.

6. Дергачев А.А., Лапидус А.Л. Каталитическая ароматизация низшихалка-нов // Рос.хим. ж. (Ж. Рос. хим. об-ва им. Д.И. Менделеева). 2008. Т. ЛИИ. № 4.

7. Rasulov S.P., Mustafaeva G.P., Mahkmudova L.A. Perspective catalysts of aromatization of propane. Neftepererabotka i neftehkimia, 2012, no. 1, pp. 36- 41. (in Russian)

8. Vosmerikova L.N., Barbashin Ya.E., Vosmerikov A.V. Catalytic Aromatization of Ethane on Zinc-Modified Zeolites of Various Framework Types. Petroleum Chemistry, 2014, V. 54, no. 6, pp. 420-425. (in Russian)

9. BocMepuKOBa ..H., BontiHKHHa A.H., BocMepuKOB A.B., 3aHKOBCKHH B.H. Аpoмaraзaцнfl этaнa h nponaHa Ha MeTanncogep^amux ^onurax crpyKTypHoro Tuna ZSM-5 // He$Tera3oXuMH*. 2015. № 1. C. 37-41.

10. M. Tian, T.Q. Zhao, P.L. Chin, B.S. Liu, A.S.-C. Cheung, Methane and pro-paneco-conversion study over zinc, molybdenum and gallium modified HZSM-5

С. 15-21.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

catalysts using time-of-flight mass-spectrometry // Chemical Physics Letters 592. 2014. Pp. 36-40.

11. Bobomurodova, S. Y., Usmanova, K. A., & Fayzullaev, N. I. (2020). Catalytic aromatization of oil satellite gases. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(5), 3031-3039.

12. Mamadoliev, I. I., Khalikov, K. M., & Fayzullaev, N. I. (2020). Synthesis of high silicon of zeolites and their sorption properties. International Journal of Control and Automation, 13(2), 703-709.

13. Fayzullaev, N.I., Bobomurodova, S.Y., Avalboev, G.A. Catalytic change of C1-C4-alkanes//International Journal of Control and Automation, 2020, 13(2), стр. 827-

14. Mamadoliev, I. I., & Fayzullaev, N. I. (2020). Optimization of the activation conditions of high silicon zeolite. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(3), 6807-6813.

15. Ibodullayevich, F. N., Yunusovna, B. S., & Anvarovna, X. D. (2020). Physico-chemical and texture characteristics of Zn-Zr/VKTS catalyst. Journal of Critical Reviews, 7(7), 917-920.

16. Aslanov, S.C., Buxorov, A.Q., Fayzullayev, N.I. Catalytic synthesis of С2-С4-alkenes from dimethyl ether// International Journal of Engineering Trends and Technology, 2021, 69(4), стр. 67-75

17. F N Temirov, J Kh Khamroyev, N I Fayzullayev, G Sh Haydarov and M Kh Jalilov. Hydrothermal synthesis of zeolite HSZ-30 based on kaolin //IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. - IOP Publishing, 2021. - Т. 839. - №. 4. -С. 042099.

18. Khamroyev, J.K., Akmalaiuly, K., Fayzullayev, N. Mechanical activation of Navbahorsk bentonite and its textural and adsorption characteristics//News of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, Series of Geology and Technical Sciences, 2022, 1(451), стр. 167-174.

19. Buronov F., Fayzullayev N. Synthesis and application of high silicon zeolites from natural sources //AIP Conference Proceedings. - AIP Publishing LLC, 2022. -Т. 2432. - №. 1. - С. 050004.

835.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.