CC BY
0Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN: 2181-1784
educational, natural and social sciences 4(8), Sep., 2024
Research BIB / Index Copernicus www.oriens.uz
MIRZO ABDULQODIR BEDILNING " CHOR UNSUR " ASARINING
ONTOLOGIK JIHATLARI
Zokirov Mirzo Tadqiqotchi email: zokirov0796@gmail.com
ANNOTATSIYA
Mazkur maqolada mutafakkir Mirzo Bedilning asarlarini o 'rganish, shunindek, dolzarb mavzulardan biri ekanligi, faylasufning asarlari va ularni o 'rganish katta ahamiyatga molik ish tutayotganligi inobatga olib, Miroz Abdulqodir Bedilning " Chor unsur " asarini o'rganish va bizni o 'rab olgan olam haqidagi qarashlarning o'zigaxosligi haqidagifalsafiy mohiyatiga bog'liq masalalariga e'tibor qaratilgan.
Kalit so'zlar: Vahdat al-vujud, sufiylik, mikrokosmos, makrokosmos, suv, olov, yer, havo, borliq, ilohiylik.
ABSTRACT
In the article, taking into account that the study of the thinker Mirzo Bedil's works is one of the current topics, the works of the philosopher and their study are of great importance, Mirzo Abdulqadir Bedil's work "Chor unsur" is the study and the vision of the world that surrounds us. Attention is paid to the problems related to the philosophical nature of uniqueness.
Key words: Wahdat al-Wujud, Sufism, microcosmos, macrocosmos, water, fire, earth, air, existence, divinity.
KIRISH
O'zbek xalqining vatandosh siymosi, Sharq madaniyati taraqqiyotiga ulkan hissa qo'shgan, o'z zamondoshlari va ilm ahllari tomonidan taqdirlanib, Abulma'oni laqabi bilan shuhrat qozongan Hindistonning ulug' shoiri va faylasufi Mirzo Abdulqodir Bedilning diniy-falsafiy va ahloqiy, hamda borliq haqidagi qarashlari o'z davrida ham, hozirgi kunda ham o'rganishi dolzarb mavzulardan hisoblanadi. Mirzo Bedil asarlari islom dinining tasavvufiy ruhida, falsafiy ruhda, hinduviylik ruhida yozilgan bo'lib uning barcha ijodlari axloqiy jihatdan juda yuksak baholanadi. Shuning uchun biz Bedil asarlarini chuqur o'rganib ta'limga va yosh avlod tarbiyasiga yo'naltirishimiz darkor. "Chor unsur"da Mirzo Abdulqodir Bedilning ontologik mavzularni tadqiq etishi sufiylik falsafiy an'analarida chuqur ildiz otgan. Ontologiya falsafaning borliq tabiati, voqelik va olamning asosiy tuzilishi bilan bog'liq bo'limi so'fiy metafizikasining markaziy jihati bo'lib, Bedil o'z ijodida u bilan keng shug'ullangan. Bedilning "Chor unsur" asaridagi ontologik tadqiqi
Research BIB / Index Copernicus
so'fiylaming borliq birligi ("Vahdat al-vujud") tushunchasini o'z ichiga olgan, bu tamoyil barcha mavjudot mohiyatan yagona ekanligini va barcha mavjudotlar ilohiy manba orqali birlashganligini ko'rsatadi1. Bu kontseptsiya she'riy va metaforik til orqali barcha narsalarning o'zaro bog'liqligi haqida noyob nuqtai nazarni taklif qilgan. Bundan tashqari Bedil inson qalbining tabiati va uning ilohiylik bilan munosabatini chuqur o'rganishi, individual borliqning umuminsoniy borliq bilan bir-biridan ajralib turishi va shu bilan birga uzviy bog'liqligi haqida fikr yuritgan. Bu izlanish ruhning sayohati va uning ilohiy manbaga qaytishi haqida fikr yuritishni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, Bedilning ontologiyaga yondashuvi, ehtimol, bilim va idrok tabiati haqidagi munozaralarni o'z ichiga oladi. U insonning voqelik haqidagi tushunchasi bizning in'ikoslarimiz va tajribalarimiz orqali qanday shakllanayotganini, ruhiy tushuncha mavjudlikning asl mohiyatini chuqurroq tushunishga qanday olib kelishi mumkinligini o'rgangan.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Bedilning "Chor unsur" asaridagi ontologik munozaralari so'fiy adabiyotiga xos bo'lgan timsol va allegoriyaga boy bo'lishi, voqelik, borliq va ilohiylik mohiyatini chuqur anglab yetilgan. Bedil bu asari orqali tasavvufdagi falsafiy-tasavvufning boy an'analariga hissa qo'shadi, borliq va uning asosiy masalalari bo'yicha chuqur fikr yuritadi. "Chor unsur"dagi ontologik mavzulardan tashqari, Mirzo Abdulqodir Bedilning yondashuvi haqiqatning tabiati, voqelik va inson bilishining chegaralari haqidagi savollarga javob berishi mumkin. Bedil ruhiy olamning abadiy tabiatidan farqli ravishda, jismoniy olamning o'tkinchiligi tushunchasini ham tadqiq qilgan. Dunyoviy mavjudotning vaqtinchalik tabiati va ilohiylik haqidagi bu fikr so'fiy falsafasida keng tarqalgan mavzu bo'lib, uning ishida aks etgan. Qolaversa, Bedilning "Chor unsur" asaridagi ontologik tadqiqoti insonning olamni anglashga urinishlariga xos bo'lgan paradoks va ziddiyatlarni ko'rib chiqqan. U oddiy idrok etib bo'lmaydigan voqelikni anglashda inson tili va tafakkurining cheklanishini o'rganishi, haqiqiy tushunchaga ega bo'lishda mistik tajriba va sezgi rolini ta'kidlaydi. Nihoyat, Bedilning asari chuqur allegorik va ramziy bo'lib, ko'p ma'no qatlamlarini taqdim etib, o'quvchilarni tafakkur va introspektiv sayohatga chorlaydi. Uning murakkabligi va nozikligi bilan ajralib turadigan she'riy uslubi o'quvchini yuzaki qarashga va o'zi qo'ygan chuqur falsafiy savollar bilan shug'ullanishga undaydi. Umuman olganda, "Chor unsur" nafaqat adabiy asar, balki chuqur ekzistensial savollarni o'rganish uchun she'riyatdan foydalanadigan falsafiy risoladir.
1 Shalola B. Sattorova. (2023). HISTORICAL AND PHILOSOPHICAL ROOTS OF MIRZO BEDIL. International Scientific and Current Research Conferences, 1(01), 94-96
Research BIB / Index Copernicus
"Chor unsur"da Abdulqodir Bedil Mirzoning ontologik izlanishlari, ehtimol, sufiylik ta'limotining metafizik jihatlarini qamrab olgan bo'lib, jismoniy va ma'naviy sohalar o'rtasidagi murakkab munosabatlarni o'z ichiga oladi. Uning ishi jismoniy va metafizika alohida emas, balki bir butunning qismlari bo'lgan dunyoqarashni aks ettiruvchi moddiy olam va ma'naviy tajribalar o'zaro bog'liqligini o'rganishi mumkin.2 Bedilning metafora va timsolga boy she'riyatida ilohiylik dunyoning barcha jabhalarida namoyon bo'ladi, degan sufiylik e'tiqodini ko'rsatib, chuqur ma'naviy haqiqatlarni yetkazish uchun tabiiy obrazlar va kundalik tajribalardan foydalanadi. Bu yondashuv so'fiylarning hayotning har bir jabhasida ma'naviy ahamiyatga ega bo'lishga, hamma narsada ilohiy huzurni ko'rishga urg'u berishiga mos keladi. Bundan tashqari, Bedilning ishi, ehtimol, ruhning ma'rifat va ilohiylik bilan birlashish sari o'zgaruvchan sayohatiga bag'ishlangan. Sufiylik falsafasida markaziy o'rinni egallagan bu sayohat nafsni yengish, borliqning chuqur haqiqatlarini anglash va ilohiy mohiyat bilan ruhiy birlik yoki aloqadorlik holatiga erishishni o'z ichiga oladi. Bedilning "Chor unsur" orqali qo'shgan hissasi shunchaki she'riy yoki adabiy yutuqni emas, balki o'quvchilarni voqelik mohiyati, ruhiy sayohati, borliqning chuqur ma'nolari haqida fikr yuritishga chorlovchi chuqur falsafiylikni ham qamrab oladi. Uning ijodi so'fiylik adabiy va falsafiy an'analarining muhim qismi bo'lib qolmoqda va bugungi kunda ham o'quvchilar ilhomlantiradigan va e'tiroz bildiradigan tushuncha va mulohazalarni taqdim etadi. Tasavvufda o'z-o'zini kashf qilish sari sayohat ko'pincha ilohiy va koinotni tushunishga parallel ravishda ko'riladi. Ushbu introspektiv sayohat Bedil ijodida muhim mavzu bo'ladi. Bu erda o'zlik mikrokosmosi koinotning makrokosmosini aks ettiradi. Bundan tashqari, Bedilning "olamni bilish"ga yondashuvi, ehtimol, inson bilimining chegaralanganligi va inson aqli yetmaydigan sirlar haqida mulohazalarni o'z ichiga oladi. Koinotning kengligi va murakkabligi oldida bu kamtarlik so'fiy adabiyotida keng tarqalgan mavzu bo'lib, u erda yakuniy tushunish ko'pincha ilohiylikka qoldiriladi.3 "Chor unsur"dagi she'riyat va nasr ham bilim, hikmat va harakat o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni o'rgangan. Bedil koinotni tushunish nafaqat aqliy izlanish, balki insonning dunyo bilan qanday yashashi va o'zaro munosabati uchun amaliy ahamiyatga ega ekanligini muhokama qilgan. Umuman olganda, Bedilning "Chor unsur" asari koinotni anglashga intilishning chuqur tasavvufiy mulohazalar va koinotdagi inson tajribasiga oid mulohazalarni o'zaro uyg'unlashtirib turadi. Bu asar so'fiy adabiyotining boy an'analariga hissa qo'shadi, u borliq va bilim sirlarini she'riyat, falsafiy shaklda ochib beradi.
2 I.M.Muminov. Mirzo Bedilning falsafiy qarashlari - Toshkent, 1958
3 Muhammadiyeva O. Bedil and the philosophy of moral values, - Tashkent, "New edition" 2016, page 27
Research BIB / Index Copernicus
Bundan tashqari, Bedilning ishi, ehtimol, ruhning ma'rifat va ilohiy bilan birlashish sari o'zgaruvchan sayohatiga bag'ishlangan. Sufiylik falsafasida markaziy o'rinni egallagan bu sayohat nafsni yengish, borliqning chuqur haqiqatlarini anglash va ilohiy mohiyat bilan ruhiy birlik yoki aloqadorlik holatiga erishishni o'z ichiga oladi.
REFERENCES
1. Muhammadiyeva O. Bedil and the philosophy of moral values, - Tashkent, "New edition" 2016, page 27
2. Ja'far Muhammad. Abulma'oniy ma'naviyati (Bedil hayoti va falsafiy qarashlariga chizgilar) https://kh-davron.uz/kutubxona.html. 27-bet.
3. I.M.Muminov. Mirzo Bedilning falsafiy qarashlari - Toshkent, 1958
4. Shalola B. Sattorova. (2023). HISTORICAL AND PHILOSOPHICAL ROOTS OF MIRZO BEDIL. International Scientific and Current Research Conferences, 1(01), 94-96
5. Abd-al-G'ani, Life and Works of Abdul Qadir Bedil, Lahore, 1960.
