Научная статья на тему 'Минтақалардаги олий таълим муассасаларининг юқори малакали кадрлар тайёрлашдаги ўрни'

Минтақалардаги олий таълим муассасаларининг юқори малакали кадрлар тайёрлашдаги ўрни Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
236
39
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ / МИНТАқА / КАДРЛАР / САНОАТ ТАРМОқЛАРИ / МИЛЛИЙ ИқТИСОДИЁТ / МЕҳНАТ БОЗОРИ / ВЫСШЕЕ УЧЕБНОЕ ЗАВЕДЕНИЕ / HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS / РЕГИОН / REGION / КАДРЫ / ОТРАСЛИ ЭКОНОМИКИ / НАЦИОНАЛЬНАЯ ЭКОНОМИКА / NATIONAL ECONOMY / РЫНОК ТРУДА / LABOR MARKET / CADRES / BRANCHES OF ECONOMY

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Раҳмонов Расул Неъматович

Мақолада минтақалардаги ОТМларнинг миллий иқтисодиёт тармоқларига етук мутахассисларни тайёрлаб бериш ҳолати ифодаланган. Олинган таҳлил натижасида ОТМлар фаолиятини янада такомиллаштиришга оид илмий таклифлар ишлаб чиқилган.В статье описывается состояние региональных высших учебных заведений в подготовке высококвалифицированных кадров для отраслей национальной экономики. На основе полученных анализов были разработаны научные рекомендации по улучшению деятельности вузов.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

There is discussed in the article state of higher educational institutions (HEI) on training well-skilled cadres to the branches of national economy. On the basis of received analytical results there were elaborated scientific recommendation on improvement of HEI’s activities.

Текст научной работы на тему «Минтақалардаги олий таълим муассасаларининг юқори малакали кадрлар тайёрлашдаги ўрни»

Ра^монов Р.Н.,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети «Иктисодиёт» факультети «Минтакавий иктисодиёт» кафедраси доценти вазифасини бажарувчиси, иктисод фанлари номзоди

МИНЩАЛАРДАГИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИНИНГ ЮКОРИ МАЛАКАЛИ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШДАГИ УРНИ

РАЦИОНОВ Р.Н. МИНТАЦАЛАРДАГИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИНИНГ ЮЦОРИ МАЛАКАЛИ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШДАГИ УРНИ

Маколада минтакалардаги ОТМларнинг миллий иктисодиёт тармокларига етук мута-хассисларни тайёрлаб бериш х,олати ифодаланган. Олинган тах,лил натижасида ОТМлар фаолиятини янада такомиллаштиришга оид илмий таклифлар ишлаб чикилган.

Таянч иборалар: олий таълим муассасаси, минтака, кадрлар, саноат тармоклари, миллий иктисодиёт, мех,нат бозори.

РАХМОНОВ Р.Н. РОЛЬ РЕГИОНАЛЬНЫХ ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЙ В ПОДГОТОВКЕ ВЫСОКОКВАЛИФИЦИРОВАННЫХ КАДРОВ

В статье описывается состояние региональных высших учебных заведений в подготовке высококвалифицированных кадров для отраслей национальной экономики. На основе полученных анализов были разработаны научные рекомендации по улучшению деятельности вузов.

Ключевые слова: высшее учебное заведение, регион, кадры, отрасли экономики, национальная экономика, рынок труда.

RAKHMONOV R.N. THE ROLE OF HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS IN REGIONS FOR HIGH QUALIFIED CADRES TRAINING

There is discussed in the article state of higher educational institutions (HEI) on training well-skilled cadres to the branches of national economy. On the basis of received analytical results there were elaborated scientific recommendation on improvement of HEI's activities.

Keywords: higher educational institutions, region, cadres, branches of economy, national economy, labor market.

Бугунги кунда олий таълим тизимини бозор иутисодиёти шароитидан келиб чиууан уолда ислоу этиш давр талабига айланди. Бозор иутисодиёти уар соуада, шу жумладан, меунат бозорида уам рауобатни тауозо этмоуда. Маълум-ки, олий таълим тизими мамлакатларнинг ривожланиши-да асосий омиллардан бири уисобланади. Олиб борилаётган барча ислоуотларнинг пировард натижаси уша давлат таълим тизимини ривожлантириш ва уни такомиллашти-риб боришга берилаётган ауамият билан белгиланади.

Дарх,ак,ик,ат, Узбекистан Республикаси Президенти Ислом Каримов таъкидлагани-дек, 2015 йилда таълим-тарбия сохасини янада ислох этиш ва такомиллаштириш ма-саласи хам диккат марказимизда булди. Мамлакатимизда таълим-тарбия сохасига хар йили сарфланаётган харажатлар ялпи ички махсулотнинг 10-12 фоизини ташкил этмокда. Бу ЮНЕСКОнинг мамлакатни бар-карор ривожлантиришни таъминлаш учун таълимга йуналтирилиши зарур булган ин-вестициялар микдори буйича тегишли тав-сияларидан, яъни 6-7 фоиздан карийб 2 баробар купдир1.

Узбекистан мустакилликка эришгандан кейин унинг олий таълим тизимини тубдан узгартиришнинг энг мухим йуналишлари белгилаб олинди. Хозирги даврда олий таълим муассасалари икки боскичли, яъни бакалавриат ва магистратурадан иборат кадрлар тайёрлашни амалга оширмокда. Бу эса олий таълим тизимининг янада мосла-шувчанлигини таъминлайди ва талабаларга унинг турли боскичларида таълим олиш имкониятини беради. Мутахассисларни тайёрлашнинг куп поFонали тизимига утиш Узбекистон Республикаси олий таълимини

1 Каримов И.А. Бош максадимиз - мавжуд кийинчиликларга карамасдан, олиб бораётган ислохотларни, иктисодиётимизда таркибий узга-ришларни изчил давом эттириш, хусусий мулкчилик, кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йул очиб бериш хисобидан олдинга юришдир. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2015 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2016 йилга мулжалланган иктисодий дастур-нинг энг мухим устувор йуналишларига баFиш-ланган Вазирлар Махкамаси мажлисидаги маъ-рузаси. // «Халк сузи», 2016 йил 16 январь.

жахон таълим тизимига кириб боришини таъминлайди.

2013/2014 укув йилида Узбекистонда 77 та олий таълим муассасаси, пойтахти-миздаги олий укув юртларининг 11 та худудий филиали ва хорижий етакчи олий укув юртларининг 7 филиали фаолият курсатди. Хар бир минтакада худудий ри-вожланиш вазифаларини хал этиш учун му-тахассислар тайёрлайдиган университет ва катор ихтисослашган институтлар мавжуд.

Олий таълим сохасида самарали халкаро хамкорлик кенг йулга куйилгани миллий таълим моделининг юкори малакали кадрлар тайёрлашга йуналтирилганининг бир куринишидир. 2000/2001 укув йилида хорижий олий таълим муассасаларининг фи-лиаллари биттани ташкил этган булса, 2014/2015 укув йилида уларнинг сони 7 тага етди.

Тошкент шахрида ташкил этилган Халкаро Вестминистер университети, Сингапур менежментни ривожлантириш инс-титути, М.Ломоносов номидаги Москва давлат университети, Россиянинг Г.Плеханов номидаги давлат иктисодиёт университети ва И.Губкин номидаги Россия давлат нефть ва газ университети, Турин политехника университети, Жанубий Кореянинг Инха университети филиалларида бугунги миллий мехнат бозори талаб этаётган му-тахассислар тайёрланмокда.

Хозирги кунда юкорида кайд этилган ОТМларда энг юксак халкаро стандартлар асосида бизнес, иктисодиёт, хукук, ахборот технологиялари сохалари буйича талаб килинаётган мутахассислар, нефть-газ

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 7

1-жадвал. Олий укув юртларининг минтакалар буйича так.симланиши1

йиллар

1991 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014

Узбекистон Республикаси 46 58 61 62 63 65 65 64 66

КоракалпоFистон Республикаси 2 2 2 2 2 2 2 2 2

Вилоятлар:

Андижон 4 5 5 5 5 5 4 4 4

Бухоро 2 3 3 3 3 3 3 3 3

Жиззах 1 2 2 2 2 2 2 2 2

Кашкддарё 1 2 2 2 2 2 2 2 2

Навоий 0 2 2 2 2 2 2 2 2

Наманган 1 3 3 3 3 3 3 3 3

Самарканд 6 6 6 6 6 6 6 6 6

Сурхондарё 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Сирдарё 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Тошкент 2 2 2 2 2 2 2 2 2

ФарFона 3 3 3 3 3 3 3 3 3

Хоразм 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Тошкент шах,ри 21 25 28 29 30 32 33 32 34

тармоFи ва геологик-кидирув мух,андислари, замонавий машинасозлик, социология ва психология йуналишлари учун кадрлар тайёрланмокда.

2010 йилда Тошкент шах,рида ташкил этилган Турин политехника университети кейинги йилларда республикада жадал ри-вожланиб бораётган автомобиль саноатига х,амда бошка иктисодиёт тармоклари учун юкори малакали кадрлар тайёрлайдиган маскан булиб хизмат килмокда. 2014 йил-нинг март ойида Тошкент шах,рида Жану-бий Кореянинг Инха университети ташкил этилди. Бу университетни ташкил этишдан асосий максад компьютер х,амда ахборот инжинеринг мутахассисларини тайёрлаш-дир. Ушбу университетни битирганлар халкаро дипломга эга буладилар. 2020 йил-га кадар кабуллар сони 2000 тага етказили-ши режалаштирилган.

2013/2014 укув йилида Узбекистонда олий таълим муассасалари сони 66 тани ташкил этди. Мустакиллик йилларида олий

1 Рах,монов Р.Н., Хамракулов Ж.Х. Интеллектуал салох,ият ва уни бах,олаш мезонлари. Монография. - Т., 2015. -69-б.

таълим муассасалари сони 20 тага ортди. Олий таълим муассасаларининг 32 таси республика минтакаларида жойлашган (1-жадвал). Бу эса урта махсус касб таълим муассасалари битирувчиларининг олий маълумотли булишига имкон яратади.

Мавжуд ОТМларнинг 25 таси универси-тетлар булиб, уларда 115,8 минг нафар та-лаба тах,сил олади. Университетлар жами олий укув юртларининг 37,9%ни ва уларда таълим олувчилар жами талабаларнинг 44,7%ни ташкил этади. 2005/2006-2013/2014 укув йиллари даврида республикада тала-балар сони 7%га кискарган булса, бу давр-да университет талабалари сони 12,7%га, институт ва бошка турдаги ОУЮлари талабалари эса 12,7%га кискарди.

Мустакиллик йилларида мамлакатимиз-да талабалар сони узига хос х,олда гох, ортиб, гох, кискариб борди (2-жадвал).

Агар 1991/1992 укув йилида талабалар сони 337,4 минг нафарни ташкил этган булса, бу курсаткич кейинги 5 йилда 2 мар-тага кискарди. 2000/2001 укув йилида талабалар сони ортиб борди ва 183,6 минг нафарни ташкил этди, бу курсаткич 2005/2006

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 7

2-жадвал. Олий у^ув юрти талабаларининг минтак,алар буйича та^симланиши, минг1

Укув йили

1991/ 1992 1995/ 1996 2000/ 2001 2005/ 2006 2010/ 2011 2011/ 2012 2012/ 2013 2013/ 2014

Узбекистон Республикаси 337,4 165,6 183.6 278,7 274,5 253,0 258,3 259,3

КоракалпоFИстон Республикаси 9,9 9,4 10.0 16,05 16,9 15,5 15,9 16,0

Вилоятлар:

Андижон 17,7 11,4 11.6 18,4 15,4 14,0 15.2 15,7

Бухоро 15,0 8,0 9.3 14,2 14,4 13,3 13,7 13,8

Жиззах 6,8 3.6 4.6 8,6 8,6 8,4 8,9 9,3

Кашкадарё 10,0 7.4 9,5 11,6 10,6 11,2 11,8

Навоий 4,5 5,0 5.5 9,2 9,7 8,5 8,4 8,1

Наманган 11,0 6,4 7.3 13,3 12,5 10,9 11,1 10,8

Самарканд 40.0 17,3 14.7 23,4 23,0 22,2 23,3 24,3

Сурхондарё 7.8 4,6 5.4 7,2 7,0 6,3 6,5 6,6

Сирдарё 6,2 3,0 2.4 3,7 4,2 3,8 3,9 3,8

Тошкент 17,1 8.5 7.6 12,5 12,0 10,4 9,1 8,2

ФарFOна 21,5 13,2 12.3 20,8 19,6 17,6 18,2 18,5

Хоразм 4,8 4,5 4.7 9,6 8,8 8,1 8,2 8,3

Тошкент шахри 165,4 64,6 80.8 112,1 110,8 103,1 104,8 104,1

Фоизда

Узбекистон Республикаси 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

КоракалпоFИстон Республикаси 2,9 5,7 5,5 5,8 6,2 6,1 6,2 6,2

Вилоятлар:

Андижон 5,3 6,9 6,3 6,6 5,6 5,5 5,9 6,1

Бухоро 4,4 4,8 5,1 5,1 5,2 5,3 5,3 5,3

Жиззах 2,0 2,2 2,5 3,1 3,1 3,3 3,4 3,6

Кашкадарё 3,0 4,0 3,4 4,2 4,2 4,3 4,5

Навоий 1,3 3,0 3,0 3,3 3,5 3,4 3,2 3,1

Наманган 3,3 3,9 4,0 4,8 4,6 4,3 4,3 4,2

Самарканд 11,8 10,4 8,0 8,4 8,4 8,8 9,0 9,4

Сурхондарё 2,3 2,8 2,9 2,6 2,6 2,5 2,5 2,5

Сирдарё 1,8 1,8 1,3 1,3 1,5 1,5 1,5 1,5

Тошкент 5,1 5,1 4,1 4,5 4,4 4,1 3,5 3,2

ФарFOна 6,4 8,0 6,7 7,5 7,1 7,0 7,1 7,1

Хоразм 1,4 2,7 2,6 3,4 3,2 3,2 3,2 3,2

Тошкент шахри 49,0 39,6 44,0 40,2 40,4 40,8 40,6 40,1

укув йилида 278,7 минг нафарга етди. Бирок, 2010/2011 укув йилида талабалар сони яна кискарди. Охирги йилларда рес-публикада олий укув юртлари талабалари сони яна ортиб бормокда. 2013/2014 укув

1 Рахмонов Р.Н., Хамракулов Ж.Х. Интеллектуал салохият ва уни бахолаш мезонлари. Монография. - Т., 2015. -70-б.

йилида мамлакатимизда 259,3 минг нафар талаба таълим олди. Умуман, 1991/19922013/2014 укув йиллари орасида талабалар сони республика буйича 23,2%га кискарди.

Минтакалар кесимида талабалар сони-нинг узгариши куйидагича булди: Навоий (180%), Хоразм (172,9%), КоракалпоFИCTOH Республикаси (161,6%), Жиззах (136,8%) ва

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 7

3-жадвал. ^ар 10000 а^олига туfри келган талабалар сони ва а^оли 19-24 ёшли катламининг

олий таълим муассасалари билан камраб олиниш даражаси1

2000 й. 2005 й. 2010 й. 2011 й. 2012 й. 2013 й.

Ах,олининг 19-24 ёшли катламининг ОТМ билан камраб олиниш даражаси 6,8 8,8 7,4 6,6 6,7 6,7

10000 ах,олига нисбатан талаба сони 74 106 94 86 87 85

4-жадвал. Минтакалар кесимида ^ар 10000 а^олига туfри келган талабалар сони2

Укув йили Индекс даражаси

2000/ 2001 2005/ 2006 2010/ 2011 2013/ 2014 2000/ 2001 2005/ 2006 2010/ 2011 2013/ 2014

Узбекистон Республикаси 74,5 106,5 94,2 85,0 1,000 1,000 1,000 1,000

КоракалпоFистон Республикаси 66,0 102,2 106,9 92,1 0,88 6 0,960 1,135 1,083

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Вилоятлар:

Андижон 52,7 78,0 57,6 56,0 0,707 0,732 0,611 0,659

Бухоро 65,1 93,6 85,5 78,6 0,874 0,878 0,908 0,925

Жиззах 46,8 82,1 73,7 75,8 0,628 0,771 0,782 0,892

Кашкадарё 33,8 39,6 42,6 40,7 0,454 0,372 0,452 0,479

Навоий 69,9 113,4 111,1 89,9 0,938 1,165 1,179 1,058

Наманган 37,6 63,7 52,5 43,1 0,505 0,598 0,557 0,507

Самарканд 54,6 81,0 70,3 70,5 0,733 0,760 0,746 0,829

Сурхондарё 30,8 37,7 32,2 28,6 0,413 0,354 0,342 0,336

Сирдарё 37,1 54,8 57,7 49,7 0,498 0,514 0,612 0,585

Тошкент 32,2 50,8 45,4 30,1 0,432 0,477 0,482 0,354

ФарFона 45,9 72,7 60,7 54,6 0,616 0,683 0,644 0,642

Хоразм 35,2 66,5 55,0 49,3 0,472 0,624 0,584 0,580

Тошкент шахри 377,5 524,3 482,5 442,4 5,067 4,923 5,122 5,205

Минтакалараро фарк 12,2 13,9 15,0 15,5

Тошкент шахрисиз 2,3 3,0 3,4 3,2

Кашкадарё (118%) вилоятларида талабалар сони ортди. Колган барча минтакаларда талабалар сони кискарди.

Талабаларнинг 40%и пойтахт Тошкент шах,рида жойлашган ОТМларда таълим оладилар. Талабалар сонининг нисбатан юкори улуши Самарканд (9,4%) х,амда ФарFона (7,1%) вилоятларига туFри келади. Энг кам талаба сони эса Сирдарё (1,5%) ва

1 Рах,монов Р.Н., Хамракулов Ж.Х. Интеллектуал салох,ият ва уни бах,олаш мезонлари. Монография. - Т., 2015. -72-б.

2 Уша манба, 72-б.

Сурхондарё (2,5%) вилоятларига туFри келади3.

Узбекистон ОТМларида кундузги таълим бериш шакли ривожланган. Хусусан, 2013/2014 укув йилида 99,8% талаба кундузги, 0,2%и сиртки таълимда таълим олди-лар. Маълумки, кечки таълим укитиш шакли республикада тугатилган.

3 Рахмонов Р.Н., Хамракулов Ж.Х. Вопросы приведения в соответствие реформ в системе образования с отраслями региональной экономики. // Социально-экономические проблемы развития территориальных систем и механизмы повышения их конкурентоспособности: Сборник научных статьей XII международной конференции молодых ученых. - Екатеринбург, 2014. -С. 267.

5-жадвал. ОТМларнинг тармок мутахассислиги буйича таксимланиши1

2000/ 2001 2005/ 2006 2010/ 2011 2011/ 2012 2012/ 2013

Жами 61 62 65 65 66

Саноат 11 11 12 13 13

Курилиш 1 1 1 2 2

Кишлок хужалиги 4 4 4 4 4

Транспорт 2 2 2 2 2

Алока 1 1 1 1 1

Иктисодиёт 3 6 7 8 8

Хукук 1 1 1 1 1

СоFликни саклаш 7 6 6 6 6

Спорт ва жисмоний тарбия 1 1 1 1 1

Маориф 27 26 27 22 22

Шундан

Пединститутлар 8 8 7 5 5

Санъат ва киноматография 3 3 3 6 6

Бошкалар

6- жадвал. ОМТлар талабаларининг тармок мутахассислиги буйича таксимланиши, минг2

Укув йили

2000/ 2001 2005/ 2006 2010/ 2011 2011/ 2012 2012/ 2013 2013/ 2014

Фоизда

Жами 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Саноат 14,2 12,7 14,5 18,7 19,1 22,3

Курилиш 0,8 0,9 1,1 2,5 2,6

Кишлок хужалиги 7,0 6,0 6,1 7,0 7,4 7,9

Транспорт 3,1 2,5 2,8 3,0 2,9 6,9

Алока 2,2 3,2 3,6 4,1 4,3

Иктисодиёт 5,0 9,5 7,6 7,2 7,3 8,3

Хукук 1,6 1,2 0,9 0,9 0,8

СоFликни саклаш 9,0 7,7 7,9 8,3 8,0 9,6

Спорт ва жисмоний тарбия 0,8 0,7 1,3 1,4 1,6

Маориф 55,4 54,5 52,9 44,8 44,2 43,3

Шундан

Пединститутлар 16,8 14,5 13,1 10,3 9,8

Санъат ва киноматография 0,9 1,1 1,3 2,0 1,8 1,7

1 Рахмонов Р.Н., Хамракулов Ж.Х. Интеллектуал салохият ва уни бахолаш мезонлари. Монография. -Т., 2015. -73-б.

2 Уша манба, 74-б.

7-жадвал. ОМТларга к,абул к,илинган талабаларнинг минтакалар буйича так,симланиши, киши1

Укув йили

Минтакалар 2000/ 2005/ 2010/ 2011/ 2012/

2001 2006 2011 2012 2013

Узбекистан Республикаси 44711 53915 64113 63933 63065

КоракалпоFистон Республикаси 2257 3616 3710 3993 4066

Вилоятлар:

Андижон 2760 2958 3195 3395 3877

Бухоро 2647 2942 3348 3389 3472

Жиззах 1066 1335 1866 2022 2052

Кашкадарё 1696 1744 2690 2945 2954

Навоий 1202 1642 2107 2238 2093

Наманган 1761 2278 2830 2772 2721

Самарканд 3308 4455 5362 5884 5998

Сурхондарё 1403 1490 1616 1644 1724

Сирдарё 680 692 964 1042 916

Тошкент 1949 2592 3169 1957 1517

ФарFона 2699 3784 4533 4550 4604

Хоразм 1023 1819 1922 2050 1956

Тошкент шахри 20260 22568 26801 26052 25115

Олий таълим тизимининг ривожланган-лик даражасини курсатувчи 10000 ахолига тyFри келадиган талабалар сони 2013/2014 ук,ув йилида 85 нафарни ташкил этди. 2000/2001 укув йилида бу курсаткич 74 нафарни ташкил этган булса, 2005/2006 укув йилида 106 нафарни, 2010/2011 укув йилида 94 нафарни ташкил этди (3-жадвал).

Умуман, 2000/2001-2013/2014 укув йил-лари мобайнида 10 минг кишига тyFри келадиган талабалар сони 11 нафарга купайди. Бирок, бу курсаткич охирги уч йилда 9 нафарга кискарди. Бу таълим муас-сасаларига кабул килишнинг пасайиши ва алохида мутахассисликларга катъий кабул сонининг белгилаб куйилишидир.

Минтакалар буйича хар 10000 ахолига тyFри келадиган талабалар сони ушбу жад-валда уз ифодасини топган (4-жадвал).

Минтакалар орасида 10 минг кишига тyFри келадиган талабалар сони КоракалпоFистон Республикаси хамда На-воий вилоятида республикамиздаги уртача

1 Рахмонов Р.Н., Хамракулов Ж.Х. Интеллектуал салохият ва уни бахолаш мезонлари. Монография. - Т., 2015. -76-б.

курсаткичдан юкори. Колган барча минта-каларда унинг курсаткичи паст. Айникса, Сирдарё ва Тошкент вилоятларида жуда паст. Умуман, минтакалар кесимида 10 минг кишига тyFри келадиган талабалар со-нидаги фарк 2013/2014 укув йилида 15,5 нафарни (Тошкент шахрисиз 3,2 на-фар) ташкил этди. Бу курсаткич 2000/2001 укув йилига нисбатан 3,3 нафарга ортган.

Мамлакатимиз иктисодиётини модерни-зациялаш ва иктисодий ислохотларни чукурлаштириш даврида юкори малакали ишчи кучига куйиладиган талаблар каторига куйидагиларни киритиш мумкин: янги билимлардан мустакил фойдалана олиш; жахон фанининг натижаларини узлаштирган, инновацияларни амалиётга татбик эта олиш кобилиятига эга булиш. Юкори малакали ишчи кучининг ушбу та-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 7

8-жадвал. Олий укув юртини бити

эган мутахассисларнинг минтакалар буйича таксимланиши, киши1

Укув йили

Минтакалар 2000/ 2005/ 2010/ 2011/ 2012/

2001 2006 2011 2012 2013

Узбекистан Республикаси 31568 57845 76379 86255 60925

КоракалпоFистон 1796 3059 974 4979 3704

Республикаси

Вилоятлар:

Андижон 2034 3586 4511 4661 2926

Бухоро 1381 2628 4417 4385 3026

Жиззах 630 1410 2549 2416 1988

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Кашкадарё 1295 1882 3639 3935 2445

Навоий 956 1779 3088 3530 2072

Наманган 1199 2690 3914 3969 2469

Самарканд 2911 4680 5971 6853 4878

Сурхондарё 908 1846 1995 2058 1504

Сирдарё 391 785 1228 1393 864

Тошкент 1382 2564 3604 3349 2656

ФарFона 2068 4158 5588 6500 4210

Хоразм 850 1711 2181 2681 1878

Тошкент шахри 13767 25067 28720 35546 26305

лабларга жавоб бера олиши унинг рако-батбардошлик даражасини оширади2.

Дархакикат, республикадаги ОТМлар юкоридаги талабларга жавоб берадиган хамда миллий иктисодиётимизнинг деярли барча тармоклари ва сохалари учун олий маълумотли мутахассис кадрларни тайёр-лайди. ОТМлар тармок ихтисослашуви буйича тузилишининг тахлили куйидагича: таълим муассасаларининг 29 таси илмий-назарий, 13 таси саноат, 8 таси иктисодиёт, 7 таси тиббиёт, 4 таси кишлок хужалиги, 2 таси курилиш, 2 таси транспорт ва битта-дан алока хамда хукук сохалари буйича кадрларни тайёрлайди (5-жадвал).

1 Рахмонов Р.Н., Хамракулов Ж.Х. Интеллектуал салохият ва уни бахолаш мезонлари. Монография. - Т., 2015. -77-б.

2 Рахмонов Р.Н. Таълим тизими ва юкори малакали ишчи кучини такрор ишлаб чикариш уртасида мутаносибликни таъминлаш. // «Мамла-катни модернизациялаш шароитида иктисодий мутаносибликларнинг баркарор иктисодий усиш-га таъсири» номли республика илмий-амалий конференцияси материаллари туплами. - Т.: 2015. -50-б.

ОТМларнинг тармок мутахассисликлари буйича таксимланишига кура, талабалар ва битирувчилар улуши мос келади, яъни та-лаба ва битирувчи мутахассисларнинг яр-мига якини маориф сохаси учун кадрлар тайёрлайди (6- жадвал).

2000/2001-2012/2013 укув йиллари ора-лиFида курилиш сохаси буйича талабалар сони 4,8 мартага, алока, спорт ва жисмо-ний тарбия хамда санъат ва киноматогра-фия сохасидаги талабалар сони 2,7 мартага, иктисодиёт сохасидаги талабалар сони 2 мартага, саноат сохасидаги талабалар сони 1,9 мартага, кишлок хужалиги талабалари сони 1,5 мартага, транспорт ва соFликни саклаш сохасидаги талабалар сони эса 1,3 мартага купайди. Хулоса килиб айтганда, ушбу йуналишларда талабалар сонининг ошгани иктисодиётда руй бераётган узга-ришлар билан боFликдир. Уз навбатида тахлил этилаётган давр оралиFида хукук ва педагогика сохасидаги талабалар сони кискарди.

Республикада 2000/2001-2012/2013 укув йиллари оралиFида олий таълим муассаса-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 7

ларига кабул килинувчилар сони 41 фоизга ортди (7-жадвал). Тахлил этилаётган давр-да Хоразм хамда Жиззах вилоятларида бу курсаткич 90 фоиздан ортикка, Коракал-поFистон Республикаси хамда Самарканд вилоятида 80 фоиздан ортикка, Кашкадарё, Навоий ва ФарFона вилоятларида 70 фоиздан ортикка, Наманган вилоятида эса 50 фоиздан ортикка купайди. Колган минта-каларда талабаликка кабул килинувчилар сонининг ортиши республика буйича ур-тача курсаткичдан паст булди. Тошкент вилоятида эса биз урганаётган йиллар ораси-да талабаликка кабул килиш 22,2%га кискарди.

ОТМларга кабул килинувчиларнинг 40 фоизи Тошкент шахрига тyFри келади. Самарканд хамда ФарFона вилоятлари нисбатан улушининг катталиги жихатидан ажралиб туради.

Узбекистонда 2012/2013 укув йилида ОТМлар битирувчилари сони 60,9 минг на-фардан зиёдни ташкил этди (8-жадвал). Бу курсаткич хар 10 минг кишига хисоблаганда 21 нафарга тyFри келади. Вахоланки, бу курсаткич 2000/2001 укув йилида 13 нафарни ташкил этганди.

2000/2001-2012/2013 укув йиллари да-вомида олий таълим муассасаларининг би-тирувчилар сони 193,% фоизга ортди (8-жадвал). Бу курсаткич Жиззах вилоятида 3,1 мартага, Бухоро, Навоий, Сирдарё, Хоразм вилоятларида 2,2 мартага, Коракал-поFистон Республикаси, Наманган хамда ФарFона вилоятларида 2 мартага ортди. Колган вилоятларда эса битирувчи мута-хассислар сони ортган булса-да, унинг усиши республика буйича уртача курсаткичдан паст булди.

ОТМлар битирувчиларининг 40%дан ортиFи Тошкент шахрига тyFри келади. Шу-нингдек, Самарканд ва ФарFона вилоятла-рининг хам улуши нисбатан каттарок.

ОТМларда таълим олиш давлат тилидан ташкари, яна 5 тилда (коракалпок, рус, то-

жик, козок ва инглиз тилларида) олиб бо-рилади. 2012/2013 укув йилида талабалар-нинг 79%и узбек, 15,2%и рус, 3,6%и коракалпок, 1,4%и инглиз, 0,5%и тожик ва 0,3%и козок тилларида тахсил олдилар. 2000/2001-2012/2013 укув йилларида узбек, инглиз, коракалпок ва тожик тилларида таълим олувчи талабалар улуши ошгани холда рус ва козок тилида таълим олувчилар улуши кискарди.

Маълумки, ОТМларнинг самарадорлиги ундаги профессор-укитувчиларнинг мала-каси, билими ва илмий салохияти даража-сига боFЛИKДир. 2013/2014 укув йилида Узбекистонда 25 та университет, 3 та академия хамда 41 та институт булиб, уларда 23148 нафар профессор-укитувчи талаба-ларга таълим берди. 2000/2001-2013/2014 укув йиллари даврида ОТМларда фаолият курсатаётган профессор-укитувчилар сони 25,6%га ошди. Жами профессор-укитув-чилар таркибида 8318 нафарини илмий да-ражага (1432 нафар фан доктори, 7281 нафар фан номзоди) эга булганлар ташкил этди. 2000/2001-2013/2014 укув йиллари даврида илмий даражага эга булган уки-тувчиларнинг сони 103,5%га ортди.

Хулоса килиб айтганда, 2013/2014 укув йилида республика ОТМларининг илмий салохият даражаси уртача 35,9%га тенг булди. 2000/2001-2013/2014 укув йиллари даврида ОТМларнинг илмий салохияти даражаси 43,6 фоиздан 35,9 фоизга тушиб колди ёки 7,7 фоизга камайди. Бунинг асо-сий сабабларидан бири 2010 йилдан ке-йинги даврда нафака ёшидаги фан доктори ва фан номзодларининг нафакага чикиш-лари хамда Узбекистон Республикаси Олий аттестация комиссияси фаолиятининг ислох килиниши билан боFЛик. Келгусида илмий салохиятга эга укитувчиларнинг мехнатини моддий ва маънавий раFбатлантириш масалаларини янада тако-миллаштириш максадга мувофикдир.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 7

Адабиётлар:

1. Кapимoв И.А. Бoш мaкcaдимиз - мaвжyд кийинчиликлapгa к1apaмacдaн, oлиб бopaëтгaн Mono^^ap^, иктиcoдиëтимиздa тapкибий yзгapишлapни изчил дaвoм эт-"г^иш, xycycий мулкчилик, кичик бизнеc вa тaдбиpкopликкa янaдa кенг йул oчиб бе-pиш x1иcoбидaн oлдингa юpишдиp. | Узбекиcтoн Реcпyбликacи Пpезиденти Иcлoм Кapимoвнинг мaмлaкaтимизни 2015 йилдa ижтимoий-иктиcoдий pивoжлaнтиpиш якyнлapи вa 2016 йил^ мyлжaллaнгaн иктиcoдий дacтypнинг энг мух,им ycтyвop йyнaлишлapигa бaFишлaнгaн Baзиpлap Max1кaмacи мaжлиcидaги мaъpyзacи. || «Xaлк cyзи», 2016 йил 16 янвapь.

2. Рax1мoнoв Р.Н., Xaмpaкyлoв Ж.X. Интеллектyaл caлox1ият вa уни бax1oлaш мезoн-лapи. Moнoгpaфия. - T., 2015. -132-б.

3. Рax1мoнoв Р.Н. Taълим тизими вa юкopи мaлaкaли ишчи кучини тaкpop ишлaб чикapиш ypïaci^a мyтaнocибликни тaъминлaш. || «Maмлaкaтни мoдеpнизaциялaш шapoитидa иктиcoдий мyтaнocибликлapнинг 6apKapop иктишдий ycишгa тaъcиpи» нoмли pеcпyбликa илмий-aмaлий кoнфеpенцияcи мaтеpиaллapи тyплaми. - T.: 2015. -50-б.

4. Рaxмoнoв Р.Н., Xaмpaкyлoв Ж.X. Boпpocы пpиведения в cooтветcтвие pефopм в cиcтеме oбpaзoвaния c oтpacлями pегиoнaльнoй экoнoмики. || ^ц^ль^-экoнoмичеcкие пpoблемы paзвития теppитopиaльныx cиcтем и меxaнизмы пoвыше-ния ix кoнкypентocпocoбнocти: Сбopник н^учны^ cтaтьей XII междyнapoднoй шнфе-pенции мoлoдыx ученье. - Eкaтеpинбypг, 2014.

5. Олий тaълим мyaccacaлapи фaoлиятининг acocий кypcaткичлapи. Стaтиcтик тyплaм (2014-2015 Укув йили). - T., 2015. -212-б.

6. Олий тaълим мyaccacaлapи фaoлиятининг acocirn кypcaткичлapи. Стaтиcтик тyплaм (2013-2014 Укув йили). - T, 2014. -200-б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.