Научная статья на тему 'MINI GIDROELEKTR STANSIYA HIMOYA O‘RNATMALARINI HISOBLASH'

MINI GIDROELEKTR STANSIYA HIMOYA O‘RNATMALARINI HISOBLASH Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
97
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Электр энергия / ишлаб чиқариш / маблағ / табиий шароит / электр стансияси / гидроэлектр стансиялари / иншоотлар ва жиҳозлар мажмуи / сув омборлари / тикланувчи манба / дарёларда / тўғон ва сув омборлари. / Electricity / production / funds / natural conditions / power plant / hydroelectric power plants / complex of facilities and equipment / reservoirs / renewable resource / rivers / dams and reservoirs.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — K. Adanbaev

Электр энергияси ишлаб чиқариш жуда катта маблағ, табиий шароит талаб қилади. Гидроэлектр стансиялари ГЭСлар энг кенг тарқалган электр стансиялари бўлиб, сув оқимидаги энергияни электр энергиясига айлантириб берувчи иншоотлар ва жиҳозлар мажмуидир. Улар кўпинча дарёларда, тўғон ва сув омборларида қурилади. Электр энергия ишлаб чиқариш самарадорлиги икки омилга боғлиқ: ГЭС бутун йил мобайнида сув билан узлуксиз таъминланиши ва нишабликда жойлашиши зарур. ГЭСларнинг бир қанча қулай ва ноқулай томонлари бор. Ноқулай жиҳати сув омборлари жуда катта майдонни эгаллайди, ГЭС қурилиши нисбатан кўп маблағ талаб қилади. Бироқ ҳар қандай электр стансиясидан ягона устунлик жиҳати бор ГЭСлар қайта тикланувчи манба билан ишлайди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CALCULATION OF PROTECTION DEVICES OF MINI HPP

Electricity generation requires a lot of money and natural conditions. Hydroelectric power plants hydroelectric power plants are the most common power plants and are a set of structures and equipment that converts the energy of a water flow into electrical energy. They are often built on rivers, dams and reservoirs. The efficiency of power generation depends on two factors: the hydroelectric power plant must be continuously supplied with water throughout the year and located on a slope. Hydroelectric power plants have a number of advantages and disadvantages. The disadvantage is that reservoirs occupy a very large area, and the construction of hydroelectric power plants requires relatively large amounts of money. However, there is one advantage over any power plant hydroelectric power plants operate on renewable resources.

Текст научной работы на тему «MINI GIDROELEKTR STANSIYA HIMOYA O‘RNATMALARINI HISOBLASH»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

MINI GIDROELEKTR STANSIYA HIMOYA O'RNATMALARINI HISOBLASH

Adanbaev Kuralbay Daribaevich

TIQXMMI Milliy Tadqiqot Universiteti Elektr taminoti va qayta tiklanuvchan energiya manbalari kafedrasi Mini va Mikro Gidroelektr stansiyalari yo'nalishi 2 kurs magistranti

https://doi.org/10.5281/zenodo.7442865 Аннотация. Электр энергияси ишлаб чщариш жуда катта маблаг, табиий шароит талаб цилади. Гидроэлектр стансиялари - ГЭСлар энг кенг тарцалган электр стансиялари булиб, сув оцимидаги энергияни электр энергиясига айлантириб берувчи иншоотлар ва жщозлар мажмуидир. Улар купинча дарёларда, тугон ва сув омборларида цурилади.

Электр энергия ишлаб чицариш самарадорлиги икки омилга боглиц: ГЭС бутун йил мобайнида сув билан узлуксиз таъминланиши ва нишабликда жойлашиши зарур. ГЭСларнинг бир цанча цулай ва ноцулай томонлари бор. Ноцулай жщати - сув омборлари жуда катта майдонни эгаллайди, ГЭС цурилиши нисбатан куп маблаг талаб цилади. Бироц %ар цандай электр стансиясидан ягона устунлик жщати бор - ГЭСлар цайта тикланувчи манба билан ишлайди.

Калит сузлар: Электр энергия, ишлаб чицариш, маблаг, табиий шароит, электр стансияси, гидроэлектр стансиялари, иншоотлар ва жщозлар мажмуи, сув омборлари, тикланувчи манба, дарёларда, тугон ва сув омборлари.

РАСЧЕТ УСТРОЙСТВ ЗАЩИТЫ МИНИ ГЭС Аннотация. Производство электроэнергии требует больших денежных средств и природных условий. Гидроэлектростанции - гидроэлектростанции являются наиболее распространенными электростанциями и представляют собой совокупность сооружений и оборудования, преобразующих энергию потока воды в электрическую. Их часто строят на реках, плотинах и водохранилищах.

Эффективность выработки электроэнергии зависит от двух факторов: ГЭС должна непрерывно снабжаться водой в течение всего года и располагаться на склоне. Гидроэлектростанции имеют ряд преимуществ и недостатков. Недостатком является то, что водохранилища занимают очень большую площадь, а строительство гидроэлектростанций требует относительно больших денежных средств. Однако есть одно преимущество перед любой электростанцией - гидроэлектростанции работают на возобновляемых ресурсах.

Ключевые слова: Электроэнергия, производство, фонды, природные условия, электростанция, гидроэлектростанции, комплекс сооружений и оборудования, водохранилища, возобновляемый ресурс, реки, плотины и водохранилища.

CALCULATION OF PROTECTION DEVICES OF MINI HPP Abstract. Electricity generation requires a lot of money and natural conditions. Hydroelectric power plants - hydroelectric power plants are the most common power plants and are a set of structures and equipment that converts the energy of a water flow into electrical energy. They are often built on rivers, dams and reservoirs.

The efficiency ofpower generation depends on two factors: the hydroelectric power plant must be continuously supplied with water throughout the year and located on a slope. Hydroelectric power plants have a number of advantages and disadvantages. The disadvantage is that reservoirs occupy a very large area, and the construction of hydroelectric power plants

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

requires relatively large amounts of money. However, there is one advantage over any power plant - hydroelectric power plants operate on renewable resources.

Keywords: Electricity, production, funds, natural conditions, power plant, hydroelectric power plants, complex of facilities and equipment, reservoirs, renewable resource, rivers, dams and reservoirs.

Кириш: Мини гидроелектростанция хусусий уй хужалиги худудий жихатдан ва электр токининг бориш кийин булган худудлар учун энг мукобил-алтернатив хисобланади.

Кичик гидроелектростанция - нисбатан оз микдорда электр энергияси ишлаб чикарадиган гидроэлектростанция. Барча мамлакатлар учун кичик Гидроэлектростанциянинг умумий кабул килинган концепцияси мавжуд эмас, уларнинг урнатилган куввати бундай гидроэлектростансияларнинг асосий характеристикаси сифатида кабул килинади.

Гидроэлектростанция - энергия манбаи сифатида канал сув окимларидаги сув массалари харакати ва сув тошкини харакатидан фойдаланадиган электр стансияси; гидравлика иншоотининг туридир.

Глобаллашув, иклим узгариши ва демографик ва ижтимоий тузилмани кайта куриш кичик ГЭСлар ва мини ГЭСлар учун, хусусан, энергия таъминоти тармокларига уланмаган чекка худудларда фойдаланиш учун катта имкониятлар яратади.

"Кичик гидро" тушунчаси буйича халкаро консенсус йук: кувватнинг юкори чегараси 10-30 МВт оралигида узгариб туради. Бозор яна мини гидро (500 кВт) ва микро гидро (100 кВт) га булинади.

Кичик ГЭСлар янги иншоотлар куриш ёки мавжуд тугонларни реконструксия килиш асосида ривожланиши мумкин, уларнинг асосий максади сув тошкини ёки сугоришдир.

О/ Всем ирны й поте н циал малой 'О гидроэнергетики: 217 ГВт

36%

разработано на сегодняшний день

Шахар ичидаги эски гидроенергетика иншоотлари хам реконструксия килиниши мумкин, бу эса инвестициялар нуктаи назаридан катта тежаш имконини беради; шунингдек, ташландик жойларга тегишли булган сув майдонларини кайта ишлатиш мумкин.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Бундай тежамкорлик афзалликлари мавжуд кичик гидроенергетика иншоотларидан фойдаланишни жуда тежамкор килади.

Мини гидроелектростанциялар - бу катта шахарларни емас, балки якка тартибдаги уйларни электр энергияси билан таъминлайдиган кичик гидроэлектростанциялардир. Бугунги кунда бундай технологиялар дунёнинг куплаб мамлакатларида фаол кулланилмокда. Портатив гидроэлектростанциялар марказлаштирилган электр таъминотига ажойиб алтернатив булиши ёки анъанавий электр энергиясининг урнини босиши мумкин.

Кичик гидроэлектр стансиялар (микро гидроэлектростансиялар) ёрдамида кичик сув окимлари энергиясидан фойдаланиш мукобил энергетикани ривожлантиришнинг энг самарали йуналишларидан биридир.

Шунингдек мини гидроэнергетика электр узатиш куввати чекланган худудлар учун марказлаштирилган электр таъминоти учун энг мухим алтернатив вариант хисобланади.

^олаверса мини гидроэлектростанциялардан фойдаланиш энергия ресурслари таннархини истеъмолчи учун макбул даражада аниклаш имконини беради ва электр таъминотидаги узилишлар муаммосини хал килади.

Мини гидротурбиналар тез сув окимидан энергия ишлаб чикаради. Ва сув канчалик тез окса, турбина шунчалик куп электр энергияси ишлаб чикаради.

Мини гидроэлектростанцияларнинг афзалликлари:

курилиш жараёнида ва фойдаланиш боскичида табиий

ландшафт ва атроф-мухитнинг бузилишига йул куйилмаса;

/ - - — -<

сув сифатига салбий таъсир курсатмайди: у узининг асл табиий хусусиятларини йукотмайди ва ахолини сув билан таъминлаш учун ишлатилиши мумкин;

об-хаво шароитларига деярли боглик;лик йук;;

Кичик гидроенергетика учун енергия манбалари:

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Гидроэлектрстансия (ГЭС) - сув окимининг энергиясини гидравлик турбиналар ёрдамида электр энергиясига айлантириб берадиган гидротехника иншоотлари ва энергетика жих,озлари мажмуи.

Гидротехника иншоотлари тугон ёнидаги, деривацион ва аралаш турларга булинади. Тугон ёнидаги ГЭСларда тугон ёрдамида сув сатх,и кутарилиб, керакли босим х,осил килинади.

ГЭС биноси 3 хил жойлаштирилади:

Тугон ёнида ва дарё узанида куриладиган ГЭС ларда сув босимини тугон х,осил килади. Бундай ГЭС лар суви куп булган, текис окадиган тог дарёларига, сойликларнинг торайган жойига курилади. Буларга ^айроккум, Туямуйин ва Чордара ГЭСларини курсатиш мумкин. Деривацион (ГЭС нинг стансия узелига сув кувурлари, канал ёки туннел воситасида олиб келинадиган) ГЭСлар урта ва юкори босимли булиб, босим деривация канали ёрдамида х,осил килинади. Бундай ГЭС ларга Чорвок, Фарх,од ва Бузсув каналидаги ГЭСлар киради.

Аралаш ГЭС ларда босим, асосан, дарёдаги гидротехника иншоотлари ва кисман деривация канали ёрдамида х,осил килинади. ГЭС иншоотлари мажмуига дарё узанини тусиб босим х,осил киладиган бош иншоот (тугон), ГЭС биносига сув етказиб берадиган канал, стансия босим узели ёки босим сув кувури, сув сатх,ини ва сарфини тартибга солиб турадиган, ортикча сувни чикариб ташлайдиган ва бошка автоматик курилмалардан иборат иншоотлар; сув энергиясини бевосита электр энергияга айлантириб берадиган гидроагрегат (турбина билан генератор) урнатилган машина зали ва фойдаланиб булинган сувни чикариб ташлайдиган иншоотлар киради.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Махсус гидротехника иншоотлари билан ГЭС турбиналарига келтирилган сув турбинанинг иш гилдирагини, унга урнатилган укни ва ук билан бириктирилган генераторни айлантириши натижасида электр энергия х,осил булади.

Электр энергия махсус курилмалар воситасида истеъмолчиларга етказиб берилади. Х,озир барча ГЭС ларнинг иши автоматлаштирилган.

Бир неча автоматлаштирилган ГЭС лар узокдан туриб (кушни ГЭС дан ёки энергосистеманинг бошкариш пултидан) бошкарилади. ГЭСнинг белгиланган кувватига кура кам (5 МВт гача), урта (5-25 МВт) ва катта (25 МВт дан юкори) кувватли хилларга булинади. Дарёнинг енергетика ресурсларидан туларок фойдаланиш учун ГЭС лар каскад тарзида, яъни дарё окими буйича маълум масофада жойлаштирилади.

REFERENCES

1. https://www.uzbekistonmet.uz/ru/lists/view/1262 Мини-ГЭС для частного дома — отличная альтернатива для удаленных и труднодоступных районов.

2. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%8F_%D0%B3 %D0%B8%D0%B4%D 1%80%D0%BE%D 1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D 1%82 %D 1%80%D0%BE%D 1%81%D 1%82%D0%B0%D0%BD%D 1%86%D0%B8%D 1%8F Малая гидроэлектростанция

3. Андронов А.А., Аронович Г.В. К теории гидравлического тарана. Собрание трудов А.А.Андронова. Изд-во М., 1956.

4. Гидроэнергетика / Малые ГЭС и мини-ГЭС. гидроэнергетика решения для малых ГЭС и мини-ГЭС

5. https://building-tech.org/Энергия/ Информационная служба АО "НЭС Узбекистана" http://t.me/uzmetaxborotxizmati Интересные факты. Мини-ГЭС для частного дома -отличная альтернатива для удаленных и труднодоступных районов. Создан экспериментальный генератор энергии волн мощностью 200 киловатт

6. Андронов А. А., Аронович Г. В. К теории гидравлического тарана. Собрание трудов А. А. Андронова. Изд-во АН СССР, М., 1956.

7. Исашов А. Задачи реконструкции и проекта расчета режима орошения хлопчатника в Узбекистане//Мелиорация и водное хозяйство,М.,2002 №2.с.12-13

8. Кривченко Гидротехника Инсх,оотлари Гидравлические машини, М,1978.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.