CC BY
96MINERAL O'G'ITLAR SIFATINI ANIQLASHDA QO'LLANILUVCHI
VIRTUAL ANALIZATORLAR
Bekqulov Jahongir Sherboyevich
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
Annotatsiya: Virtual analizatorlar uchun asosiy ma'lumot manbalari sifatida mavjud nazorat va jarayonni boshqarishda to'plangan ma'lumotlar bazasida saqlanadigan texnologik bilimlar yotadi. Birinchi holda, o'lchov ma'lumotlarining dastlabki massivlaridan o'lchangan parametrlar orasidagi o'zaro bog'liqlik mavjudligi sababli ma'lumot olinadi. Ikkinchi holda, ma'lumotlar bazasida to'plangan bilimlar bilan joriy o'lchovlarning avtomatlashtirilgan qiyosiy tahlili asosida ishlab chiqariladi.
Kalit so'zlar: mineral o'g'itlar, virtual analizatorlar, kaliy xlorid
VIRTUAL ANALYSIS USED TO DETERMINE THE QUALITY OF
MINERAL FERTILIZERS
Bekqulov Jakhongir Sherboyevich
Karshi engineering and economics institute
Abstract: The main sources of information for virtual analyzers are the technological knowledge stored in the database collected in the existing control and process management. In the first case, data are obtained from the initial arrays of the measurement data due to the existence of a correlation between the measured parameters. In the second case, it is produced on the basis of an automated comparative analysis of current measurements with the knowledge accumulated in the database.
Key words: mineral fertilizers, virtual analyzers, potassium chloride
Kaliy xlorid sanoatning asosiy mahsulotidir. Kaliy xlorid ishlab chiqarishda quritish jarayonlari yakuniy texnologik operatsiya bo'lib, u asosan mahsulot sifatini, shuningdek o'ziga xos energiya iste'moli qiymatini va kapital xarajatlarni belgilaydi, chunki zamonaviy kaliy korxonalari katta hajmli oqimlarni quritishni talab qiladi. Kaliy xloridning namligini suyultirilgan qatlamli pechda quritish paytida tushurish zonasiga mos keladigan qiymatlar oralig'ida o'lchash muommosi ko'rib chiqiladi.Uning yechimi yoqilg'i yetkazib berishni optimallashtirishga imkon beradi [1].
Shuning uchun sanoat ishlab chiqarish amaliyotida quritilgandan keyin kaliy xloridning namligini aniqlash vaqti-vaqti bilan olingan namunalarni laboratoriya tahlili orqali amalga oshiriladi. Sifat ko'rsatgichini doimiy monitoring qilish vazifasi uchun virtual analizatordan foydalanish taklif etiladi. Virtual analizator sifat ko'rsatkichi va o'lchangan jarayon parametrlarining joriy qiymatlari o'rtasidagi bog'liqlikning matematik modelini amalga oshiradigan dasturiy ta'minot majmuasidir. Virtual analizator sun'iy neyron tarmoqlari asosida qurilgan analitik
va
-yuqori o'lchov chastotasi; - amalga oshirishning yuqori qiymati -regulyatorlarni davriy kalibrlash xizmatining zarurati. -doimiy ravishda o'lchash;
-avtomatik sozlash bo'lmaganida davriy tuzatish zarurati.
Texnologik jarayonda o'lchanishi qiyin bo'lgan parametrlari qiymatlarini baholashning muqobil yondashuvi sifatida, natijada virtual analizatorlar (VA) deb ataladigan inferentsial o'lchov algoritmlaridan foydalanish taklif etildi [2]. Arxivlangan ishlab chiqarish ma'lumotlari va laboratoriya tahlillari ma'lumotlari asosida texnologik jarayonning sifat ko'rsatkichlarini bilvosita hisoblaydigan matematik model bilan tanishamiz.Virtual analizatorni modeli (1-rasm) da keltirilgan.
1-rasm: Virtual analizator modeli
Virtual analizatorlar asosiy boshqaruv tizimi bilan birlashtirilgan maxsus dasturiy ta'minot yordamida amalga oshiriladi. Virtual analizator modelini ishlab chiqish to'plangan statistikani tahlil qilish va tegishli hisoblash usulini tanlash bilan boshlanadi. Ish paytida Virtual analizatorlar modellari vaqti-vaqti bilan sozlashni talab qiladi, ularni laboratoriya tahlillari ma'lumotlari va oqim analizatorlari signallari bo'yicha qo'lda ham, avtomatik rejimda ham amalga oshirish mumkin.
Turli xil buzilishlar ta'siri ostida texnologik jarayon vaqti-vaqti bilan belgilangan ish parametrlaridan chetga chiqadi, bu esa uni tuzatishni talab qiladi. Shu bilan birga, o'rnatish sifati nafaqat asosiy texnologik parametrlarning qiymati (harorat, bosim, oqim tezligi,konsentratsiyasi), balki xom ashyoning tarkibi, shuningdek ishlab chiqarilgan mahsulotlarning sifat ko'rsatkichlari bilan belgilanadi
[3].
Virtual analizatorlar real vaqtda qabul qilish va texnologik parametrlarni o'lchash qiyin bo'lgan ma'lumotlarni nazorat qilishda ishlatishga imkon beradi. Bunday holda, virtual analizatorlar odatdagi o'lchash moslamalari funktsiyasini bajaradi va ular bilan birgalikda boshqaruv tizimlarida foydalanish mumkin. Shunday qilib, virtual analizatorlar operatorga doimiy ravishda laboratoriya tahlillari ma'lumotlari kechikganda, shuningdek, on-layn analizatorlar ishlamay qolganda yoki yo'q bo'lganda jarayonning borishini kuzatib borishga imkon beradi.Texnologik jarayonda sifat ko'rsatkichlari asosan avtomatizatsiya tizimining samaradorligini va umuman texnologik ob'ektni tavsiflashi, shuningdek maqsadli optimallash funktsiyasiga kiritilishi mumkinligi sababli, virtual analizatorlar optimallashtirish tizimlarini real vaqt rejimida yoki ular deb ham ataladigan tizimlar yaratish uchun asos bo'lib xizmat qiladi [2].
Minerai o'g'itlarni qayta ishlash zavodlarida texnologik jarayonlarning samaradorligini oshirish sanoatining ustuvor vazifalaridan biridir. Ushbu vazifa, ayniqsa, iqtisodiyotdagi inqiroz davrida, ishlab chiqarish hajmini oshirishning kapital talab qiladigan usullari keskin cheklangan paytda dolzarb bo'lib qoladi. Uzluksiz texnologik jarayonlar samaradorligini oshirishning eng muvaffaqiyatli va
tejamkor usullaridan biri bu ilg'or boshqaruv tizimlarini joriy etishdir. Ilg'or boshqaruv - bu asosiy boshqaruv tizimi ustki tuzilmasi bo'lgan va boshqaruv sifatini oshirish va belgilangan iqtisodiy mezonlarga muvofiq texnologik jarayonni doimiy optimallashtirishni amalga oshirish orqali texnologik jarayon samaradorligini oshirishga mo'ljallangan dasturiy-apparat kompleksidir. Tekshirish alohida sikllarda amalga oshiriladi, shu bilan birga texnologik parametrlar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar hisobga olinmaydi, bu esa boshqa boshqaruv tsikllarida buzilishlarga olib keladi. Dasturiy logik kontrollerlarning signallarini ro'yxatdan o'tkazadi va oldindan boshqarish harakatlarini yaratadi. Dasturiy logik kontrollerlar parametrlarning o'zaro ta'sirini hisobga olgan holda ko'p parametrli texnologik jarayon boshqaruvini amalga oshiradi. Virtual analizatorlardan foydalanish mahsulot sifati ko'rsatkichlari bo'yicha boshqaruv ko'chadanlarini amalga oshirishga imkon beradi. Dasturiy logik kontrollerlarsiz qo'lda boshqarish tizimi muammosiz boshqarishni amalga oshiradi va ish parametrlarining qiymatlarini ruxsat etilgan chegaralar atrofida saqlaydi va shu bilan o'rnatish mahsulotlarining sifat chegarasini pasaytiradi. Dasturiy logik kontrollerlar va ularga o'rnatilgan dinamik modellari yordamida qisqa muddatli prognoz optimallashtirish masalasini echishga asoslangan ko'p parametrli texnologik jarayon boshqaruvini amalga oshiradilar. Optimallashtirish muammosining obyektiv funktsiyasining cheklovlari, qoida tariqasida, olingan mahsulotlar sifatini tavsiflovchi qiyin o'lchash parametrlarini o'z ichiga oladi. Virtual analizatorlar real vaqt rejimida statistik modellari asosida mahsulot sifat ko'rsatkichlarini aniqlash imkonini beradi. Virtual analizator ishtirokidagi Murakkab boshqaruv tizimi funksional sxemasi bilan (2-rasm)da tanishamiz [2].
2-rasm: Virtual analizator ishtirokidagi Murakkab boshqaruv tizimi funksional sxemasi
Foydalanilgan adabiyotlar
1.Бондарева, А.Ю. Флотационное обесшламливание калийных руд / А.Ю. Бондарева, Н.Н. Пантелеева, С.Н. Титков// Обогащение руд.- 2013.- №4.- С. 9-2.
2.N.R.Yusupbekov , F.R Abdurasulov , F.T.Adilov, A.I.Ivanyan. "Application of Cloud Technologies for Optimization of Complex Processes of Industrial Enterprises" 13th International Conference on Theory and Application of Fuzzy Systems and Soft Computing — ICAFS.-Switzerland: Springer Nature AG, 2019.-РР.852-858. https://doi.org/10.1007/978-3-030-04164-9 112
3.Дозорцев В. М., Ицкович Э. Л., Кнеллер Д. В. Усовершенствованное управление технологическими процессами (АСУ ТП): 10 лет в России // Автоматизация в промышленности. 2013. №1.-С.12-19
4.Бахтадзе, Н. Н. Виртуальные анализаторы (идентификационный подход) / Н. Н.Бахтадзе // Автоматика и телемеханика. - 2004. - № 11. - С. 3-23.
