MINERAL OʻGʻIT ME’YORLARINING KUZGI BUGʻDOY UNIB CHIQISHI VA DALA UNUVCHANLIGIGA TA’SIRI Текст научной статьи по специальности «Агробиотехнологии»

MINERAL O'G'IT ME'YORLARINING KUZGI BUG'DOY UNIB CHIQISHI

VA DALA UNUVCHANLIGIGA TA'SIRI

G. A. Qodirova

ToshDAU SF agrokimyo, tuproqshunoslik va o'simliklar himoyasi kafedrasi

assistenti

M. A. Hayitov

ToshDAU SF agrokimyo, tuproqshunoslik va o'simliklar himoyasi kafedrasi dotsenti

Samarqand viloyati o'tloqi bo'z tuproqlar sharoitida kuzgi bug'doyning unib chiqishi va dala unuvchanligiga fosfor bilan turlicha ta'minlangan tuproqlarda mineral o'g'it me'yorlari va nisbatlarini ta'siri o'rganilgan. Fosfor miqdori o'rtacha (31-45 mg/kg) ta'minlangan fonda eng yuqori ko'satkich aniqlangan.

Kalit so'zlar: o'tloqi bo'z tuproq, kuzgi bug'doy, unib chiqish, dala unuvchanlik, ta'minlanish darajasi, fosfor miqdori, o'g'it me'yori, o'g'it nisbati, fon, variant.

The effects of mineral fertilizer norms and proportions on the germination and field fertility of winter wheat in the conditions of gray meadow soils of Samarkand region were studied. The highest indicator was determined in the background provided with an average amount of phosphorus (31-45 mg/kg).

Keywords: meadow gray soil, winter wheat, germination, field fertility, supply level, phosphorus content, fertilizer rate, fertilizer ratio, background, option.

Kirish. Hozirgi kunda dunyoning 132 dan ortiq mamlakatlarida umumiy maydoni 235,9 mln. gektardan ko'proq maydonlarida bug'doy ekiladi va umumiy hosilning miqdori esa 755,2 mln. tonna tashkil etadi. Respublikamizda 2021 yilda jami 1 mln ga ziyodroq maydonda, Samarqand viloyati bo'yicha esa 92 ming 730 ga maydonga bug'doy yetishtirildi. Ozbekistonda kuzgi bug'doy yetishtirish boshqa ekinlarga nisbatan hosildorligi va yalpi hosilning ko'pligi jihatdan yetakchi o'rinni egallaydi.

Kuzgi bug'doyni o'g'itlashdan oldin uning biologik

ANNOTATSIYA

ABSTRACT

xususiyatlari, ekilgan tuproqning agrokimyoviy

October 5-6

tarkibi,o,tmishdosh ekin turi hisobga olinadi. BugMoy doni tarkibida 13.9-16.2 % oqsil, 77,4-79,8% uglevodlar ,2-2,1% yog\ A,B1,B2,C,E va turli birikmalar bor. BugMoy somoni ham muhim ozuqa hisoblanib 0,22 % ozuqa birligiga ega.

Kuzgi bugMoy 10 sentner asosiy mahsulot bilan 12 kg fosforni olib chiqib ketadi.O'g'it qo'llash va me'yorini oshirish natijasida tuproqdan olib chiqib ketiladigan oziq moddalar miqdori ham ortadi.

Kuzgi bugMoydan sug'oriladigan bo'z tuproqlar sharoitida yuqori va sifatli hosil yetishtirishda fosforli o^itlarni qollash me'yorlari, nisbatlarini qollash muddatlarini o'rganish dolzarb masalalardan biridir.

Foydalanilgan materiallar va usullar. Shu muammoni yechish maqsadida Samarqand viloyati Oqdaryo tumanida tarqalgan sug'oriladigan o'tloqi bo'z tuproqlar sharoitida dala va laboratoriya tajribalar olib borildi. Dala tajribalar 3 ta fon va 12 ta variant 4 takrorlik asosida olib borilmoqda.

Azotli o'g'it sifatida ammiakli selitra - NH4NO3 (34,6% N), fosforli o'g'it sifatida oddiy superfosfat - CaH2 PO4*H2O + CaSO4 (19-21 % P2O5) va kaliyli o'g'it sifatida esa kaliy xlorid - KCl (56% K2O) qo'llanildi.

Dala tajribalarida fenologik kuzatish, biometrik o'lchavolar agrokimyoda umumqabul qilingan uslublar asosida olib borilmoqda. Olingan natijalar tahlil B.A.Dospexov bo'yicha matematik, stitistik, korelyasion va regression tahlillar qilindi.

Dala tajribasi tuproqlarining dastlabki agrokimyoviy ko'rsatkichi, 0-30 sm qatlamda gumus - 1,20 %, umumiy NPK - 0,09:0,10: 2,8 % ni tashkil etib, pH - 7,3 ga teng ekan. Harakatchan oziq moddalar bo'yicha kam va o'rtacha ta'minlangan tuproqlar guruhiga mansub.

Olingan natijalar va ularning ma'nosi: Kuzgi bug'doy Bezostaya 100 navi urug'larining dala unuvchanligiga fosforli o'g'itining turli me'yorlarining ta'sirini o'rganish bo'yicha olingan ma'lumotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, fosfor miqdori 0-15 mg/kg fonda nazorat variantida 1 m maydonda unib chiqqan maysalar soni 435 donani tashkil etib, dala unuvchanligi 87 % ni tashkil etgan bo'lsa, mineral o'g'it me'yorlarining (nisbati ham) ortib borishi bilan unib chiqqan maysalar va unuvchanlik ham ortib bordi eng yuqori unuvchanlik N210P168K126 me'yorda qo'llanilgan variantda kuzatildi (1 - jadval).

October 5-6

Samarkand branch of Volume 3 | SB TSAU Conference | 2022 Tashkent State Agrarian University Theoretical and Practical Principles of Innovative Google Scholar indexed_Development of the Agricultural Sector in Uzbekistan

1 - jadval

Kuzgi bug'doy Bezostaya 100 navi urug'larining dala unuvchanligiga fosforli o'g'itining turli

me'yorlarining ta'siri (2021-2022 yy)

№ Fon Variantlar 1 m 2 da

ekilgan urug'lar, dona unib chiqqan maysalar, dona urug'larning dala unuvchanligi %

1 Nazorat-o'g'itsiz 500 435 87,0

2 0-15 N 150P 120 K90 500 438 87,6

3 mg/kg N180 P144K108 500 439 87,8

4 N210P168K126 500 440 88,0

5 Nazorat-o'g'itsiz 500 434 86,8

6 16-30 N 150P 105K75 500 435 87,0

7 mg/kg N180 P126 K90 500 436 87,2

8 N210P168K105 500 437 87,4

9 31-45 mg/kg Nazorat-o'g'itsiz 500 434 86,8

10 N 150P190 K60 500 442 88,4

11 N180 P108 K72 500 444 88,8

12 N210P126K84 500 446 89,2

Harakatchan fosfor miqdori 16-30 mg/kg va 31-45 mg/kg bo'lgan fonlarda va shu qonuniyat kuzatildi. Fonlar bo'yicha esa eng yuqori ko'rsatkich 31-45 mg/kg ta'minlangan fonda kuzatildi.

Xulosalar: Xulosa qilib aytganda, Samarqand viloyati o 'tloqi bo Z tuproqlar sharoitida kuzgi bug'doyning Bezostaya 100 navi unib chiqishi va dala unuvchanligi tuproqlarni ta'minlanish darajasiga va o'g'it me'yoriga bog'liq ekan.

O'.Ch. va boshqalar

REFERENCES

1. Atabayeva X.N., Umarov Z.U., Bo'riyev "O'simlikshumslik", "Mehnat", Toshkent. -2000.

2. Siddiqov R, Tulepov S. G'allani maqbul muddatlarda ekish //O'zbekiston qishloq xo'jaligi jurnali Toshkent, 2012. -№ 9. - B. 7-8.

3. Siddiqov R, Mahmudov O'. Kuzgi g'alla ekinlarini fevral oyida parvarishlash //O'zbekiston qishloq xo'jaligi jurnali Toshkent, 2017. -№ 2. - B. 8.

4. Машрабов М.И. Хайитов М.А. Изменение фосфатного режима почв с карбонатно-магниевым засолением, под влиянием новых комплексных удобрений, при возделивании хлопчатника. Журнал Актуальные проблемы современной науки. № 4(95) 2017 г. Москва 2017. - С. 267270.

October 5-6

632

5. Mashrabov M.I. Maxmatmurodov A.U. Effects of phosphor storage fertilizers on phosphate regime and cabbage yield of typical gray soils. PLANT CELL BIOTECHNOLOGY AND MOLECULAR BIOLOGY. 2021 - Volume 22 [Issue 5556]. EUROPE. Page: 33-41.

6. Mashrabov M.I. Maxmatmurodov A.U. Yield of corn grain at various forms and rates of phosphorus fertilizers on the unwashed and washed off typical gray soils. European Journal of Agricultural and Rural Education (EJARE) Available Online at: Vol. 2 No. 2, February 2021. -P. 3-5.

October 5-6