Научная статья на тему 'Минерал ўғитлар ишлаб чиқаришда фосфорит хом ашёнинг ўрни'

Минерал ўғитлар ишлаб чиқаришда фосфорит хом ашёнинг ўрни Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
133
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and Education
Область наук
Ключевые слова
минерал ўғит / фосфорит / хом ашё

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Н.А.Мамадалиева, Х.Х.Давлаталиев

Ушбу мақолада минерал ўғитлар ишлаб чиқаришда фосфорит хом ашёнинг ўрни тўғрисида батафсил маълумот келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Н.А.Мамадалиева, Х.Х.Давлаталиев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Минерал ўғитлар ишлаб чиқаришда фосфорит хом ашёнинг ўрни»

Минерал ^итлар ишлаб чикаришда фосфорит хом

ашёнингурни

Н.А.Мамадалиева Х.Х.Давлаталиев И.Каримов номидаги ТДТУ Олмалик филиали

Аннотация: Ушбу маколада минерал угитлар ишлаб чикаришда фосфорит хом ашёнинг урни тугрисида батафсил маълумот келтирилган.

Калит сузлар: минерал угит, фосфорит, хом ашё

The role of phosphorite raw materials in the production of

mineral fertilizers

N.A.Mamadalieva Kh.Kh.Davlataliev Almalyk branch of TSTU named after LKarimov

Abstract: This article provides detailed information on the role of phosphorite raw materials in the production of mineral fertilizers.

Keywords: mineral fertilizer, phosphorite, raw material

Бир ярим аср мобайнида фосфор, калий сингари элементлар минерал угитларнинг таркибий кисмини ташкил этгани холда, янада ахамияти ошиб, кишлок хужалиги салохиятини энг юкори, максимал даражага кутариш имконини бериб келмокда. БМТ маълумотларига кура, 2050 йил сайёрамиз ахолиси 9.4 млрд кишини (2000й 6.1млрд.) ташкил этади. Албатта бунда, биринчи навбатда, озик-овкат муаммосини хал этиш, шунингдек, кишлок хужалик махсулотларини етиштиришни энг юкори даражага етказиш билан инсоният эхтиёжини кондиришдан иборат. Бунинг учун жахон микёсида угитлар ишлаб чикаришни, жумладан фосфорли угитлар ишлаб чикаришга мос равишда фосфорли хом ашё казиб, етказишни кенг йулга куйилиши мухим хисобланади. Шунингдек, фосфорли угитларга булган талаб доим усиб келмокла. Табиатда фосфорит хом-ашё рудаси: саноатда кайта ишланиш услубига кура: фосфорит ва аппатитга фаркланади. Республикамизда табиий равишда хозиргача фосфоритлар мавжудлиги аникланган. Шунингдек, табиатда барча фосфорли рудалар комплекс холда учрайди. Фосфоритларни бирламчи кайта ишлаб чикаришда фосфорит оксиди таркиби 30%ни, халкаро

ISSN 2181-0842 / IMPACT FACTOR 3.848 515 LME^^Sl

статистикадан маълумки, 36-39 фоизни ташкил этади. Айрим мамлакатларда айтайлик, Хитой ва Х,индостонда 20-35 фоизли, Осё ва Африка каби бир канча ривожланаётган мамлакатлар кишлок хужалигида таркибида фосфор оксиди кам булган фосфоритлардан тугридан-тугри ёки кам бойитилган холда минерал угитлар ишлаб чикариш кенг йулга куйилган. Маълумки, жахон микёсида, фосфоритли рудаларни бойитиш, фосфорли угитларни ишлаб чткариш 30 дан ортик мамлакатларда амалга оширилиб келинади. Ушбу ишлаб чикаришнинг 65 фоизи жами учта мамлакатга, яъни Хитой, Америка ва Марокко хиссасига тугри келади. Фосфорли угитлар ишлаб чикаришни жахон ишлаб чикариш куввати буйича оладиган булсак, 2013 йилда 42,5млн тонна фосфорли оксид ишлаб чикарилган булса, шундан биргина 2008 йилнинг узида 9,1 млн тоннага фосфорли оксиднинг хиссаси усганлиги аникланган. Бу эса Аммофос, диаммофос ва учламчи суперфосфат ишлаб чикарувчи унлаб мамлакатларда 40дан ортик янги корхоналарнинг курилишига сабаб булди. Агар 2008 йилда фосфор таркибли угитларга булган талабни дунё мамлакатлари микёсида курадиган булсак, тахлилларга караганда фосфор таркибли угитларга булган талабнинг энг куп хиссаси Хитойга 14%, Х,индистонда 7% колган хиссаси эса бошка мамлакатларга тугри келган. Юртимизда эса 2014йил ахолини кишлок хужалик махсулотлари билан таъминлаш максадида фосфор таркибли угитларга булган талаб 700 минг тоннани ташкил этган. Маълумки, юртимиздаги мавжуд Кизилкум фосфорли хом ашё базаларидан фойдаланиб, минерал угитлар ишлаб чикаришни йулга куйиш, сохада мухим технологик узгаришларни киритиш юртимиз мустакилликка эришган йилларидан асос солинди.

Ишлаб чикаришда фосфоритларни бойитишнинг - ювиш, йирик улчамли фосфоритларни классификациялаш, флотациялаш, электромагнитли сепарация, электростатик бойитиш усулларидан фойдаланиб келинади. Шунга мос равишда юртимизда фаолият курсатиб келаётган мавжуд корхоналар Самарканд Х,Ж "Суперфосфат", Олмалик "Аммофос МАКСАМ", Кукон "Супер фофат", Чирчик Электрохимпром ишлаб чикариш корхоналарида фосфор таркибли угитлар ишлаб чикариш кенг йулга куйилган булиб, бу эса уз навбатида кишлок хужалик махсулотларини яратиш имкониятни юзага келтирмокда. Колаверса, Давлатимизнинг 2017-5021йилларга мулжалланган Кимё саноатини ривожлантириш дастурида назарда тутилган тадбирларнинг амалга оширишда, Кимё сохасининг экспорт салохиятини кенгайтириш, «Узкимёсаноат» АЖ ташкилотлари томонидан амалга оширилаётган экспорт ва импорт операцияларининг шаффофлигини таъминлаш, ракобатдош махсулотларни ташки бозорларга олиб чикиш самарадорлигини ошириш белгилаб берилган.

ISSN 2181-0842 / IMPACT FACTOR 3.848 516 LME^^Sl

Фосфорли угитларга булган талаб усиб борар экан, олдиндан кулланилиб келинган технологиялар ва замонавий ишлаб чикариш орасидаги зиддиятларни енгиш ва махсулот ракобатбардош булиши, бозор шароитида хар бир корхоналар олдида куйилган асосий вазифа кам харажатлар талаб этадиган, экологик жихатдан зарарсиз технологияларни куллаш, минерал угитларни ишлаб чикариш самарадорлигини ошириб бориш оркали кишлок хужалагида юксак натижаларни кулга киритишдан иборатдир. Крлаверса, ахолида озик овкат махсулотларига булган талаб усиб борар экан, бугун минерал угитлар ишлаб чикариш сохасида ички имкониятларни чукур урганиш ва сохада янги инвестициявий лойихаларни амалга ошириш мухим саналади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Х,исобот. МРИ Тошкент. 2015й

2. Дисс. Н.Мамадалиева "Узбекистонда фосфор таркибли угитларнинг иктисодий самарадорлигини ошириш" Т. 1995й

ISSN 2181-0842 / Impact Factor 3.848

517

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.