Научная статья на тему 'МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАР –ЖАМИЯТИМИЗ БАРҚАРОРЛИГИ ВА ЁШ АВЛОД ТАРБИЯСИНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ'

МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАР –ЖАМИЯТИМИЗ БАРҚАРОРЛИГИ ВА ЁШ АВЛОД ТАРБИЯСИНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

677
46
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жамият барқарорлиги / маънавий қадрият / маънавий тарбия / оила тарбияси / ѐшлар камолоти

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Ж. С. Раматов, М. Ҳасанов

Ушбу мақолада мамлакатимизнинг янгиланиши жараѐнида ва бугунги пандемия шароитида маънавий қадриятларнинг жамият барқарорлиги ва ѐшлар тарбиясига таъсири масалалари таҳлил этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАР –ЖАМИЯТИМИЗ БАРҚАРОРЛИГИ ВА ЁШ АВЛОД ТАРБИЯСИНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ»

МИЛЛИЙ КАДРИЯТЛАР -ЖАМИЯТИМИЗ БАРЦАРОРЛИГИ ВА ЁШ АВЛОД ТАРБИЯСИНИНГ МУ^ИМ ОМИЛИ

Тошкент давлат транспорт университети "Ижтимоий фанлар" кафедраси мудири

М. Х,асанов

Тошкент давлат транспорт университети "Ижтимоий фанлар" кафедраси укитувчиси

Ушбу маколада мамлакатимизнинг янгиланиши жараёнида ва бугунги пандемия шароитида маънавий кадриятларнинг жамият баркарорлиги ва ёшлар тарбиясига таъсири масалалари тахлил этилган.

Калит сузлар: жамият баркарорлиги, маънавий кадрият, маънавий тарбия, оила тарбияси, ёшлар камолоти.

Маълумки, 2022 йил бошланишидаёк инсоният учун катта, огир, мусибатли, качон тугаши номаълум булган синовлар даври бошланди. Дунё олдида кишилик тарихида умуман учрамаган глобал муаммо, яъни барча давлатлар ва халклар манфаатларига дахлдор булган, инсоният келажагига жиддий хавф тугдирадиган муаммо вужудга келди.

Хрзирги кунга келиб, барча давлатлар, халклар ва миллатларнинг асосий ташвиши янги пайдо булган офатни -коронавирус балосини даф этишдан иборат булиб колди. Жамият хаётининг барча сохалари издан чикди. Иктисодиёт, саноат, кишлок хужалиги, транспорт, хуллас хамма йуналишларда катта муммолар юзага кела бошлади. Мутахассислар фикрича, хозирги кунда "айбдорни" топиш, вирус пайдо булиш манбаси ва таркалиб кетиш воситаларини излашга бехуда вакт сарфлашнинг зарурати йук. Асосий эътибор унинг давосини топиш, касаликка чалинганларни зудлик билан даволаш, вируснинг таркалиб кетиш доирасини максимал даражада камайтиришга каратилмоги лозим.

Ж. С. Раматов

АННОТАЦИЯ

КИРИШ

June, 2022

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мухтарам Президентимиз Мирзиёев Ш.М. рахбарлигида давлатимизда коронавирусни бартараф этиш буйича мухим чора-тадбирлар амалга оширилмокда ва бу холат узининг ижобий самараларини бермокда.\

Лекин шу билан бир каторда халкимиз орасидаги "хар ёмоннинг хам бир яхшиси бор", "хар бир нарсанинг уз хикмати бор" ибораларида хам кандадир хакикат борлигига ишонч хосил килиш мумкин. Пандемия туфайли карантин холатининг жорий килиниши натижасида Узбекистонда ахамияти пасайиб бораётган баъзи кадриятларимизнинг асл холига келиш жараёнини кузатиш мумкин.

Халкимизнинг асосий вакти энди уйда булганлиги боис "оила" деб номланувчи миллий кадриятимиз узининг том маънодаги мохиятига кайтмокда. Албатта, хар бир инсон оилада камол топади. Шуни айтиш жоизки, инсоннинг онгини ва дунёкарашини шакллантиришга оиладаги мухит ва узаро шахсий муносабатлар катта таъсир курсатади.

Тарбия канчалик юксак даражада булса, фукароларнинг жамиятдаги масъулияти ва фаоллиги шу даражада кенг камровли булади. Демак, фукаролик жамиятини барпо этишда оиланинг роли бекиёсдир.Узбекистон Республикаси Коституциясининг 63-моддасида "Оила жамиятнинг асосий бугинидир хамда жамият ва давлат мухофазасида булиш хукукига эга" деб белгиланган. Узбекистон Файласуфлари Миллий жамияти томонидан нашр килинган "Маънавият: асосий тушунчалар изохли лугати"да Оила тушунчаси куйидагича таърифланган: "Оила - эр-хотинлик иттифокига, кариндошлик алокаларига, умумий хужалик юритадиган эр ва хотин, ота- она ва болалар, ака - ука ва опа-сингиллар, бобо-бувилар ва бошка кариндошлар уртасидаги муносабатларга асосланган кичик ижтимоий гурух, жамиятнинг асоси, давлат кудратининг манбаи".

Инсон такдири, унинг жамиятдаги урни, хаёти ва мехнат фаолиятидаги эришган ютуклари, шу билан бирга мувофакиятсизликлари хам унинг оиласидаги маънавий-рухий холатга боглик. Бу эса уз навбатида, жамиятнинг маънавий-рухий хаётига таъсир килади. Чунки, хар бир инсон - оила аъзоси, оила эса жамиятнинг ажралмас кисмидир. Инсоннинг баркамоллиги ва жамиятдаги тутган урни - оила тарбияси, у камол топган ижтимоий мухитдан кувват олади.

Оилаларнинг мустахкамлиги жамиятнинг иктисодий, ижтимоий, сиёсий, миллий хавфсизлигини, унинг равнаки, тараккиётини белгиловчи хал килувчи омил хисобланади.

June, 2022

974

Хрзирги вактда оилалар мустахкамлигини таъминлашнинг асосий йули булган ёшларни оилавий хаётга тайёрлаш масаласи хеч кечиктириб булмайдиган, жиддий ёндошишни талаб этувчи давлат микёсидаги долзарб масаладир. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев 2017 йил 15 июнда "Ижтимоий баркарорликни таъминлаш, мукаддас динимизнинг софлигини асраш - давр талаби" мавзусидаги анжуманда сузлаган нуткида "Турмуш курган ёшлар орасида хаётни енгил-елпи тасаввур килиш, оила мукаддас эканини тушуниб етмаслик холатлари хам, афсуски, учраб турибди. Ёш оилалар орасида арзимас сабаблар билан ажралишлар купайиб бормокда. Бегунох болалар етим булиб, мехр ва эътиборга энг ташна вактида ота-она тарбиясидан четда колмокда" деб таъкидлагани бежиз эмас.

Мамлакатимизда ажралишлар сонининг ошиб бораётганлиги оила институтини мустахкамлаш, ажралишларни олдини олиш ва ёшларни никохга тайёрлашга давлат сиёсати даражасида эътибор каратиш заруратини юзага келтирмокда. Бу борада мамлакат ахоли сонининг усиши билан бир каторда ажримларнинг олдини олишга каратилган чора-тадбираларга карамасдан оилавий ажримлар сонининг ошаётганлиги ташвишли холатдир. Никохдан ажралишлар асосан 20-35 ёш орасидаги фукаролар томонидан амалга оширилаётганлиги уз навбатида, ёшлар онгида оила ва унинг мукаддаслиги хакидаги тушунчаларнинг саезлашиб бораетганлигини курсатмокда. Шунинг учун хам ешларни оила-никох муносабатларига тайерлаш мухим вазифа сифатида узини намоен этади.

Мустакиллик йилларида давлатимиз томонидан хотин - кизларнинг маънавий-маърифий, ижтимоий-иктисодий ва сиесий ислохотларда фаол иштирок этиши учун кенг имкониятлар яратилди. Хотин - кизлар ва болаларни ижтимоий мухофаза килиш, оила ва жамиятнинг ижтимоий-сиесий, иктисодий хаетидаги ролини ва мавкеини оширишга каратилган Узбекистон Республикаси Президентининг катор Фармонлари ва хукумат Кдрорлари кабул килинди, Давлат дастурлари ишлаб чикилди.

Айникса, Узбекистон Республикаси Президентининг "Хотин-кизларни куллаб-кувватлаш ва оила институтини мустахкамлаш сохасидаги фаолиятни тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" 2018 йил 2 февралдаги ПФ5325-сон Фармонида мамлакатимизда оила институтини мустахкамлаш, ажралишларни олдини олиш ва ешларни никохга тайерлашга катта эътибор бериш зарурати ва бу борада амалий чора-тадбирлар белгилаб берилганлиги ахамиятлидир.

June, 2022

2018 йил 26 март куни Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг —Оила институтини мустахкамлаш сохасида кадрларни кайта тайерлаш ва уларнинг малакасини ошириш буйича махсус укув курслари ташкил этиш тугрисида! 230-сон карори кабул килинди. Ёшларни оилавий хаетга тайерлаш, оиладаги низоли холатларни хал килишнинг хукукий ва психологик асосларини ургатиш, ажрашишларнинг олдини олиш хамда оиладаги маънавий ахлокий кадриятларни мустахкамлаш сохасида кадрларни кайта тайерлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш махсус укув курсларининг асосий вазифаси этиб белгиланди.

Ушбу хужжатларда оила институтини рагбатлантириш, унинг фаолиятини тубдан такомиллаштириш назарда тутилган булиб, улар юртимиздаги хар бир ота-онанинг зиммасига улкан масъулият юклайди. Бу жихатидан, хар бир оиланинг энг асосий вазифаси, энг аввало, фарзанд тарбиясидир. Бунинг тарихи инсониятнинг энг кадимги даврларига бориб такалади. Азал-азалдан аёлларнинг бирламчи иши бу оилага караш, уй юмушларини бажариш, болалар тарбияси ва хоказо.

Лекин цивилизация деймизми, илм-фан тараккиёти деймизми, жамиятларнинг ривожланиши деймизми, факт шундаки, секин-аста оиланинг асосий функцияси булган фарзанд тарбияси унинг асосий иши булмай колди. Тарбия билан энди богча, мактаб, коллеж, лицей, Ёшлар иттифоки ва хоказолар шугуллана бошлади. Лекин шуни очикчасига тан олиш керакки, хеч бир энг яхши, барча кулайликларга эга булган энг замонавий богча хам болани уз онасидек тарбиялай олмайди. Хаттоки педагогика, болалар психологияси билан кучли куролланган энг мохир богча опа хам онанинг ролини тулик бажара олмайди.

Мен бу ерда асло мактабгача таълим муассасаларининг бола тарбиясидаги, унинг шахс булиб шаклланиши, хаётга тайёрлашдаги ута ижобий жихатларини инкор этмокчи эмасман.Лекин оила бу оила, богча бу богча. Гап бошка томонда. Шу пайтгача оиланинг барча аъзолари турли-туман ташвишлар, юмушлар билан банд эди, яъни кимдир давлат ишида, кимдир тадбиркорлик билан болалар богча, мактаб, институтда укишлари ва хоказо. Х,еч кимнинг ортикча вакти хам, имконияти хам мавжуд эмас. Замон шиддат билан ривожланиб, хамманинг тезкор харакатларини талаб килмокда эди. Баъзи ота-оналарни одатда богча ёки мактабни танлашда унда "продленка" бор-йуклиги кизиктиради. Яъни эрталаб соат 8 дан то кечки 19 гача боланинг уша муассасада булиши уларни бемалол уз

ишлари билан шугулланишга имкон беради. Шанба, якшанба

June, 2022

кунлари-чи? Бу кунлар одатда уй хужалиги билан боглик ишлар, бозор-учар, кейин биласиз куп оммавий тадбирлар, масалан, туй, юбилей, тугилган кун, шунингдек, эркакларнинг гаплари хам айнан шу кунларга тугри келади. Демак, юкорида таъкидлаганимиздек оила узининг асосий функциясини бажармаяпти.

Коронавирус туфайли вазият тубдан узгарди. Энди ота-оналар уз фарзандлари билан якиндан бевосита мулокотда булишга, уларнинг хаётлари, кизикишлари, орзу-хаваслари, муаммолари ва хоказолар билан шугулланишга етарлича имконитга эга булдилар.

"Кадрият" тушунчаси кундалик турмушда, оммавий ахборот воситаларида кадри бор нарса, вокеа, ходиса, хусусиятларга нисбатан ишлатилиб келинмокда. Биз юкорида оилани миллатимизнинг мухим ахамиятга эга кадрияти сифатида эътироф этдик. Шунингдек инсон учун албатта унинг биринчи навбатда соглиги, тинчлиги, ота-онаси, фарзандлари, Ватани, ёр-дустлари, касби-кори кадрлидир. Шу нарсага эътибор каратиш керакки, бирор нарсанинг кадри у йуклигида билинади. Сог-саломат булсангиз хеч нарсага эътибор килмайсиз. Мабодо бемор булсангиз, масалан тишингиз огриб колса, кузингизга хеч нарса куринмайди. Факат тезрок тузалиб кетишни уйлайсиз. Киши кексайиб, ёши бир жойга борганда, ёшлигини кумсайди: "Кани энди хозир булсам, уни ундай килардим, буни бундай килардим", деб. Афсуски, бунинг иложи йук. Инсон, хом сут эмган банда, хеч качон бор нарсанинг, олдидаги нарсанинг кадрига етмайди. Хозирги вазиятга келадиган булсак, якиндагина биз хеч нимани уйламасдан бемалол ишга, укишга, театрга, концертга ва хоказо жойларга борардик. Биз кундалик хаётимизга шунчалик урганиб колган эдикки, хар доим шундай булади, деб уйлаб, хаёлимизга хеч качон вазият узгариши мумкин, олам остин-устин булиб, барча уйида колиши, хамма корхона, ташкилот, муассасалар фаолиятини тухтатиши, хатто миллий ёки халкаро микёсда утказиладиган тадбирлар, масалан, Навруз байрами, Токио-2020 олимпиадаси, Москвада Кизил майдонда Галабанинг 75 йиллигига багишлаб утказилиши режалаштирилаётган харбий парад, Хаж-20 ва бошка катор анжуманлар, фестиваллар, танловлар бекор килиниши мумкин, деган фикрлар келмас эди.

Натижада нима булди: богчадан, мактабдан безор булган болалар энди уларнинг кадрига етаяпти, качон карантин тугаб, тезрок богча, мактабга боришни, кадрдон богча опа ва укитувчиларини куришни орзу килишаяпти.

Шу уринда Гарб давлатлари халклари билан Шарк халкларининг карантин шароитини, чекловлар холатини кандай бошдан кечиришлари билан хам бир-бирларидан фарк

June, 2022

977

килишини куриш мумкин. Маълумки, Гарб кишисига узини купрок уйлаш, факат узи хакида кайгуриш, индивидуаллик, худбинлик хусусиятлари хосдир. Улар фикрича, хаёт Аллохи Таоло томонидан факат унга берилган ва бу хаётни кай тарзда утказиш факат унинг узигагина боглик. Атрофдагилар, куни-кушни, хамкасбларнинг унинг хакидаги фикрлари уни умуман кизиктирмайди, яъни уйланиш ёки буйдок юриш, нима еб, кандай кийим кийиши, кандай уйда яшаши, кандай машинада юриши - булар унинг шахсий иши. Х,ар ким узи учун яшайди. Х,еч кимнинг бу масалаларга аралашишга хакки йук.

Шарк халкларига эса купрок жамоавийлик хусусиятлари хосдир. Купгина тадбирлар жамоа иштирокида ташкил килинади. Масалан, олдинги пайтларда биронта хам одам курувчиларни ёллаб, уй курмас эди. Оммавий хашар эълон килинади ва барча инсонлар келиб, биргаликда, иш хаки олмасдан уйни тиклашади. Иморат куриш барчанинг олдида турган вазифа булганлиги учун одамлар огринмасдан келиб хашарда катнашар эдилар. Хдшар килиб ариклар казилар, бог-роглар барпо килинар, масжид, мадраса, куприклар курилар эди. Бу азал-азалдан давом этиб келган. Туй-хашам, турли хил маросимлар биргаликда утказилар эди. Бировнинг ахлоксизлик килган боласига танбех бериш одатий хол булган. "Бир болага етти махалла ота-она". Куни-кушнилар, кариндош-уруглар билан муносабатларда хам самимийлик, багрикенглик, тотувлик, окибатлилик каби хислатлар устувор эди.

ХУЛОСА

Минг йиллик кадриятларимиз негизида хаётимиз осойишталиги ва баркарорлигини таъминлаш ётади. Бугунги синовли кунларда маърифатли миллат сифатида зарурат туфайли жорий этилган карантин коидаларига сузсиз риоя килсак, юзага келган буш вактимизни эса фарзандларимиз тарбиясига сарфласак икки карра ютган буламиз. Х,озир ягона максад йулида бир тан -у, бир жон булиб жипслашиб, халк сифатида карантин талабларига риоя килиб, аввало узимизга, колаверса Хукуматга кумак беришимиз мумкин. Зеро, маърифатли халкларгина хар кандай синовни акл ва сабот билан енгиб утади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. - Т.: Узбекистон, 2016.

2. "Маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш ва соха ривожини янги боскичга кутариш тугрисида"Узбекистон Республикаси Президентинингкарори. - Т.:Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 йил

June, 2022

978

3. Ш.М.Мирзиёев. "Узбекистоннинг ривожланиш стратегияси, 2017-2021 йилларга мулжалланган харакатлар дастури. - Тошкент, 2017.

4. Мирзиёев Ш.М. Конун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш, юрт тараккиёти ва халк фаровонлигининг гарови. - Тошкент.:Узбекистон, 2017. - Б. 25.

5. Узбекистон Республикаси ПрезидентиШ. Мирзиёевнинг Ислом хамкорлик ташкилоти ташки ишлар вазирлари кенгаши 43-сиссиясидаги нутки. -Узбекистон Республикаси Президентининг расмий веб-сайти,http://www.president.uz/uz/lists/view/. //

6. А.Г.Муминов. Миллий сиёсат ва маданий сохадаги ислохотлар. -Тошкент.: «Akademiya», 2010. - 193 б.

7. Жуманиёз Султанович Раматов (2021). БАРКАМОЛ ВА СОГЛОМ АВЛОД -УЗБЕКИСТОН КЕЛАЖАГИНИНГ ПОЙДЕВОРИ. Academic research in educational sciences, 2 (2), 225-229. doi: 10.24411/2181-1385-2021-00187

8. Миршод Нумонович Хасанов (2022) АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ИНСОННИ АХЛОКИЙ КАМОЛОТИ ТУГРИСИДАГИ КАРАШЛАРИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ТАРИХИЙ МАНБАЛАРИ. Academic Research in Educational Sciences, 3 (6), 776-784.

9. Gafurovna, A. S., & Juraevna, N. N. (2022). Issues of Formation of Information and Internet Culture at Young People. International Journal of Development and Public Policy, 2(6), 27-30.

10. Ж. С. Раматов, & М. Н. Дасанов (2022). АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ЖАДОН ИЛМ-ФАН ТАРАККИЁТИГА КУШГАН ДИССАСИ ВА УНИНГ БУГУНГИ КУНДАГИ АДАМИЯТИ. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 648-653.

11. М. Н. Дасанов, С. У. Бошмонов, & Т. О. Жонибеков (2022). АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ИЛМ-ФАНЛАР ТАСНИФИДА АДЛОКИЙ ВА ДИНИЙ КАРАШЛАРИНИНГ ТАДЛИЛИ. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 608-613.

12. Rashid Usarovich Baratov, & Nilufar Jо,Дayevm Nazarova (2022). YOSHLAR HAYOTIY STRATEGIYASINI SHAKLLANTIRISHDA TAXIMNING O'^RNI. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 830-833.

13. М.Н.Дасанов, А.А.Азимбаев, Далилов У., & Каримов Б. (2022). АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ШАХС МАЪНАВИЙ КАМОЛОТИГА ДОИР КАРАШЛАРИ . JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS, 4(3), 147-153. Retrieved from http://wsrjournal.com/index.php/new/article/view/629

June, 2022

979

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.