Научная статья на тему 'МИКРОЭЛЕМЕНТЛАРГА АСОСЛАНГАН ГИДРОБИОНТЛАР ВА БАЛИҚЛАР УЧУН ОЗУҚА ҚЎШИМЧАСИ'

МИКРОЭЛЕМЕНТЛАРГА АСОСЛАНГАН ГИДРОБИОНТЛАР ВА БАЛИҚЛАР УЧУН ОЗУҚА ҚЎШИМЧАСИ Текст научной статьи по специальности «Агробиотехнологии»

CC BY
23
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
дарё / гидробионт / макрофит / зообентос / экотизим / анторопоген / махсулдорлик.

Аннотация научной статьи по агробиотехнологии, автор научной работы — Кузметов А.Р., Мирталипов Д.Т., Абдикаримова Ш. Х.

Макрова микроэлементлар минерал моддалар бўлиб биологик фаол бирикмалар ва ҳужайраларнинг генетик аппарати таркибига киради ва турли органлар ва тўқималарнинг ишлашига ёрдам беради. Сазан балиғининг ўсиши, ривожланиши учун ем таркибидаги Fe (темир), Cu (мис), Mn (марганец), Zn (рух) ва Co (кобалт) аспартатларининг (аспартат кислотаси тузлари) ушбу микроэлементларнинг умумий қабул қилинган нормасининг 10% миқдорида ўсишга таъсирини ўрганиш бўйича тадқиқотлар олиб борилди. Натижада баликларнинг ўсиши 0,93% га, яшовчанлиги эса 0,25% га ошди. Балиқларни боқиш амалиётига хелат комплексларини жорий этиш ва балиқ чавоқларини қафаслар ва ёпиқ айланма сув таъминоти қурилмасида боқишда балиқ емини ушбу комплекслар билан бойитиш озуқа таъминотининг ривожланишига ижобий таъсир кўрсатади ва балиқ маҳсулдорлигини 50% гача оширади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МИКРОЭЛЕМЕНТЛАРГА АСОСЛАНГАН ГИДРОБИОНТЛАР ВА БАЛИҚЛАР УЧУН ОЗУҚА ҚЎШИМЧАСИ»

МИКРОЭЛЕМЕНТЛАРГА АСОСЛАНГАН ГИДРОБИОНТЛАР ВА БАЛЩЛАР

УЧУН ОЗУЦА ^УШИМЧАСИ 1Кузметов А.Р. , 2Мирталипов Д.Т. , 3Абдикаримова Ш. Х.

1УзР ФА Конструкторлик бюроси ва тажрибавий ишлаб чикариш илмий-техник маркази

профессори, б.ф.д.

2УзР ФА Конструкторлик бюроси ва тажрибавий ишлаб чикариш илмий-техник маркази

катта илмий ходими, б.ф.н. 3Мактаб таълим Вазирлиги хузуридаги ихтисослаштирилган таълим муассасаси агентлиги тизимидаги Ангор туман ихтисослаштирилган мактаб. Олий тоифали биология фани

укитувчиси. https://doi.org/10.5281/zenodo.8367847

Аннотация. Макро- ва микроэлементлар минерал моддалар булиб биологик фаол бирикмалар ва хужайраларнинг генетик аппарати таркибига киради ва турли органлар ва туцималарнинг ишлашига ёрдам беради. Сазан балигининг усиши, ривожланиши учун ем таркибидаги Fe (темир), Cu (мис), Mn (марганец), Zn (рух) ва Co (кобалт) аспартатларининг (аспартат кислотаси тузлари) ушбу микроэлементларнинг умумий цабул цилинган нормасининг 10% мицдорида усишга таъсирини урганиш буйича тадцицотлар олиб борилди. Натижада баликларнинг усиши 0,93% га, яшовчанлиги эса 0,25% га ошди. Балицларни боциш амалиётига хелат комплексларини жорий этиш ва балиц чавоцларини цафаслар ва ёпиц айланма сув таъминоти цурилмасида боцишда балиц емини ушбу комплекслар билан бойитиш озуца таъминотининг ривожланишига ижобий таъсир курсатади ва балиц ма%сулдорлигини 50% гача оширади.

Калит сузлар: дарё, гидробионт, макрофит, зообентос, экотизим, анторопоген, махсулдорлик.

Макро- ва микроэлементлар минерал моддалар булиб биологик фаол бирикмалар ва хужайраларнинг генетик аппарати таркибига киради ва турли органлар ва тукималарнинг ишлашига ёрдам беради. Макро-, микроэлементларнинг физиологик жараёнларга кучли таъсири улар хаётий жараёнларни тартибга солишда иштирок этадиган ферментлар, коферментларнинг бир кисми эканлиги билан изохланади.

Танадаги макро- ва микроэлементлар мувозанатининг хар кандай бузилишини назорат килиш лозим, бу тегишли дори воситалари ёрдамида амалга оширилиши мумкин. Бу борада энг истикболли ва биологик жихатдан мавжуд булган дори воситалари биоген металлар ва аминокислоталарнинг лигандлари, Кребс циклининг кислотали метаболитлари ва биологик фаол органик кислоталарни уз ичига олган мураккаб бирикмалардир.

Баликчиликда баликларни бокишда усиш ривожланиш суръатларини ошириш, яшовчанлиги ва балик махсулдорлигини ошириш учун биологик фаол кушимчалар кулланилади, улар пробиотик бактериялар [7], микроэлементлар, аминокислоталар ва витаминларни осон хазм буладиган шаклини уз ичига олади.

Минералларнинг балик озикланишидаги ахамияти бекиёсдир. Баликларнинг хаёти, барча метаболик жараёнларнинг нормал утиши учун минераллар зарур: Р (фосфор), Са (кальций), Mg (магний), Na (натрий), K (калий), S (олтингугурт), Cl (хлор), Fe (темир), Cu (мис), Mn (марганец), Co (кобалт), Zn (цинк), Mo (молибден), Se (селен), I (йод), Cr (хром), Sn (калай) ва бошкалар. Минерал моддалар балик танасига нафакат озика билан, балки

1822

тугридан-тугри сувдан ойкулоги ва терида сурилиб абсорбция оркали киради. Сувда эриган элементларнинг купчилиги кон окимига киради. Бунда баликларнинг овкат хазм килиш тизими оркали кабул килинганидан кура тезрок ва самаралирок конга сурилади. Шунинг учун балик етиштиришда хавзалардаги сувининг минераллашуви мухимдир. Фосфор, калций, кобалт, магний, натрий, калий, олтингугурт ва хлор озукадан сурилганидан кура сувдан фаолрок сурилади [1;6]. Сувдаги элементларнинг концентрацияси одатда паст булади. Элементлар организмга озукалар билан истеъмол килиниши керак. Буларга: фосфор, цинк, йод, марганец, кобалт, селен ва бошкаларни уз ичига олади[2;3].

Озука таркибидаги минераллар балик томонидан узлаштирилиб зарур булган бошка озика моддалар (оксиллар, ёглар, углеводлар) сурилади. Бундан ташкари, минерал элементларга булган эхтиёж хароратга хам богликдир. Атроф-мухит харорати канчалик юкори булса, балик организмидаги барча метаболик жараёнлар канчалик фаол булса, минералларга булган эхтиёж шунчалик куп булади [4; 5].

Озука таркибидаги микроэлементлар органик ва ноорганик бирикмалар таркибида булиб уларнинг организмда ассимиляция килиш самарадорлиги билан ажралиб туради. Купгина тадкикотчилар микроэлементларнинг ноорганик бирикмалари хайвонларнинг ошкозон-ичак трактида тулик сурилмаслигини таъкидладилар. Озука таркибидаги минерал элементларнинг аксарияти хайвонлар томонидан факат 25-30% га сурилади. Микроэлементларнинг ноорганик бирикмалар холида рационга киритилиши бир катор камчиликларга эга: - электр зарядини ташувчи эркин металл ионлари организмда деярли сурилмайди; - карбонатлар иштирокида, шунингдек, каттик сувда организм томонидан сурилмайдиган металл ионларининг ёмон эрийдиган бирикмалари хосил булади; - озука кушимчалари сифатида ишлатиладиган барча микроэлемент тузлари амалда эримайдиган гидроксидлар хосил булиши билан гидролизланади, улар нажас билан чикарилади; Бу муаммонинг ечими хайвон организмида турли хил биологик фаолликни намоён килувчи органик лигандлар билан биоген элементларнинг хелат бирикмаларидан озиклантиришда фойдаланиши хисобланади. Хелатлар - микроэлементларнинг органик бирикмалар (оксиллар, пептидлар, аминокислоталар билан) комплексларидир. Улар ноорганик бирикмаларга караганда яхширок эрийди ва хужайра мембраналарига осонрок киради. Булар организм учун аралашмаларнинг энг макбул шакллари булиб, металларни ноорганик ёки бошка органик шаклда рационга киритилгандан кура яхширок ассимилятция килишни таъминлайди, бу эса уз навбатида хайвонларнинг махсулдорлигини оширишга, усиш бирлиги учун озука истеъмолига ёрдам беради. ва микроелемент нормаларининг пасайиши.

Шундай килиб, балик етиштириш амалиётида минералларнинг хелатли бирикмаларидан фойдаланиш керак. Сазан балигининг усиши, ривожланиши учун ем таркибидаги Fe (темир), Си (мис), Мп (марганец), Zn (рух) ва Со (кобалт) аспартатларининг (аспартат кислотаси тузлари) ушбу микроэлементларнинг умумий кабул килинган нормасининг 10% микдорида усишга таъсирини урганиш буйича тадкикотлар олиб борилди. Аспаргин кислота (аминоянтар кислотаси, аспартат) органик алифатик аминокислота булиб, организмнинг 20 та протеиноген аминокислоталаридан бири булиб, барча организмларда эркин холатда ва оксиллар таркибида учрайди. Хелат бирикмалари балик организмига ижобий таъсир утказиб балик махсулдорлигининг ошиши исботланган. Кафасларда устирилган бир ёшли сазан баликларини микроелементларга бой аспарагинатлар билан гранула холатидаги ем билан аралаштириб бокишда 1 мавсум

1823

давомида уларнинг вазнининг 22,1 г дан 980,4 г гача ошириш имконини берди. Шу билан бирга, усиш 0,93% га, яшовчанлиги эса 0,25% га ошди. Баликларни бокиш амалиётига хелат комплексларини жорий этиш ва балик чавокларини кафаслар ва ЁСТ^ (ёпик айланма сув таъминоти курилмаси) бокишда балик емини ушбу комплекслар билан бойитиш озука таъминотининг ривожланишига ижобий таъсир курсатади ва балик махсулдорлигини 50% гача оширади. Шу билан бирга, экспериментал кафасларда бокилаётган балик чавокларининг физиологик холати хам яхшиланди.

REFERENCES

1. Виноградов, Г. А. Процессы ионной регуляции у пресноводных рыб и беспозвоночных / Г. А. Виноградов. - М. : Наука, 2000. - 216 с.

2. Остроумова, И. Н. Преимущества и проблемы экструдированных кормов для радужной форели / И. Н. Остроумова, В. В. Костюничев., В. В. Чернаков, Д. Г. Шпак, А. К. Шумилина, Л. В. Смирнова // Материалы докладов ИИ междунар. симп.: Ресурсосберегающие технологии в аквакультуре. - Адлер, 1999. - 208 с.

3. Остроумова, И. Н. Биологические основы кормления рыб / И. Н. Остроумова. - Спб. ГосНИОРХ, 2001. - 372 с.

4. Остроумова, И. Н. Биологические основы кормления рыб. / И. Н. Остроумова. // Изд-е 2. - СПб. : ГосНИОРХ, 2012. - 564 с.

5. Ferri, N. Iodine supplementation restores fertility of sheep exposed to iodine deficiency / N. Ferri, S. Ulisse, F. Aghini-Lombardi, F. M. Graziano, T. Di Mattia, F. P. Russo, M. Arizzi, E. Baldini, P. Trimboli, D. Attanasio +3 more. // Journal of Endocrinological Investigation. -2003. - 26(11). - Р. 1081-1087.

6. Булак, Т.В. Применение органических форм микроэлементов в животноводстве / Т.В. Булак, Н.П. Самусевич // Аграрная наука - сельскому хозяйству: сборник статей: в 3 книгах; Алтайский государственный аграрный университет. - Барнаул, 2016. - С. 216-218.

7. Dildora Amirsaidova, Shakhnoza Mamamtraimova, Gullola Bekmurodova, Mastura Hidirova, Erkin Hushvaktov, Mubina Makhsumkhanova and Shakhlo Miralimova. Characterization of probiotic potential of lactic acid bacteria isolated from aquaculture objects of Uzbekistan. E3S Web of Conf., 381 (2023) 01078.

1824

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.