Научная статья на тему 'МЕТОДИКАИ ҲАЛЛИ МАСЪАЛАҲО АЗ ФИЗИКАИ МОЛЕКУЛАВӢ ДАР БАРНОМАСОЗИИ КОНСОЛӢ'

МЕТОДИКАИ ҲАЛЛИ МАСЪАЛАҲО АЗ ФИЗИКАИ МОЛЕКУЛАВӢ ДАР БАРНОМАСОЗИИ КОНСОЛӢ Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

CC BY
993
190
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БАРНОМАСОЗИИ КОНСОЛӢ / ФИЗИКАИ МОЛЕКУЛАВӢ / АМСИЛАИ ФИЗИКӢ / АМСИЛАИ КОМПЮТЕРӢ / ГУЗАРВОЖА БАРНОМАВӢ

Аннотация научной статьи по компьютерным и информационным наукам, автор научной работы — Мухторов Лутфулло Тоҳирович

Дар мақола методикаи ҳалли якчанд масъалаҳо аз физикаи молекулавӣ бо истифода аз барномаи консолӣ (замимаи VB2010 Express) пешниҳод шудааст. Хотирнишон мешавад, ки омӯзиши падидаҳои физикавӣ ва фароянди онҳо тавассути роёна дар чорчӯби амалии ҳалли масъалаҳо аз муаммоҳои мубрами таълими физика дар донишгоҳҳои омӯзгорӣ ба шумор меравад.Камбуди китобҳо, дастурҳои методӣ,тавсияҳои методӣ ба забони тоцикӣ оид ба истифодаи забони барномасозии консолӣ ба донишцӯ имкон намедиҳад, ки аз имкониятҳои фарохи таълимии ин забони нави барномасозӣ дар ҳалли масъалаҳо аз физика ба таври мукаммал истифода барад. Нишон дода шудааст, ки ҳангоми истифодаи барномаи консолӣ зарурати истифодаи барномаҳои мураккаб аз байн меравад ва вақт сарфа мешавад. Амсилаҳои физикавӣ ва компютерии масъалаҳои пешниҳодшуда сохта шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по компьютерным и информационным наукам , автор научной работы — Мухторов Лутфулло Тоҳирович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHOD OF SOLVING PROBLEMS ON MOLECULAR PHYSICS BY USING CONSOLE PROGRAMMING

A technique for applying console programming (VB2010 Express applications) to solving some problems in molecular physics is proposed. It is noted that the study of physical phenomena and their processes on a computer in the framework of solving practical problems is one of the most pressing problems of physics didactics in pedagogical universities when solving problems in physics. It is shown that when using console programming, there is no need to use complex programs and, as a result, time costs are significantly reduced. Physical and mathematical models of the presented problems are built.

Текст научной работы на тему «МЕТОДИКАИ ҲАЛЛИ МАСЪАЛАҲО АЗ ФИЗИКАИ МОЛЕКУЛАВӢ ДАР БАРНОМАСОЗИИ КОНСОЛӢ»

ТДУ 32.6

DOI:10.51844-2077-4990-2022-1-217-222

Мухторов Лутфулло То^ирович, саромузгори кафедраи технологиями иттилооти ва фануои физика-математикаи филиали Донишгоуи технологии Тоцикистон дар ш

Исфара(Тоцикистон, Исфара)

Мухторов Лутфулло Тахирович, старший преподаватель кафедры информационных технологий и физико-математических наук филиала Технологического университета Таджикистана в Исфаре (Таджикистан, Исфара)

Mukhtorov Lutfullo Tahirovich, senior lecturer of the department of informational technology and physics and mathematics branch under the Technological University (Tajikistan, Isfara) E-mail: ibrohim2021@mail.ru

Вожа^ои калиди:барномасозии консоли, физикаи молекулави, амсилаи физики, амсилаи компютерй, гузарвожа барномави

Дар мацола методикаи уалли якчанд масъалауо аз физикаи молекулави бо истифода аз барномаи консоли (замимаи VB2010 Express) пешниуод шудааст. Хотирнишон мешавад, ки омузиши падидауои физикави ва фароянди ощо тавассути роёна дар чорчуби амалии уалли масъалауо аз муаммоуои мубрами таълими физика дар донишгоууои омузгори ба шумор меравад.Камбуди китобуо, дастуруои методй,тавсия%ои методи ба забони тоцикй оид ба истифодаи забони барномасозии консоли ба донишцу имкон намедиуад, ки аз имкониятуои фарохи таълимии ин забони нави барномасози дар уалли масъалауо аз физика ба таври мукаммал истифода барад. Нишон дода шудааст, ки уангоми истифодаи барномаи консоли зарурати истифодаи барномауои мураккаб аз байн меравад ва вацт сарфа мешавад. Амсилауои физикави ва компютерии масъалауои пешниуодшуда сохта шудааст.

Ключевые слова: консольное программирование, молекулярная физика физическая модель, компьютерная модель, код программирования

В статье рассматривается методика применения консольного программирования (приложения VB2010 Express) к решению некоторых задач по молекулярной физике. Отмечается, что изучение физических явлений и их процессов на ЭВМ в рамках решения практических задач является одной из наиболее актуальных проблем дидактики физики в педагогических вузах. Отсутствие книг, пособий, методических рекомендаций на таджикском языке не позволяют в полной мере использовать огромный образовательный потенциал этого нового языка программирования при решении задач по физике. Подчеркивается, что при использовании консольного программирования отпадает необходимость применения сложных программ, в результате чего значительно уменьшаются затраты времени. Построены физические и математические модели представленных задач.

Key words: console programming, molecular physics, physical model, computer model, programming code

A technique for applying console programming (VB2010 Express applications) to solving some problems in molecular physics is proposed. It is noted that the study of physical phenomena and their processes on a computer in the framework of solving practical problems is one of the most pressing problems of physics didactics in pedagogical universities when solving problems in physics. It is shown that when using console programming, there is no need to use complex programs and, as a result, time costs are significantly reduced. Physical and mathematical models of the presented problems are built.

Омузиши х,одисах,ои физикавй ва раванди онх,о тавассути компютер дар доираи практикуми хдлли масъалах,о яке аз муаммох,ои мубрами дидактикаи физика дар донишгохдои омузгорй ба шумор меравад.Нарасидани китобх,о ,дастурх,ои методй,тавсиях,ои методй ба забони точикй оид ба истифодаи забони барномасозии консолй ба донишчу имкон намедихдд,ки аз

МЕТОДИКАИ ЛЛИМАСЪАЛА^О АЗ ФИЗИКАИ МОЛЕКУЛАВИ ДАР БАРНОМАСОЗИИ КОНСОЛИ

МЕТОДИКА РЕШЕНИЯ ЗАДАЧ ПО МОЛЕКУЛЯРНОЙ ФИЗИКЕ ПОСРЕДСТВОМ КОНСОЛЬНОГО ПРОГРАММИРОВАНИЯ

METHOD

OF SOL VING PROBLEMS ON MOLECULAR PHYSICS BY USING CONSOLE PROGRAMMING

имкониятхои фарохи таълимии ин забони нави барномасозй дар халли масъалахо аз физика ба таври мукаммал истифода барад.Тахлили адабиёти илмию методй, озмоиши педагогй ва тачрибаи андухтаи муаллифи ин макола дар самти барномасозй нишон дод, ки хангоми халли масъалахои физика дар компютер тавассути барномасозй дар тафаккури донишчуён чунин афзалиятхо рушд меёбад: -вакт сарфа мешавад;

-тафаккури алгоритмй ва эчодии донишчу боло меравад; -имкони халли шумораи зиёди масъала дар фосилаи кутохи вакт мавчуд аст; -донишчу ба натичаи кори барномаи тартибдодааш боварй хосил мекунад; -маданияти иттилоотии донишчу пеш меравад;

-салохияти касбии донишчу дар фаъолияти касби ояндааш сайкал меёбад. Оид ба забонхои барномасозй донишчуён аз чунин адабиётхои сохавй маълумот гирифта метавонанд[2,3.С.4,5-8].Доир ба коркарди методии забони барномасозии УВ2010Бхрге88 ва забони барномасозии консолй хангоми халли масъалахо аз динамика ва статика донишчуён бо натичахои тахкикотхои муаллифи макола шинос шуда метавонанд [6, с.8].

Барномаи консолй яке аз замимахои забони барномарезии УВ2010Бхрге88 мебошад. Тавассути барномаи консолй имкони сохтани барномахо ва ба тезй гирифтани натича барои халли масъалахои гуногун аз алгебра,химия ва физика мавчуд аст.Барномае,ки бо сабти сатр ва хондани сатр ба амал меояд,барномаи консолй меноманд. Дар ин макола тасмим гирифтем,ки методикаи сохтани барномаи консолй ва натичаи кори онро бо коркарди якчанд масъалахо аз физикаи молекулавй пешниход намоем.Масъалахо аз китоби Трофимова Т.И. интихоб шуданд[7].

Масъалаи 1. Дар зарфе,ки гунчоишаш 1л аст,оксигени массааш 1г мавчуд аст.Консентрасияи молекулаи осигенро хисоб кунед .

Амсилаи физики: Д.ш.а

V=1л=0,001м3 т=1г=0,001кг М=0,032кг/мол К=1,38-10-23^/К

R=8,31 Ч/мол.К

n-?

^ал:

Барои ёфтани консентрасияи

оксиген аз формулаи вобастагии фишор аз харорати

молекулаи

P=nkT

P

(1)

n=

kT

(2)

Барои консентрасияи молекулаи оксигенро бо массаи молярии газ вобаста кардан аз формулаи Менделеев -Клайперон истифода мебарем:

(3)

M

P

Аз формулаи(З) — -ро меёбем: P mR

- = — (4)

T MV

^имати (4)-ро ба формулаи (2) гузошта хосил мекунем:

mR

n=--(5)

MVk

^иматхои додашудаи масъаларо ба формулаи(5) мегузорем :

0,001 • 8,31 •

n=-

0,032 • 0,001 • 1,38 •lO"

= 1,88 -1025м 3

23

Амсилаи компютери:

Усули сохтани барномаи консолиро шарх медихем. Барои ин кори барномаи VB2010 -ро огоз карда, лоихаи нав (New Project)-ро бо тугма пахш карда, банди Console Application-ро

интихоб мекунем.Баъди дукарата пахш кардани ин банд ба гузарвожа барномавй ноил мегардем.Мухити идоракунии VB2010 чор сатри гузарвожаро барои истифодабаранда пешниход мекунад.Байни Sub Main ва EndSub истифодабаранда гузарвожа даркориро дохил мекунад. Sub Мат -ин нуктаи ибтидой аст, ки аз он ичрошавии барнома огоз меёбад.Дар барнома намуди тагйирёбандахо дар ибтидо бо оператори Dim эълон карда мешавад.Баъди сохтани барнома дар равзанаи корй барои гирифтани натича ,тугмаи F5-ро аз клавиатура пахш мекунанд.Натичаи кори барнома дар экрани замимааш кабуд чоп мешавад.

Гузарвожа барномавии масъалаи 1 чунин аст:

Моёи1е Моёи1е1 б1ш У, М, т1, п Л8 Sing1e Б1Ш Я Л8 Sing1e = 8.31 Б1Ш к Л8 Sing1e = 1.38Б-23 Sub Ма1п()

Conso1e.WriteLine("У=") У = Conso1e.ЯeadLineO Conso1e.WriteLine("M=") М = Conso1e.ReadLineO Conso1e.WriteLine("ш1=") ш1 = Conso1e.ReadLineO п = (ш1 * Я) / (М * У * к)

Conso1e.WriteLine("n=" + n.ToString + "1/м.куб") Conso1e.ЯeadLineO Бnd Sub ЕМ Modu1e

file:///C^Useгs/Useг/гdclCUlTlents/vísualstudio2010/PгQjed:s/MaE.alailf1z^rlole..

0

и = *

1 Е—3

3 2Е-3

■п1 =

1Е-3

п=1,881794Е+25 А/м_ку& -

< | ггг г

Расми 1.Натицаи кори барнома Масъалаи 2. Суръати эхтимолии молекулаи газеро,ки зичиаш дар фишори 40кПа ба 0,35 кг/м3баробар аст,хисоб кунед[7].

Амсилаи физики:

Д.ш.а

Р= 40000Па

Р=0,35 ^

м

Дал:

Барои ёфтани суръати

формулаи зерин истифода м ебарем:

эхтимолй

аз

=Ш С)

Барои ёфтани вобастагии суръати эхтимолй аз фишор ва зиччй аз формулахои зиччй ва муодилаи Менделеев -Клайперон истифода мебарем:

т

Р =т (2)

V

PV=

mRT M

(3)

Аз фоpмyлaи (2) ва (3) х^ил мeкyнeм :

RT PV P

-=-= — (4)

Mm p

^имати (4)-ро ба формулаи (1) гyзоштa х^ил мeкyнeм:

¡2p

2RT M

Л

p

(5)

^иматх,ои додaшyдaи мacъaлapо ба формулаи(5) мeгyзоpeм :

W =

2 ■ 40000 =478м

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

0,35

Амсилаи компютерш

Гyзapвожa (Код)-и барномавй чунин acт: Module Module1 Dim P, Ro, V1 As Single Sub Main()

Console.WriteLine("P=") P = Console.ReadLine() Console .WriteLine("Ro=") Ro = Console.ReadLine() V1 = Math.Sqrt(2 * P / Ro) Console .WriteLine("V1=" + V1.ToString + "м/c") Console.ReadLine() End Sub End Module

Расми 2.Натицаи кори барнома

Масъалаи 3. ^эфф^^ити диффузияи окшгенро дар шароити нормалй(Р=1,013-105 Па;Т=273К) хдооб кyнeд. Кутри эффeктивии молeкyлaи окшгенро ба 0,36нм баробар гиpeд [7].

Амсилаи физикй:

Д.ш.а

M=0,032 —

мол

P=1,013-105 Па

Т=273К dl=0,36нм=36•10-11м

Дал:

Барои ёфтани ^эфф^^ити диффузияи окcигeн аз формулаи зepин иcтифодa мeбapeм:

D = J W I)

Барои ёфтани вобacтaгии коэффиcиeнти 220

Б-? диффузияи оксиген аз харорат ва фишор

аз формулах,ои суръати миёнаи арифметикии молекула ва дарозии миёнаи давиши озоди

молекула ва фишор истифода мебарем: (5) = л |8^Т (2)

лМ

^ 1 л/^яг/2 п

Р = пкТ (4)

Формулами (2) , (3) ва (4)-ро ба (1) гузошта хосил мекунем

* = 1 /ОТ ^ (5) 3\ лМ ЛяР^ ^иматх,ои додашудаи масъаларо ба формулаи(5) мегузорем :

* =

з-у

8 • 8,31 • 273 1,38 -10 23 • 273 = 2 885 ^

3,14 •0,032 1,41 • 3,14 -1,013 • 105 -(36 -10 ) Амсилаи компютери:

Гузарвожаи барномавй чунин аст: Моёи1е Моёи1е1 Б1ш Т, М, Р, Б Л8 Sing1e Б1ш Я Л8 Sing1e = 8.31 Бт к Л8 Sing1e = 1.38Е-23 Diш Pi Л8 БоиЬ1е = 3.141592

с

Sub Мат() Conso1e.WriteLine("M=") М = Conso1e.ЯeadLine() Conso1e.WriteLine("T=") Т = Conso1e.ЯeadLine() Conso1e.WriteLine("P=") Р = Conso1e.ReadLine() Conso1e.WriteLine("d1=") d1 = Conso1e.ReadLine()

Б = (1 / 3) * ^Л^яг^ * Я * Т) / (И * М)) * (к * Т) / ^Ш^г^^ * Р * Math.Pow(d1, 2)) Conso1e.WriteLine("D=" + D.ToString + "м.кв/с") Conso1e.ЯeadLine() End Sub End Modu1e

РасмиЗ.Натицаи кори барнома

А1 е:///С;/игег^игег^осите^зЛ^гиа1 ьШс!¡о 2010/Ргсуейг/таза 1а\ЗАгггкИеЬи 1 а/тага 1а 1 ЗА... " Ё)

М= 32Е-3 1013Е+2 61= 36Е-11 0=2,Я35149Е-05м.кв/с А-

< ггг

Хдмин тарщ, тадк;ик;от маълум намуд, ки хдлли масъалах,о аз физикаи молекулавй тавассути

барномасозии консолй хеле муфид, осон ва дастрас буда, афзалиятх,ои хуберо дорост. Сарфаи

ва^т, инкишофи тафаккури алгоритмй, рушди салохдяти касбии мух,ассилин ва савод

иттилоотии онх,о аз оддитарин бартариях,ои ин таркиби кор ба х,исоб меравад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Зиборов, В. В. VB 2010 на примерах/В.В.Зиборов.-СПБ: БХВ-Петербург, 2010.-336с

2. Иванова, Г.С. Технология программирования: Учебник для вузов/Г.С.Иванова.-М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана, 2002. -320 с.

3. Камаев,В.А."Технологии программирования: Учебник/В.А.Камаев.-М.Высш.шк.,2006.-454 с.

4. Колдаев, В. Д. "Основы алгоритмизации и программирования: Учебное пособие/В. Д.Колдаев.-М. :ИД "Форум": ИНФРА-М, 2006. - 416 с.

5. Культин,Н.Б.'У18иа1 Ва8Ю.Освой на примерах/Н.Б.Культин.-СПб.:БХВ-Петербург,2004.-288 с.

6. Мухторов, Л. Т.Методикаи хдлли масъалахо аз физика тавассути барномасозии консолй // Л. Т.Мухторов,А.А.Абдуманонов,Ф.А.Абдуманонова/Номаи донишгох. силсилаи илмхои табиатшиносй ва ик;тисодй .2019, №2(49), С 159-165

7. Трофимова , Т. И. Сборник задач по курсу физики с решениями . Учебное пособие для вузов / Т. И. Трофимова, З. Г. Павлова. -М, :Высш.шк., 2002. -591с

8. Салимов Ф., Л.Т.Мухторов., Соди^ов.О Х,алли масъалахои статика дар барномаи Microsoft Visual Basic 2010 ФДТТИ, Исфара, 2018. -42с

REFERENCES:

l.Ziborov V.V.VB 2010 on examp1es/-St.p.:BHV-Peterburg,2010.-336p.

2.Ivanova G.S.Programming techno1ogy:University textbook.-M.:MGTU Publishers for name N.E.Baumana,2002.-320p.

3.Kamaev.V.A.Highschoo1, Programming technology: Textbook-M.: Highschoo1,2006.-454p.

4.Ko1daev VD "Fundamenta1s of A1gorithmization and Programming: Textbook.-M.: ID" Forum ": INFRA-M, 2006. - 416 p.

5.Ku1tin N.B.Visua1 Basic Learn on examp1es.Spb.:BHVPeterburg,2004.-288p.

6.Mukhtorov L.T.,Abdumanonov A.A.,Abdumanonova F.A. The method of so1ving prob1ems on physics by using conso1e programming//Nomai Donishgoh.2019,№2(49), 159-165p.p.

7.Trofimova, TI Co11ection of prob1ems on the course of physics with so1utions. Textbook for universities / T.I. Trofimova, Z. G. Pav1ova. -M,: Higher School, 2002. -591s

8.Sa1imov F.,Mukhtorov L.T.,Sodikov O. So1ving static prob1ems by program Microsoft Visua1 Basic 2010.-Isfara,FDTTI,2018.-42p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.