Научная статья на тему 'Messages and letters from the poem about Faridun'

Messages and letters from the poem about Faridun Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
246
81
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
"ШОҳНОМА"-И ФИРДАВСЙ / ДОСТОНИ ФАРИДУН / ОЙИНИ НОМАНИГОРЙ / ПАЁМҳО ВА НОМАҳО / АНВОЪ ВА АРКОНИ МАКТУБОТ / "ШОХНОМА" ФИРДОУСИ / ПОЭМА О ФАРИДУНЕ / ПРИНЦИПЫ ЭПИСТОЛЯРНОГО ЖАНРА / ПОСЛАНИЯ И ПИСЬМА / ВИДЫ И ЭЛЕМЕНТЫ ПИСЕМ / FIRDAWSI'S "SHOKHNOMA" / THE POEM ABOUT FARIDUN / PRINCIPLES OF EPISTOLARY GENRE / MESSAGES AND LETTERS / KINDS AND ELEMENTS OF LETTERS

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Зоиров Х.

«Шохнома» Фирдоуси содержит многочисленные образцы доисламского персидского эпистолярного наследия. Анализ и изучение писем «Шохнома» показывают, что автор имел доступ к очень ценным первоисточникам и при передаче прилагал максимум усилий для сохранения их структуры. Тем самым Фирдоуси внес большой вклад в сохранение традиций доисламского эпистолярного жанра. Письма «Шохнома» имеют большое значение в изучении принципов составления писем и посланий.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Firdawsi's "Shokhnoma" contains numergous patterns of the pre-Islamic Persian epistolary heritage. The analysis and studies of "Shokhnoma" letters show that the author had an access to the utterly valuable originals and while conveying them he exerted maximum of efforts for a preservation of their structure. Thus Firdawsi made a great contribution into the studies concerned with the principles of composition in regard to letters and messages.

Текст научной работы на тему «Messages and letters from the poem about Faridun»

12 -Ç НО МАИ донишгох

Д. Зоиров

ПАЁМХ,0 ВА НОМАДОИ ДОСТОНИ ФАРИДУН

Вожатойкалидй: «П1о\по\т»-и Фирдавсй, достони Фартщун, ойини номанигорй, паёщо ва нома^о, анвоъ ва аркони мактубот.

Яке аз хидматх,ои беназири Фирдавсии Туей дар он аст, ки тавонистааст дар даврони исломй ва рушди нависандагии арабй аз расму оин ва шароити номанигории тоисломии форей маълумоти нурбах,о дих,ад. Зеро дар замоне, ки аксари номах,о ба забони арабй навишта мешуданд ва услуби тарассули арабй дар нигориши помах,«) ба кор мерафт, аз раем ва оини номанигории тоисломй риоят ва х,икоят намудан хеле душвор аст. Афзун бар ин, аз мазмун ва мундари^аи номах,ои мундарич дар «Шох,нома» маълум мешавад, ки сухансарои Туе х,ини таълифи китоби хеш аз манобеи дасти аввал истифода намуда ва дар нацлу баёни онх,о них,ояти амонатро риоят кардааст.

Шоистаи зикр аст, ки чанд сол цабл, китобе тахди унвони «Нома ва номанигорй дар «Шох,нома» ба нашр расид, ки ба ралами Алй Мух,аммадииХуросонйваЧурабекиНазрй гааллуцдорад (1).Хидмати донишмандони мазкур цабл аз х,ама дар он аст, ки ба таври хулоса пиромуни сайри номанигории форей, расму оини дабирй, хунари номанигории Фирдавсии Туей, мухдаво ва мавзуъоти номах,ои «Шох,нома» бах,с намуда, бо таълифи ин рисола рох,и пажухдппро барои мух.яццикрпи баъдй боз намуданд. Аммо бояд nrçpop шуд, ки х,апуз ах,амият ва хусусиятх,ои хоси номах,ои «Шох,нома»-и Фирдавсй ба таври комил омухта нашуда-анд ва ч<ши холии пажу^шн дар ин майзуь эх,сос мешавад.

Хидмати номах,ои «Шох,нома»-и Фирдавсй иеш аз х,ама дар он аст, ки мах,з тавассути онх,о ва чанд сарчашмаи дигари iyipnx,oii

аввали исломй метавон то андозае аз расму оин ва шароити котибй, ах,амият ва хусусиятх,ои хоси номах,о, хунари нависан-дагй, малому манзалати габацаи дабирон назди шох,они тоисло-мй, хатти махсус ва оростагии зох,ири номах,о ва инчунин ацсоми макотиби тоисломии форсй огах,й ёфт. Афзун бар ин, тавассути ин асари пурарзиш метавон аз анвои макотиби давраи тоисломй ба мисли маношир, ахднома, фатх,нома, тавцеот, савганднома, султониёт, ихвониёт ва х,амчунин ановину алцоб ва нуути номах,ои цабл аз исломии форсй маълумоте пайдо кард, ки назира-шонро дар манобеи дигари форсй пайдо кардан мух,ол аст.

Бояд и к, pop шуд, ки бо сарфн х,ама кушиш дар як макола наметавон ба тафсил пиромуни расму оини номанигорй, арзишх,ои адабй ва таърихии номах,ои «Шох,нома»-и Фирдавсй сухан намуд. Аз ин ру, х,яi и дурй аз итолаи калом ин 40 танх,о пиромуни паёмх,о ва номах,ои достони Фаридун сухан намуданро савоб медонем.

Фаридун аз шох,они маъруфи «Шох,нома» аст, ки баробари бар тахт нишастан рох,и хайру бахшандагй, доду дих,иш, банданавозй ва худопарастиро пеша сохт ва кишвар аз цабзаи бадих,о озод кард:

Замона беящру, гашт аз бадй, Гпрпфтанд у;ар як ращ эзадй(1, 123).

Barçre синнаш аз пяпцох, даргузашт сох,иби се пнсар гардид, ки дун аввал аз Шах,рноз ва охир аз Арнавоз буд. Чун ин фарзан-дон ба камол расиданд, Фаридун яке аз номдорони хеш-Ч,андалро суиориш кард, ки барон писаронаш духтарони муносибе пайдо кунад ва х,ар се духтар бояд аз нажодн мех,он ва аз як падару мод ар бошанд. Ч,андал пайи н^рон ин амр шуд ва них,оят хабар ёфт, ки шох,и Яманро се духтн хубчех,р аст. Снпас назди шох,н Яман шуд ва паёмн Фарндунн фаррух бад-у расоннд.

Паём- дар лугат naiiFOM, хабар ва суханеро гуянд, ки шифох,ан тавассути касе ба каси дигар расонида мешавад. Шахсе, ки паём мерасонад, паёмрасон, паёмбар(пайгомбар), косид, пайк ва барнд гуянд(8, 629).

1. Паёми шифоз^ии Фаридун ба подшо^и Яман. Нахустнн naiiFOMH ин достой паёми Фаридун ба iiiox,n Яман буда, аввалнн паёмрасон Ч,андал мебошад. Ин naiiFOM агарчи шнфох,й аст, ба

— 14 -< НОМАИ донишгох

н)х,ир номаро мемонад ва дар баёни он андаке аз расму оини номанигории тоисломй ба назар мерасад. Чунончи:

1,Одатан номах,ои тоисломии форсй мисоли номах,ои даврони исломй ва пас аз нсломй бо снтоншн Худо ва васфи мухотаб ofo3 мешуданд. Ин паём низ шабех,и номах,о бо васфу снтоншн мухотаб- шох,и Яман ва знкрн фнрнстанда- Фаридун ofo3 шудааст:

Бад- у гуфт Цандал, ки: «Хуррам бадй, Хамеша зи ту дур дасти бадй! Аз Эроняке кехдарам чун шаман, Паём оварнда б а шощ Яман. Дуруди Фарндунп фаррух дщам, Сухан х,арчй пурснм, посух дщам(1, 129).

2.Расми дабирон аст, ки дар номах,о пас аз васфу ситоиш ва дуои мухотаб рукни аслии нома баён созанд ва ин усули баён дар паёми мазкур низ риоят шудааст(1, 129-131).

Аз баёни пурмаънй ва чарбзабонии Ч,андал маълум мешавад, ки у марди донову бофарх,анг ва сод и к, ба нюх,и хеш аст. Фир-давсии бузург бо тасвнрн образи Ч,андал бори днгар моро бовар мекунонад, ки шох,они тоисломии Эрон ганх,о мардонн бохуш, сод1щ, чарбзабон ва бохирадро х,амчун паёмрасон ва цосид мефирнстодааид.

2.Посухи шо^и Яман ба Фаридун. 111ох,и Яман чун аз мак,суд и Ч,андал огах, шуд, дар фикр фуру рафт ва дар посух шитоб накард. Нахуст фнрнстодаро 40e хуш омода кард, сипас х,акимои ва надп-монн хешро даъват намуда, асли воцеа ва муродн паёми Фари-дунро ба оих,о арза кард ва ройи онх,оро пурсон шуд. Ин амали нюх,» Яман яке аз русуми шох,они тоисломии Эрон аст, ки пеш аз посухи паём ва номаи салотннн днгар бо надимон ва арконн давлат машварат мекарданд. Бузургони давлат, олимоиу фознло-ин дарбор нюх,» Яманро маслах,ат доданд, ки нахуст пнсаронн Фарндунро даъват бнсозад ва баъд аз имтих,он карданп оих,о посухи уро ^авоб г^яд. Шох,и Яман дар посухи шнфох,ии хеш фнрнстодаро гуфт, ки нахуст мехох,ад пнсаронн Фарндунро бубн-над ва бо онх,о cyx,6ai намояд, сипас метавонад ^авоби хешро гуяд (р.к: 1, 134-135).

Фаридун чун посухи паёми хеш аз Ч,андал шунид, пнсаронро назди худ хонд ва баъди панду пасихдти знёд х,амаро назди 1пох,и

Яман Сарв фиристод. Шох,и Яман пас аз пазирой базме биорост. Дар он базм духтаронн хеш овард ва аз пнсаронн Фаридун суол кард, ки кадоме аз оих,о мехдар, кадоме мнёна ва кадоме кехдар аст. Пнсарон он посухи дурусте, ки аз падар омухта буданд, арза намуданд. Сарви Яман аз ин посухи дуруст дар х,айраг шуд ва рнзоятн хеш дод ва духтарон бар никох,и пнсаронн Фаридун даровард...

Фаридун кишвари хеш ба пнсарон бахш кард. Салмро Руму Ховар, Турро Турку Чин ва Эрадро Эронзамин дод. Аввалиро Ховархудой, дувумнро Т^ронхудой ва саввумиро Эронхудой хонданд. Пас аз ин модарох,он достой ofo3 мешаванд.

З.Паёми шифох,ии Салм басуи Тур. Баъд аз даргузаштн солх,о ва пиру заънф гаштанн падар Салм паёме ба суи Тур шох,и Туркону Чин мефнрнстад ва дар он норнзонн хешро нисбати бахши падар, ки Эронзамннро ба Эрач дода буд, изх,ор менамояд. Ин паём 1пабох,а ги бештар ба нома дорад, ки Алй Мух,аммадии Хуросонй ва Ч$рабек Назрй низ бар ин боваранд(2, 35). Зеро он мисоли номах,о бо снтонш ва дуон мухотаб ofo3 гардида, сипае рукни аслнн он-матлаб баён шудааст: Фиристод назди бародар паём, Ки цовпд зй хурраму шодком... Се фарзанд будем зебоп тахт, Яке ке\тар аз мо мех, омад б а бахт. Агар мех,тарам май ба солухирад, Замой а б a \iyx,pn май андархурад. Гузашта зи май тоцу тахту кулох,, Назебад матар бар ту, эй иодшох;? Сазад, тар бимонем х,ар ду дижам, К-аз пи сон падар кард бар мо ситам. Чу Эрону Даштп Алону Яман Ба Эрацдщад, Руму Ховар ба май. Суп о рад туро Даштп туркону Чин, Кех, аз мо спнахдорп эронзамин. Бад-ин бахшиш андар маро пой нест, Ба магзп падар-т андарупрой нест(1, 148-149).

Аз абёти зайл равшан мешавад, ки ин паём низ шифох,й буда, паёмрасоне тавассути уштури тездав онро ба Тур расонидааст:

— 16 -(_ НОМАИ донишгох _)

Хаюне фиристоду бигзорд пой, Биёмад ба наздики туронхудой. Ба хубй шунида yi\ia ёд кард, Сари Тури бемагз пурбод кард(1, 149).

4.Посухи Тур ба Салм. Посухи Тур ба суп Салм ншфох,й аст. У низ бахттти падарро ноодилона мехрсобад ва 411 х,а ги чорае ёфтан Салмро ба сух,бати рубару мехонад(р.к: 1,149-150). Сипас, х,арду бомаслах,ат пайгоме назди падар- Фаридун мефиристанд.

5,riaiiFOMH Салм ва Тур ба наздики Фаридун. Дар ин пайгом сирати аслй, зиштй, беацлу бефарх,ангй ва цалби пур аз бухлу х,асад доштаии Салм ва Тур ошкор ба назар мерасад. Аз мазмуни пайюми мазкур маълум мешавад, ки х,ирси молу чох, ва бухлу душманй дар иих,оди онх,о чунон реша гирифтааст, ки на цндри падар мешииосанду на бародари кехдар.

Бино ба цавли Фирдавснп Туей паёмрасони оих,о мардн бохпрад, сухашую бинодил ва рух,онни гезх,уш(мубади тезвир) буд. Чу ин паёмрасон ба даргох,и Фаридун расид, падарро нисбати фарзандои бисёр мех,рубону дилс^з ва борах,м дид:

Нишоидаш х,амон i ах, Фаридун зи пой, Сазовор додаш яке хуб цой. Бипурсидаш аз ду киромй нахуст, Ки: «Х^станд шодондилу тандуруст?». Дигар гуфт, к- «Индашту рощ дароз, Шудйранца андар нишебу фароз?»( 1, 153)

Аз абёти мазкур маълум мешавад, ки яке аз расми шох,они тоисломии Эрон он буда, ки косид ва паёмрасонро бисёр неку медоштаанд. К,осид чун иззату икроми падар мебинад, ба расми кух,ан ва одоби косидон нахуст васфу ситоиши Фаридун-мухотаб мегуяд ва сипас аз паёми дурушт овардану 6ei унох,ии хеш ёд месозад. Чун мех,рабонню дилсузнп падар мебинад, шефтаи Фаридун мешавад ва аз рафтори нодавонмардонаи фиристан-дагони худ- Салм ва Тур дилсард мегардаду мегуяд: Манам бандае шоуро носазо, Чунин бар тайн хеш ноиорсо. Паёми дурушт оварпда б а шох,, Фиристанда иурхашму май бегунох,. Биту ям, чу фармоядам шахриёр, Паёми цавонони нохушёр(1, 154).

Яке аз расму оин ва шароити дабирй он аст, ки дабир ва паёмрасон (косид, пайк) бояддар х,ама ах,вол чонибдори салотини хеш бошанд ва х,ама фармони у ба 40Й оранд. Аммо чун ин косид марди боацлу хуш ва худотарс буд, намехох,ад дар ин ах,вол Чонибдори Салму Тур-писарони нохалаф бошад. Ин аст яке аз хунари навнсандагй ва бузургии Фирдавсии х,аким, ки дар х,ама ах,вол чонибдори x,arçnrçary адолат ва иекию иекукорй аст.

Чун Фаридун паёми дурушт бишнид ва аз мацсуди фарзандон огах, шуд ба паёмовар гуфт, ки дил гамгии масоз ва узр махох,, зеро дили май худ аз ин воцеъа хабар медод: Фнрнстодаро гуфт, к- «Эй х,ушср, Набопст iif íinii туро худ ба кор, Ки май чашм худ уамчунин доштам, Хамин бар дили хеш бигмоштам(1, 154).

Аз байти боло равшан мегардад, ки Фаридун чун iimx,ii одил ва борах,му бохуш цаблан аз них,оди палиди Салму Тур огах, буд ва эхдимол бад-ин сабаб онх,оро аз худ ва аз Зрач нисари боацлу поксиришташ дур сохт.

б.Посух гуфтани Фаридун ба паёми Салм ва Тур. Фаридун дар посухи хеш нахуст Салму Турро суханх,ои сахт мег^яд. Сипае, ба онх,о маълум месозад, ки х,еч гох, иисбати онх,о бадй накардааст ва ганх,о пас аз маслах,аг бо сох,нбонн хнрад, муначчишш ва мубадону бузургонн даргох, замини хешро байнн фарзандон чуннн бахш кардааст.

Фаридун дар посухи шифох,ии хеш х,амчун надари гамхор ва дилсузу мехрабон пнеаронро панд меднх,ад, ки рох,п рост ва некуиро пеш гиранд ва кинаву х,асад аз дил берун созанд. Фаридун пас аз гусели паёмрасон Эра^ро наздн хеш мехонад ва аз цаеду ннйятн Салму Тур уро огах, месозад. Эрад, ки чавопи бохнрад ва нокних,од буд, аз ин к* лсд h бародарон дар тах,айюр афтод ва ба падар гуфт, ки уро молу чох,и дунё зарур иест ва намехох,ад бо бародарони хеш аз пайи молу дох, дар талош афтад. Мег^яд, ки агар муроди онх,о х,амин тахту дох, аст, бигзор сох,иб шаванд, вале набояд ба дунёву алоици он фирефта гарданд, зеро ин доху тахт аз х,амаи шох,он монда ва хох,ад монд ва фардоми х,амагон хоки сард бошад. Эрад падарро бовар мекунонад, ки дили пуркини бародароиро ба дин хох,ад овард. Набоядмаро тахту тоцу кулох,, Шавам пеши эшон давон бесипох,.

— 18 - _ НОМАИ донишгох )

Битfям, ки эй номдоронп май, Чунон чун гиромй тану цони май. Магпред хашму мадоред кин, На зебост кин аз худованди дин... Дили кинаваршон б а дин оварам, Сазовортар он кикин оварам(1, 158-159).

Фаридун чун суханони нурмех,ри Эрач шунид, дар х,айраг афтод ва гуфт: Чаро бар ивази бародарон, ки хох,они разманд, ту оштй мехох,й? Агарчи туро дил иур аз мех,ру мух,аббати оих,ост, фаромуш макун, ки газандагию захрпошй аз табиати аждах,о бошад. Падар чун аз ройи Эрад oiox, шуд, синоде бо у х,амрох, намуд ва номае иур аз дарди дил ба он фарзандон набишт.

7.Номаи Фаридун ба писаронаш Салм ва Тур. Номаи Фаридун намунаи олии номах,ои ихвонии тоисломй, яъне номаи падар ба фарзандон аст, на номаи султонй ва девонй, ки нюх,он ба мулуки днгар бниавнсаид. Аз ахборн Фирдавсии х,аким ва матни номаи мазкур то андозае метавон аз расму они ва шароити дабирии тоисломии форсй иттилоъ ёфт. Ин нома мисоли номах,ои дигар аз му^аддима, матни аслй ва хотима иборат аст

1)Муцадцима. Нахуст, нома ба расми номанигории тоисломй ва даврони исломй бо ситоиш ва васфи Худой ofo3 мекунад: Сари нома кард офарнни Худой, Куцо х,асту бошад х,амеша б а цой(1, 160).

Сипас, ба ситоиш ва дуои мухотаб-Салм ва Тур мепардозад, ки ин цисмати дигаре аз муцаддимаи нома ба шумор меравад: Чунин гуфт, к-«Ин номаи иандманд, Ба назди ду хуршеди гашта баланд. Ду сангй, ду цангй, душощ замин, Яке шох;и Ховар, яке шох;и Чин. Аз он кас, ки х,ар гуна диду цах,он, Шуда ошкоро бару-бар нщон. ..(1, 160).

Дар абёти боло расми дигари номанигории тоисломии форсй-то'цжй ба назар мерасад. К,абл аз ислом ва дар даврони исломй низ раем буд, ки дар сатри аввали мактуб нахуст номи мухотаб ва фиристандаи номаро зикр мекарданд. Аз абёти боло метавон тахмин кард, ки дар номаи Фаридун нахуст исми мухотаб ва сипас номи фиристандаи он зикр шудааст. Ба монанди «Ба нюх,они Ховару Чин аз Фаридун». Ва ё эхдимол дорад, ки шабех,и расми

дигари номанигории тоисломй нахуст номи фиристанда (Фаридун), ки макоми бартар аз мухотаб дорад, зикр шуда, сииас исми мухотаб(Салм ва Тур) омада бошад, ба мисли «Аз Фаридун-шох,и чах,он ба Ховархудой ва солори Чин». П1ох,иди ин фикр байти зайли Фирдавсй аст:

Яке нома бинвишт шощ замин, Ба ховархудою ба солори Чин(1, 160).

Дар сурати дуруст будани андешаи сонй метавон гуфт, ки ин усули номанигорй х,ану í дар даврони шох,они асотирй(Фаридун) раем будааст. Бино ба цавли Ах,мади Тафаззулй ин усул дар номаи Тансар(дурусташ Тавсар, ки аксари мух,аедикон Тансар хондаанд) низ ба мушох,ида мерасад. Зеро дар ин нома нахуст номи фиристандаи он, ки макоми баландтаре дорад, зикр шуда, сииас номи мухотаб омадааст (р.к: 5,1; 7,229). Ин расми номанигорй мин-баъд низ риоят мешуд ва бештар аз х,ама Хусрави Парвиз ба он эътибор медод. Одатан х,амагон номи Хусравро ба сабаби бузург шуморидан iyiíu аз хеш меоварданд, аммо Мух,аммади пайгомбар(с) дар иомае, ки суи Кисро фиристод, ин раем риоят накард ва баръакси он навишт: «Бисмиллох,иррах,мониррах,им. Мин M у х,я vi vi яд и и расулиллох,и ило Абарвез ибни Хурмуза.. .»(3, 637).

Табарй мету яд: «Кисро чун ин нома бидид, хашм омадаш, гуфт: «Ин кист, ки номи хеш пеш аз номи май набиштааст». Ва бифармуд, то он номаро бидариданд ва расулро хор доштанд. Пайгомбар салавотуллох,и алайх,и чун ин хабар бишунид, гуфт: «Мулки хештан дарид»(3, 638).

2)Матни аслии нома. Дар ин цисмати нома Фаридун чун падари мехрубону гамхор намудор аст. У оромию саломатии х,ар се писар мехох,ад ва х,амаро ба як чашм мебинад. Ба Салм ва Тур мегуяд, ки Эрад агарчи кех,тар аз шумост, ба сабаби мех,ру мух,аббати беандоза дидору васли шумо баргузид ва тахту то^и iiiox,iipo рах,о сохт. Аз ин ру, шуморо хох,иш мекунам, ки уро ба сабаби кехдар буданаш бештар навозиш кунед ва баъди чанд гох, саломат суи ман бозфиристед(р.к: 1, 160-161).

3)Хотима ва муз^ри шоз^й них,одан бар нома. Них,оят, пас аз баёни ма^суд \iyx,pn inox,ñ бар он нома иих,од ва ба воситаи Эрад мактуби хеш суи фарзандони днгар- Салм ва Тур фиристод:

Нщоданд бар нома- бар \iyx,pn шох;, Аз апвон-ш Эрацгузпнкардрох,(1, 161).

Шоистаи зикр аст, ки баъзе аз лах,зах,ои ин достой шабох,ати андаке ба циссаи Юсуф(а) доранд. Чунончи:

1 )Эрач мисоли Юсуф(а) фарзанди дустдоштаи падар ва нисбат ба бародарон кехдар аст.

2)Эрад х,ам ба мисли Юсуф(а) аз днгар модар ба дунё омадааст.

3)Салм ва Тур мисоли бародарони Юсуф(а) иаметавонаид мух,аббату мех,рабоних,ои падарро нисбати бародари кехдари хеш тах,аммул куианд.

4)')рач низ мисоли Юсуф(а) нисбат ба бародарони худ бисёр мех,рабон аст ва аз бухлу душмании онх,о х,еч хабар надорад.

5)Нолаю тазарруи Эрад дар иеши Тур шабох,ате дорад ба гиряву зорих,ои Юсуф(а) дар назди бародарон.

6)Фаридун мисоли Яъцуб(а) надари дилсу ! ва иих,оят борах,м аст. Аз макру бухл ва к,ясди фарзандони мехдари худ(Салм ва Тур) пайваста дар хавотир аст. Аз ин ру, дар мактуби хеш аз онх,о хох,шн мекунад, ки Эрадро иавозиш куианд ва озоре нарасонида, саломат ба наздаш бозфиристанд.

7)Хавфу парешоних,ои Фаридун то андозае ба нарешоних,ои Яъцуб(а) мемонад. Дили х,ар ду падар низ гувох,й медих,ад, ки фарзандони мех,тар бо бародари кехдари хеш муомалаи хуш намесозанд.

8)11их,ояти ин достонх,о низ шабох,ати андаке ба х,ам доранд. Эрад аз дасти бародарони хеш вах,шиёна кушта мешавад ва Юсуф(а) ба сад хорию зорй, ки касе тах,аммули шунидани онро надорад, аз дасти бародарони худ дар чох, афканда мешавад.

8. naiiFOM фиристодани Салм ва Тур назди Фаридун. Чун Салм ва Тур аз таваллуд шудани писари Эрач - Манучех,р хабар меёбанд, паёмеро бо зарру сими зиёд суп падар мефиристанд. Фиристода паёми шнфох,ин Салм ва Тур ба Фаридун мерасонад.

БаробаришунвданитаваллудиМанучехр дар дили Салм ва Тур тарсу бим пайдо мешавад. Акнун опх,о макру фиреби дигарро иеша месозаид ва тавассути ин паём Манучехрро ба назди худ мехонанд ва бар дуруЕ мег^янд, кн аз iynox,n кардан хеш сахт пушаймонанд ва он х,ама го1(у тахтп хеш бау хох,анд дод. Аммо хонандап хушмандро маълум мешавад, кн дуруьу фиреби дигаре дар ин паём нухуфтаасг. Фирдавсй низ бар ; (уруЕ буданн суханх,он фнрнсгода ншора сохта мегуяд: Паёми ду хунп бпгуфтан гпрпфт, Х,ама ростщо нухуфтан гирифт.

Зи кирдори бад iifónui оростан, Маиучех,рро назди худ хостан. Миён бастануро б а сони paxfl, Супу рдян бад-у к) чу тахтп мех,й. Харпдан аз f боз хуни иадар, Ба динору дебову ганцу гух,ар(1, 179).

Салм ва Тур дар ин паёми хеш аз падар чунин хох,шн мекунанд:

1 )Манучех,рро ба назди оих,о фиристад.

2)Мехох,анд ба Мяпучсх,р тахту то^и хеш арзонй доранд.

3)Бо гирифтани симу зари зиёд гунох,и онх,оро бибахшояд ва бо оих,о оштй кунад.

9.Посухи Фаридун ба паёми писаронаш.

Баробари шунидани паёми Салм ва Тур падар дарк мекунад, ки онх,оро макру х,илаи днгаре дар cap аст. Аз ин ру, х,ама хостах,ои писарон рад мекунад ва дар посух мегуяд:

1 )Манучех,р ганх,о бо лашкарн зиёд ва ipix,arn гирифтани ИИТ1ЩОМИ падар суп шумо хох,ад рафт, на барон оштй. Кунун чун аз Эрац бииардохтед, Ба хуни Маиучех,р барсохтед. Набинедруяшмагар бо сииох,, Зи нрлод бар cap ннх)ода кулох,. ..(1, 180)

2)Гуфтед, ки дил зи кии бишуем ва i унох,и шумо бубахшоем. Аммо шумо ба пох,як, хуни бародар рехтед ва бар ин амали зишти хеш дар х,арду сарой мукофоте аз суи Худой хох,ед гирифт.

3)Моро ниёзе ба он тахту го^ ва симу зари бех,исоб нест ва х,еч гох, дил аз кини шумо холй нахох,ем кард.

Бад-ин хоста нест моро ниёз, Су хан чандгуем чандин дароз. Падар то бувад зинда, бо иирасар Аз ни кии нахох;ад кушодан камар. Паёмат шунидам ту посух шунав, Якояк бпгпру ба зудй бирав(1, 182).

Салм ва Тур баробари шунидани посухи падар ва васфи бузургии Манучехр дирангро бар худ раво надоштанд ва руй ба данг оварданд.

Ю.Паём фиристодани Тур назди Манучех,р. Ин паём низ шифох,й аст. Чун лашкар омодаи набард шуд, Тур бо воситаи Кубод ин паём ба суи Маиучехр фиристод:

— 22 -( НОМАИ донишгох )

Бад-у гуфт: «Назди Манучех,р шав, lía ¡уяш, ки эй бепадар, шощ нав! Агар духтар омад зи Эрациадид, Ба ту к) чу тахту нигип чун сазид?!»(1, 190).

11. Посухи Манучезф бар паёми Тур.

Манучехр пас аз шуниданп ин паём хандае кард ва гуфт, ки инчунии суханро ба чу i аблах,е нагуяд. Бидонад, ки Эрач ниё ва Фаридун гувох,и май аст. Аслу нажодн ман барояш х,ангоми набард, вакде ки сараш аз тан чудо месозам ва х,ама тахту тодаш-ро зеру забар мекунам, боз ошкор хох,ад шуд(р.к: 1, 191-192).

12. Фатх,нома навиштани Маиучех,р назди Фаридун.

Фатх,нома яке аз айвой макотиби тоисломии форсй аст, ки дар

«Шох,нома»-и Фирдавсй теъдодп зиёди онх,оро метавон пайдо кард. Тибци ахбори сарчашмах,о ба х,аряк чаш у набард х,амрох,и синох,и бешумор дабире фиристода мешуд, ки онро дабири синох, низ мегуфтанд. Ин дабир вазифадор буд, ки аз дараёни чаш ва иирузй, гибци оини фатх,номанависй, ба подшох, гузориш дих,ад.

Манучехр дар ин чан! иируз мешавад ва сари Турро аз тан ЧУДО сохта назди Фаридун мефиристад. Х,амчунин пас аз иирузй фатх,номае суи Фаридун менависад, ки намунае аз фатх,номах,ои тоисломии форсй аст. Фарк,и ин нома аз фатхромах,ои дигари форсй дар он аст, ки нависандаи он худи Манучех,р аст, на дабири махсус.

Фатх,номаи мазкур аз аркони зер иборат аст:

1)Мисоли номах,ои дигари форсй бо васф ва сипоси Худой ofo3 мешавад:

Нахуст аз цах,онофарин кард ёд, Худованди хубпву покиву до д. Сипосаз ца^ондори фарёдрас, Нагирад ба сахтй цуз у даст кас. ..(1, 199).

2)Чун номах,ои днгар ба васфу дуои мухотаб мепардозад: Днгар, офарин бар Фаридуни бурз,

Худованди к) чу худованди гурз... (1, 199).

3)Ба таври муболша шарх,и набард ва иирузй мекунад. Ин цисмати асосии фатх,нома буда, нисбат ба аркони дигар абёти бештарро фарогир аст. Чунончи пас аз шарх,и набард аз кушта шудани Тур чуннн хабар медих,ад:

Якояк чу аз Ч'ЧП баргошт руй, náñ андар шрифтамрасидам бад-уй.

Ба хафтон-ш бар найза бпгзоштам, Чу бод аз сари зпн-ш бардоштам. Бпяфкандамаш чун яке аждах,о, Бурпдам сараш з-он тани бебацо. ..(1, 200).

Сипае Маиучехр ба чант Салм меравад ва сари уро низ аз тан дудо месозад. Пас аз ин иирузй сари шох,и Ховарро х,амрох, бо фатх,номаи дигар суи ниёи хеш-Фаридун мефиристад.

13.Фат^номаи дигар иавиштаии Маиучехр назди Фаридун.

Фатх,номаи мазкур охирин номаи достони Фаридун аст. Он низ мисоли фатх,номаи цаблй ва макотнбн днгарн тоисломй аз муцаддима, рукии асосй ва хотима иборат аст.

1)Дар ofo3ii нома тибци раем ва оини номанигорй х,амду офарини Худой ва васфи мухотаб-Фаридун мекунад:

Нахуст офарпн кард бар Кирдгор, Дигар ёд кард аз шащ номдор. Сппосаз цах;ондори иирузагар, К-аз ряст Hepfio фарру хунар... Купуи бар Фаридун аз у офарпн, Хпрадманду бедор, шох;и замин. ..(I, 214).

2)Ба муболига шарх,и набард намуда, аз кушта шудани Салм хабар медих,ад:

Кашндемкнн аз саворони Чин, Кушодем бар цони эшон камин. Ба перуи шох; он ду бе додгар, Ки буданд хунй зи хуни падар, Сароншон бурпдам, б а шамшерн кии, Ба прлод шустем рун замин(1, 214-215).

3)Дар рукни хотима аз баргаштани худ суи Фаридун иттилоъ дода мегуяд:

Ман пнак паси нома бар сони бод Биёям, кунам х1арчй рафтаст ёд(1, 215).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Аз гуфтах,ои фавк, маълум мешавад, ки аксари паёмх,ои ин достон ба таври шифох,й буда, андаке аз оих,о ба таври хаттй нигошта шудаанд. Аз рун шумори мо теъдоди паёмх,о ва номах,ои достон ба сездах, адад (шифох,й ва хаттй) мерасад. Инсофан бояд ко и л шуд, ки дар аксари паёмх,ои шифох,ии достон низ одоб ва расми номанигории тоисломии форей намудор аст.

Тавассути номах,о ва иаёмх,ои достоин мазкур то андозае метавон аз расму оини номанигорй, анвоъ ва аркони макотиби тоисломии форсй огах,й ёфт, ки дар фавц ба ихтисор ба опх,о ишора намудем. Аз ахбори достой маълум мешавад, ки х,ануз цабл аз ислом подшах,они эронй дар баробари гузиниши дабирон ба гузиниши косидон низ эътибори махсус медодаанд. Чунончи, Фирдавсй дар тавсифи Ч,андал, ки паёми Фаридун назди inox,n Яман бурда буд, мегуяд: Фаридун аз он номдорони хеш, Якеро гаронмоятар хонд пеш. КуЧ<> помп f Цандалн рох)бар, Ба х,ар кор дплсрз бар шох,-бар(1, 128).

Хамчупип паёмрасоне, ки Тур ба назди Салм фиристод(1,150), косиде, ки naiiFOMii Салм ва Тур ба назди Фаридун бурд(1, 150), нафаре, ки аз кушта шудани Эрач назди Фаридун паём овард{1, 167) ва пайке, ки Салм ва Тур пас аз зода шудани Манучехр суп Фаридун фиристоданд(1, 175) х,амагй мардони сухаидону чарбзабои, бинодилу некмард ва боацлу х,уш буданд.

Афзун бар ин, аз ахбори достой маълум мешавад, ки шох,они тоисломии Эрон пайваста эхдироми иаёмрасонро бар дой меоварданд ва онх,оро азнзу мукаррам медоштанд. Чунончи, Фаридун фиристодаи котилопи Эрадро низ эх,тиром мекунад ва бар курени заррин менишонад:

Гаронмоя шох;и цах,онкадхудон, Ба курени зарин-ш фармуд цой(1, 179).

Номах,ои мундарид дар «Шох,нома»-ро метавон ба номах,ои давраи асотирию пахдавонй ва таърихй чудо намуд. Хипи омузиш ва га х, к, и к, моро маълум шуд, ки теъдоди номах,ои таърихй нисбат ба даврони асотирй ва иахдавонй бештар мебошанд. Афзун бар ин, дар «Шохрома» аз наёмной зиёде ёд шудааст, ки ба таври шифохр ба салотини днгар тавассути фиристодах,о расонида мешудаид. П1ох,иди ин х,арф паёмх,ое мебошанд, ки дар фавц аз опх,о ёд шуд. Ба эхдимоли наздик ба я к,и и аксари паёмх,о марбут ба давраи асотирй ва нахдавонй мебошанд. Ба чу s аз маношнру фармон, андарзнома, дархостнома, ахднома, савганднома ва тавцеот иорае аз номах,ои «Шох,нома»-ро фатх,иомах,о ташкил мекунанд, ки мисолашон фатхромах,ои М any чех, р назди Фаридун мебошанд.

Хулоса, Х,аким Фирдавсии Туей дар «Шох,нома»-и безаволи худ номах,ои зиёдеро аз даврони тоисломии форсй пакд кардааст.

Чун муаллиф ба манобеи дасти аввал дастрасй дошта ва них,ояти амонатро риоят кардааст, бидуни тардид, аксари кулли ин номах,о то андозае намоёнгари шевахри тарассул ва номанигории тоисломии форсй мебошанд. Аз ин нигох,, омузишу тах,к,ик,и номах,ои «Шохрома» '(и х,яги шинохти раем ва оини номанигорй, ацеом ва айвой макотиби тоисломии форсй хидмати беназир хох,анд кард.

ПАЙНАВИШТ

1. Абулцосими Фирдавсй. Шох,нома. Иборат аз 9 дилд. ^илди 1. Тах,ияи Камол Айнй, Зох,ир Ах,рорй, Барром Сирус. -Душанбе: Адиб, 1987

2. Али Мух,аммадии Хуросонй, Ч$рабеки Назрй. Нома ва номанигорй дар Шох,нома. -Душанбе: Академияи улуми Ч.умх.урии Тодикистон, Институт шарцшиноей ва мероси хаттй. Бидуни соли нашр

3. Балъамй, Абуалй Мух,аммад. Таърихи Табарй. Дар ду дилд. ^илди 1. -Тех,рон: Ширкати интишороти илмй ва фарх,ангй, 2001

4. Балъамй, Абуалй Мух,аммад. Таърихи Табарй. Дар се дилд. ^илди 1. -Душанбе: Ирфон, 1992

5. Номаи Тансар х,ербазон х,ербаз Ардашери Попакон ба Ч,ушнасф шох, ва шох,зодаи пизишхоргар. Тардумае аз пахдави ба арабй ба цалами Ибни Муцаффаъ, тардумае аз арабй ба форси ба цалами Ибни Исфандиёр. Ба саъй ва тах,к;ик;и Мудтабо Минавй. -Тех,рон: Матбааи Мадлис, 1311

6. Номахр ва паймошри сиёсии х,азрати Мух,аммад(с) ва асноди садри ислом. Таэдщ ва гирдовардаи дуктур Мух,аммад Х,амидуллох,. Тардумаи Сайд Мух,аммади Хусайнй. -Техрон: Суруш, 1377

7. Тафаззулй, Ах,мад. Таърихи адабиёти Эрон пеш аз ислом. Ба кушиши Жола Омузгор. -Техрон: Сухан, 1377

8. Фарх,ангимутавасситиДех,худо. Дар ду дилд. Ч,11лд111. Зериназари дуктур Сайд Ч,аъфари Шах,идй. Ба кушиши Буломризо Ситуда, Эрад Мехракй ва Акрам Султонй. -Техрон: Интишороти Донишгох,и Техрон, 1385

— 26 - НОМАИ донишгох )

Послания и письма поэмы о Фаридуне X. Зои ров

Ключевые слова: «Шохнома» Фирдоуси, поэма о Фаридуне, принципы эпистолярного жанра, послания и письма, виды и элементы писем

«Шохнома» Фирдоуси содержит многочисленные образцы доисламского персидского эпистолярного наследия. Анализ и изучение писем «Шохнома» показывают, что автор имел доступ к очень ценным первоисточникам и при передаче прилагал максимум усилий для сохранения их структуры. Тем самым Фирдоуси внес большой вклад в сохранение традиций доисламского эпистолярного жанра. Письма «Шохнома» имеют большое значение в изучении принципов составления писем и посланий

Messages and Letters from the Poem about Fariclun Kh.Zoirov

Key words: Firdawsi's "Shokhnoma ", the poem about Faridun, principles of epistolary genre, messages and letters, kinds and elements of letters

Firdawsi s "Shokhnoma "contains numergous patterns of the pre-Islamic Persian epistolary heritage. The analysis and studies of "Shokhnoma " letters show that the author had an access to the utterly valuable originals and while conveying them he exerted maximum of efforts for a preservation of their structure. Tims Firdawsi made a great contribution into the studies concerned with the principles of composition in regard to letters and messages.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.