Научная статья на тему 'МЕКТЕП ЖАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАР АРАСЫНДА ТУБЕРКУЛЕЗ ТАРАЛУЫ. ӘДЕБИ ШОЛУ'

МЕКТЕП ЖАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАР АРАСЫНДА ТУБЕРКУЛЕЗ ТАРАЛУЫ. ӘДЕБИ ШОЛУ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
туберкулез / балалар / жасөспірімдер / клиникалық көріністер / тәуекел топтары / туберкулез / дети / подростки / клинические проявления / группы риска

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Әнуарова Ақерке Бақытжанқызы, Сарсенбаева Майра Заманбековна, Рыскулова Алма-Гуль Рахимова, Айтамбаева Надира Нурбековна, Қибатолдинов Ерлік Нұрланұлы

Туберкулез бүгінде әлемдегі денсаулық сақтаудың ең өзекті мәселелерінің бірі. ДДҰ мәліметтері бойынша, әлем халқының үштен бірі туберкулез микобактерияларын жұқтырған. Жыл сайын әлемде туберкулезден шамамен 2-3 млн. адам қайтыс болады. 2022 жылы дүние жүзінде туберкулез (туберкулез) жағдайларының саны 10,6 миллион адамды құрады, оның ішінде 5,8 миллион ер адам, 3,5 миллион әйел және 1,3 миллион балалар. Туберкулез бойынша эпидемиологиялық жағдайдың нашарлауы барлық жас топтары арасында, әсіресе балалар арасында сырқаттанушылықтың өсуімен сипатталады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РАСПРОСТРАНЕННОСТЬ ТУБЕРКУЛЕЗА СРЕДИ ДЕТЕЙ ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА. ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ

Туберкулез сегодня остается одной из самых насущных проблем здравоохранения в мире. По данным ВОЗ, треть населения мира инфицирована микобактериями туберкулеза. Ежегодно во всем мире от туберкулеза умирает около 2-3 миллионов человек. В 2022 году число случаев туберкулеза (ТБ) во всем мире составило 10,6 миллиона человек, в том числе 5,8 миллиона мужчин, 3,5 миллиона женщин и 1,3 миллиона детей. Ухудшение эпидемиологической ситуации по туберкулезу характеризуется ростом заболеваемости среди всех возрастных групп, особенно среди детей.

Текст научной работы на тему «МЕКТЕП ЖАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАР АРАСЫНДА ТУБЕРКУЛЕЗ ТАРАЛУЫ. ӘДЕБИ ШОЛУ»

ЭОЖ: 616-002.5 FTAXA: 76.29.53:

МЕКТЕП ЖАСЫНДАГЫ БАЛАЛАР АРАСЫНДА ТУБЕРКУЛЕЗ ТАРАЛУЫ.

ЭДЕБИ ШОЛУ *Энуарова А.Б., Сарсенбаева М.З., Рыскулова А.Р., Айтамбаева Н.Н., Кибатолдинов Е.Н.

«^ДСЖМ» ^азакстандык медициналык университетi ЖШС Алматы, ^азакстан

Туй1ндеме

Туберкулез ÖYr^e элемдегi денсаулык сактаудыц ец езект мэселелершщ 6ipi. ДД¥ мэлiметтерi бойынша, элем халкыныц Yштен 6ipi туберкулез микобактерияларын жуктырган. Жыл сайын элемде туберкулезден шамамен 2-3 млн. адам кайтыс болады. 2022 жылы дYние жYзiнде туберкулез (туберкулез) жагдайларыныц саны 10,6 миллион адамды к¥рады, оныц iшiнде 5,8 миллион ер адам, 3,5 миллион эйел жэне 1,3 миллион балалар. Туберкулез бойынша эпидемиологиялык жагдайдыц нашарлауы барлык жас топтары арасында, эсiресе балалар арасында сыркаттанушылыктыц eсуiмен сипатталады.

Клт свздер: туберкулез, балалар, жасвсп1р1мдер, клиникалыц керШстер, тэуекел топтары

Kipicne. Туберкулез бYгiнде элемдеп денсаулык сактаудыц ец езект мэселелершщ бiрi. Эпидемиологиялык жагдайдыц нашарлауы ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныц (ДД¥) 1993 жылы туберкулездi жаhандык кауш деп жариялауына себеп болды [1-4]. 1999 жылы "туберкулездщ жаhандык ауыртпалыгы" угымы енгiзiлдi. Осы тургыдан алганда, туберкулездiц ец Yлкен ауыртпалыгы бар 22 ел белгшендь Жалпы алганда, бул елдер элемдегi туберкулездiц жаца жагдайларыныц 80% -ын бередi, олардыц катарына ^азакстан да кiредi [5, 6]. 1999 жылы туберкулез ауруы елiмiзде 100 000 адамга шакканда 141,0 адамды кураган. 2002 жылы сыркаттанушылык децгейiнiц eсуi (100 000 адамга шакканда 165,1) ец жогаргы керсеткшт курады.

ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныц (ДД¥, 1999) сарапшыларыныц болжамы бойынша 2000-2020 жылдар аралыгында 2 миллиардка жуык адам туберкулез микобактерияларын (МВТ) жуктырды; 200 миллион адам ауырып, 35 миллион адам кайтыс болды [7]. Ал жылдык керсеткш бойынша жылына 2-3 миллион адам осы дерттен кайтыс болады. 1 миллионга жуык наукас — 15 жаска дейiнгi балалар немесе барлык жаца жагдайлардыц 11%-ын курайды. Элемнщ эр тYкпiрiнде алгаш рет аныкталган наукастардыц жалпы саныныц 3-тен 25% -на дешнп бeлiгiн балалар камтиды [8-11].

Балаларда туберкулез кез-келген жаста, кебшесе 1 жастан 4 жаска дешн дами алады. Балалардагы туберкулездi аныктау оньщ халык арасында таралуыныц керсеткiшi болып табылады [12]. Жер шарыныц эртYрлi аймактарында туберкулез бойынша эпидемиялык жагдай Yнемi езгерiп отырады. ГYлденген елдерде де сыркаттанушылык динамикасыныц нашарлауы байкалган: 45 жыл iшiнде Стокгольмде туберкулез менингит жагдайлары тiркелген балаларда туберкулездщ есуi аныкталды (7 %) [9]. Татарстан Республикасында 0-17 жас аралыгындагы туберкулезбен ауыратын балалардыц Yлесiне 4,1-ден 5% -га дешн келед^ ал Мордовия Республикасында ауылдык жерлерде туратын балалар есебiнен 20122014 жылдары белсендi туберкулездщ алгаш аныкталган тYрлершщ есуi байкалды [13, 14].

Балалар мен жасесmрiмдердеri туберкулез фтизиатрияныц непзп проблемасы болып табылады [15]. Балалардыц туберкулез ауруын алдын ала аныктайтын мацызды факторлар туберкулезбен ауыратын наукаспен тыгыз байланыста болу (87,2%), колайсыз соматикалык фон (58,2%), Mycobacterium tuberculosis bovis BCG (БЦЖ) туберкулезге карсы штаммыныц тiрi вакцинасымен вакцинациялаудыц темен тшмдшп (36,7%) [16].

Бiздiц елiмiзде балалардагы туберкулез инфекциясын аныктаудыц непзп эдiсi туберкулинодиагностика болып колданылды [17, 18], соныц аркасында туберкулез ауруы бойынша негiзгi кауiп топтары аныкталады. Сонымен, туберкулин диагностикасыныц нэтижелерi бойынша балалардагы белсендi туберкулез процесшщ аныкталуы 1000 тексерiлгенге 0,22 жагдайды, жасеспiрiмдерде - 0,12 жагдайды, ал флюорография эдiсiмен туберкулездщ аныкталуы 1000 тексершгенге 0,44 жагдайды курайды [19]. Дегенмен, соцгы жылдары бул эдютщ диагностикалык кундылыгыныц темендеуi байкалды. Туберкулин диагностикасы кеп жагдайда терiс немесе кYмэндi нэтижелер бердi, бул диагноз кою процесш киындатты [20].

Кiшкентай балаларда БЦЖ вакцинациясы туберкулездщ ауыр тYрлерiнiц алдын алу эдiсi ретiнде ете мацызды. БЦЖ вакцинацияланган балалардыц туберкулез ауруыныц салыстырмалы каупi 0,06%, БЦЖ вакцинасымен вакцинацияланбаган 0,2% курады, бул БЦЖ вакцинасыныц корганыс функциясын жэне БЦЖ вакцинасымен егшмеген балалармен салыстырганда туберкулезбен ауыру каупi аз [21].

Балалар мен жасеспiрiмдердiц аурушацдыгыныц езшдш ерекшелiктерi бар. 0 -ден 18 жаска дейiн туберкулезбен ауыратын жасеспiрiмдер мен балалардыц арасында 3-6 жастагы балаларда ец кеп кездеседi [22]. Мэселен, 2010 жылы туу кезшде БЦЖ вакцинациясына жэне жыл сайынгы туберкулин диагностикасына карамастан, балалардагы сыркаттанушылыктыц ец жогары децгейi осы жастагы 100 мыц балага шакканда 3-6 жаска келедi - 20,9. Бул факт елдеп туберкулездiц Yлкен эпидемиологиялык ошагымен гана тYсiндiрiледi. 15-17 жас аралыгындагы жасеспiрiмдерде

сыркаттанушылык 100 мьщ адамга шакканда 36-ны курады. Жасeспiрiмдерде туберкулездщ балаларга Караганда ауыр тYрлерi дамиды: екпе тшшщ ыдырауы 36,4% -да, бактериялардыц бeлiнуi 28% -да аныкталады [23]. Туберкулезден балалардыц eлiмi кеп жагдайда eмiрдщ бiрiншi жылында болады жэне себебi - туберкулез менингитi. Бул диагностиканыц киындыктарына байланысты, eйткенi бастапкы белгшер 70% жагдайда жедел респираторлык вирустык инфекция (ЖРВИ), пневмония жэне баска инфекциялар ретшде тYсiндiрiлдi.

Балаларда алгаш рет аныкталган туберкулездщ курылымы, эдетте, аурудыц алдын алу жэне ерте аныктау бойынша аумактардыц жумысын ^рсетедь Балалардагы аурудыц клиникалык формалары, мемлекетлк статистикага сэйкес, eкпе тiнiне таралмай, кеуде шшк лимфа тYЙiндерiнiц закымдануы тYрiнде тыныс алу органдарыныц туберкулезшщ басым болуымен сипатталады. Жасeспiрiмдерде тыныс алу органдарыныц туберкулезi кeбiнесе eкпе тiнiнiц закымдалуымен жYредi, процестiц тез дамуымен жэне кeптеген жагдайларда хирургиялык емдеудi кажет ететiн аскынулардыц дамуымен сипатталады. 2010 жылы балалардагы тыныс алу органдарыныц туберкулезшщ клиникалык формаларыныц курылымында лимфаденит (49 %), бастапкы туберкулез кешеш (25%), плеврит 12% курайды. Соцгы жылдары аскынган туберкулез курылымында айтарлыктай eзгерiс байкалады: бактерияга дейiнгi кезецде балаларда туберкулездi менингиттщ дамуымен жедел eкпе жэне eкпеден тыс диссеминация тYрiндегi аскынулар басым болды; 1960-1970 жылдары плевраныц закымдануымен жэне бронх туберкулезiмен аскынулардыц экссудативт сипаты жиi кездестi. ^азiрri уакытта медиастинальды лимфа тYЙiндерiнiц закымдануы бар, iрi кальцинаттардыц пайда болуымен жэне кешннен баланыц мYгедектiгiмен жиi созылмалы агымга ие балалар саны артты.

Байланыс жагдайында туберкулездiц дамуына ыкпал ететiн факторлардыц Yш тобы бар [24]. Бiрiншi топка инфекция адз^деп бактериялардыц бeлiнуiн ескере отырып, ошактыц эпидемиялык кауiптiлiк дэрежесi жатады. Екiншiсiне дененiц корганыс кYштерiне эсер ететш факторлар жатады: элеуметтiк (социопатикалык отбасыларда, медициналык-элеуметтiк кауiптi отбасыларда туру, eмiр CYPУ децгейiнiц тeмендiгi, жаман эдеттер) жэне биологиялык медициналык (5 жыл iшiнде балаларда БЦЖ вакцинасымен иммундаудыц болмауы жэне тиiмсiздiлiгi; созылмалы жэне катар жYретiн аурулардыц болуы) [25]. Факторлардыц Yшiншi тобын туберкулезге карсы кызметке белгiсiз туберкулез инфекциясыныц ошактары (ауру бала бойынша инфекция адзш аныктау немесе ауру ересек адаммен бiр мезгiлде балалар мен жасeспiрiмдерде ауру жагдайларын аныктау), сондай-ак туберкулезге карсы ю-шараларды жYргiзудегi акаулар, оныц шшде тексеру мерзiмдерiнiц бузылуы жэне колданылатын диагностика эдiстерiнiц сапасыздыгы сиякты уйымдастырушылык проблемалар курайды.

Екiншi жагдайында аталып еткендей, соцгы жылдары толык емес отбасылардан шыккан жасеспiрiм балалардыц, туберкулезбен ауыратын жетiм балалардыц саны есп, бул элеуметтiк мэртебеге жэне эпидемиологиялык колайсыздыкка байланысты [26-28]. ^олайсыз емiр CYPУ жагдайлары, ата-аналардыц жаман эдеттерi жэне олардыц санитарлык сауаттылыгыныц темендiгi балада белсендi туберкулездщ дамуына эсер етедi [26, 29].

Туберкулез инфекциясы ошактарындагы балаларда аса мацызды медициналык жэне элеуметтiк кауш факторлары ажыратылады: туракты емес туберкулинодиагностика (61,0 %), ошактардагы балалар арасында созылмалы патологияныц есуi (57,0 %), сапасыз вакцинация немесе ревакцинация (55,0 %), химиопрофилактиканыц болмауы (50,0 %), дене дамуыныц темен децгейi (47,0 %), уйымдастырылмаган контингент (36,6 %) [30].

ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныц туберкулез бойынша жаца жаhандык стратегияны iске асыру шецберiндегi максаты аурудыц жаhандык эпидетiн жою, атап айтканда туберкулезден болатын елiм-жiтiмдi 95% -га азайту жэне 2015-2035 жылдар аралыгындагы кезецде аурудыц жаца жагдайларыныц санын 90% -га азайту болып табылады [31].

Ресей Федерациясында 0-14 жастагы балалардыц туберкулезбен тркелген сыркаттанушылыгы айтарлыктай ауыткуларга ие болды: бiрiншi кезецде 2002 жылга карай екi еседен астам есу байкалды (100 мыц балага шакканда 9,4-тен 19,1-ге дешн). Келес бес жылда сыркаттанушылык керсеткiшi iс жYзiнде езгерудi токтатты, тек 16,216,4 шегiнде 100 мыцга шакканда 95% сенiмдiлiк интервалында шамалы ауыткулар байкалды. 2008 жылга карай сыркаттанушылык 100 мыц балага шакканда 15,3-ке дешн темендедь Келес ею жылда балалардыц туберкулезбен тiркелетiн сыркаттанушылык керсеткшшщ 2009 жылгы 14,6-дан 2012 жылгы 100 мыц балага шакканда 16,6-га дейiн туракты есуi байкалды (алгаш аныкталган 0-14 жастагы 3688 бала). Тек келес жылдары гана туберкулездщ жергшкп тYрлерiмен аныкталган балалар саныныц азаюыныц айкын тенденциясы байкалды.

^азакстан Республикасында жасеспiрiмдер туберкулезiнiц эпидемиологиясында жYЙелi тYPде жYргiзiлетiн туберкулезге карсы iс-шаралардыц нэтижесшде статистикалык керсеткiштердiц езгеруiнен керiнiс тапкан Yлкен оц езгерiстер болды. Мэселен, 2009 жылдан 2018 жылга дешнп кезецде туберкулезбен сыркаттанушылыктыц 100 мыц тургынга шакканда 117,1-ден 47,9 жагдайга дейiн 2,4 есе темендеуi тркелдь Елiмiзде туберкулезбен ауыратын наукастарды емдеудщ тиiмдiлiгi элемдегi ец жогары керсеткштердщ бiрi болып табылады жэне 2021 жылы сезiмтал туберкулезбен алгаш аныкталган наукастар арасында ол 85,9% (ДД¥ стандарты - 85%) жэне дэр^е тезiмдiлiгi -80,2% (ДД¥ стандарты - 75%) курады [ 32].

Корытынды. ^аз1рп уакытта фтизиатрияда ауруды ерте диагностикалау Yшiн жаца гылыми-техникалык жетютштер белсендi колданылады: компьютерлiк томография, магнитп-резонанстык томография, in vivo жэне in vitro иммунологиялык сынактар, туберкулездi бактериологиялык растаудыц жеделдетiлген эдiстерi. Бул ауруды ерте аныктау жумысын жаксартуга ыкпал етедi. Алайда, алынган мэлiметтердi дурыс тYсiндiруге байланысты объективтi киындыктарды жецу кажет, бул балалардыц туберкулезбен ауыру керсеткiштерiне тiкелей эсер етедi. ^алыптаскан жагдайды оцтайландыру Yшiн: туберкулезге карсы багдарламаларды эзiрлеу кезiнде туберкулез бойынша эпидемиялык жагдайдыц ецiрлiк ерекшелiктерiн ескеру, элеуметлк бейiмделмеген отбасыларда туратын туберкулез инфекциясы ошактарынан шыккан балаларга бакылауды жэне кемектi уйымдастыруды жYзеге асыру, санаторий жагдайында бакыланатын химиопрофилактиканы жYргiзу кажет.

РАСПРОСТРАНЕННОСТЬ ТУБЕРКУЛЕЗА СРЕДИ ДЕТЕЙ ШКОЛЬНОГО

ВОЗРАСТА. ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ

*Энуарова А.Б., Сарсенбаева М.З., Рыскулова А.Р., Айтамбаева Н.Н., Кибатолдинов Е.Н.

ТОО Казахстанский медицинский университет «ВШОЗ», г.Алматы, Казахстан

Аннотация

Туберкулез сегодня остается одной из самых насущных проблем здравоохранения в мире. По данным ВОЗ, треть населения мира инфицирована микобактериями туберкулеза. Ежегодно во всем мире от туберкулеза умирает около 2-3 миллионов человек. В 2022 году число случаев туберкулеза (ТБ) во всем мире составило 10,6 миллиона человек, в том числе 5,8 миллиона мужчин, 3,5 миллиона женщин и 1,3 миллиона детей. Ухудшение эпидемиологической ситуации по туберкулезу характеризуется ростом заболеваемости среди всех возрастных групп, особенно среди детей.

Ключевые слова: туберкулез, дети, подростки, клинические проявления, группы

риска

THE PREVALENCE OF TUBERCULOSIS AMONG SCHOOL-AGE CHILDREN.

REVIEW

*Anuarova A.B., Sarsenbaeva M.Z., Ryskulova A.R., Aitambaeva N.N., Kibatoldinov E.N.

LLP Kazakhstan's Medical University "KSPH" Almaty, Kazakhstan

Abstract

Tuberculosis remains one of the most pressing health problems in the world today. According to WHO, one third of the world's population is infected with Mycobacterium tuberculosis. Every year, about 2-3 million people die from tuberculosis worldwide. In 2022, the number of tuberculosis (TB) cases worldwide was 10.6 million, including 5.8 million men, 3.5 million women and 1.3 million children. The deterioration of the epidemiological situation of tuberculosis is characterized by an increase in morbidity among all age groups, especially among children.

Keywords: tuberculosis, children, teenagers, clinical manifestations, risk groups

Эдебиеттер т1з1м1

1. Аксенова В.А. Инфицированность и заболеваемость туберкулезом детей как показатель общей эпидемиологической ситуации по туберкулезу в России // Проблемы туберкулеза и болезней легких. - 2012. - № 1. - С. 6-9.

2. Найговзина Н.Б., Филатов В.Б., Ерохин В.В., Пунга В.В. Туберкулез в Российской Федерации // Эпидемиология и инфекционные болезни. — 2019. — № 3. — С. 4—11.

3. Перельман М.И. Туберкулез. Новый этап борьбы // Вопросы экономики управления для руководителей здравоохранения. — 2014. — № 3. — С. 33 — 34.

4. Филлипова Т.П., Васильева Л.С., Коч-кин А.В., Саватеева В.Г. и др. Современные тенденции эпидемиологической ситуации по туберкулезу в России // Сибирский медицинский журнал. — Иркутск, 2011. — Т. 90, № 7. — С. 13 — 16.

5. Frieden T. Tuberculosis case detection, treatment, and monitoring: question and answers; 2nd ed. — Geneva: World Healh Organization, 2014. — P. 388.

6. Guidance for National Tuberculosis Programmes on the management of tuberculosis in children. — WHO, 2016. — 371 p.

7. Murray, C. J. L. Expanding the WHO tuberculosis control strategy: thinking the role of active case-fining / C. J. L. Murray, J. A. Sulomon // Int. J. Tuberc. Lung. Dis. - 2011. - Vol. 3, № 4.- P. 9-15.

8. Аксёнова, В. А. Очаг туберкулёзной инфекции и его значение в развитии туберкулёза у детей / В. А. Аксёнова, Н. И. Клевно, С. М. Картарашвили // Туберкулёз и болезни лёгких. - 2015. - № 1. - С. 19-24.

9. Bennet, R. Pediatric tuberculosis cases increased in Stockholm from 19712015 following the rising number of children with immigrant backgrounds / R. Bennet, M. Eriksson // Acta pediatr. - 2016. - Vol. 105. - P. 1480-1486.

10. Prolonged in-hospital exposure to an infant with active pulmonary tuberculosis / M. L. Ciofi Degli Atti [et al.] // Epidemiology and Infection. - 2011. -Vol. 139 (1). - P. 139-142.

11. Scaling up strategies of the chronic respiratory disease programme of the European Innovation Partnership on Active and Healthy Ageing (Action Plan B3: Area 5) / J. Bousquet [et al.] // Clin Transl Allergy. - 2016. - Vol. 29. - P. 6-29.

12. Аксёнова ВА, Клевко СМ, Кавтарашвили СМ. Очаг туберкулёзной инфекции и его значение в развитии туберкулёза у детей. Туберкулёз и болезни лёгких. 2015;1:19-24.

13 . Анализ причин развития туберкулёза у детей из группы риска по туберкулёзу / Р. Ш. Валиев [и др.] // Туберкулёз и болезни лёгких. - 2015. - № 5. -С. 56-57.

14. Туберкулёз у детей в республики Мордовия - современные тенденции / Е. Л. Лямина [и др.] // Туберкулёз и болезни лёгких. - 2015. - № 5. - С. 117-118.

15. Литвинов, В. И. Проблемы туберкулеза в мегаполисе /В. И. Литвинова // Проблемы туберкулеза. - 2015. - № 8. - С. 3-5.

16. Романенко, В. Ф. Генетическая обусловленность адаптивной изменчивости микробактерий туберкулеза / В. Ф. Романенко // Проблемы туберкулеза. - 2016. - № 6. - С. 33-36.

17. Сиренко, Н. А. Диагностическая значимость иммуногормональных взаимосвязей у подростков в раннем периоде первичной туберкулезной инфекции / Н. А. Сиренко, А. Н. Зосимов // Проблемы туберкулеза. - 2014. - № 2. - С. 4145.

18. Хадеева, П. В. К вопросу эффективности вакцинации БЦЖ / П. В. Хадеева, Ю. А. Морозов, Е. С. Козьянова // Проблемы туберкулеза. - 2013. -№ 11.-С. 9-11с.

1 9. Морозова, Т. И. Современные технологии лабораторной диагностики туберкулеза (эффективность использования в клинической практике) / Т. И. Морозова, Т. Ю. Салина // Проблемы туберкулеза. - 2018 - № 11. - С. 42-44.

20. Аксенова, В. А. Дифференциальный подход к профилактическому лечению детей / В. А. Аксенова, Л. И. Мордовская, С. С. Гаврильева / Иммунология. - 2011. - № 2. -С. 14-17.

21 . Аксенова, В. А. Влияние вакцинопрофилактики и химиопрофилактики на заболеваемость детей туберкулезом при напряженной эпидемической ситуации / В. А. Аксенова // Проблемы туберкулеза. - 2012. - № 1. - С. 12-14.

22. Копылова И.Ф., Смердин С.В., Вертячих М.Г. Туберкулез органов дыхания у детей и подростков: учебное пособие. - 2014. - 146 с.

23. Аксенова В.А., Севостьянова Т.А., Клевно Н.И., Лапшина В.Н. Туберкулез у детей и подростков в России (проблемы и пути решения в 21 веке) // Вопросы современной педиатрии. -2011. - Т. 10, № 3. - С. 7-11.

24. Овсянкина Е.С., Кобулашвили М.Г., Губкина М.Ф., Панова Л.В. и др. Факторы, определяющие развитие туберкулеза у детей // Туберкулез и болезни легких. — 2015. — № 11. — С. 19 — 22

25. Старшинова А.А., Павлова М.В., Довга-люк И.Ф., Овчинникова Ю.Э. и др. Влияние факторов риска на развитие и течение туберкулезной инфекции у детей из семейного контакта в современной социально -эпидемиологической ситуации // Туберкулез и болезни легких. — 2013. — № 6. —С. 34-39.

26. Значение медико-социального статуса в развитии туберкулеза у детей в современных эпидемических условиях / Н. В. Юхименко [и др.] // Туберкулез и болезни легких. - 2012. - № 8. - С. 30-33.

27. Лозовская, М. Э. Задачи и критерии эффективности санаторного лечения туберкулеза у подростков в современных социально-эпидемиологических условиях / М. Э. Лозовская, Г. Г. Карасев, Г. А. Суслова // Туберкулез и болезни легких. - 2012. - № 1. - С. 49-53.

28. Особенности проявления туберкулезной инфекции у детей и подростков при наличии ревакцинации / Ю. П. Чугаев [и др.] // Туберкулез и болезни легких. - 2012. - № 1. - С. 14-18.

29. Клинико-эпидемиологические особенности туберкулеза у детей первого года жизни / В. А. Болотникова [и др.] // Туберкулез и болезни легких. -2013. - № 6. - С. 18-19.

30. Моисеева О.В. Влиянме факторов риска на заболеваемость детей в очагах туберкулезной инфекции и разработка алгоритма противотуберкулезных мероприятий: Автореф. дис. ... канд. мед. наук. — Екатеринбург, 2017. — 25 с.

31. Dovgopolyuk E.S., Levakhina L.I., Puzyreva L.V., Mor-dyk A.V., Tyumentsev A.T., Safonov A.D. Rasprostranennost' i iskhody sluchaev sochetaniya tuberkuleza i VICh-infektsii na territorii Sibirskogo federal'nogo okruga za period s 2010 po 2014 god. VICh-infektsiya i immunosupressii. 2016;1(8):89-93. eLIBRARY ID: 25968027

32. https://www.gov.kz/memleket/entities/dsm/press/news/details/605249?lang=ru

Конфликт интересов. Автор заявляет об отсутствии потенциального конфликта интересов, требующего раскрытия в данной статье.

Вклад авторов. Автор внес вклад в разработку концепции, выполнение и обработку результатов, и написание статьи. Заявляем, что данный материал ранее не публиковался и не находится на рассмотрении в других издательствах. Финансирование. Отсутствует.

Сведения об авторах

Корреспондирующий автор. днуарова Ацерке Бацытжанцызы — магистрант 2 года обучения по специальности «Медико-профилактическое дело», ТОО Казахстанский медицинский университет «ВШОЗ», г.Алматы, Казахстан

Сарсенбаева Майра Заманбековна — к.м.н., старший преподаватель кафедры, «Общественного здоровья и социальных наук», ТОО Казахстанский медицинский университет «ВШОЗ», г.Алматы, Казахстан, E-mail: maira.sarsenhaevaamail.ru, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0921-2224

Рыскулова Алма-Гуль Рахимова - к.м.н., доцент, заведующая кафедрой Общественного здоровья и социальных наук, ТОО Казахстанский медицинский университет «ВШОЗ», г.Алматы, Казахстан, E-mail: r. almaabk. ru, ORCID: https://orcid. org/0000-0003-4768-4799

Айтамбаева Надира Нурбековна - старший преподаватель кафедры Общественного здоровья и социальных наук, ТОО Казахстанский медицинский университет «ВШОЗ», г.Алматы, Казахстан, E-mail:aitambaeva.nadira@gmail.com, ORCID:

https://orcid. org/0000-0001-5869-1789

Цибатолдинов ЕрлЫ Нурлащлы - резидент, нейрохирург, «Семей медицина университет1» КеАК г.Семей, Казахстан, E-mail: kibatoldinov.eamail.ru, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0921-2224

Статья поступила: 27.05.2024 Статья принята: 28.05.2024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.