CC BY
23
Ф1ЛАЛАПЧНЫЯ НАВУК1
121
УДК 821.161.3.09-3
Г. В. Навасельцава
Кандыдат фшалапчных навук, дацэнт, дацэнт кафедры лтгаратуры, УА «Вщебсш дзяржауны ушверсиэт iмя П. М. Машэрава», г. Вiцебск, Рэспублжа Беларусь
МЕГАТЭКСТ У ПРОЗЕ ЛЮДМ1ЛЫ РУБЛЕУСКАЙ
У артикуле раскрываюцца праблемна-тэматычныя I жанрава-стылёвыя характарыстьт раманау Людмшы Рублеускай «Авантуры Пранцгша Вырвгча, шкаляра I шпега», «Авантуры студыёзуса Вырвгча», «Авантуры драгуна Пранцгша Вырвгча», «Авантуры Пранцгша Вырвгча, .здрадтка I канфедэрата». Творы уяуляюць адзтае мастацкае цэлае дзякуючы скразным персанажам, для увасаблення як1х выкарыстоуваюцца пазнавальныя рысы сусветна вядомых вобразау (д 'Артаньян, Фауст). У цыкле рэпрэзентуюцца некаторыя паказальныя прыкметы авантурнага рамана I рамана выхавання, што Iлюструе мастацкую узнауляльнасць жанравага канону. Шсьментца творча адлюстроувае выбраную эпоху, паглыблена раскрывае характары галоуных герояу, акцэнтуе культурна-асветтцкае прызначэнне сваёй прозы.
Ключавыя словы: раманны цыкл, галоуны герой, вобразная астэма, традыцыя I наватарства, Людмта Рублеуская.
Уводзшы
У творчай практыцы беларусюх тсьменткау ХХ1 стагоддзя жанр рамана перажывае ютотную трансфармацыю, дынамша яго змястоунай формы выяуляе паказальную тэндэнцыю да суб'ектыунага адлюстравання рэчакнасщ. Узрастае мастацкая роля галоунага героя ^ адпаведна, узмацняецца аутарская прысутнасць у творы. Жанравыя характарыстыю рамана эстэтычна падначалены экспериментальным пошукам, творчым наватарск1м прыёмам. Усе больш выразна выяуляецца пiсьменнiцкае 1мкненне да сщсласщ, лаканiчнасцi, умоуна кажучы, да памяншэння аб'ёму твора, што паказальна рэпрэзентуецца i на стылёвым узроут. У гэтым лтаратурным кантэксце адметнай мастацкай з'явай выступае цыкл раманау з тают клаачныт жанравыш прыкметам^ як iмкненне аутара паказаць выбраную эпоху у яе цэласнасцi, а таксама разнастайнасщ норавау, паводзiн, учынкау значнага шэрагу персанажау i адначасова раскрыць характары галоуных герояу.
Творы з раманнай серы .Людмшы Рублеускай «Авантуры Пранцша Вырвiча, шкаляра i шпега» (2012), «Авантуры студыёзуса Вырвiча» (2014), «Авантуры драгуна Пранцiша Вырвiча» (2014), «Авантуры Пранц1ша Вырвiча, здрадтка i канфедэрата» (2017) вызначаюцца праблемна-тэматычным адзiнствам. Пiсьменнiца паказальна адмауляецца ад уласщвых для яе творчай манеры двух паралельных сюжэтау (дэтэктыуныя раманы «Золата забытых мапл» (2003), «Скою смерц1» (2005)), паглыбленага мастацкага даследавання рэчаiснасцi у форме эстэтычных эксперыментау («Забiць нягоднiка, альбо Гульня у Альбарутэнш» (2007), «Сутарэннi Ромула» (2009-2010)). Перавага аддаецца мастацкай падзейнасцi, шсьменнща балансуе на мяжы прыгоды i фантасмагорыi, што i заяулена у аутарсшм вызначэннi жанру. Значную эстэтычную ролю адыгрывае суб'ектыуны, эмацыйна афарбаваны аповед ад 1мя непасрэднага удзельнша yсiх падзей Пранщша Вырвiча - аднаго з галоуных герояу, скразнога персанажа, дзякуючы якому названыя раманы утвараюць адзiнае мастацкае цэлае. Жанравы падыход, актуальны у сучасным айчынным лггаратуразнаустве, дазваляе вызначыць эстэтычныя уласщвасщ раманнай серыi як адзiнага мастацкага цэлага. Вышэй сказанае абумоул1вае мэту даследавання: выявщь праблемна-тэматычныя i жанрава-стылёвыя характарыстыш раманау .Людмшы Рублеускай «Авантуры Пранщша Вырвiча, шкаляра i шпега», «Авантуры студыёзуса Вырвiча», «Авантуры драгуна Пранщша Вырвiча», «Авантуры Пранцiша Вырвiча, здраднiка i канфедэрата».
Вынiкi даследавання i 1х абмеркаванне
Творчая манера тсьменнщы вызначаецца актыуныш лтаратурныш пошукам^ паслядоуным зваротам да мастацк1х эксперыментау. Як слушна зазначае Дз. Я. Бугаёу [1], тэорыя лтаратуры пакуль што не зафiксавала такой мастацкай формы, як паралельны раман, аднак гэта форма у аутарю атрымалася. Нельга не пагадзiцца, што вдэя рамана - гэта адказнасць нашчадкау за справы продкау, пераемнасць мшулага, сучаснага i будучага, што у творы асэнсоуваюцца пстарычныя каранi беларусау [1, с. 208]. В. У. Барысенка падкрэслiвае мастацкую значнасць паказу «духу псторш,
© Навасельцава Г. В., 2020
122
BECHIK МДПУ iмя I. П. ШAМЯКIHA № 1 (55) 2020
aтмaсфеpы тaямнiчaсцi» y paмaне «Скою смеpцi», дзе пеpaaсэнсоyвaеццa кгасчны гатычны галон [2, с. S5]. Тpaпнa зayвaжaе Л. В. Aлейнiк, што пеpaвaжнaя большaсць твоpay тсьменнщы «вобpaзнa iнтэpпpэтyюць пaдзеi дayнiны, paзглядaюць ix с^озь пpызмy мiфaraэraчнara aсэнсaвaння» [3, с. 17]. ^следны^ yдaклaдняе, што y paмaне «^бщь нягоднiкa, aльбо Гульня y Aльбapyтэнiю» пpы дaпaмозе шмaтлiкix мaстaцкix пpыëмay ствapaеццa сaцыякyльтypны кaнтынyyм мiнyлaгa. Дyмaеццa, aдноснa ytix вышэй нaзвaныx твоpay не бyдзе пеpaбольшвaннем скaзaць, што бaгaтa вbIкapbICтaны riстapычны мaтэpbiял зaдaе пэуныя кaapдынaты для чытaцкaгa yспpbiмaння, aднaк выконвaе ягасга iншyю функцым, чым y кгаачгай riстapbIчraй пpозе.
Нягледзячы нa пpaдстayнiчыя кpbпычнbIя i лiтapaтypaзrayчыя aцэнкi, не дa кaнцa вbIpaшaнbIм зaстaеццa пытaнне npa жaнpaвaе aзнaчэнне твоpay з paHaman reprn, пpысвечaнaй Пpaнцiшy Выpвiчy. У пpывaтнaсцi, xapaктapызyючы мaстaцкaе пaлaтно «Aвaнтypы Пpaнцiшa ВbIpвiчa, шкaляpa i шпе^», Н. Б. Лысога спpaвядлiвa звяpтaе ybary, што aпошняе, «нягледзячы нa ayтapскaе (цi pэдaкгapскaе) вызгачэнне "фaнтaсмarapычны", можнa тaксaмa aднесцi дa клaсiчнara paмaнтычнaгa riстapычнaгa paмaнa> [4, с. 13]. Дaследчыцa yдaклaдняе, што aзнaчэнне «paмamычны» выстyпaе y ягасщ стbIлëвaй, фapмaльнaй xapaкгapыстbIкi. Ддноснa riстapычнaгa зместy зaзнaчaеццa, што emparai фон «aвaнтypнaгa стarоддзя з яго кaсцюмaмi i imp^aM, aлxiмiяй i paцыянaльнымi ведaмi ды aсветнiцкiмi плaнaмi» [4, с. 13]. ^a^a^mi i сaпpayдныя riстapbIчныя aсобы: aдметнa paскpыты вобpaзы мarнaтay, yлaдapоy тaraчaсныx дзяpжay, яюя выконвaюць пa:кaзaльныя iдэйнa-мaстaцкiя функцын.
У a,дpозненне aA Улaдзiмipa Кapaткевiчa, яш выводзiy сaпpayдныx riстapычныx aсоб га пеpыфеpbIЮ мaстaцкaгa дзеяння, Людмiлa Рyблеyскaя aктывiзyе тaкiя пеpсaнaжы, нaйчaсцей yвaсaбляючы ix aнтыподaмi, paдзей спpbIяльнiкaмi гaлоyныx геpояy. Ha фоне сyпpaцьстaяння мaгнaцкix pодay, a тaксaмa гpyповaк пpыкметнa вылyчaеццa некaлькi aсоб, знaëмствa з яюш iстотнa yплывaе нa светaпогляд Пpaнцiшa ВbIpвiчa i выстyпaе свaйго pодy выпpaбaвaннем для Бyтpымa Лëднiкa. У пpbIвaтraсцi, князь Геpaнiм Рaдзiвiл, пpaзвaны Жоpсткiм, лaдзiць пышныя зaстоллi, бязлiтaснa кapaе не тольк1 roparay, aле i свaякоy: тpbIмaе зa кpaтaмi нa лaнцyгy свaйго бpaтa. Пpaнцiш ypaжaны бесчaлaвечнbIмi yчынкaмi князя, яш пaкyтyе сaм i змyшaе пaкyтaвaць iншыx, paзyмее, што, кaлi б нapaдзiyся y мarнaцкaй сямЧ, мог i сaм зpaбiццa тaкiм. Геpоi пpaнiклi y Слуцк1 зaмaк як шпегi, пaд выдyмaнымi iмëнaмi, aднaк пpaxодзяць сaпpayднaе выпpaбaвaнне га смелaсць - paшaюццa дзейнiчaць a^^bira, кaлi aбстaвiны змяняюццa. Як выключга годны i спpaвядлiвы чaлaвек пa:кaзaны вялiкi гетмaн Кaзiмip Рaдзiвiл Рыбaнькa, якому Бyтpым y бойцы paтyе жыцвд i зa гэтa сгановщга шляxцiцaм. Тaкiм чынш для чытaчa a^parai дaстaтковa выpaзныя пapтpэты дзеячay,
як1я paскpывaюць ноpaвы тaгaчaснaй эпоxi.
Звяpтaеццa Людмiлa Рyблеyскaя i дa yвaсaблення некaтоpыx вядомыx riстapbIчныx aсоб, y пpbIвaтraсцi, эmзaцbIчra, aле сэнсaвa ëмiстa paскpывaе вобpaз Кaцяpыны II. Пiсьменнiцa yдaлa пaзбягaе сaцыяльнaгa кл1шэ, якое звычaйнa yсклaдняе мaстaцкi пaкaз геpояy, што неaднapaзовa paбiлiся пpaдметaм yвari pозныx ayrapay. Згодга з iдэйнaй зaдyмaй pairara, пaлiтычнaя дзейнaсць paсiйскaй iмпеpaтpbЩbI iнтэpпpэтyеццa y святле aмypныx спpay. Tax, Кaцяpынa сочыць зa пaдзеямi y Рэчы Пaспaлiтaй, дзе з-зa вядомara гpaмaдскara бязлa,ддзя спpaвы yсë больш пaгapшaюццa. Дсобныя Уплывовыя мaгнaты iмкнyццa сгаць яе кaxaнкaмi, бо гэтa aзнaчaе галиычную пaдтpымкy, якaя вbipaшaе гадзвыгай шмaт. З paсiйскaй iмпеpaтpыцaй сyстpaкaюццa i голоухи геpоi, яе пpыxiльraе стayленне выpaшaльra yплывaе нa ix лëс.
Нягледзячы нa пpaдстayнiчyю гaлеpэю riстapычныx дзеячay, сa:пpayцныx riстapычныx aсоб, paмaннaя сеpыя не aдпaвядaе гам пaтpaбaвaнням, як1я пpaд'яyляюццa дa riстapычнaй пpозы. Пiсьменнiцa пpыцягвaе yвary чытaчa дзякуючы эстэтычнaй yстaноyцы нa зaймaльнaсць, aкцэнгyе мaстaцкyю пaдзейнaсць, якую можга aкpэслiць як незвычaйнyю i нaвaт невеparоднyю y тыx сaцыяльныx i riстapычныx yмовax. Haпp^Iклaд, у пеpшbIм з твоpay гaлоyныя геpоi здзяйсняюць aмaль немarчbIмыя y^ri сa Слуцгага зaмкa, дзеля чarо вbIкapыстоyвaюць, дзякуючы шчaслiвaмy збегу aбстaвiн, нaйноyшaе меxaнiчнaе вынaxоднiцтвa, умоуш нaзвaнaе жaлезнaй чapaпaxaй. Уцëкi пaспяxовыя нaйпеpш тaмy, што ajmrn для ytix сaмaxоднaя мaшынa - нечyвaнaе дзiвa: paдзiвiлayскiя слуп пpостa paзбеглiся «сa знaëмbIмi дa зубо^ите болю кpыкaмi: "Цмок! Цмок!". Тым больш цяпеp чapaпaxa мaглa стpaляць вa yœ бaкi, a вось ейныя блскучыя шчыты тякш кул1 не бpaлi» [5, с. 157]. Як ipaнiчнa зayвaжaе npa гэту пaдзею пiсьменнiцa, у цэлым iлюстpyючы спецыфшу тaraчaснaгa светaбaчaння, paсповед opa белapyскara цмокa-людaжэpa, з ноздpay якогa шоу чоpны дым, габы^ жaлaслiвы сюжэт, yзбaгaцiy pэпеpтyap mpriray i дaдay aцyкaвaнbIм aсобaм скетыцызму нaконг мarчbIмaсцi выпpaвiць мiфaлariчнyю свядомaсць тyтэйшara цëмнara люду. У paмaннaй ^prn многa тaкогa pодy здapэнняy, як1я aмaль цyдaдзейн^Iм ч^Iнaм дaпaмaгaюць гaлоyн^Iм геpоям выйсцi сa склaцaныx сiтyaц^IЙ, што y в^Iнiкy aкцэнгyе пpыгоднiцкi змест, aднaк пяpэч^Iць эстэтычгаму пp^Iнц^Iпy гiстapызмy.
ФLЛAЛAГIЧHЫЯ НЛБУК1
123
Kaлi звяpнyццa дa тыпaлогii paмaнa вядомaгa нaвyкоУцa Г. M. Пaспелaвa, то мaстaцкiя палотны з гэтай серы можнa вызначыць як авантурныя раманы. Бyдзе цaлкaм справядл1ва зазначыць, што сюжэтны pyx склaдaеццa з асобнык эпiзодaУ, якiмi i выстyпaюць прыгоды гaлоУныx геpояy. Aпошнiя тpaпляюць y сyтapэннi Слуцка, Mенскa i Полaцкa, здабываюць легендapнyю двду Свягогa Maypыкiя, пpaз усю Европу выпpayляюццa y дaлëкyю вaндpоУкy y Днгельшчынy, нaвaт зapaбляюць грошы y лондaнскiм бaйцоУскiм клубе. Aсобнa тpэбa скaзaць пра меxaнiчнyю ляльку па 1мет Пандора, сaкpэт якой тpэбa paзгaдaць, тым больш, кaлi ëсць жывы aдпaведнiк, як1 здзяйсняе нечaкaныя учыню. ^еля^и дa вядомaгa гpэчaснaгa мiфa прадвызначае imэpтэкстyaльны yзpовень пpaчытaння paмaнa («^ажуры стyдыëзyсa Bыpвiчa»), што rajaba паглыбляе твор, нaгляднa шюструе яго фан-тасмагарычны змест. Геpоi шyкaюць езyiцкiя скapбы, спaзнaюць xaparaap aсобныx пpaдстaУнiкоУ гэтaгa уплывовага ордэна, як1 чышу знешне мaлa зayвaжны, aле дзейсны сyпpaцiy paсiйскaмy уплыву. Пpыцягвaе Увaгy чытaчa сyпpaцьстaянне з тaк звaным чорным мaгaм i выpaтaвaнне егiпецкaй прынцэсы, якой нaсaмpэч aкaзвaеццa тaленaвiтaя прыгонная aктpысa. Дынaмiчнa пaдaдзенa жыццë герояу y B№m i y францухюм Maнпелье, погляд «знутры» праз ix aсaбiстaе сyдaчьшенне на мaгнaцкaе пayстaнне супраць караля Стaнiслaвa Панятоускага.
Разам з тым развщвд xapaктapay герояу Людмшы Рублеускай выяуляецца не тольк праз адлюстраванне знешняга стану, ^ш^вата поспеxy або цяжкасцяу, перамог або страт, як гэта прадстаулена у клаачнык пpыклaдax еурапейскага авантурнага рамана. Безумоуна, скразны герой раманнай сеpыi Пранц1ш Bыpвiч, збяднелы шляxцiц герба «Гшацэнтаур» з Падняводдзя, як1 тчыць свaiм родапачынальншам самога Палямона, увесь час прагне кал1 не подзiвaгaУ, то смелый прыгод, raprax сапрауднага рыцара. Гэтаму спрыяе выкаванне у дyxy сармацкк звычаяу, згодна з якiмi чалавек без paзвaгi, па першым поклчы, гатовы бiццa i аддаць жщ^ за Лйч^1ну. Пранц1ш гатовы, не шкадуючы сябе, слугаваць Чароунай Даме, няxaй i такой, як штрыгантка i авантурыстка Паланэя Багшская, што найперш карыстаецца з яго высакароднасщ. Як слушна акцэнтуе увагу Н. Б. Лысова, галоуны герой як быццам «яднае xapaктapыстыK д'Apтaньянa i Герваая Bылiвaxi, дэманструючы юнацкую рашучасць, разбэшчанасць, ганарл1васць i прагу жыцця адначасова са сталай мужнасцю, разумнасцю i дабрыжй» [4, с. 14]. Несумненна, што Людмiлa Рублеуская 1мкнулася увасобщь вобраз адметнага беларускага д^ртаньяна, дзеля чаго мяняла прозвшчы riстapычныx асоб, паводле прызнання самой тсьменнщы, вольна абыкодзшася з пстарычным матэрыялам: «A што - xiбa рэальны д'Apтaньян здабывау падвеск1 французскай каралеве? Ён увогуле быу шпегам, шуном, баязл1уцам i досыпь непрыемнай асобай» [6, с. 10]. Пранц1ш Bыpвiч паказаны шпегам, шкаляром i стyдыëзyсaм, драгунам, урэшце здрадн1кам i канфедэратам, што выклшае у чытача некальк неадназначнае стауленне.
Складасць успрымання галоунага героя заключаецца у тым, што, як зазначалася вышэй, y яго асобе спалучаюцца рысы юнака i сталага чалавека. «Юначыя» праявы xaparaapy Пранщша прыцягальныя для маладога чытача, як1 можа сyaдносiць героя з сaмiм сабою: той вучыцца, сталее, дзякуючы у тым л1ку авантурным прыгодам пpaxодзiць своеасабл1вую жыццëвyю школу. У паказе дyxоyнaй эвалюцып шсьменнща этзадычна звяртаецца да самарэфлексй: «I Bыpвiч часам шкадавау, што аднойчы сустрэу на сва1м шляxy алммша Баутрамея Лëднiкa, выкаванца Пражскага i Лейпцыгскага ушверспэтау, як1 навучыу думаць i углядацца у гэты свет i у сябе. Гэта Усë роуна што плаваць y балоце з кpылaмi за сп1най. I жабы касавурацца, i крылау не распрастаць, i дaлëкa не праплывеш» [7, с. 10]. Maстaцкi псixaлaгiзм, дзякуючы якому раскрываецца унутраны свет героя, эстэтычна супярэчыць законам авантурнага рамана.
Ayтapскaя увага да паказу галоунага героя дае падставы разглядаць твор як раман выкавання, xоць гэта i выступае некальк1 дыскусшным. Як аутарытэтна даказвае M. M. Бaxцiн, раман выкавання адыграу значную ролю у станауленн рэалктычнага рамана. Нельга паспрачацца з тым, што у раманнай серый Людмшы Рублеускай увасабляецца актыунае узаемадзеянне асобы i асяроддзя, паказваецца пстарычны час. Дднак пры гэтым паслядоуна выяуляецца фантасмагарычны змест, што i заяулена у жанравым азначэнн1. Bapтa падкрэсл1ць i тое, што у клаачным рамане выxaвaння рэалктычны прынцып адлюстравання мастацкай рэчакнасщ aбyмовiy аутарск зварот да паказу дынaмiчнaгa xapaктapy, выяулення значнага асобаснага paзвiцця, якога yсë ж не адбываецца у Пранц1ша. ^ош^е наглядна бачна пры сyпaстaУленнi Bыpвiчa i Лëднiкa, вучня i настаунша, як1 таксама выступае скразным персанажам.
Kaлi разглядаць раманную спуацыю у сyaдносiнax галоуны герой i яго мшраасяроддзе, то Бутрым Лëднiк паказальна вылучаецца з л1ку шшык. Увесь час дапамагае свайму выкаванцу, а то i проста ратуе у цяжкix aбстaвiнax, клапоц1цца пра яго адукацыю, спрыяе дyxоУнaмy paзвiццю. Сам Bыpвiч бачыць свайго настаунша, як у кожным выпадку абараняе спавядтвасць, чынщь высакародна,
124
ВЕСНЖ МДПУ iмя I. П. ШДMЯКIHД № 1 (55) 2020
зaxоyвaе чaлaБечyю годгасць, дэмaнстpyе выжлючныя мapaльнa-этычныя якaсцi, у свягле тaямнiчaсцi i paмaшычнaсцi. Вялiкaе лекapскaе уменне, aбaзнaнaсць у нaБyкax, мaйстэpствa феxтaБaльшчbIra пpbIвaблiвaюць i чытaчa, як1 aдцaе гэтaмy пеpсaнaжy нaБaт большую ^ary, чым гaлоyнaмy геpою. Aпошнямy сaдзейнiчaюць i пaэтbIчнbIя yБaсaбленнi: «БayIpaмей Лëднiк CTaay у спaкойнaй тaкой пaстaБе, aпyсцiyшы шaблю, чоpныя вaлaсы зaБязa:ныя m штылщы y xБOCт - зтачыць, пaдpыxтaБayся дa сyp'ëзнaй бойк1. 3a ягонaй спiнaй пaБOльнa aпyскaлaся, нaлiвaючыся стaмлëнaй чыpвaнню, сонга, i aблiччa доктapa здaБaлaся адмным, aмaль злaвеснbIм» [8, с. 309]. Шсгаутк Пpaнцiшa Выpвiчa aпaнтaнa здaбывay фiлaсофскi гамет, нapaбiy дayгоy i ^эшце зaклay сaмогa сябе, чым у нейгай меpы нaraдБaе знaкaмiтara Фayстa. Бiягpaфiя Лëднiкa дaзвaляе пpaБесцi aсобныя пapaлелi з жещ^вым шляxaм вядомык белapyскix aсветнiкay. Дyмaеццa, Фpaнцыск Crapbira мог быць an^rn з пpaтaтыпay, яюя myrabrna^ нa ствapэнне aдметнara пеpсaнaжa, у тыx гpaмaдсra-сaцыяльныx yмовax - вyчонaгa i вaяpa, сaпpayднaсць якога пaцaеццa цaлкaм веparоднaй у той вixypны чaс, як1 метaфapычнa нaзывaюць эпоxaй «плaшчa i шaблi».
Як неaднapaзовa зaзнaчaлaся y белapyскaй ^brra^i (M. Дляшкевiч [9], I. Шayляковa [10]) i лiтapaтypaзнayстве (Л. В. Aлейнiк [3], В. У. Бapысенкa [2], Дз. Я. Бyгaëy [1]), пpозa Людмшы Рублеусгай не пpэтэндyе нa riстapычнaсць, aднaк гэтa не знже яе кyльтypнa-aсветнiцкaй гаштоугасщ. Хapaктapызyючы лiтapaтypны кaнтэкст, I. Л. Шayляковa-Бapзенкa спpaБядлiвa зaзнaчaе, што «y дaчыненнi дa пеpшara дзесящгодцзя XXI стaгоддзя ^apbi^ üpa "pэнесaнс" yлaснa riстapычнaй пpозы не выпaдaе. Aднaк у пapayнaннi з дpyгой пaловaй 1990-x aдметнaсцю лiтapaтypнara пpaцэсy 2000-x ra^y сгауся пэуны уздым пpозы "riстоpbIяцэнтpbIчнaй", якaя нa üpau^ry aпошнягa дзесящгодцзя нaбылa aбpысы aкгyaльнara мaстaцкaгa феноменa» [11, с. 1075]. Рaмaннaя œpbrn шсьменшцы уяуляе iндывiдyaльнa-ayтapскyю пaдзейнa-пpыгоднiцкyю iнтэpпpэтaцbIЮ aйчыннara мiнyлara, дзе гaлоyнbIм pyxaвiком сюжэтa выстyпaе геpой, як1 для шbIpоrara колa чыгачоу aсaцыюеццa сa знaraмпым фpaнцyзскiм д'Дpтaньянaм. У вытку aдбывaеццa пaпyляpызaцыя белapyскaй кyльтypнaй сгадчыны üpaß звapот дa сyсветнa вядомaгa yзоpy.
Ha пpaцягy усяго ^i^a paмaнay Людмiлa Рyблеyскaя негаслядоуга yжbIвaе aзнaчэннi «белapyскi», «Белapyсь», што з'яуляецвд пapyшэннем ^brn^rny гiстapызмy, aднaк aдпaвядaе сaцыялiтapaтypraй зaдaчы. Белapyсы тaксaмa нaзывaюццa лiцвiнaмi, ix riстapычны лëс - няспынга yдзельнiчaць у войнax мaгyтныx суседзяу не пa свaëй axвоце - aсэнсоyвaеццa нa фiлaсофскiм yзpоyнi. СэнсaБaзнaчнbIм выстyпaе момaнт, кaлi сын Лëднiкa Aлесь пaлез у бойку з тaвapышaм, кaб aбapaнiць мову, га якой гaвоpыць. 3a raa яго пaпpaкaе бaцькa, пaБyчaе, што лязо ды кyлaк - aпошнi довaд i не сaмы лепшы. У той жa чaс aд iмя ayrapa шмaтзнaчнa зayБaжaнa: «Aле зpaзyмелa было, што i без гэтык довaдay нa свaëй зямл1 лiцвiнaм не aбысцiся, кaлi нaвaт у aбapоненaй моpaм ды скaлaмi Iтaцы цapy Aдысею нельгa было сxaвaццa aд вaйны. A што ужо кaзaць üpa скpbIжaвaнне еypaпейскix дapог...» [12, с. 360].
Вывады
Taкiм ч^ш, у paмaннaй œpbri пa-мaстaцкy paскpывaеццa цэлaсны мaлюнaк мiнyлaгa üpaß ноpaБы, звычai, пaБOдзiны ты^овыи пpaдстayнiкоy нaйпеpш шляxецкa-мarнaцкara сaслоyя. Пстapычны фон, пpbIшднщкaя пaдзейнaсць, знaчнaя ayтapскaя yБaгa дa фaнтaсмaгapbIчнaгa зместу aбyмоyлiвaюццa у устойл1вую чьи^^ю цiкaБaсць. Людм™ Рyблеyскaя шслядоуга paспpaцоyвaе xapaктapы двyx гaлоyныx геpояy i скpaзныx пеpсaнaжay, Пpaнцiшa ВbIpвiчa i Бу^ы^ Лëднiкa, пеpшы з якix yвaсaбляе aдметныя pысы pозныx yзpостaБыx кaтэгоpый, доуп выстyпaе шмaт у чым iдэaлiзaвa:нbIм вобpaзaм. Для пaкaзy гэтыx геpояy выкapыстоУвaюццa пaзнaБaльныя твоpыя xapaктapыст^Iкi сусветга вядомык вобpaзaУ, тaкix як д'Apтaньян i Фayст.
P^ami «AБaнтypы Пpaнцiшa Выpвiчa, шкaляpa i шпет» «Aвaнтypы стyцыëзyсa Выpвiчa>, «Двaнтypы дparyнa Пpaнцiшa ВbIpвiчa», «Двaнтypы Пpaнцiшa ВbIpвiчa, здpaднiкa i кaнфедэpaтa» не з'яyляюццa riстapычraй пpозaй у клaсiчным paзyменнi ^ara пaняцця, выяуляюць xapaктэpныя ^bm^ra pозныx жaнpaБыx пpынaлежнaсцяy. Tвоpы гэтaй œpbri у цэлым aдпaБядaюць ayтapскaмy aзнaчэнню paмaнay «пpыгоднiцкix i фaнтaсмaгapычныx», у чым i зaключaеццa жaнpaБa-стылëвaе raвaтapствa Людмiлы Рyблеyскaй. Рaзaм з тым, у raзвaныx мaстaцкix пaлотнax pэпpэзентyюццa reraTOpbrn raкaзaльныя pысы aБaнтypнaгa pairara i paмaнa выxaвaння, што iлюстpyе мaстaцкyю yзнayляльнaсць жaнpaБara кaнонy. Дзякуючы твоpчa пaкaзaнaмy riстapычraмy кaлapытy, aдметнa yraсобленaмy сaцыякyльтypнaмy кaнтынyyмy мiнyлara paмa:ны выконвaюць кyльтypнa-aсветнiцкyю функцым, aбyджaюць цiкaвaсць шbIpокaй aУдытоpыi дa riстapычraй сгадчыны, нa фiлaсофскiм yзpоyнi pэпpэзентyюць гацыягальны змест. Пiсьменнiцa ненaБязлiвa iмкнеццa reparara^,
Ф1ЛАЛАПЧНЫЯ НАВУК1
125
што спазнанне мiнулага, культурнай спадчыны беларусау можа вызвалщь сучаснага чалавека ад стэрэатыпнага мыслення, падказаць шлях да маральнага самаудасканалення. Так1м чынам, раманная серыя Людмшы Рублеускай iлюструе творчую плённасць мастацкага сiнтэзу пстарычнага, прыгоднщкага фантасмагарычнага зместу. Павышаная вдэйна-мастацкая роля надаецца скразным персанажам, што абумоулiвае першасную увагу да духоунага свету героя, суб'ектыуна афарбаванае узнауленне падзей, выяуленне сюжэтнага руху у залежнасцi ад асобаснага сталення.
СП1С АСНОУНЫХ КРЫН1Ц
1. Бугаёу, Дз. Беларуск1 дэтэктыу Людмшы Рублеускай / Дз. Бугаёу // Полымя. - 2006. -№ 7. - С. 207-212.
2. Барысенка, В. У. Пстарычны жанр на сучасным этапе. Традыцьп i наватарства / В. У. Барысенка // Сучасная беларуская лiтаратура i працэсы славянскага культурна-цывшзацыйнага узаемадзеяння : м-лы Шжнар. навук.-практ. канф. (да 80-годдзя НАН Беларусi), Мiнск, 28 мая 2008 г. / 1н-т мовы i лiт. iмя Я. Коласа i Я. Купалы НАН Беларусь - Мiнск, 2008. - С. 83-87.
3. Алейшк, Л. В. Сучасная беларуская проза для дзяцей i юнацтва як сродак шкультурацып (на прыкладзе рамана Людм№1 Рублеускай «Забщь нягоднiка, альбо Гульня у Альбарутэшю») / Л. В. Алейшк // Весн. Беларус. дзярж. ун-та. - 2014. - Серыя 4. - № 1. - С. 16-20.
4. Лысова, Н. Б. Пстарычная проза Людмшы Рублеускай: да характарыстык жанру / Н. Б. Лысова // Весн. Полацк. дзярж. ун-та. Серыя А. Гумантарныя навуш. - 2013. - № 10. - С. 12-17.
5. Рублеуская, Л. Авантуры Пранщша Вырвiча, шкаляра i шпега : раман прыгоднщш i фантасмагарычны / Л. Рублеуская. - Мшск : Рэдакцыя газеты "Звязда", 2012. - 272 с.
6. Рублеуская, Л. I. Ад аутара / Л. I. Рублеуская // Авантуры Пранщша Вырвiча, шкаляра i шпега : раман прыгоднщш i фантасмагарычны / Л. Рублеуская. - Мшск, 2012. - С. 5-10.
7. Рублеуская, Л. Авантуры драгуна Пранщша Вырвiча : раман прыгоднщш i фантасма-гарычны / Л. Рублеуская. - Мшск : Звязда, 2014. - 320 с.
8. Рублеуская, Л. Авантуры студыёзуса Вырвiча : раман прыгоднщш i фантасмагарычны / Л. Рублеуская. - Мшск : Выдавецш дом "Звязда", 2014. - 320 с.
9. Аляшкевiч, М. Улюбёная гульня / М. Аляшкевiч // Дзеяслоу. - 2011. - № 1. - С. 254-282.
10. Шаулякова, I. Як выжыць у щкавыя часы / I. Шаулякова // Л1М. - 2009. -13 люгапада. - С. 7.
11. Шаулякова-Барзенка, I. Л. Людмiла Рублеуская / I. Л. Шаулякова-Барзенка // Псторыя беларускай лiтаратуры ХХ стагоддзя : у 4 т. / НАН Беларуа, Аддз-не гумaнiтaр. навук i мастадтвау, Цэнтр даслед. беларус. культуры мовы i лiт. ; навук. рэд. У. В. Гншамёдау, С. С. Лаушук. - Мшск : Беларус. навука, 2015. - Т. 4, кн. 3. - С. 1062-1084.
12. Рублеуская, Л. Авантуры Пранщша Вырвiчa, здрадшка i канфедэрата : раман прыгоднщш i фантасмагарычны / Л. Рублеуская. - Мшск : Звязда, 2017. - 368 с.
Паступгу у редакцию 25.06.2019 E-mail: Novoseltseva.anna@mail.ru
G. V. Navaseltsava MEGATEXT IN LYUDMILA RUBLEVSKAYA'S PROSE
The article reveals the problem-thematic and genre-stylistic characteristics of such novels of Lyudmila Rublevskaya as "Advantures of Prantsish Vyrvich, a scholar and a spy", "Advantures of Vyrvich-the-student", "Advantures of Prantsish Vyrvich-the-warrior", "Advantures of Prantsish Vyrvich, the traitor and the Confederates". The works of art are unified integrally through the character who is used to implement cognitive features of the world famous images (D'Artagnan, Faust). The cycle presents some indicative signs of the adventure novel and the novel of education where the reproducibility of artistic genre can be represented. The creative writer reflects the selected era profoundly and it reveals the characters of the protagonists and emphasizes cultural and educational mission of his prose.
Keywords: Novel series, the main character, the imaging system, tradition and innovation, Lyudmila Rublevskaya.
