Научная статья на тему 'Medical canons of Bekasyl Bibolatuly'

Medical canons of Bekasyl Bibolatuly Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
108
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ДИАГНОСТИКА / КЛИНИЧЕСКАЯ МЕДИЦИНА / ЛЕКАРСТВЕННЫЕ ТРАВЫ / ЧТЕНИЕ МОЛИТВЫ (ДұғА) / НАРОДНАЯ МЕДИЦИНА / СТРЕССОВЫЕ СИТУАЦИИ ОРГАНИЗМА / КЛИНИКАЛЫқ МЕДИЦИНА / ФАРМАКОЛОГИЯ / ДәРіЛіК ШөПТЕР / ДұғА ОқУ / КүЙЗЕЛіСТіК ЖАғДАЙЛАР / DIAGNOSTICS / CLINICAL MEDICINE / HERBS / READING PRAYER (DUǵA) / TRADITIONAL MEDICINE / STRESSFUL SITUATION

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Құлманбетов И.Ә., Құлманбетов Р.И., Караськова Д.С.

Рукопись великого целителя Бекасыл Биболатулы «Жулдызнама» представляет собой большой медицинский энциклопедический труд, имеющий важное значение в профилактической, клинической и терапевтической медицине. Особенно ценным является лечение различных заболеваний лекарственными травами и чтение молитвы (дуға) при стрессовых ситуациях организма.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕДИЦИНСКИЕ КАНОНЫ БЕКАСЫЛ БИБОЛАТУЛЫ

Manuscript of a great healer Bekasyl Bibolatuly “Juldyznama” represents a big medical encyclopedic work, which has great importance in preventive, clinical and first-aid medicine. The treatment of various diseases by herbs and reading prayer (duǵa) at stressful situation is particularly valuable.

Текст научной работы на тему «Medical canons of Bekasyl Bibolatuly»

Вестник Ка^НЖУ №1-2019

РАЗДЕЛ 3. ИННОВАЦИОННЫЕ МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ CHAPTER 3. INNOVATIVE TEACHING METHODS

УДК 613.6.06

И.Э. К^лманбетов, Р.И. ОДлманбетов, Д.С. Караськова

С.Ж. Асфендияров атындагы Цазсщ ¥лттьщ медицина университетi

БЕКАСЫЛ ЭУЛИЕ БИБОЛАТ¥ЛЫНЬЩ МЕДИЦИНАЛЫК КАНОНДАРЫ

¥лы шипагер Бекасыл Биболатулыныц «Жулдызнама» атты гылыми шыгармасы клиникалыц медицина мен фармакология саласына цатысты улкен медициналыц энциклопедиялыц ецбектiц цатарына жатады. Эаресе, эр тYрлi ауруларды дэршк швптермен емдеуi жэне науцас адамныц жаны куйзелкке тYCкенде дуга оцып сауыцтыруы мацалада кврсетiлген. TyrnHdi свздер: клиникалыц медицина, фармакология, диагностика, дэрiлiк швптер, дуга оцу, KYйзелiстiк жагдайлар

Юр^пе. Цаза; емшЫп немесе халы; емшшп - к;азак; хал;ыныц атадан балага жеткен асыл ;азынасы. Цаза; хал;ы ежелден денсаулыгы мы;ты, рухы устем батыр халы; болып келгенi белпль Олай болса олардыц адам агзасын сау-саламат устау жолыныц, емшiлiк енершщ болгандыгын ешкiм жоада шыгара алмайды. (Айдарханулы Ц. 2018) Цаза; елшщ iшiнде халы; емшiлерi кеп болган. Солардыц iшiнде 15- гасырда емiр сурген, тецдессiз шипагер, «Шипагерлж баянынныц» авторы Этейбойда; Тiлеук;абылулыныц езi не турады. Соцгы жылдары табылып, «Култепн» баспасынан гулама-галым, нагыз шипагер, аса ойшыл Бекасыл Биболатулыныц (1822-1915) «Жулдызнама» кiтабiнiц 2005 жылы бiр томды; болып, кейiн 2011 жылы ей томды; боп жарыада шыгуы, ;аза; емшiлiгiнiц тарихы мен жалгас;ан дэстурш керсетедi

Осы кiтап туралы филология гылымыныц докторы М.Жолдасбеков: ««Жулдызнама» жайлы сез ;озгаганда оныц шипагерлiк, дугальщтар жэне осыпан байланысты ацыз, эцпмелер, элеуметтiк емiр, кэсiпкерлiк енер сия;ты сан алуан мазмундарды ;амтыган ез заманыныц энциклопедиялы; улкен жинагы екенш айт;ан жен» деп тебiренiп жазады.

Зерттеу мандаты. Бiздiц осы ма;аладагы ма;сатымыз -Бекасыл эулиенiц философиялы; психологиялы; астрологиялы; дши-нанымды; жан-жа;ты шм-бшм ЖYЙесiнiц iшiндегi медициналы; тэжiрибесiне назар аудару. Непзь «Жулдызнамада» медицина гылымына ;атысты мэлiметтер кептеп келтiрiлген. Мэселен, ;андай ауруды болсын емдеп жазу Yшiн алдымен оныц не ауру екенш, неден басталганын аны;тай быген. «Басы ауырмаганныц ;удаймен iсi жо;» дегендей, басы ауырмайтын, балтыры сыздамайтын пенде жо;. Цолжазбада аурулардыц тYрлерiне, оныц себептерiне, даму жолдарына, емдеу тэсшдерше кец орын берiлген. Бiр ерекшелегi - дию-перiлерден жабысатын сыр;ат жайлы жан-жа;ты деректер де бар. Бул ;олжазбаныц ;унды медициналы; ецбек бола алуындагы себеп - «тэш саудыц - жаны сау» деп ;ана ;оймай, «рухы сау адамныц тэш де сау» деп адамныц жаны мен тэнш жэне рухын бiр-бiрiнен белш-жаруга келмейтiн бiртутас дене ретшде ;арауында. Бекасыл эулиенiц энциклопедиялы; бiлiм мен шипагерлiк енердi халы;ты; медицина тургысынан тыгыз уштастыра бшушде. Бекасыл эулиенiц пiкiрiнше рухы сау адамныц тэш де сау, жаны да сау. Сонды;тан, гулама парасаттылыада, к;айырымдылык;к;а, кiсiлiкке баулиды, рух тазалыгын ;ош кередi. Денсаулы;тыц зор болу жолдарын ;арастырады: «Тэн Yшiн тэн келдь

Жан Yшiн жан келдь» - дей отырып, тэндi емдеу Yшiн эртYрлi ем-домды; амалдарды усынса, жанды емдеу Yшiн ;асиетт дугаларды келтiредi. Сейтiп, езiнiц шипагерлiк енерш соматикалы; ауруларды емдегенде гана емес, сонымен ;атар психикалы; сыр;аттарды да емдегенде керсете быедь «Дерттiлерге шипа бер, ауруларга дэрмен бер» деп аузынан ылги тастамай, езiнiц бар гумырын шипагерлiк жолга арнап, ;олжазбада кептеген ем-дом тYрлерiн ;алдырады. Сонды;тан болар тэн мен жан туралы философиялы; тужырымды Шэкэрiм кезiнде «жанымыз - ^ннен келген

нурдан, тэнiмiз - топыры; пен судан» -деп жалгастыруы тегш емес шыгар.

Медицинаныц кептеген салаларында кездесетiн ауруларга сараптама беру, оларга на;тама ;ою жэне тиiстi ем-дом жазып уйгару, тек ойшыл дэр^ердщ ;олынан келетiн шипагерлiк iс. Цолжазбада кез, ;ула;, мурын жэне жут;ынша;, тiс пен жа;^йек ауруларына ;атысты дэрiгерлiк нус;амалар жазылган. Андрология мен геникология, ЖYрек-к;антамыр аурулары, урология мен травматология т.б. салалар шипагердщ назарынан тыс ;алмаган, ем-домды; шаралар белгш бiр тэртiппен берiлген.

Оларга мыналарды жат;ызуга болады: * Егер кганщ басы ауырса, жатарда ысты; су шсе, са;аяр. *Жыл;ыныц тiлiн тш шыщпаган балага жегiзсе, тiлi ашылгай.

*Егер сарымса;ты жетi KYн тыцгылы;ты жесе, ажалдан бас;а бар шдетке ем.

Сондай ем-домныц стоматологиялы; бiр мысалы мынандай: *Кiмде-кiмнiц тiсi ауырса, у сарымса;ты ;айнатып, ауырган тганщ тYбiне басса, шипа болтай. Немесе,

*Егер кiсiнiц тiсi ауырса, анар ^лш жаншып, жатар алдында тганщ тYбiне тартса, ол жазылады.

Мше, осындай жемiс-жидек, дэрiлiк шептердi ;олдану бYгiнгi тацныц езiнде езектi мэселе. Оныц Yстiне синтетикалы; жолмен жасалган эртYрлi дэрi-дэрмектер жылдан-жылга аллергиялы; ауруларга жиi душар ететiнiн ескерсек, Бекасыл эулиенщ практикасындагы шипаша;тар, ягни рецептер тек табиги шикiзаттарFа, шеп-дэрiлерге непзделген бай;аймыз.Соныц нэтижесiнде оларды ауруларга ;арсы ;олданганда агзага зиянын тигiзбей, жанга дауа, тэнге шипа болтан.

«^сщ ауырса тэнiц сорлайды» деп халы; бос;а айтпайды. Тiстiц ауруына адам емес, аю да шыдай алмайды. Сол себептен гулама Бекасыл эулие т^тщ ;а;сап ;атты ауыратын симптомын басу Yшiн эралуан емдiк эд^ iздеген. Цолынан келгенше емшiлiк енерш жетiлдiрiп отырган. Бар ем-домды; эдiстердi аурудыц клиникалы; керiнiсiне байланысты топтай отырып, дурыс тацдай бiлген. «Отыз тiстiц кадiрiн ;а;саганда бiлерсiц, ей ая;тыц кадiрiн а;саганда бiлерсiц» дегендей, т^тщ эртYрлi ауруларын аны;тай отырып, емдж шараларды iзденуден талмаган. Ата;ты шипагер тагы бiр шипашагында: «Егер шсшщ тiсi ауырса, аюдыц CYтiмен кашназды ;айнатып, аузына алса, ол жазылар» деп тужырымдайды.

Бекасыл эулие тек т^тщ ауруына амал-шара iздемей, ;ызылиек ауруына да емдж эдiс ;арастырган. Мысалы: «Егер исшщ тiсi ауырып, тiсiнiц тYбi ;анаса, hалайланы майдалап тiстiц тYбiне басса, ;аны то;тайды» деп ;олжазбада келтiредi. Сол сия;ты «Жулдызнамада» ;ызылиектщ ;ан;урт, ;анжел ауруларына ;атысты кезге кершер-кершбес белгiсiн деп басып, ягни клиникалы; керiнiсiн сипаттап, езiнiц дэр^ерлж бiлiктiлiгiн танытады, тиiстi ем-дом тYрiн усынады. Сондай ем-домныц тYрi мынандай: «Егер исшщ тiсiнiц тYбi босаса, нушатыр мен KYшаланы ;осып, майдалап т^тщ тYбiне ;ойса жазылар».

ЮеиЫ1к ХажМММ №1-2019

Осы жерде бiр айта кететш жэйт, жогарыда келтiрiлген кейбiр дэрi швптердiц бiразы ;олданыстан ;алып, умытылып ;алгандыгы. Енщ бiрталайыныц аттары аны;талмай, магынасы ашылмай ;алуы. МYмкiн, уа;ыт келе тшсл мамандар кызыгып, асыл мурага зер салып, шеп-дэрiлердiц медициналы; атауларын аны;тап, шипалы; ;асиетше Yцiлiп, гылыми мэнiн аша алса, бул бага жетпес ецбек болма;.

Емдеу мэселесшщ тияна;ты екендiгiне жогарыда келтiрiлген стоматологиялы; ауруларды емдеу тэжiрибесiнен керуге болады. Бiрак, кептеген ем-домдардыц сыры толы; ашылмай калган. Сонды;тан, Бекасыл эулиенiц медициналы; канондары арнайы гылыми зерттемелiк жумыс ЖYргiзуге ой салады. «Жулдызнама»-Этейбойдак;Тiлеук;абылулыныц «Шипагерлж баянынынан» кейiнгi iздегенге таптырмас, мэн-магынасы жогалмас, сирек кездесетш асыл рухани эрi шипагерлiк ;азына. Бекасыл эулиенiц гулама-галым, шипагер-дарын екендИне арналган элi талай-талай ма;алалар жазылатыны а;и;ат. Ата;ты талым эл-Машани улы эл-Фарабидыц мынандай канатты сезiн кел^ред^ «...KYллi енердiц негiзi еи-а; сезден турады. Ол -карапайымнан ^рделшщ, KYPделiден ;арапайымныц туатындыгы». Бекасыл эулиенщ шипагерлiк енерi де ею-а; эд^тен турады: бiрiншiсi - рухты емдеу, екiншiсi - адамныц жан-тэнiн емдеу. Мундай жагдайда, нау;астыц шагымына кецш белiп, му;ият тыцдап, тыцгыльщты тексерш болганнан кейiн ;арапайым мэлiметтерге CYЙенiп отырып, кеселге толы; диагноз ;ою бiрiншi iс болса, екiншi диагноз толы; аньщталган соц оныц этиологиясын, патогенезi мен клиникалы; белплерш ескерiп, лайы;ты ем тагайындау, нагыз шипагерлiк енердiц сырын ашып, дэр^ерлж шеберлiк енердiц ;ырын керсетедi. 8мiрде адамзат баласы бiр Алла тагаланыц кемегiмен гумыр жасайды, дертiне дауа iздейдi. Сонды;тан пайгамбарымыз Мухаммед (с.г.с.) «О, Алланыц пенделерi! Емделiцдер, ейткеш Алла тагала кэрiлектен бас;а кеселдщ бэрiне де шипалы ем жарат;ан» (Хадис). «Нау;асты емдеу - Алла тагаланыц эмiрi. Емнiц шипалы болуы - Алланыц шапагатынын» деген.(Хадис). Осындай ;анатты сездермен рухтанган Бекасыл эулие: «Ы;ыласпен жасалган шынайы дуга, адам рухына тынышты; ра;атын сыйлайды»,- деп санаган. ЖYргiзiлген зерттеулердiц нэтижесiнде дуга адамныц жан элемше, психикалы; денсаулыгына оц эсерiн тигiзетiндiгi дэлелдендi. Аллага сенiм бiлдiрушi адамдардыц

депрессия мен стресске аз шалдыгатындыгы жене мундай жагдайлар туындаган кезде, олар бул кезецнен элде;айда жылдам шыгатыны зерделендь Fалым Мазгар Осман: «Дуга

- психикалы; ауыт;ушылы; пен тYрлi ауруларды емдеу Yшiн ете мацызды ;урал. Дуганыц KYшi тартылыс KYшi сия;ты шынайы болып табылады. Мен психикалы; бузылу мен уайымнан кеп зардап шеккен адамдардыц тек дуга ар;ылы ;утылгандыгына байланысты кептеген о;игалардыц куэсi болдым», - деп атап етть_ Сэуегей -гуламаныц дугамен емдеу жолына келетш болса; Fажайбул

- Истигфар дугасыныц бiр езi кептi ацгартады. «Осы дуганы о;ыган адам Yш мыц тYрлi дерттен аман болгай. Муныц мыц тYрлi дертi тэуiптердiц дэрiсiнiц жэне мыц тYрлiсi о;умен шипа болар, мыц тYрлiсiне дауа жо;. Осы ;асиетт дуга жогарыда айтылган Yш мыц ауруга да шипа болма;» - деп айтуы дугамен емдеудщ ;ас шеберi екенiн керсетедь Цорытынды. Жогарыда келтiрiлген деректерден Бекасыл эулиенщ шипагерлж iстi енерпазды; жасампазды; дэрежесiне жеткiзе бiлгендiгiн керемiз. Касиетт ;уранныц Шэмс CYресiнде айтылгандай: «Жанын пэк устагандар муратына жетедi» дегендей Бекасыл эулиенщ бYгiнгi тацда таптырмас, бiрегей гылыми ецбегiн сез ету асыл бабамыздыц ацсаган муратына жеткеш деп санаймыз.Адамныц он екi мYшесiнде кездесетiн дерттердiц пайда болу себептерь оларды емдеу тэсiлдерi туралы мол деректер ;амтылган ;аза; гуламаларыныц кешбасшысы болгандыгын бай;аймыз. Бекасыл эулиенiц кепсаланыц жан-жа;ты бiлiмпаз екендiгiн тек жан мен тэндi емдеп ;ана ;оймай, арнайы дуга ар;ылы рухтандыруы, жан дYниенi сауы;тыруы шипгерiлiктiц шыцы десе болады.

Бекасыл эулиенщ бiзге жеткен ;олжазбасы - халы;ты;

;ымбат мура, рухани байлы; «Жулдызнама» атты

кггаптагы медициналы; устаным-канондардыц бiрден- бiр

мацыздылыгы осында.

Соцында айтарымыз:

«Колыма ;алам алып жаздым зикзал,

Бас;аныц бiр елiмнен ертес абзал.

Жа;сылар, о;ып керсец мше кiтап,

Iшiнде эрбiр тYрлi нус;алар бар» - деп жазган гулама-шипагер бабамыз Бекасыл эулиенiц «Жулдызнамадагы» енегелi iсi, ягни нау;ас адамды кешендi тексерiп, дертiне дэл на;тама ;оюы, шипагерлiк эртYрлi ем-домдарды барынша зерттеп, сипатын молынша аны;тап, эрi нау;ас адамды ойдагыдай тиiмдi емдеуь шын мэнiнде толгандырмай, ойландырмай ;оймайды.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Бекасыл эулие Жулдызнама. - Астана: 2005. - 164 б.

2 Этейбойда; Тыеу;абылулы Шипагерлж баян. - Алматы: 1996. - 216 б.

3 Каза; тшнщ сездiгi. - Алматы: 1999. - 112 б.

4 К. Айдарханулы Каза; емшiлiгi. - Алматы: 2018. - 416 б.

Н.Э. Цулманбетов, Р.И. Цулманбетов, Д.С. Караськова

Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова

МЕДИЦИНСКИЕ КАНОНЫ БЕКАСЫЛ БИБОЛАТУЛЫ

Резюме: Рукопись великого целителя Бекасыл Биболатулы «Жулдызнама» представляет собой большой медицинский энциклопедический труд, имеющий важное значение в профилактической, клинической и терапевтической медицине. Особенно ценным является лечение различных заболеваний лекарственными травами и чтение молитвы (дуга) при стрессовых ситуациях организма.

Ключевые слова: диагностика, клиническая медицина, лекарственные травы, чтение молитвы (дуга), народная медицина, стрессовые ситуации организма.

Вестник Ка^НМУ №1-2019

I.A. Kulmanbetov, R.I. Kulmanbetov, D.S. Karaskova

Asfendiyarov Kazakh National medical university

MEDICAL CANONS OF BEKASYL BIBOLATULY

Resume: Manuscript of a great healer Bekasyl Bibolatuly "Juldyznama" represents a big medical encyclopedic work, which has great importance in preventive, clinical and first-aid medicine. The treatment of various diseases by herbs and reading prayer [duga] at stressful situation is particularly valuable.

Keywords: diagnostics, clinical medicine, herbs, reading prayer [duga], traditional medicine, stressful situation

УДК 37.378:378.2.378.24

Л.К. Кошербаева, К.Ж. Байльдинова, С.И. Сыдыкова, А.К. Абикулова, А.Б. Кумар, К.А. Толганбаева, Р.А. Хожамкул

Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова

МЕТОД ПРОЕКТНОГО ОБУЧЕНИЯ: ПЕРСПЕКТИВЫ ВНЕДРЕНИЯ В ОБУЧЕНИЕ КАЗАХСКОГО НАЦИОНАЛЬНОГО МЕДИЦИНСКОГО УНИВЕРСИТЕТА ИМЕНИ С.Д. АСФЕНДИЯРОВА

Метод проектного обучения студентов высших учебных заведений набирает все большую популярность и активно используется, обьединяя учебный процесс, научно-исследовательскую деятельность и практику. Первые шаги и перспективы внедрения пректного подхода в обучении студентов Казахского Национального медицинского университета имени С.Д. Асфендиярова рассмотрены в этой статье.

Ключевые слова: проектное обучение, образование, Республика Казахстан

Благодарность: Авторы статьи выражают благодарность Управлению здравоохранения г. Алматы, руководителям и сотрудникам ПМСП, руководителям КазНМУ и сотрудникам кафедр в поддержке реализации проектного обучения, а также визитинг профессорам Egle Vaizgeliene и Aivaras Ratkevicius.

Введение: Актуальным вопросом в сфере здравоохранения остается система подготовки медицинских кадров. В Государственной программе развития здравоохранения Республики Казахстан «Денсаулык» на 2016-2019 гг проведен SWOT - анализ здравоохранения, где одной из слабых сторон отмечен «недостаточный уровень качества подготовки кадров до- и последипломного образования». В связи с чем, одним из приоритетных направлений развития здравоохранения является дальнейшее развитие медицинского образования, которое будет предусматривать триединство клинической практики, медицинского образования и научной деятельности [1]. Таким образом, актуальной задачей становится развитие современного высшего медицинского образования ориентированного на внедрение новых эффективных форм и методов взаимодействия образования, науки и практики в подготовке качественно новых специалистов в высшей школе. Одним из таких актуальных методов может быть внедрение в процесс образования технологии проектного обучения.

Впервые методика проектного обучения по медицинским специальностям была использована в Америке в шестидесятых годах двадцатого века [2].

Понятие проектного обучения как методики преподавания в 1975-м году было предложено А.Морганом в статье "Теоретические аспекты проектно-ориентированного обучения в высшем образовании". А. Морган определяет проектное обучение "как деятельность, в результате которой студенты обучаются путем вовлечения в решение реальных задач, и при этом несут определенную ответственность за организацию образовательного процесса [3,4].

Суть метода проекта заключается в развитии мышления и организации через собственные проекты, «стимулировать интерес учащихся к определенным проблемам, предполагающим владение определенной суммой знаний и

через проектную деятельность, предусматривающей решение этих проблем, умение практически применять полученные знания, развитие рефлекторного (в терминологии Джона Дьюи) или критического мышления. Проблема устанавливает цель мысли, а цель контролирует процесс мышления»[5].

Проектное обучение — базовая образовательная технология, поддерживающая компетентностно-

ориентированный подход в образовании [6]. Американский Университет образования Бак (Buck Institute for Education) специализируется на проектном подходе в образовании. Основным его принципом является «обучение через практику». Такое образование побуждает студентов искать исследовать проблему в поисках ответа на вопрос[7]. Основными компонентами проектного обучения в Университете образования Бак являются: содержательность (тематика проекта должна соответствовать направлению подготовки студента); возможность приобретения ключевых компетенций (креативность, коммуникативность, проблемное мышление и т.д.);

вовлеченность в образовательный процесс;

наличие открытого вопроса или проблемы, требующей

решения;

необходимость самостоятельно поиска информации; самостоятельность в решении задачи;

постоянный мониторинг результатов проектной деятельности;

публичная защита результатов проекта [7,8]. В некоторых университетах Европы (University of applied sciences), проектное обучение является основным методом обучения. Университетыприкладных наук дают высшее профессиональное образование, как и классические университеты, но методика образования основана на проектно-ориентированном методе обучения. Дипломы этих университетов высоко ценятся, благодаря инновационному методу обучения, который максимально развивает творческое мышление, индивидуальные способности, исследовательские навыки студентов, позволяет осуществлять подготовку инициативных специалистов, развивает научную интуицию и глубину мышления[8].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.