Научная статья на тему 'МЕДИАЦИЯ ВА УНИНГ ВАЗИФАЛАРИ'

МЕДИАЦИЯ ВА УНИНГ ВАЗИФАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

220
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
медиация / медиация вазифалари / медиация мақсади / суд / ҳуқуқ / низо / фармон / музокара

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Кайрат Кеунимжаевич Низаматдинов, Муваззам Бахтиеровна Тиллабоева

Медиация тушунчаси, лотинча “mediare” сўзидан олинган бўлиб, “воситачилик қилиш” деган маънони англатади. Шу сабабли халқаро муомалада медиация “воситачилик”, “яраштириш мақсадида аралашув” маъноларида қўлланади ва юридик адабиѐтларда медиация ва воситачилик тушунчалари бир хил маъно касб этади. Мақолада медиация тушунчаси ва унинг вазифаларига тўхталиб ўтилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МЕДИАЦИЯ ВА УНИНГ ВАЗИФАЛАРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-135-139

МЕДИАЦИЯ ВА УНИНГ ВАЗИФАЛАРИ

Кайрат Кеунимжаевич Низаматдинов

Бердак номидаги Коракалпок давлат университети доценти

Муваззам Бахтиеровна Тиллабоева

Бердак номидаги Коракалпок давлат университети мустакил изланувчиси

АННОТАЦИЯ

Медиация тушунчаси, лотинча "mediare" сузидан олинган булиб, "воситачилик килиш" деган маънони англатади. Шу сабабли халкаро муомалада медиация "воситачилик", "яраштириш максадида аралашув" маъноларида кулланади ва юридик адабиётларда медиация ва воситачилик тушунчалари бир хил маъно касб этади. Маколада медиация тушунчаси ва унинг вазифаларига тухталиб утилади.

Калит сузлар: медиация, медиация вазифалари, медиация максади, суд, хукук, низо, фармон, музокара.

КИРИШ

Конунни ривожлантириш тарихида Вавилон, Кадимий Греция ва Кадимий Римда медиацияни куллаш кайд этилган. Рим хукукида Юстиниан кодексидан бошлаб (милоддан аввалги VI аср) бахс-мунозараларни хал килиш учун воситачилик тан олинган. Медиация технологияси асосан савдода кулланилган. Римликлар бахс-мунозараларни хал килувчи мутахассисларни "medium" - "воситачи" сузи билан ифодалашган. Воситачиларга алохида хурмат билан муносабатда булишган. Уларни дохийлар ва рухонийлар билан бир каторга куйишган. Замонавий тушунчаларда медиация XX асрнинг иккинчи ярмида АКШ, Австралия ва Буюк Британияда ривожлана бошлаган. Европада медиаторлар оилавий мунозараларни хал килишга жалб килинган.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

БМТ уставининг 33-моддасида медиация (воситачилик) низоларни хал этиш воситаси сифатида тан олинган. Шунингдек, Европа парламенти ва кенгашининг 2008 йилги 52-директивасида фукаролик ва тижорат низоларида медиация тушунчасига куйидагича таъриф берилади: «тарафлар бошлаб берган ёки суд томонидан тайинланган ёхуд миллий конунчилик билан

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-135-139

белгиланганидан катъи назар, икки ёки ундан ортик низолашувчи тарафларнинг низони хал этиш тугрисида келишувга эришиш максадида учинчи шахсга мурожаат этиш жараёнидир».

Медиациянинг максади - низолашувчи тарафларнинг низоларини мустакил, узаро фойдали шартлар асосида хал этиш имкониятини топишга кумаклашишдан иборат булиб, унинг асосий тамойилларига ихтиёрийлик, тарафларнинг тенглиги, бетарафлик, медиаторнинг холислиги, махфийлик кабилар киради. Медиация жараёни музокаралардан иборат булиб, унинг муваффакияти нафакат тарафларнинг келишмовчиликларини хал этишга булган иродаси ва интилиши, балки медиаторнинг тажрибаси ва махоратига хам богликдир.

Умуман олганда, медиация - бахс-мунозараларни учинчи бетараф томон иштирокида тартибга солишга доир хукукий технология. Ушбу йуналиш узининг маълум бир шартлари ва тамойилларига эга. Масалан:

• томонларнинг тенг хукуклилиги;

• ихтиёрийлик;

• узаро хурмат;

• конфиденциаллик;

• жараённинг шаффофлилиги;

• медиаторнинг холислиги.

Медиация суддан ташкари тартибда, бахс-мунозарани суд тартибида куриб чикиш жараёнида, суднинг карор чикариш учун зални тарк этишидан олдин. Агар гап Хдкамлик суди хакида кетаётган булса, шакл худди шундай булади. Медиацияда иштирок этиш факти айбга икрор булишнинг исботи хисобланмайди!

Медиацияга нисбатан жамиятда вужудга келган эхтиёж утган асрда янги касб - медиаторларнинг шаклланишига олиб келган. Медиаторлар далилларни текширмайди ва тарафларнинг талаблари конунийлигига бахо бермайди, аксинча, уларнинг асосий вазифаси - тарафлар уртасида бир-бирларини тушунишга, тарафлар учун макбул шартларда муаммони хал этиш имкониятларини излаш ва хал этишга кумаклашишдан иборатдир.

Медиация - мажбурий кучга эга булмаган, тарафларнинг ихтиёрийлигига асосланган конфиденциал жараён. У низолашаётган тарафларнинг ихтиёрига кура танлаб олинган бетараф учинчи шахснинг воситачилигида шартномавий-хукукий муносабатлардан келиб чиккан низони узаро муроса - ярашув йули билан хукукий асосда хал этиш жараёнидир. Бетараф учинчи шахс - медиатор

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-135-139

аслида судья хам, арбитр хам эмас ва вужудга келган низо юзасидан хеч кандай мустакил карор хам кабул килмайди. Хдкамлик судидан у айнан шу жихати билан фарк килади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Давлатимизда хам мустакиллик йилларида амалга оширилаётган кенг куламдаги иктисодий ислохотлар натижасида хужалик юритувчи субъектлар ва тадбиркорларнинг уз хукуклари хамда конун билан курикланадиган манфаатларини чукур англаб етишлари, иктисодиёт ва хукук сохасидаги дунёкарашларнинг тубдан узгараётганлиги, ижтимоий-иктисодий жараёнларнинг чукурлашуви, иктисодий конунчиликнинг эркинлашуви ва хужалик юритувчи субъектлар фаолияти хукукий асосларининг мустахкамланиши суд-хукук ислохотларини амалга оширишни янада жадаллаштиришни, хусусан, низоларни судгача хал килишнинг мукобил усулларидан фойдаланишни такозо этмокда.

Давлатимиз рахбарининг ташаббуси билан амалга оширилаётган ислохотларни янада чукурлаштириш ва суд-хукук тизимини ислох килишни янада эркинлаштиришга алохида ахамият берилмокда.

Хусусан, Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2016 йил 21 октябрдаги 4850-сон "Суд-хукук тизимини янада ислох килиш, фукароларнинг хукук ва эркинликларини химоя килиш кафолатларини кучайтириш чора-тадбирлари тугрисида" ги Фармонида инсон хукук ва эркинликларини химоя килиш тизимини такомиллаштириш ва мустахкамлаш максадида умумэътироф этилган халкаро стандартлар асосида бир катор алохида конунлар, шу жумладан "Медиация тугрисида" ги конунни кабул килиш лозимлигини таъкиблаб утилган эди.

Ушбудан келиб чикиб "Медиация тугрисида"ги Узбекистон Республикаси конуни Конунчилик палатаси томонидан 2018 йил 12 июнда кабул килиниб, Сенат томонидан 2018 йил 28 июнда маъкулланганидан кейин 2018 йил 3 июль куни давлатимиз рахбари томонидан имзоланди ва 2019 йил 1 январдан эътиборан кучга кирди.

Мамлакатда ишбилармонлик мухитини яхшилаш буйича кушимча чора-тадбирлар кабул килинганлиги муносабати билан Узбекистон Республикасининг айрим конун хужжатларига узгартириш ва кушимчалар киритиш тугрисида" 2019 йил 20 мартдаги УР^-531-сонли Конуни билан медиациянинг низони суд тартибида куриш жараёнида, низони хакамлик

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-135-139

судида куриш жараёнида, шунингдек суд хужжатлари ва бошка органлар хужжатларини ижро этиш жараёнида кулланилишига оид нормалар конун хужжатларида белгилаб куйилди.

Медиация йули билан тарафларнинг узаро келишишлари шундай кулайликларга эгаки - у вактни тежайди, тарафларнинг узок вакт узаро низолашиб юришларига бархам беради, суд харажатлари тулашни кискартириш имконини беради.

"Медиация тугрисида"ги Узбекистон Республикаси конуни 15-моддасига мувофик:

"Медиация тарафларнинг хохиш-истаги асосида кулланилади.

Медиация суддан ташкари тартибда, низони суд тартибида куриш жараёнида, суд хужжатини кабул килиш учун суд алохида хонага (маслахатхонага) киргунига кадар, шунингдек суд хужжатлари ва бошка органлар хужжатларини ижро этиш жараёнида кулланилиши мумкин".

Конуннинг 17-моддасига мувофик:

"Медиация тартиб-таомилини амалга ошириш чогида давлат органининг бевосита аралашуви такикланади".

"Низо медиатив келишув билан медиация тартибида хал килинган такдирда, туланган давлат божи кайтарилиши лозим, бундан суд хужжатлари ва бошка органлар хужжатларини ижро этиш жараёнида медиатив келишув тузилган холлар мустасно".

Узбекистон Республикаси Иктисодий процессуал кодексининг 101-моддасига мувофик "медиация тартиб-таомилини амалга ошириш тугрисида келишув тузилганида" иш юритиш тухтатиб турилади.

Узбекистон Республикаси Иктисодий процессуал кодексининг 107-моддасига мувофик тарафлар уртасида медиатив келишув тузилган булса суд даъво аризасини курмасдан колдириб, ишни тугатади.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни айтиш жоизки, низоларни хал этишда медиацияни куллаш вактни тежаш ва низолашувчи тарафлар фукаролар, ташкилотлар, шу жумладан тадбиркорлик субъектларининг суд харажатларини кискартириш имконини беради. Улар юзага келган низоларни судгача олиб бормасдан, суд мухокамаси билан боглик давлат божи ва бошка харажатларни туламасдан узаро манфаатли шартлар асосида узлари учун кулай жой ва вактда тез хамда макбул усулда хал этиш имкониятига эга буладилар.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-135-139

REFERENCES

1. Салимова И.М. Идтисодий низоларнинг тааллуклилиги назарий-хукукий ва процессуал жихатлари. Монография. - Т.: ТДЮУ, 2019.

2. Шадиева С. ва бошдалар. Суд амалиётини умумлаштириш материаллари туплами (кучирмалар). - Тошкент: "Niso Polígrafo' нашриёти, 2015.

3. Иванова, Е.Н. Медиация как альтернативный суду способ разрешения конфликтов. Развитие альтернативных форм разрешения правовых конфликтов.

4. 1. - Саратов, 1999.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.