CC BY
2УДК 637.14
МАЙСЫЗ CYT ¥НТАГЫН 0НД1РУДЩ ЗАМАНАУИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ: МЕМБРАНАЛЬЩ CYЗУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
СМАИЛОВА АЯУЖАН ТАЛГАТЦЫЗЫ
«Алматы технологиялык университета А^ «Инжиниринг жэне акпараттык технологиялар» факультетшщ ассистентi Алматы, ^азакстан Республикасы
КЭД1РХАН ЕРКЕБ¥ЛАН
«Алматы технологиялык университет!» А^ «Инжиниринг жэне акпарат технологиялар»
факультетшщ студентi
Аннотация: Цазгргг заманда CYm внеркэЫбтде мембраналыц CYзгiлеу кец1нен цолданысца ие. Ол жаца, инновациялыц втмдер пен тагамдыц цоспаларды эзiрлеу мен вндiруде шешушi рвл атцарады. Квптеген сут зауыттарында бул эдic сут пен сарысуды цоюлату, тузды тазарту, сут пен сарысуды фракцияларга бвлу, ацуыз компоненттерт оцшаулау ушт узац жэне cэmmi цолданылган жэне дэcmурлi вцдеу процеcmерiне оцтайлы балама болып табылады. Мембраналыц сузу - cуmmi цурамдас бвлттерге бвлуге мумшндт беретт жартылай втшзгш мембраналар арцылы сузу технологиясы болып табылады.
Клт свздер: мембраналыц сузгшеу, керi осмос, нанофильтрация, ультрафильтрация, микрофильтрация, пермееат, концентрат.
CY'rriH бактериялык ластануыньщ маусымдык eзгерiстерi оны тасымалдауга жэне сактау мерзiмiне койылатын талаптардыц кYшеюiмен бiрге eндiрiстщ жаца технологияларын куру мшдетш кояды.
ДэстYрлi термиялык ецдеу елеулi кемшiлiктермен сипатталады: ете кыска сактау мерзiмi — темен температурада ецдеу жагдайында ец Ke6i 8 кYн; узак сактау мерзiмiн камтамасыз ететiн жогары температурада ецдеу кезшде функционалдык, коректiк жэне дэмдш касиеттерiнiц жогалуы. Жаца технология бактерияларды олардыц касиеттерi мен концентрациясына карамастан алып тастауы керек, eнiмнiц дэмi мен функционалдык касиеттерiне терiс эсер етпестен сактау мерзiмiн едэуiр узартуы керек. Осы максаттарга жетудiц Yш багыты бар. Бул ретте технологиялардыц эркайсысы асептикалык куюмен аякталады.
^аз1рп заманда CYт eнеркэсiбiнде мембраналык CYЗгiлеу кецiнен колданыска ие. Ол жаца, инновациялык eнiмдер пен тагамдык коспаларды эзiрлеу мен eндiруде шешушi рел аткарады. Кептеген CYт зауыттарында бул эдю CYт пен сарысуды коюлату, тузды тазарту, CYт пен сарысуды фракцияларга белу, акуыз компоненттерiн окшаулау Yшiн узак жэне сэттi колданылган жэне дэстYрлi ецдеу процестерiне оцтайлы балама болып табылады.
Мембраналык CYзу - cyi"!! курамдас бeлiктерге белуге мYмкiндiк беретiн жартылай eткiзгiш мембраналар аркылы CYзу технологиясы болып табылады. Туындайтын кысым эсерiнен мембрана тесшнен кiшi бeлшектердiц мембранадан eтуiн, ал мембрана тесЫнен Yлкен бeлшектердiц етпеуш камтамасыз етедi. Бул жердегi кiшi белшектер «пермеат», Yлкен белшектер «ретента» немесе «концентрат». Энiмнiц кiрiс агыны мембранага параллель багытталады. Осылайша параллель багытталу компоненттердi белу процесiнде мембрана бетшщ ластануына жол бермейдi. Бул процесс агынды CYзу деп аталады. Мембрананыц тыгыздыгына байланысты процестер мынадай болып бeлiнедi:
- керi осмос (RO);
- нанофильтрация (NF);
- ультрафильтрация (UF);
- микрофильтрация (MF).
Мембраналык CY3y cyt eнеркэсiбiнде сарысу ендеу саласында кешнен колданыска ие.
Kepi осмос немесе RO орнату аркылы сарысуды 4 есеге дейiн алдын ала коюлатуга болады. Бул жагдайда пермеат технологиялык су тYpiндe болады. Кешннен ол кондыргыну жуу, цехтщ сырткы тазалау жумыстары жэне т.б. сол сeкiлдi жумыстарга жумсалуы мYмкiн. Сарысу концентраты одан эpi ецделуге жiбepiлyi мYмкiн немесе мал азыгына жумсалады.
Нанофильтрация немесе NF аркылы сарысуды коюлату кeзiндe концентраттыц iшiнаpа минералсыздандырылуы орын алады. Бул туздалган ipiмшiк сарысуын eцдeyдi тиiмдipeк жэне Yнeмдi етуге мYмкiндiк бepeдi. Kepi осмос немесе нанофилтрация аркылы ецделген сарысу кургак унтакты одан эpi eндipyгe багытталуы мYмкiн.
Ультрафильтрация немесе UF сарысу акуыздарын минералдар мен лактозаныц бeлiнyiмeн бipгe шогырландыруга мYмкiндiк береди Эдетте, ультрафильтрациялау кондыргылары акуыздыц курамында 34-тен 85% - га дешн акуыз бар акуыз сарысуы концентратын eндipy Yшiн колданылады.
Микрофильтрация немесе MF сиякты косымша eцдeyдi колдана отырып, акуыздарды толыгымен окшаулап, тек акуыз бeлiндiсiн бiлдipeтiн сарысулык акуыз окшаулагышын алуга болады. Екi курауыш та Еуропада шeксiз сураныска ие, ал кeйбip елдерде бул курауыштар биржалык тауарлар болып табылады.
RO (Kepi осмос) кургак cYTTi алу Yшiн вакуумды буландыру кондыргысына ж1бермес бурын CYттi алдын-ала шогырландыру Yшiн кешнен колданылады. Бул эдic буланган ылгалдыц кeлeмiн eдэyip азайтады. Жэне де бул процесс аркылы вакуумды буландыру кондыргыларыныц косымша ресурсын босатады жэне куат тутынуды азайтуга болады. Cyt концентрациясы Yшiн UF (ультрафильтрация) колданган кезде лактоза мен минералдардыц катар бeлiнyi бар жогары акуызды курауыштар алынады. курауыштар акуыз концентратыныц эpтYpлi тYpлepiн eндipy Yшiн немесе акуыздарды одан эpi окшаулау кезшде CYт акуыз окшаулагышын eндipy Yшiн колданылады.
Акуызды стандарттауга келсек. Эдетте CYттeгi акуыз мeлшepi 2,8-ден 3,6% - га дешн eзгepeдi. Егер стандарттауды оцтайландыргымыз келсе UF орнатуга болады. Акуызды стандарттаудыц бул технологиясы айтарлыктай экономикалык пайда экеледь Бул эдic тек акуызды стандарттауда емес сонымен катар йогурт, кургак CYт, ipiмшiк жэне баска да eнiмдepдi eндipyдe кешнен колданылады. Мысалы, ipiмшiк eндipiciндe ультрафильтрация -CYттi коюлату технологиясы жиi колданылады. Соныц нэтижeciндe коспадагы акуыз мeлшepi жогарылайды, ягни CYттeн су iшiнаpа алынады. Содан кешн акуыз - май катынасыныц технологиялык паpамeтpлepiнe сэйкес CYЗгiштepдe кажетп май мeлшepi жeткiзiлeдi жэне коспасы шикi дайындаушыларга бepiлeдi. Нэтижесшде бiз байытылган коспаны аламыз жэне дайын eнiмнiц бipдeй шыгысымен коспаныц аз мeлшepiнe колданылатын электр энергиясын, буды, ашыткыны пайдалану бойынша 20-25% Yнeмдeймiз. Акуызды стандарттау кургак cyt eнiмдepiн eндipyшiлep Yшiн eTe мацызды peл аткарады. Олардыц eндipiciндe акуыз децгешн кажетп нормаларга дeйiн тeмeндeтy аркылы шикiзатты айтарлыктай Yнeмдeyгe кол жетюзуге болады. Жэне де кешннен бeлiнгeн акуыздарды iлecпe тауарларды eндipyгe багыттауга толыгымен болады.
Микрофильтрация - бул cyt eндipyдiц салыстырмалы тYPдe жаца технологиясы. Ол CYттeгi казеиннщ курамын реттеуге мYмкiндiк бepeдi. Ягни бул технология аркылы микpооpганизмдepдi жоюга болады СYзiлгeн пермеат ешкандай температуралык eцдeyдeн eтпeгeн, ашыткылар мен консерванттар eнгiзiлмeгeн Mмiнciз сарысу" ретшде алынады. Бул eнiмдi сарысу акуыздарыныц барлык бастапкы каcиeттepi сакталгандыктан eTe кунды eтeдi. Бул акуыз сарысуы концентраттарыныц eндipyшiлepi Yшiн eTe мацызды.
Пластиналы мембраналык элeмeнттepi бар ультрафильтрациялау кондыргылары CYTTiH толык концентрациясы аркылы йогурттар мен ipiмшiктep, CYзбe, балаларга арналган косымша коспалар сиякты cyt eнiмдepiнiц кец аукымын eндipyгe мYмкiндiк бередь Ашытудан кeйiн eнiм кажeттi децгейге дeйiн калыцдайды, соцында eцдeyдeн eтeдi,
ретентатка дакылдар, бYЙрек жэне баска компоненттер косылады жэне тiкелей каптамага жiберiледi.
^ондыргыда келесi сатылар орын алады:
- ашыткылар мен сацыраукулактар 100 %-га жакын жойылады;
- бактериялардыц ете жогары жойылуы (жалпы санныц 99,5%);
- термофилдер алынып тасталады;
- елi жасушалар жойылады - кажетаз энзиматикалык белсендiлiгi жогалады;
- ертндшщ химиялык балансы езгермейдi;
- коспалар немесе кемекшi сYЗгi кураушылары пайдаланылмайды;
- рециркуляциялык ерiтiндiнi Yздiксiз тазарту мYмкiндiгi;
- туз ерiтiндiсiне шамадан тыс ауыскан май жойылады;
- тузды пастерлеу кажет емес.
Осылайша, мембраналык эдiстер CYт пен сарысуды коюлатуга, оларды фракцияларга белуге жэне CYт ешмдершщ жаца тYрлерiн алуга кец мYмкiндiктер бередi. Сонымен катар кышкыл CYзбе немесе казеин сарысуын ецдеуге мYмкiндiк бередi. Мысалы, тэушгше 100 тонна сарысуы немесе CYтi бар, концентрация нэтижесiнде мембраналык кондыргылар аркылы 30 тонна курауыш пен 70 тонна су алуга болады. Кешннен оны жабдыкты жуу Yшiн немесе казандыктарды куаттандыру Yшiн технологиялык процеске кайта колдануга болады. Бул вакуум-буландыргыш аппараттарда кейiннен коюлану кезшде энергия шыгындары мен газ немесе бу шыгындарын Yнемдеудi камтамасыз етедь Бул дегенiмiз кэсiпорындаFы су кабылдауды азайтуFа мYмкiндiк бередi.
СYт пен сарысуды коюлату сарысуды баска кэсiпорындарFа тасымалдауFа тура келетiн езiндiк кеппру куаты жок кэсiпорындарFа оны тасымалдау шыFындарын айтарлыктай 3-4 есе темендетуге мYмкiндiк бередi.
Кэсiпорындарда мембраналык CYзудiц эртYрлi эдiстерiн кешендi колдану CYт енiмдерiнiц iрiмшiктердiц, CYзбелердiц, диабетиктерге арналFан CYт енiмдерiн сиякты жаца тYрлерi ендiруде кец мYмкiндiктер ашады. Осы ешмдердщ барлыFын заманауи мембраналык технологияларды колдана отырып ендiру ендiрiстiц жаца технологияларын эзiрлеу мен енгiзуге ендiрiстiк шыFындарды айтарлыктай темендетуге мYмкiндiк бередь
Майсыз CYт унтаFын ендiру тутынушыларды жоFары сапалы енiммен жэне кец аукымды колданумен камтамасыз ете отырып, заманауи тамак енеркэсiбiнiц ажырамас белшне айналды. Бул саладаFы заманауи технологиялар ендiрiстiк процестердi жаксартуFа, тиiмдiлiктi арттыруFа жэне есiп келе жаткан суранысты канаFаттандыруFа баFытталFан белсендi дамып келедь ЖоFары технологиялык жабдыкты пайдалану майсыз CYт унтаFын ендiрудiц заманауи технологиясыныц негiзгi аспектiсi болып табылады.
Майсыз курFак CYт ендiретiн заманауи кэсiпорындар озык технологиялар мен жоFары технологиялык жабдыктарды енгiзуде. Мацызды элементтердiц бiрi-коректiк заттардыц аз шыFыны бар жоFары сапалы енiмдi алуFа мYмкiндiк беретш заманауи кептiру желiсi. Кептiру процесш баскарудыц инновациялык жYЙелерi температура мен уакытты дэл бакылауды камтамасыз етед^ бул витаминдер мен минералдарды максималды келемде сактауFа мYмкiндiк бередi.
Мембраналык CYзу технологиясын колдана отырып, майсыздандырь!етан CYт унтаFын ендiру тиiмдi жэне заманауи эдю болып табылады. Мембраналык технологиялар CYт компоненттерiн CYт майына, суйыктыкка жэне суFа белуде шешушi рел аткарады.
Бул технология cyit^ барлык пайдалы компоненттерiн сактай отырып, артык май мен бактерияларды кеттруге мYмкiндiк бередi. Ол жоFары тазарту дэрежесш камтамасыз етедi жэне уакыт пен энергия шыFындарын азайту аркылы ендiрiс тиiмдiлiгiн арттырады.
Мембраналык CYзу - бул эр тYрлi салаларда, соныц iшiнде майсыз CYт уттаын ендiруде кецiнен колданылатын технология. Бул эртYрлi тесiктердiц мембраналарын колдана отырып, белшектердi олардыц мелшерiне карай белуге мYмкiндiк бередi, бул кэсiпорындарFа
кептеген мYмкiндiктер ашады. Бул макалада мембраналык CY3rirnrç артыкшылыктары мен кемшiлiктерiн карастырамыз.
Мембраналык CYзyдщ артыкшылыктары:
- жогары белшу дэрежесi: мембраналык CY3y бактериялар, эртYрлi акуыздар жэне катты заттар сиякты компоненттердщ жогары белiнyiн камтамасыз етед^ осылайша жогары тазалыктагы енiмдердi алуга мYмкiндiк бередi.
- кашыктагы процедуралардьщ тиiмдiлiгi: бул технология бактериялар мен процедураларды тиiмдi тYPде жояды, бул ешмнщ стерильдiлiгiн жэне оныц жылдык мерзiмiн камтамасыз етедi.
- энергияны Yнемдеy: консервативтi CYзy эдютершщ белш ретiнде мембраналык CYзy аз энергияны тутынуы мYмкiн, эсiресе ультрафильтрация сиякты тежеу эдютерш колданган жагдайда.
- ешм сапасын бакылау: мембраналык CYзy процесiн оцай баскаруга болады, бул соцгы ешмнщ жогары сапа децгешн камтамасыз етедь
- негурлым кондыргылар: CYзy эдютершщ орташа тиiмдiлiгi бар кашыктыкта мембраналык CYзy аз орын алуы мYмкiн, бул мYмкiндiгi шектеyлi кэсiпорындар Yшiн мацызды.
Мембраналык CYзyдiц кемшiлiктерi:
- жабдыктыц куны: мембраналык CYЗгi жYЙесiн енгiзy жабдык пен технологиялык базага айтарлыктай инвестицияны кажет етедi.
- энергияны тутыну: кейбiр жагдайларда мембраналык CYзy процестерi энергияны кебiрек тутынуы мYмкiн, эсiресе жогары кысымда, бул экономикалык тиiмдiлiкке экелyi мYмкiн.
- алдын ала дайындык кажеттiлiгi: мембраналык фильтрацияныц тиiмдi жумыс iстеyi Yшiн Yлкен белшектердi немесе ластаушы заттарды кетiрy сиякты косымша алдын-ала дайындык кажет болуы мYмкiн, бул кYPделi процестi тездетyi мYмкiн.
- мембрананыц бiтелy каyпi: кейбiр жагдайларда мембраналар бiтелyдi тудыруы мYмкiн, бул Yнемi тазалауды немесе ауыстыруды кажет етедi, бул операциялык шыгындарды арттырады.
- белшектердiц елшемдерi бойынша шектеулер: мембраналардыц мелшерi кейбiр компоненттер Yшiн CYЗгiнiц тиiмдiлiгiн шектеyi мYмкiн, эаресе эртYрлi мелшердегi белшектердi белу кажет болса.
Тутастай алганда, кейбiр кемшшктерге карамастан, мембраналык CYзy кептеген ендiрiстiк мэселелердiц тиiмдi шешiмдерiн камтамасыз етед^ кэсiпорындарды енiм сапасын жаксарту жэне процестердi оцтайландыру Yшiн заманауи куралдармен камтамасыз етедi.
Мембраналык фильтрацияны колдану ендiрiс процестерiне жогары бакылауды камтамасыз етед^ бул енiмнiц туракты сапасын камтамасыз ету Yшiн мацызды.
Майсыз CYттiц кургак ендiрiсi жагдайында мембраналык CYзy технологиясы есуде жэне олар CYт енiмдерiн ендiрyдiц заманауи жYЙелерiнiц мацызды курамдас белiгi болып табылады.
Майсыз CYт унтагын ендiрy кебiнесе эртYрлi технологияларды, соныц iшiнде мембраналык CYзy эдiстерiн камтиды. Мембраналык CYЗгiлер CYт компоненттерiн олардыц мелшерi мен касиеттерше карай белу Yшiн колданылады.
Майсыз CYт унтагын ендiрyдегi заманауи технологиялар нарык пен тутынушылардыц заманауи талаптарына сэйкес келетiн жогары сапалы енiмдi жасауда шешyшi рел аткарады. Жабдыктар, технологиялык процестер жэне орау саласындагы инновациялар кэсiпорындарFа CYттiц пайдалы касиеттерш сактай отырып, тутынудыц каyiпсiздiгi мен ы^айлылынын камтамасыз ете отырып, суранысты тиiмдi канаFаттандырyFа мYмкiндiк бередi.
Салауатты таFамды тутыну барFан сайын езект болып келе жаткан элемде майсыз CYт унтаFы ыцFайлы жэне ы^айлы енiм ретiнде танымал бола бастады. Бул енiмдi ендiрyдiц
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
заманауи технологиялары оныц жоFары сапасын камтамасыз етш кана коймайды, сонымен катар CYт енiмдерiн ендiрудiц туракты жэне тиiмдi жYЙесiн жасайды.
Майсыз CYт унтагын ендiрудiц заманауи технологиялары пайдалы ешмдерге есiп келе жаткан суранысты камтамасыз етш кана коймайды, сонымен катар тамак енеркэабшщ туракты дамуына ыкпал етедi. ^орекпк заттарды сактау, сактау мерзiмiн узарту жэне экологиялык эсердi азайту бул енiмдi заманауи дурыс тамактану мен ендiрiстiц катысуына непз етедi.
1. К.К.КYзембаев Тамак ендiрiсiнiц технологиялык жабдыFы / К.К. ^зембаев, Э. Медведков, Т. Кулаканов, Г. ^зембаева. - оку. : Еуро, 2020. - Т. 2-388 б.
2. К.К.^зембаев Тамак ендiрiсiнiц технологиялык жабды^ы / К.К. КYзембаев, Э. Медведков, Т. Кулаканов, Г. ^зембаева. - оку.: Еуро, 2020. - Т. 3-234 б.
3. С.А.Бредихин CYni ецдеудщ технологиялык жабдыктары / С.А. Бредихин-оку куралы. - Санкт-Петербург.: "Лан" Баспасы, 2015. - 416 б.
4. Калинина JI.B. СYт жэне CYт енiмдерiнiц жалпы технологиясы / Л.В. Калинина-окулык: ДеЛи плюс, 2012. - 240 б.
5. Родионов Г.В. СYт ендiру технологиясы жэне сапасын баFалау / Г.В. Родионов, В.И. Остроухова, Л.П. Табакова - жоFары оку орындарына арналFан оку куралы. Баспагер: Лан, 2021, 140 б.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
