5MAYIZ SARALASH APPARATINING TEBRANISH MEXANIZMI HISOBI
D. S. Yuldashev
Toshkent Davlat Agrar Universiteti Samarqand filiali magistrant
t.f.n.
I. X. Temirov
Toshkent Davlat Agrar Universiteti Samarqand filiali magistranti
Sh. A. Umirzaqov
Toshkent Davlat Agrar Universiteti Samarqand filiali magistranti
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada quritilgan uzum (mayiz) ni saralash apparatini tebranish mexanizmini asoslash, apparatning umumiy ko'rinishi, prujinaning mustahkamlikka va tebranishga hisobi keltirilgan.
Kalit so'zlar: Quritilgan uzum, maksimal diformatsiya, nisbiy qiya kuchlanish, maksimal kuchlanish, prujina indeksi, prujina mustahkamligi tebranish mexanizmi, mayiz saralash, prujina hisobi.
ABSTRACT
This article presents the justification of the vibration mechanism of the dried grape (raisin) sorting device, the overview of the device, and the calculation of the strength and vibration of the spring.
Keywords: Dried grapes, maximum deformation, relative shear stress, maximum stress, spring index, spring strength vibration mechanism, raisin sorting, spring calculation.
O'zbekistonda quritilgan uzum (mayiz) yetishtirishning hozirgi rivojlanish darajasi, birinchi navbatda: xomashyo bazasining holatiga, xosildorlikka, uzumzorlar egallagan maydonlarga va qayta ishlash korxonalarining moddiy texnik bazasiga bog'liq. Ayni vaqtda uzumzorlar maydoni 200 ming gektardan ortiq maydonni tashkil yetib, 2021 yilda 1411 ming tonnadan ortiq oziq-ovqat uzum yetishtirilib, 72 ming tonna quritilgan uzum mahsulotlari ishlab chiqarildi. Kelgusi yillarda quritilgan uzum mahsulotlarining (mayiz) o'sish dinamikasi sezilarli darajada oshib boradi va 2023 yilga borib uni ishlab chiqarish hajmi 100 ming tonnadan oshib ketadi.
Ushbu uzum mahsulotlarini jahon miqyosida asosiy ishlab chiqaruvchi va eksport qiluvchi davlatlar AQSH va Turkiya hisoblanib,
October 5-6
489
O'zbekiston bu qatorda to'qqizinchi o'rinni egallab, 26 ming tonnaga yaqin eksport miqdorini tashkil etadi.
Mayizni tozalash va saralash murakkab texnologik jarayon bo'lib, katta mehnat va energiya talab etadi. Respublikamizda mayizni qayta ishlash yirik korxonalari (To'raqo'rg'on quritilgan meva zavodi va Samarqand konserva zavodi misolida) texnologik sabablarga ko'ra, murakkab, katta energiya sarflaydigan qurilmalarning buzilishi natijasida yuqori eksportbop sifatdagi mahsulotlarni bermayapti. Uzumni namlash va issiqlik bilan ishlov berish BK-6 chelakliblancherda, quritish esa "Sandvik" (Shvetsiya) lenta-konveyer qurilmasida amalga oshiriladi. Bunda mayiz yorilib, quritish paytida granula xolatiga kelib, mahsulotning sifatini pasaytirmoqda.
Shuning uchun mayiz ishlab chiqarish jarayonlarini tahlil qilish va tadqiq qilish uzumni qayta ishlash texnologiyasini takomillashtirish, uzum yetishtirish va qayta ishlash bilan shug'ullanuvchi kichik va o'rta xo'jaliklarda ishlashga yaroqli oddiy va kam energiya sarflaydigan texnik vositalarni yaratish zarurligini talab etilmoqda. Bunda eksportbop uzum mahsulotlari ishlab chiqarishni ta'minlaydigan mini texnologik majmualarni tashkil etish muhim ustuvor vazifa hisoblanadi.
Mayizni saralash uchun taklif etilayotgan qurulmaning ishlash prinsipi quyidagicha:
1 - rasm mayiz saralash apparatining sxemasi: 1- bunker; 2 - g'alvir; 3 - yo'naltiravchinov; 4 - dozator; 5 -saralash kamerasi; 6 - prujina; 7 - elektrodvigatel; 8 - tayanch ustun.
October 5-6
490
Qurilmamiz quyidagicha ishlaydi dastlab, hajmi 0,05 m bo'lgan bunker 1 ga quritilgan uzum (mayiz) yuklanadi. Mayiz dozator 4 dan ma'lum miqdorda g'alvir 2 ga tushiriladi. G'alvir tebranma harakati elektrodvigatel 7 va prujina 6 orqali ta'minlanadi. G'alvirning tebranma harakati va uning burchak ostida joylashganligi mayizni saralab, chiqish noviga yo'naltiradi.
Qurilma kichik va o'rta uzumchilik fermer xo'jaliklarida qo'l mehnatini kamaytirish, saralash sifati va ish unumi oshirish uchun mo'ljallangan.
Quritilgan uzum (mayiz) ni saralash apparatimizning asosiy qisimlaridan biri saralash elaklarini tebratish mexanizmidir.Tebranma xarakatni elektrodvigatel va prujinalar yordamida amalga oshiriladi.Prujinalarning mustahkamligi mexanizmning ishonchli ishlashini ta'minlaydi. Shu maqsadda prujinaning mustahkamligi va tebranishga chidamliligi quyidagi formulalar yordamida hisobladik.
1- rasm prujinani sxemasi. Prujinaning boshlang'ich deformatsiyadagi kuchi, F i= 200N . Prujinaning ishchi deformatsiyadagi kuchi, F 2= 450 N. Prujinaning tashqi diametri, D 1=42 mm. Jadvalga muvoffiq ko'rsatilgan GOST 13766 , GOST 13776. Prujinaning siqilish nisbiy inersiya oralig'i, 8.
8 = 1 — F 2 / F 3 = 0.25 I va II sinf prujinalari uchun.
8 = 0,05 — 0,25 Prujinaning maksimal diformatsiyalanish kuchi, F 3.
F 3 = = 600N
3
Jadvalga muvoffiq ko'rsatilgan GOST 13766 , GOST 13776. Chidamlilik, Nf = 1*107 Boshlang'ich kuchlanishdagi kuch, F 0.
October 5-6
491
Fo= (0,1 , 0,25) F 3=150N Sim diametri, d = 5 mm,
Prujina bir o'ramining mustahkamligi, c 1=121,10 N/mm. Prujinaning bir o'ramiga tushadigan maksimal diformatsiya oralig'i.
= 3.717mm
F3
Boshlang'ich deformatsiyada prujinaning kuchlanishi.
X 1 = 3 =187 MPa
F3
Ishchi deformatsiyada prujinaning kuchlanishi. x 2 == ^x3 = 420 MPa
F3
Prujina maksimal kuchlanishi.
x3 = = 560MPa
15 Tid3
Prujina indeksi, i.
i = H = 8.4;
Xulosa qilib aytganda, qurutilgan uzum (mayiz) ni saralash apparatimiz uchun prujinaning sim diametri d=5mm, prujinaning tashqi diametri D i=42 mm, boshlang'ich deformatsiyasi F 1= 200N, ishchi diformatsiyasi F 2= 450 N, maksimal diformatsiyasi
n
F 3=600N, nisbiy inersiya oralig'i 5=0.25, Chidamliligi Nf = 1*10 , prujina bir o'ramining mustahkamligi c 1=121,10 N/mm, boshlang'ich deformatsiyada prujinaning kuchlanishi x 1=187MPa, ishchi deformatsiyada prujinaning kuchlanishi x2=420MPa, prujina maksimal kuchlanishi т 3=560Mpa, prujina indeksi i=8.4 tashkil etdi. Hisoblangan ko'rsatkichlar talab etilgan ishlash rejimiga to'liq javob berish imkonini beradi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori: Uzumchilikni rivojlantirishda klaster tizimini joriy etish, sohaga ilg'or texnologiyalarni jalb qilishni davlat tomonidan qo'llab-quvvatlashning qo'shimcha chora-tadbirlari to'g'risida. PQ-5200- son, Lex.uz, 2021.
2. Рыбаков А.А. Meva va uzumlarni terish, saralash, joylash va saqlash. T: 1962-322 b.
3. И.Ф. Гончаревич, К.Д. Декин, С.А. Асейнов. Вибрационная техника в пищевой промышленности. М: Агропромиздат 1988-213с.
4. Жаницулов Ш. Электромеханизация процесса очистки кишмиша в потоке. Т: 1984 -141c.
5. Жаницулов Ш, Раджабов A, Байдюк П. В, Электромеханизация производства сухофруктов и кишмиша: труды ТИИ - ИМСХ. Т: 1984 -96c.
6. Олимов П, Сулаймонов И, Умурзацов Э. Qishloq xo'jalik mahsulotlarini saqlash va qayta ishlash texnologiyasi. T: Mehnat, 1991-91b.
October 5-6
492
