MAYDA IFLOSLIKLARDAN TOZASH JARAYONIDA PAXTA OQIMINING QOZIQCHALI BARABANDAGI HARAKATI TAHLILI. Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

MEXANIKA

UDK: 677.051.164.8.001.76

MAYDA IFLOSLIKLARDAN TOZASH JARAYONIDA PAXTA OQIMINING QOZIQCHALI BARABANDAGI HARAKATI TAHLILI.

Nematov Abbosjon Qayimovich Toshkent to'qimachilik va yengil sanoat instituti, katta o'qituvchi, abdurahmonabbosjon@gmail.com

Mamatova Dilrabo Alisherovna Toshkent to'qimachilik va yengil sanoat instituti, DSc, dotsent

Axmedov Komol Ibragimovich Toshkent to'qimachilik va yengil sanoat instituti, PhD, dotsent

Annotatsiya. Maqolada tahlil qilinayotgan paxtani mayda iflosliklardan tozalashda qoziqchalar sirtidan paxta bo'lagini harakati tahlili aniqlaishning nazariy asoslari keltirilgan. Analitik usulda paxta bo'lagini qoziqchali barabanining aylanish chastotasi, hamda paxta bo'lakchasiga ta'sir qiluvchi tashqi kuchlarni hisobga olgan holda to'rli yuza orasidagi iflosliklarni uzatishdagi harakatlanish hisoblash usuli ishlab chiqalgan.

Аннотация. В статье представлены Teopera4ecme ocHoBbi oпределения движения KaMo4KoB хлoпка на пoверхнocти кoлкoв при oчиcтке иccледуемoгo хлoпка ot мелкoгo copa. Аналитическим метoдoм pa3pa6oTaH расчет движения хлoпкoвoгo oтхoда дейcтвующегo между пoвеpхнocтью сетки с учетом внешних сил и частоты вращения mnKoBoro барабана.

Abstrakt. The article presents the theoretical basis for determining the movement of cotton balls on the surface of the pegs when cleaning the cotton under study from small debris. An analytical method has been used to calculate the movement of cotton waste acting between the surface of the mesh, taking into account external forces and the rotation speed of the peg drum.

Kalit so'zlar: тозалагич, майда ифлocлик, ^зикчали барабан, бурчак тезлиги, ишкаланиш, масса, хaвo каршилиги, тозалаш, самараси.

Ключевые слова: oчиcтитель, мелкая шр, кoлкoвoй барабан, углoвaя cкopocть, трение, масса, coпpoтивление вoздухa, oчиcткa, эффект.

Keywords: cleaner, fine debris, peg drum, angular velocity, friction, mass, air resistance, cleaning, effect.

Paxta tarkibidagi iflosliklarni kamaytirish, ya'ni tozalash samaradorligini oshirishda qoziqli baraban yuzasi bo'ylab qoziqcha ta'sirida, paxta bo'lakchalariga ф burchak ostida ta'sir qiladi. Paxta bo'lakchalarini qoziqlar sirti bo'ylab harakatini tahlil qilamiz. Hozirda ishlab chiqarishda qo'llanilayotgan 1XK uskunasi to'rli yuzasidan ajralib tushgan mayda iflosliklar uzatish berilishi hamda qoziqchali barabaning paxta oqimiga ta'sirini ta'minlash maqsadida paxta bo'lakchasiga tashqi kuchlar ta'siridagi harakati o'rnatilgan. Ta'sir kuchlarining sxemasi 1-rasmda keltirilgan.

N = 0 = q-l

Paxta bo'lakchasiga qoziqchalarning ta'sirida keyingi qoziqchali barabanga uzatishdagi harakati natijasida quyidagi tashqi kuchlar xosil bo'ladi.

Fu,,k) = = Fg = mg; F{kar.) = 2meo2x; (1)

Bu yerda qoziqchalarning uzunligini h deb olamiz natijada

R=Rb+h

Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024

MEXANIKA

2 2 mg -paxta bo'lakchasini og'irligi; kv - havoning qarshilik kuchi; 2m« x - Kariolis kuchi;

m« h - markazdan qochma kuch; N - meyoriy bosim kuchi; Rb - baraban radiusi 1-rasm Qoziqchali barabandagi paxta bo'lakchasini harakat sxemasi

Biz qoziqchali barabanining aylanish chastotasi, hamda paxta bo'lakchasiga ta'sir qiluvchi tashqi kuchlarni hisobga olgan holda to'rli yuza orasidagi iflosliklarni uzatishdagi harakatlanish qonunini ishlab chiqamiz. Buning uchun Dekart koordinatalar sistemasining harakat differensial tenglamalarini tuzamiz.

-kv2 + N — 2mcox - mg sin a = my Vma2 (R + h) + mg cos a - ßN =

(2)

mx

bu yerda qoziqchani paxta bo'lakchasiga ta'sir qiluvchi normal bosim N = mg cos a aniqlanadi.

(2)-tenglamaga qo'yib quyidagi ifodani xosil qilamiz. Bu ifoda paxtadan iflosliklarni ajralish jarayonini nazariy tahlil qilamiz va bog'liqlikni hisobga olgan holda tenglama quyidagi ko'rinishda yoziladi.

kv2 + q-l - 2 mcox - mg sin a = my

ma

(R + h) + mg cos a- ß- q ■ AB =

■ mx

(3)

Aylanayotgan barabanning burchak tezligi o'zgarish qonuni bo'yicha quyidagicha:

k t ql „ .

—v + -—2cox-gsma = y m m

LLQ

co2 (R +h) + gcosa--1 = x~

m

=>x =

co2 (R + h) - - gco sin of + Cj

m J

(4)

Boshlang'ich shartdan i, ,, = 0 => c, = 0 bu yerda

x = k

— v m m

co V

2 , ql

+ /7) - I • t - gco sin cot ni hisobga olamiz va (4) tenglaman qo'yamiz

+ 2-a3 (R + h)t +

2aßql

m

t + 2co2gco sin cot - g sin cot = y

y = [- +—v2\-t-2co1{R +h)-t—+ 2c°Vql. L- + 2 co3g cos cot + c2

mm j 2 m

Boshlang'ich shartdan (y)t=n = 0 => c2 = 0 bu yerda

Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali

5-jild, 2-son, 2024

<

MEXANIKA

y = | q1 + kv2 — + \ 2ccf^ql _2^2 (R + hOl t_— gsinat + c4

l m m J 2 l m J 2

Chegaraviy shartga asosan (y)t=T = L ^ unda

l=\q+kv2

l m m

- +

aßql

m

_a2 (R + h) I---2c4gsincr

(5)

(5) tenglama qoziqchali barabanda paxta bo'lakchasini uzatishdagi harakat tenglamasini ifodalaydi.

Bu yerda v - tezlik; ro - burchak tezligi; m - paxta bo'lakchasini massasi; H - ishqalanish koeffitsiyenti; h - qoziqchani uzunligi; k - proporsionallik koeffitsiyenti; g -erkin tushish tezligi;

Ushbu tenglamaning harakatini tahlil qilishda bir nechta parametrlarning ratsional qiymatlari aniqlandi hamda grafiklarda keltirildi.(2-rasm)

2-rasm. Paxta bo'lakchasini uzatishni vaqtga bog'liqligi va niassalarini turli

qiymatlaridagi:

m = 0,03 gr; m2 = 0,05 gr; m3 = 0,07 gr tahlili.

3-rasm. Paxta bo'lakchasini uzatishni vaqtga bog'liqligi va uzatish burchagini turli qiymatlaridagi: a = 1800; a2 = 1200; a3 = 600; tahlili.

Paxta bo'lakchasidan iflosliklarni ajratishda qoziqchalarning ta'sirida uzatishdagi harakati tahlil qilingan. Paxta bo'lakchalaridan iflosliklarni tozalashda tashqi kuchlarni hisobga olgan holda to'rli yuzaga ta'siri orasidagi ishqalanish ta'siri ham keltirilgan. Paxta bo'lakchalarini qoziqchalar ta'sirida uzatishda paxta bo'lakchalarini qoziqchalar ta'sirida keyingi qoziqchali barabanga uzatishda massalari kichik paxta bo'lakchalaridan mayda iflosliklarni tozalash samaradorligi yetarlicha emasligi grafiklarda tahlil qilingan.

Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali

5-jild, 2-son, 2024

T

MEXANIKA

Bundan tashqari paxta bo'lakchalariga ta'sir qiluvchi qoziqchalar natijasidagi setka bo'ylab harakatini tahlil qilamiz.

4-rasm. Qoziqcha sirtidagi paxta bo'lakchasining harakat sxemasi

OU o'qi bo'ylab paxta bo'lakchasining harakati bo'lmasa u holda quyidagicha ifodalaniladi

N - KV2 - hnoxx - mgsina = my

(6)

(6) tenglamadan paxta bo'lakchasiga qoziqcha sirti bo'ylab ta'sir qiluvchi normal bosim kuchini aniqlaymiz:

N = KV,f - hncox - mgsina (7)

aniqlangan (7) tenglamani OX o'qi bo'ylab paxta oqimining harakat differensial tenglamasini tuzamiz.

(9)

2

mco~ (r + x) + mgcosa - juN = mx

mco2r + mco2x + mgcosa - juKV'2 - 2jumcox - jumgsina = mx

(9) tenglamani sodda xolga keltirib quyidagicha ifodalaymiz

.. _ . i . i uK i

x + 2 jucox-co' = gcosa - ¿usma + co ~r--vf

m

(10)

(10) tenglama ikkinchi tartibli bir jinsli bo'lmagan differensial tengl amani bir jinsli va hususiy yechimlarini aniqlaymiz.

K2 + 2 jicoK _a2 = 0 (11)

(11) tenglamani yechimini quyidagicha ifodalaymiz

U = s yek + s2 yekt (12)

bu yerda

K12 = jua + co^ 1 + ju2 aniqlanadi va (12) tenglamaga

qo'yamiz:

_at(u+\j1+j2 I _at(j+\j 1+j |

U = sx ye 1 ; + s2 ye 1 ' (13)

(13) tenglamani umumiy yechimi bir jinsli va hususiy yechimlarini yig'indisidan iborat

y =y-i + y2

bu yerda

yx = acoscot + bsincot (14)

tenglamadagi o'zgarmas qiymatlarni aniqlaymiz

y = —coasincot + cobcoscot

Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali

5-jild, 2-son, 2024

MEXANIKA 2___•____, , 2i

y = -o asinot + o bcoscot (15)

(15) tenglamani (13) tenglikka qo'yib mos koeffitsiyentlarni tenglashtirib a va b ning qiymatlarini aniqlaymiz.

r\ r\ r\ r\ r\

-o acosot -o bsinot - 2 uo asinot + 2JO bcosot -o acosot -

- bo2bcosot = gcosot - jugsinot coscot va sinojt oldidagi koeffitsiyentlardan quyidagi sistemani hosil qilamiz:

(16)

g

-a + 2jb - a =

o

b + 2jb + b = j o

(17)

2

Bu yerda =jg-ja2-^j; b = j

2o

2o

v 2o y

- a ■

(17) tenglamadagi aniqlangan o'zgarmas qiymatlarini (14) tenglamaga qo'yamiz:

yi =

g

o

jusina

(1 "J2)

cosa

(18)

Qoziqcha sirtida paxta bo'lakchalarining OX o'qi bo'ylab harakatini ifodalaydigan umumiy tenglamasi quyidagi aniqlanadi:

-ot(u+J1+J2 ) -ot(u+J1+J2 ) g

t(j+J1+j2 ) ot1+u2 )

X = sxye v ' + s2ye v '

+ ■

o

(1+u2)

' (1 -u)

fisinot - --L cosot

- r uLv.2

mo

2 h

(19)

bu tenglamadagi o'zgarmas qiymatlarni boshlang'ich shartdan foydalanib aniqlaymiz t = 0: x = 0: i = 0:

s1 + s2 -■

(1 -u)

g(1 -u ) uK

- V2 = 0

2 h

2o2 (1 + u2) mo ^(ß + yll + Jl2 )c! + °(u-yj\ + Jl2 )c2

o(1 -u2)

uocosot----- sinot

(20) 0 (2

0) tenglamalar sistemasidan s1 va s2 aniqlaymiz:

g (1 -u2) uK 2o2 (1 + u2)

r + -

mo

2 V2

(u+V 1+u)

s2 =

g

uK 2

s = rJ—-r Vh + mo

2u 2o2 (1 + u)

g (1 -u2) uK

g(1 -u2) ' ' 2o2(1 + u2)

(21)

r + -

mo

V2 2 h

(u + V 1 + u2)

2o2 (1 + u2)

Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali

2u

(22)

5-jild, 2-son, 2024

MEXANIKA

aniqlangan s1 va s2 qiymatlarini (19) tenglamaga qo'yamiz.

g (1 _u2 ) jK

r + -

X =

Kv г+ g (1 ) C (1 + U )

ma

2 V2

(jU + *J 1 + J )

_a-[j+^j1+j2 I ye ' +

(23)

cosat

5-rasm. Paxta bo'lakchalarini qoziqcha sirti bo'ylab harakatini turli xil burchak tezliklarda vaqt bo'yicha o'zgarish grafigi

7 t,(c)

6-rasm. Paxta bo'lakchalarini qoziqcha sirti bo'ylab harakatini turli xil massadagi vaqt

bo'yicha o'zgarish grafigi

Xulosa: Paxta oqimining qoziqcha sirtidagi harakatining trayektoriyalari grafiklarda tahlili keltirilgan bunda qoziqchalar ta'sirida paxta bo'lakchalari yetarlicha keyingi qoziqchalarga uzatilmagani natijasida bir nechta qoziqchalarning ta'sirida mexanik shikastlanishi oshib ketishi olib keladi.

ADABIYOTLAR

1. Mamatova. D, Djuraev. A, Nematov. A. "SCIENTIFIC BASIS OF IMPROVING COTTON GRINDING MACHINES, TRANSMISSION MECHANISMS CONSTRUCTIONS AND CALCULATION OF PARAMETERS", Monograph, ISBN: 978-93-90884-38-3,

Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024

MEXANIKA

Published by Novateur Publication 466,Sadashiv Peth,M.S.India-411030, 2022, pp.155.

2. Нематов, А., & Маматова, Д. (2022). РАЗРАБОТКА ЭФФЕКТИВНЫХ КОНСТРУКТИВНЫХ СХЕМ РЕМЕННЫХ ПЕРЕДАЧ В ПРИВОДАХ ОЧИСТИТЕЛЕЙ ХЛОПКА. European Journal of Interdisciplinary Research and Development, 3, 24-30.

3. Нематов, А. К., & Маматова, Д. А. (2021, October). Математическая модель колебаний ведомой ветви ремня при взаимодействии с составным натяжным роликом передачи. In " ONLINE-CONFERENCES" PLATFORM (pp. 544-546).

4. Mamatova, D., Nematov, A., & Nurullayeva, K. (2022). FULL-FACTORY EXPERIMENTAL STUDIES. European Journal of Interdisciplinary Research and Development, 2, 34-44.

5. Мamatova, D., Djuraev, A., Mamatov, A., & Nematov, А. (2020). Experimental Results On Justification Of Parameters Of A Cotton Cleaner With A New Drive Design. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 7(01), 2020.

6. Dilrabo Мamatova, Аbbos Nematov, Nadejda Dryomova "Study of the influence of the parameters of the belt drive on the stiffness of the elastic element of the composite tension roller" Journal For Innovative Development in Pharmaceutical and Technical Science (JIDPTS) Special Issue: International conference on Applied and Natural Sciences (JIDPTS) ISSN(O):2581-6934, 2021, pp. 214-216.

Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali

5-jild, 2-son, 2024