Научная статья на тему 'MATNLI MASALALARNING TURLARI VA ULARNI YECHISH USULLARI.'

MATNLI MASALALARNING TURLARI VA ULARNI YECHISH USULLARI. Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

13705
695
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
matnli masalalar / masalalarning yechimlari / foizlar / kimyoviy masalalar.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — M. N. Solayeva

Ushbu maqolada umumiy o’rta ta’lim uchun va oliy ta’limning ba’zi yo’nalishlari uchun matnli masalalar turlari va ularni yechish usullari bilan tanishib chiqamiz. Bundan tashqari xozirgi kundagi talablardan biri bo’lgan fanlararo bog’liqlikni taminlash va ba’zi fanlarning matematika fani bilan bog’liqligini taxlil qilib chiqamiz.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «MATNLI MASALALARNING TURLARI VA ULARNI YECHISH USULLARI.»

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

MATNLI MASALALARNING TURLARI VA ULARNI YECHISH

USULLARI.

M. N. Solayeva

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

ANNOTATSIYA

Ushbu maqolada umumiy o'rta ta'lim uchun va oliy ta'limning ba'zi yo'nalishlari uchun matnli masalalar turlari va ularni yechish usullari bilan tanishib chiqamiz. Bundan tashqari xozirgi kundagi talablardan biri bo'lgan fanlararo bog'liqlikni taminlash va ba'zi fanlarning matematika fani bilan bog'liqligini taxlil qilib chiqamiz.

Kalit so'zlar: matnli masalalar, masalalarning yechimlari, foizlar, kimyoviy masalalar.

ABSTRACT

In this article we will get acquainted with the types of text problems and methods of their solution for general secondary education and for some areas of higher education. In addition, we can provide interdisciplinary communication, which is one of the requirements at present, and analyze the relationship of some disciplines with mathematics.

Keywords: text problems, problem solutions, percentages, chemical problems.

Matnli masalalar mavzusida asosan matematika va kimyo fanlarini o'zaro bog'liqliklarini ko'rishimiz mumkin. Ya'ni shunday masalalar borki ushbu masalalar yordamida ba'zi kimyo faniga oid masalalarni yechish shu bilan birga aralashmaga va konsentratsiyani aniqlashga oid masalalarni yechish mumkin. Aslida esa matnli masalalarning bir nechta turi mavjud bo'lib, mantiqiy o'ylash orqali yechiladigan, bir nechta arifmetik amallar yordamida yechiladigan va tenglamalar yordamida yechiladigan masalalar shular jumlasidandir. Odarda matematikada ham kimyoda ham tenglamalar yordamida yechiladigan masalalar ko'riladi.

Endilikda biz quyida tenglamalar yordamida yechiladigan bir nechta matnli masalalarni ko'rib o'tamiz.

1) Tarkibida 85% suv bo'lgan 0,5t sellyuloza qorishmasidan 75%suv bo'lgan

qorishma olish uchun necha kilogram suvni bug'lantirib yuborish kerak?

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | CSPI CONFERENCE 3 | 2021

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Javob: ushbu masalaning javobini topish uchun 500kg qorishmadagi sellyuloza miqdorini topishimiz kerak, ya'ni 500 • 0,15 = 75 bo'lib bu qorishmadagi o'zgarmas sellyuloza miqdoriga teng bo'lib, keying 25% I 75 ga teng bo'lgan yangi

qorishmaning kg miqdirini topamiz. Buning uchun ^^ ^ x = 75^00 = 300

ga teng bo'lib, bu esa yangi qorishmaning kg miqdori bo'lib bundan esa 200kg suvni bug'lantirish lozimligi kelib chiqadi.

2) Ikki brigade bir vaqtda ishlab, yer uchastkasiga 12 soatda ishlov berib bo'lishdi. Agar brigadalarning ishlash tezliklarining nisbati 3:2 kabi bo'lsa, har bir brigadaning yolg'iz o'zi shu yer uchastkasiga necha soatda ishlov berib bo'ladi?

Javob: ushbu masalani yechish uchun tenglamalar sistemasi tuzib olamiz. Buning uchun brigadalarning ishlov bergan yer uchastkasini 1 ish deb olib, ikki brigadaning tezliklarini esa ikkita nomalum bilan belgilash kiritamiz. Bundan esa quyidagi tenglamalar sistemasiga kelamiz.

1

-L- = 12

X + y

3

X = — y 2

1

X + y = —

12 ^i

X = 1,5y

2,5 y = — 12

x = 1,5y

y = —

30 1

x = — 20

3) Molning narhini oldin 20% ga, keyin yangi narhini yana 15% g ava oxirgi xisobtdan keyin yana 10% ga arzonlashtirishdi molning birinchi baxosini hammasi bo'lib necha foizga arzonlashtirishgan.

Javob: molning narhini biror noma'lum bilan belgilab olamiz va x - 0,2x = 0,8x bo'lib bu molning birinchi arzonlashtirilgandan keying baxosi bo'lib, 0,8x - 0,15 • 0,8 x = 0,8x - 0,12 x = 0,68 x bo'lib bu esa ikkinchi marta arzonlashtirilgandan keying narx bo'lib uchunchi arzonlashtirishda 0,68x - 0,1 • 0,68x = 0,612 x bo'lib bundan esa arzonlashgandan keying va arzonlashmasdan oldingi molning narxlarini solishtirsak u holda 0,388x bo'lib umumiy molni 38,8% ga arzonlashtirilgani kelib chiqadi.

4) Proporsiya birinchi uchta hadining yig'indisi 58 ga teng. Uchunchi had,

2 3

birinchi handing - qismini, ikkinchisi esa uning - qismini tashkil qiladi.

Proporsiyaning to'rtinchi hadini toping va uni yozing.

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

-X + y + z = 58

2 2 3 29 Javob: < z = -- ^ -+ --+ -- = 58 ^—- = 58 ^ - = 24 bo'lib proporsiyaning

3 34 12

3

y = — -

4

uchta hadi 24,16 va 18 lardan iborat. Proporsiyaning to'rtinchi hadini topish uchun o'rta hadlar ko'paytmasi chetki hadlar ko'paytmasiga ten kabi qoidadan foydalanib 16 18 = 24y ^ y = 12 bo'lib bu esa proporsiyaning to'rtinchi hadi 12 ga teng bo'lishini bildiradi.

REFERENCES

1. https://president.uz/uz/lists/view/3557.

2. https://ru.wikipedia.

3. А.А. Норматов Математика Тарихи Тошкент - 2007/

4. M.A.Mirzaahmedov, Sh.N.Ismailov, A.Q.Amanov. Matematika: - 11-sinf uchun darslik. Toshkent- 2018.

5. А.Ж. Сейтов, Ф.Х. Абдумавлонова. Решение геометрических задач с помощью математического пакета MAPLE. Academic research in educational sciences, 2021. T.2 №6 Pp.933-941.

6. S.Kh.Khasanova A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenovю. Optimal control of pumping station operation modes by cascades of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, 2021. Tom 8. №4. Pp. 17177-17185.

7. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 21811385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-13852021- 00193. Стр. 265- 273.

8. А.В. Кабулов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. Стр. 6-8

9. АЖ Сейтов, БР Ханимкулов, М Гаипов, О Хамидуллаева, НК Мурадов. Численные алгоритмы решения задач оптимального academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 8 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-153-160 Academic Research, Uzbekistan 159 www.ares.uz Управления объектами каршинского магистрального канала. Academic research in educational sciences. T. 2 № 3 pp. 1145- 1145.

10. А.Ж. Сейтов, Б.Р. Ханимкулов, М.А. Гаипов, М.Р. Юсупов. Зарафшон дарёси окимининг хосил булишига атмосфера ёгинлари ва хаво хароратининг таъсири. Academic research in educational sciences. T.2 №5. Стр. 156-162.

11. A.A. Kudaybergenov A.J. Seytov, A.R. Kutlimuradov, R.N. Turaev, N.K. Muradov. Mathematical model of optimal control of the supply canal to the first pumping station of the cascade of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 № 3 pp. 1679016797.

12. A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenov. S.Kh.Khasanova. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 №2 ISSN: 2350-0328. Pp. 1717717185.

13. Рахимов Ш.Х., Сейтов А.Ж. Теоретико-множественная модель насосной станции, оснащенная осевыми поворотно-лопастными насосными агрегатами. Материалы республиканской научной онлайн конференции молодых ученых «современные проблемы математики и прикладной математики» посвященной 100 летию академика С.Х.Сираждинова (21 мая 2020 г.) Стр. 78-82.

14. Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А., Хонимкулов Б. Р. Моделирования двумерного неустановившегося движения воды на открытых руслах на основе проекционного метода. сборник докладов Республиканской научнотехнической конференции «Инновационные идеи в разработке информационно -коммуникационных технологий и программных обеспечений» 15-16 мая 2020 года. САМАРКАНД. Стр. 60-63.

15. Рахимов Ш. Х., Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А. Критерии управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. Abstracts of IX International Scientific and Practical Conference Kharkiv, Ukraine 2-4 August 2020. Стр. 125-131.

16. Mekhriban Salaeva, Kakhramon Eshkaraev, Aybek Seytov. Solving mathematical problems in unusual ways with excellent limits. European Scientific Conference. Пенза, 17 мая 2020 года рр. 254-257.

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

17. А.Сейтов. Оптимальные методы управления водных ресурсов в крупных магистральных каналах ирригационных систем. AGRO ILM - O„ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XOJALIGI. Махсус сон. 2020. Ташкент. Стр. 84-86.

18. Ш.Х. Рахимов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Оптимальное управление распределением воды в магистральных каналах ирригационных систем. ILIM ham JAMIYET. SCIENCE and SOCIETY Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes. pp. 810.

19. А.В.Кабулов, А.Ж.Сейтов, А.А.Кудайбергенов, Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. science and society Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes №2 2020. Pp.6-7.

20. Ш. Х. Рахимов, А. Ж. Сейтов, М. Р. Шербаев, Д. Жумамурадов, Ф. Ж. Дусиеров. Структура базы данных и программные модули для моделирования управления водными ресурсами каскада насосных станций каршинского магистрального канала. Мелиорация 2019 3(89) стр. 85-91. (№5, web of science IF=0.144)

21. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 21811385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: (№5, web of science IF=5.723)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.