MATEMATIKA FANINI O’RGANISHDA MNEMONIKADAN FOYDALANISH TAJRIBASI

Shaxlo Ibroximjon Qizi Abdullayeva

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-17-23

MATEMATIKA FANINI O'RGANISHDA MNEMONIKADAN FOYDALANISH TAJRIBASI

Shaxlo Ibroximjon qizi Abdullayeva

Namangan davlat universiteti Matematika fakulteti "Amaliy matematika va axborot texnologiyalari" mutaxassisligi

2-bosqich magistranti E-mail: [email protected]

ANNOTATSIYA

Ushbu maqolada matematika fanini o'rganishda mnemonika metodlarining roli va ahamiyati haqida hamda bu metodlarning bir nechta amaliy tatbiqlari keltirib o'tilgan. Bu metodlardan har qanday boshlang'ich darajadgi matematika o'rganuvchilari foydalanishlari uchun ilk tushunchalar berilgan.

Kalit so'zlar: mnemonik ta'lim, keyword, pegword,letter, raqamlar shakli, ko'paytirish usullari, trigonometriya, EKUB, EKUK.

ABSTRACT

This article discusses the role and importance of mnemonic methods in the study of mathematics, as well as several practical applications of these methods. These methods are the first concepts to be used by any elementary math learners.

Keywords: mnemonic education, keyword, pegword, letter, number shape, multiplication methods, trigonometry, LCM, GCD.

KIRISH

Mnemonik ta'lim - bu o'rganuvchilarning yangi ma'lumotlarni eslab qolish uchun xotirasini yaxshilashga yordam berishga mo'ljallangan strategiyalar to'plami. Mnemonika bo'yicha berilgan ko'rsatmalar vizual yoki akustik signallardan foydalanish orqali yangi ma'lumotlarni oldingi bilimlar bilan bog'laydi. Ushbu strategiyalar turli xil qobiliyat darajasidagi (iqtidorli, o'rtacha qobiliyatli, yengil va o'rtacha nogironligi bo'lgan) bolalar va barcha sinf o'quvchilari bilan olib borilganda katta ehtimol bilan samarali natija ko'rsatadi. Mnemonika, ayniqsa, og'zaki va mulohazali ma'lumotlarni eslab qolishda qiynaladigan nogiron o'quvchilarni o'rgatishda foydali, chunki bu metodlar har qanday intellekt salohiyat vakillari bilan samarali amalga oshadi.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-17-23

Bu borada ayniqsa, o'quvchilarni matematik faktlarni eslab qolishlariga yordam berish ayni muaddo. Mnemonika metodlari qisqa muddatli xotira muammolari bo'lgan talabalar uchun foydalidir. Quyida uchta muhim strategiya, kalit so'zlar, pegword so'zlar va harflardan qanday foydalanish yoritiladi.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYASI

Mnemonik strategiyaning uchta asosiy turi mavjud:

Kalit so'z - kalit so'z o'rgatilayotgan so'z yoki fikrga o'xshash tanish so'zdir. Kalit so'zlar odatda qandaydir turdagi illyustratsiya bilan ishlatiladi. O'qituvchi o'quvchi xotirasida eski va yangi ma'lumotlarni o'zaro bog'laydigan rasm yoki boshqa grafik yaratadi. Misol uchun, "carline" (jodugar degani) so'zining ta'rifini eslab qolish uchun mnemonikada mashinani boshqarayotgan jodugarning rasmi bo'lishi mumkin (car-mashina).

Pegword - pegword so'zlar sonlarni ifodalash uchun ishlatiladigan olmosh so'zlar to'plamiga ishora qiladi. Misol uchun, "bir" so'zi "bulochka" yoki "shvabra". Pegwords o'quvchilarga raqamlar yoki boshqa ma'lumotlarni ma'lum bir tartibda eslab qolishlariga yordam berish uchun ishlatiladi.

Letter - harf strategiyalari qisqartmalar va akrostikalarni (yoki jumla mnemonikasini) o'z ichiga oladi. Masalan, o'quvchilarga hisoblash texnikasining eng birinchi avlodlari (elektron lampa, tranzistor, integral sxema, katta integral sxema) nomlarini eslab qolishlariga yordam berish uchun ETIK qisqartmasidan foydalanish mumkin. Akrostika - bu so'zlarning birinchi harflari, talabalar eslab qolishlari kutilayotgan ma'lumotlarning birinchi harflarigamos keladigan jumlalar. Masalan, "Qishda otam sabzi yeb, hamma korobkalarni bo'shatdi" odatda o'quvchilarga kamalak ranglar ketma-ketligini eslab qolish uchun yordam beradi (qizil, orange, sariq, yashil, havorang, ko'k, binafsha).

Matematika fanida bu strategiyalar qanday ishlatiladi? Mnemonik strategiyalarning uchchalasidan ham matematikani o'qitishda samarali foydalanish mumkin. Mnemonika matematik faktlarni, amallar tartibini, o'lchashni, geometriyani, masalani yechish usullarini va matematikaning boshqa sohalarini o'rgatishda qo'llaniladi. Pegword strategiyasi deyarli faqat matematikada qo'llaniladi, chunki u o'quvchilarga raqamli ma'lumotlarni, ayniqsa, ma'lum bir ketma-ketlikda eslab qolishga yordam berish uchun maxsus ishlab chiqilgan.

Kalit so'z strategiyasi. Kalit so'z strategiyasi yangi ma'lumotlarni o'quvchilar allaqachon biladigan kalit so'zlar bilan bog'lashga asoslangan. Ushbu strategiya katta

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-17-23

ehtimol bilan ko'paytirish jadvalini o'rgatishning samarali usuli bo'lishi mumkin. Misol uchun, ko'paytirish jadvalining "2 oilasi"ni o'rganish uchun o'quvchilarga ushbu oiladagi har bir fakt bilan vizual tasvirni bog'lash o'rgatiladi va keyin uni hal qilish uchun vizual tasvirdan foydalanadigan strategiya beriladi.

MUHOKAMA VA NATIJALAR "2 oila" uchun vizual tasvirlar:

2 g'ildirak to'plami bilan 2x2 velosiped;

3 boshli 3x2 ajdar;

To'rt oyoqli ikkita to'plamli 4x2 o'rgimchak;

5x2 ikkita qo'l, barcha barmoqlar yuqoriga ko'tarilgan;

Bir kartonda 6x2 dona tuxum;

7x2 o'lchamdagi 2 haftalik taqvim;

8x2 ikkita sakkizoyoq, har biri sakkizta oyoqqa ega;

9x2 18 g'ildirakli yuk mashinasi.

Pegword strategiyasi

Rasm I. "Number shape"

Pegword strategiyasi raqamlarni ifodalash uchun izchil ritmik so'zlardan foydalanadi. Ritmik so'zlar faktlar bilan bog'lanishi mumkin bo'lgan vizual tasvirlarni beradi va shu bilan o'quvchilarga ritmik so'z bilan ritmlangan sonni bog'lashga yordam beradi. Ushbu strategiya matematikaning ko'plab sohalarini, ayniqsa matematik faktlarni o'rgatish uchun foydalidir; Biroq, strategiyani joriy qilishdan oldin talabalar pegword so'zlari haqida mustahkam tushunchaga ega bo'lishlari kerak.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-17-23

Harf strategiyasi. Matematikada qo'llanilishi mumkin bo'lgan qisqartmalardan biri MSMY bo'lib, matematikada so'z masalalari va tenglamalarni o'rganish uchun yetarli darajada rivojlangan o'quvchilar uchun samarali o'qitish strategiyasidir. Ushbu strategiya o'quvchilarga muammolarni hal qilishning umumiy bosqichlarini bajarishga yordam beradi. O'qituvchilar o'quvchilarga strategiyani modellashtirishlari kerak, so'ngra ular mustaqil ravishda foydalana olmaguncha mnemonikadan qayta-qayta foydalanishlari kerak. MSMY qisqartmasi tavsifi uchun quyidagilarga e'tibor berish kerak:

Muammoni hal qilish uchun harf strategiyasi:

-Muammo so'zini qidiring.

-So'zlarni rasm shaklida tenglamaga aylantiring.

-Muammoga javob bering.

-Yechimni ko'rib chiqing.

XULOSA

Quyida bir nechta mnemonik hiylalar berilgan:

1. Amallar bajarish tartibini mnemonika orqali "Letter" strategiyasi bo'yicha oson eslab qolish usuli: PEMDAS

Order of Operations Mnemonics

Please Excuse My Pear Aunt Sally

Parenthesis Exponents Multipl l cat ion D lvision Addition Subtraction

} }

( )

V

Use whichever one conies first

Use w hichever one comes first

X -s- + -

Rasm II. Matematik amallar tartibi.

2. Aylana uzunligi va doira yuzini topish formulalarida 2,^,R lar qatnashadi.

L=2*^*R aylana uzunligi va doira yuzini topishda esa shu 2 soni R ning darajasiga chiqib qoladi S=^*R 2.

3. Trigonometrik funksiyalarning belgilari:

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-17-23

Rasm III. Trigonometrik jadval.

4. Qisqa ko'paytirish formulalari.

Rasm IV. Qisqa ko'paytirish formulalari. 5. EKUB va EKUK hisoblashning oson usullaridan biri.

1-qadam. Berilgan sonlarni tub ko'paytuvchilarga ajratamiz va bir xil bo'luvchilarni belgilab chiqamiz.

2-qadam. Bir xil belgilangan bo'luvchilardan bir ustundagilarni olib o'zaro

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-17-23

ko'paytiramiz natijada EKUB (Eng katta umumiy bo'luvchi) hosil bo'ladi. (Bir xil bo'luvchi yo'q bo'lsa, EKUB sifatida 1 soni olinadi ). EKUB(24,18)=2*3=6

3-qadam. EKUB uchun olingan sonlarni o'chirib yuboramiz qisqa harakat bilan va qolgan sonlarni bir chekkadan ko'paytirib chiqamiz. Natijada EKUK hosil bo'ladi.

EKUK(24,18)=2*2*2*3*3=72

6. Tenglamalarni yechishda quyidagi usul juda ham oson hisoblanadi:

Natijada, x=8 ga teng.

7. Uzunlik o'lchov birliklari: Kilometr (1 000 000) Metr(1000) Detsimetr(100) Santimetr(10)

Millimetr (1)

8. 90 va 100 oralig'idagi sonlarni bir-biriga oson ko'paytirishning oson usuli:

I. Ko'rinib turibdiki, 96 va 97 sonlarini 100dan ayirsak, 4 va 3 hosil bo'ladi.

II. Hosil bo'lgan ixtiyoriy ayirmani qarshisidagi ko'paytuvchisidan ayiramiz: 96-3=93 yoki 97-4=93

III. Chiqqan natijani 100ga ko'paytiramiz: 93 x100=9300

IV. 9300+4x3=9312 Javob: 96x97=9312

a) 96x96=

b) 97x95=

c) 95x95=

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-17-23

d) 98x95=

9. Boshqa turini misol qilib ko'rsatamiz:

l2Xl7=

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

I. 12 va 17 sonlaridan 10ni ayirsak, 2 va 7 hosil bo'ladi.

II. Hosil bo'lgan ixtiyoriy ayirmani qarshisidagi qo'shiluvchiga qo'shamiz: 12+7=19 yoki 17+2=19

III. Chiqqan natijani 10ga ko'paytiramiz: 19 x10=190

IV. 190+2x7=204 Javob: 12x17=204

10. 100dan katta bo'lgan sonlarni bir-biriga ko'paytiramiz: 113x102=

I. 113 va 102 sonlaridan 100ni ayirsak, 13 va 2 hosil bo'ladi.

11. Ho sil bo 'lgan ixtiyoriy ayirmani qarshisidagi qo' shiluvchiga qo' shamiz: 102+13=115 yoki 113+2=115

III. Chiqqan natijani 100ga ko'paytiramiz: 115 x100=11500

IV. 11500+13x2=11526 Javob:113x102=11526

REFERENCES

1. Bill Handley. Speed Maths for Kids helping children achieve their full potencial.-.Melbourne : 2005

2. https://www.ldonline.org/ld-topics/study-skills/using-mnemonic-instruction-teach-math

3. https://www.researchgate.net/publication/234580035 Using Peg-and Keyword Mnemonics and Computer-

Assisted_Instruction_To_Enhance_Basic_Multiplication_Performance_in_Elementar y Students with Learning and Cognitive Disabilities

4. M.G.Drushlyak. Training pre-service mathematics teacher to use mnemonic techniques.-.Ukraine: 2006

MATEMATIKA FANINI O’RGANISHDA MNEMONIKADAN FOYDALANISH TAJRIBASI Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Shaxlo Ibroximjon Qizi Abdullayeva

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Shaxlo Ibroximjon Qizi Abdullayeva

Текст научной работы на тему «MATEMATIKA FANINI O’RGANISHDA MNEMONIKADAN FOYDALANISH TAJRIBASI»