Научная статья на тему 'МАСОФАВИЙ ТАЬЛИМ ЖАРАЁНИДА “ОДАМ АНАТОМИЯСИ ВА ФИЗИОЛОГИЯСИ”ФАНИДАН АНАТОМИК ВА ФИЗИОЛОГИК БИЛИМЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИ'

МАСОФАВИЙ ТАЬЛИМ ЖАРАЁНИДА “ОДАМ АНАТОМИЯСИ ВА ФИЗИОЛОГИЯСИ”ФАНИДАН АНАТОМИК ВА ФИЗИОЛОГИК БИЛИМЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
68
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Масофавий таьлим / электрон ўқув-методик мажмуа / анатомик ва физиологик тушунчалар / интерфаол тасвир / виртуал таълим.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Жўраева Хушрўя Яхёхон Қизи, Тоштемирова Муаззам Акмалжоновна

Ушбу маколада масофавий таьлим жараёнида анатомик ва физиологик билимларни шакллантириш методикаси хакида маьлумотлар берилган.Хусусан “Одам анатомияси ва физиологияси” фанини масофавий таьлимда электрон ўқув-методик мажмуасининг ўқув материаллари билан ишлаш малакасини эгаллаш бир неча босқичлари хақида сўз юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАСОФАВИЙ ТАЬЛИМ ЖАРАЁНИДА “ОДАМ АНАТОМИЯСИ ВА ФИЗИОЛОГИЯСИ”ФАНИДАН АНАТОМИК ВА ФИЗИОЛОГИК БИЛИМЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИ»

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 1, 2022

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

МАСОФАВИЙ ТАЬЛИМ ЖАРАЁНИДА "ОДАМ АНАТОМИЯСИ ВА ФИЗИОЛОГИЯСИ"ФАНИДАН АНАТОМИК ВА ФИЗИОЛОГИК БИЛИМЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ МЕТОДИКАСИ

Жураева Хушруя Яхёхон цизи, Тоштемирова Муаззам Акмалжоновна

Фаргона давлат университети Табиий фанлар факултети укитувчилари https://doi.ore/10.5281/zenodo.7118767

Аннотация. Ушбу маколада масофавий таьлим жараёнида анатомик ва физиологик билимларни шакллантириш методикаси хакида маьлумотлар берилган.Хусусан "Одам анатомияси ва физиологияси" фанини масофавий таьлимда электрон уцув-методик мажмуасининг уцув материаллари билан ишлаш малакасини эгаллаш бир неча босцичлари хацида суз юритилган.

Калит сузлар. Масофавий таьлим, электрон уцув-методик мажмуа, анатомик ва физиологик тушунчалар, интерфаол тасвир, виртуал таълим.

Масофавий таьлимни таьлимнинг дарс шаклининг барча асосий боскичларини саклаб колган холда одатдаги иш шаклларидан (индивидуал машгулот форматида) бошлаш максадга мувофик, бу 2-боскич талабаларининг ёш хусусиятлари билан хамда бу ёшдаги талабаларда етарли даражадаги ахборот компетентлигининг йуклиги билан боглик. Кейинчалик укув материалларини излаш ва ишлаб чикиш хдмда анатомик ва физиологик билимларни узлаштириш малакаларини эгаллаш буйича фаолият усулларини боскичма-боскич кенгайтириш амалга оширилди. Секин-аста, талабаларнинг мослашиб бориши ва уларнинг янги фаолият турларини эгаллаб боришлари билан нафакат амалий ва мустакил топширикларни бажаришда, балки янги материални урганишда хам мустакил ишнинг улуши (шу жумладан уй ишининг хам) орттириб борилади. Охирги максад - талабаларнинг мустакил ва фаол укув фаолияти (масофавий таьлим жараёнида машгулот тузилмасининг ва укитувчи ва талабанинг роллари узгарган холда).

Тадкикотларимиз асосида тармок фазосида хусусий укув-методик мажмуасини яратиш ва куллаш зарурлиги тугрисида хулоса чикарилди. Электрон укув-методик мажмуасини яратиш очик фазода алока урнатиш, билимларни узатиш, билимларни назорат килиш ва турли укув маълумотларини такдим этишнинг ягона фазосини яратиш зарурати билан боглик. Электрон укув-методик мажмуаси билан ишлаш фаолиятнинг талабалар аввал фойдаланмаган, янги тури булганлиги, кулланмалар эса -укитувчилар ва талабалар учун янги ресурс эканлиги сабабли педагогик экспериментнинг барча иштирокчиларини электрон укув-методик мажмуаси асосида масофавий таьлимни

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 1, 2022

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

ташкил килишнинг максади, вазифалари, шакллари ва тамойиллари билан таништириш зарур.

Масофавий таьлим талабалари билан ишлаш электрон укув-методик мажмуаси укув материалларидан фойдаланган х,олда виртуал олий таълим муассасалари ёки кундузги индивидуал (гурух,ли) машгулотлар оркали индивидуал машгулотлар шаклида ташкил килинди.

Индивидуал машгулот жадвалга асосан, махсус ажратилган вактда амалга оширилди. Машгулотларни утказиш учун укитувчи ва талаба электрон укув-методик мажмуасининг ягона фазосига "киришди". Ушбу кулланма бир зумли тушунтиришларни алмашиниши учун видео алокани ва интерфаол тахта мавжуд булишини кузда тутади.

Огзаки шаклдаги ишлар электрон укув-методик мажмуасида такдим килинган турли-туман материални намойиш килиш билан бирга олиб борилади. Ушбу материал мавзуларга таксимланган, бу эса талабанинг мустакил фаолиятини ташкил килишда излашни енгиллаштиради.

Тушунчани эгаллаш - бу илмий билиш жараёни булиб, билмасликда билишга утиш билан якунланади. Бу жараён бир неча боскичларни утади. Тушунчаларни шакллантириш мураккаб, бир неча боскичларни уз ичига олувчи, куп погонали жараён дейиш мумкин. Шакллантириш боскичлари ёш психологиясининг ютукларини, анатомик ва физиологик тушунчаларни ривожлантириш назариясининг коидаларини х,исобга олган х,олда ажратиб курсатилган.

"Одам анатомияси ва физиологияси" фанининг мазмунини ташкил килувчи анатомик ва физиологик билимларнинг асосида ётувчи асосий тушунчалар морфологик, анатомик, физиологик ва тиббий тушунчалар.

Анатомик ва физиологик тушунчаларни киритиш (жалб килиш) боскичида тузилмалар ёки жараёнларни х,ис килиш - конкрет идрок этиш кузда тутилади.

Масофавий таьлимда морфологик ва анатомик тушунчаларни шакллантириш учун укитувчининг огзаки тушунтиришлари (электрон укув-методик мажмуасида виртуал таълим воситасида) урганилаётган материал буйича интерфаол тасвирлар, топшириклар, анимациялаштирилган расмлар, видеофильмлар ва такдимотлар бирга олиб борилади. Бу талабаларга урганилаётган объектнинг ахдмиятли белгиларини аниклаш, олинган билимларни тах,лил килиш, киёслаш ва солиштириш имконини беради. Масофавий таьлимда талабаларнинг фазовий тах,лил килиши ва синтезлашининг узига хос хусусиятларидан келиб чикиб ^ар хил укув материалидан фойдаланиш талабалар учун жуда мух,им. Шундай килиб, урганилаётган объектнинг тасвирлари турли усуллар билан такдим килинган булиши керак (статик тасвир, интерфаол тасвир, 3-0 тасвир ва х,.к.). Масалан, биз ишлаб чиккан электрон укув-методик мажмуасида бош мускулининг тузилиши икки улчовли тасвир, хджмий тасвир, анимация (2.4-расмга каранг) мисолида урганилади, бу талабага бош мускулининг кандай тузилганлигини англаб етишига имкон беради.

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 1, 2022

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

Bosh muskullari

1) Peshona m.

2) Ko'zning aylanasimon m.

3) Og'izning aylanasimon m.

4) Qoshlarni bir-biriga vaqinlashtiruvchi m.

Chakka m.

2.4-расм."Бош мускуллари" интерфаол тасвир

Физиологик тушунчалар орган ёки органлар тизими тугрисидаги аввалдан маълум булган билимлар асосида очиб берилади, уларни шакллантиришда видеофильмни, интерфаол тасвирни куришдан ёки такдимотни урганиш асосида муаммоли саволни куйишдан фойдаланилади. Ушбу контент талабага тармок укув методик мажмуасида берилади ва мустакил ишлаб чикилиши мумкин (такрорлаш, мустах,камлаш учун). Масофавий таьлимга жалб килинган талабалар саломатлигининг узига хос хусусиятларидан келиб чикиб электрон укув-методик мажмуасида такдим этилган кургазмали материалларнинг турли-туман булиши айникса мух,им (купчилик талабаларда уларнинг касалликлари билан боглик мавхум ва фазовий фикрлашнинг йуклиги ёки бузилиши кайд этилади). Талабаларнинг ана шундай узига хос хусусиятларидан келиб чикиб объектларни турли-туман фазовий проекцияларда такдим килиш зарур.

Масофавий таьлимда талабалар саломатлигининг узига хос хусусиятлари билан боглик гигиеник тушунчаларнинг киритилиши жуда мух,им х,исобланади. Органлар ва органлар тизимларининг морфологияси, анатомияси ва физиологияси хдкидаги олинган билимлардан фойдаланиб саломатликни саклаш тугрисидаги билимларни узлаштиришга утиш максадга мувофик. Баъзи мавзуларда аввал мустакил кузатиш ва интефаол машкларни утказиш ^исобига талабалар саломатлигининг узига хос хусусиятларини караб чикиш кузда тутилади. Аникланган узига хос хусусиятлар асосида гигиеник тушунчаларни, урганилаётган органлар тизимининг саломатлигини саклаш коидаларини караб чикиш зарур. Масалан, юрак-кон томир тизимини урганишда бир неча мустакил кузатишларни (юрак кискаришларининг частотасини, пульсни, босимни, бу параметрларнинг жисмоний юкланишга богликлигини улчаш) бажариш

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 1, 2022

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

кузда тутилади. Талаба бундай кузатишларнинг натижаларини таълим муассасасидаги махсус БТА (анатомик ва физиологик тескари алока) тизимидан фойдаланиб олиши мумкин. Натижаларни талаба электрон укув-методик мажмуасининг ишчи дафтарига киритади. Олинган маълумотлар ёш меъёрлари билан солиштирилади, сунгра олий таълим муассасалари талабаларига ишда пайдо булган огишларнинг мумкин булган сабабларини ва юкрак-кон томир тизимининг касалликларини урганиш тавсия этилади.

Масофавий таьлимда талабаларнинг фикрлашини ривожлантирмасдан туриб, уларни фикрий ишларга жалб килмасдан туриб, шунингдек фазода фаол харакатланиш имконини бермайдиган саломатлиги заиф талабаларнинг фикрлаш доирасини кенгайтирмасдан туриб, анатомик ва физиологик тушунчаларни ривожлантириш мумкин эмас. Турли-туман интерфаол топшириклар талабаларнинг урганилаётган мавзуга оид билимларини аниклаш ва уларнинг билимларини чукурлаштириш учун муаммоли саволларни куйиш иммконини беради.

Одам анатомияси ва физиологияси фанидан ва бошка фанлардан нафакат аввалги индивидуал машгулотларда (кичик гурухлардаги машгулотларда булиши хам мумкин) олинган билимларни, балки хаётий тажрибалардан, китоблардан, фильмлардан олинган маълумотларни хам хисобга олган холда доимо уйгунлаштириш керак булади. Масофавий таьлимда уйгунликлар каторини куриш талабаларнинг узига хос хусусиятлари сабабли кийинлашади, уларнинг купчилиги таянч-харакат тизими касалликларига эга булиб, ижтимоий жихатдан нофаолдирлар, шунинг учун уларнинг хаётий тажрибалари етарли эмас. Бу электрон укув-методик мажмуасида виртуал саёхатлар, экскурсиялар уюштириш зарурлигини белгиловчи сабаблардан бири. Укитувчи материални баён килишида, сухбат жараёнида ва талабаларнинг саволларига жавоб беришида, тушунчаларни ривожлантиришда хам фанлараро богланишларни урнатиш катта роль уйнайди. Масофавий таьлимда электрон укув-методик мажмуасидан фойдаланиш бошка фан материалларига тезда мурожаат килиш ва уларни урганилаётган мавзу билан боглаш имконини беради.

Мавхумлаштириш боскичида тушунчаларни кургазмали воситалардан фойдаланмасдан туриб ривожлантирилади. Масофавий таьлимда талабаларга турли тузилмаларни, жараёнларни ва касалликларни аниклай олиш, солиштириш буйича топшириклар берилади (масалан, одам скелетининг кисмларини компьютерда яхлит килиб йигиш), шунингдек талабаларнинг фикрлаш доирасини кенгайтириш ва ижтимоий мослашуви учун электрон укув-методик мажмуаси ичида урганилаётган материал буйича форм ташкил килинади. Тузилмалар ва жараёнларнинг асосий ахамиятли белгиларини аниклаш учун урганилаётган тушунчанинг аввал урганилганлари билан богланишларини аниклаш керак. Олинган билимлардан масалалар ечишда фойдаланиш зарур. Бунинг учун талабаларга интерфаол уйинлар таклиф килинади, масалан, овкат хазм килиш тизимининг органларини компьютерда тугри топографик кетма-кетликда жойлаштириш ва уларнинг вазифаларини солиштириш. Шунингдек талабалар эътиборига муаммоли саволлар хам таклиф килинади. Масалан, "Агар кон томирларнинг ёпик тизими буйлаб харакат килса, у холда

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 1, 2022

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

хужайраларга озука моддаларини ва кислородни етказиш ва улардан алмашинув моддаларини чикариб ташлашни кандай бажаради?". Талабалар укув лойихаларига, масалан "Куриш топишмоклари" лойихасига жалб килинганлар.

"Одам анатомияси ва физиологияси" фанида узаро таъсирлашувчи органлар тизимларини урганиш кетма-кетлиги тизимларнинг иши хакидаги билимларни умумлаштиришни ва уларнинг узаро алокасини тушунтиришни кузда тутади. Масалан, юрак-кон томир системаси, нафас олиш системаси, овкат хазм килиш системаси ва сийдик ва таносил оргонлар системалари билан узаро богланган. "Нерв системаси", "Анализаторлар", каби мавзуларни урганиш хам одам органлари тизимларининг фаолияти тугрисидаги хамма билимларнинг узаро богланишларини аниклайди. "Одам анатомияси ва физиологияси" фанини масофавий таьлимда электрон укув-методик мажмуасининг укув материаллари билан ишлаш малакасини эгаллаш бир неча боскичда боради.

Биринчи боскич - ахборот-таништириш. Электрон укув-методик мажмуаси билан ишлашнинг асосий усулларини узлаштириш учун электрон укув-методик мажмуаси билан ишлаш буйича кириш дарсларини ташкил килиш ва утказиш максадга мувофик, одатда бу дарсларни информатика укитувчиси олиб боради.

Иккинчи боскичда электрон укув-методик мажмуасини "Одам анатомияси ва физиологияси" фанини масофавий укитиш жараёнига уланади. Укитувчи талабаларни электрон укув-методик мажмуасининг умумий тузилмаси билан, ишлаш тамойиллари, мумкин булган амаллар, фаннинг мазмуни, кушимча пунктлар ва асосий тушунчалар билан таништиради. Электрон укув-методик мажмуасида янги материални урганиш индивидуал ёки фронтал олиб борилиши мумкин. Репродуктив фаолиятнинг узлаштириб олинган турларига секин-аста топширикларни, сунгра амалий ва назорат топширикларини уй шароитида мустакил бажариш кушиб борилади.

Билимларни долзарблаштириш боскичида аввал урганилган материал буйича савол-жавоб утказилади. "Одам анатомияси ва физиологияси фанининг максад ва вазифалари?" интерфаол топшириги, Таянч харакатланиш системаси ва мускул системаси хакидаги билимларни мустахкамлашга доир топшириклар. Сухбат элементиларига эга хикоя куринишидаги янги материални урганишда овкат хазм килиш системаси ва уларнинг функцияларининг умумий тавсифномаси берилади. Тушунтиришда электрон укув-методик мажмуасининг ресурсларидан фойдаланилади.

Дарс якунида электрон укув-методик мажмуасидаги тест топшириклари буйича урганилган материал мустахкамланади.

Электрон укув-методик мажмуаси билан мустакил ишлашни ташкил килиш учун модулли ва лойихалаштириб укитиш технологиялари элементларига эга булган дарслар ташкил килинди. Бундай дарслар бутун мавзуга тегишли булади ва гурухда ишлашни кузда тутади, бу эса масофавий таьлимдаги бошка болалар билан мулокот етишмовчилиги муаммосини хал килади.

Электрон укув-методик мажмуасидан фойдаланиш кушимча дастурларни талаб килмаслиги сабабли битта операцион тизимдан бошкасига утишда хеч кандай техник

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 1, 2022

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

муаммо чикмайди. Бунда масофавий таьлимда турли укув дисклари (масофавий таьлим буйича эксперимент утказиш вактида давлат томонидан сотиб олинган) кушимча материал эканлигини х,исобга олиш зарур. Дискларнинг катта кисми Windows операцион тизими шароитида яхши ишлайди.

Экспериментал тадкикот жараёнида биз олий таълим муассасаларида одам анатомияси ва физиологиясини укитиш мисолида масофавий укитишнинг куйидаги ютукларини аникладик (2.7-расмга каранг):

Эксперимента.! тадкикот жараёнида биз олий таълим муассасаларида биологиянн укитиш мисолида масофавий

укитишнинг ютуклари

Укитишни индивидуаллаштириш.

Машгулотларнинг жадвали ва вакти, шунингдек укув материалнни уРганпш тезлигини ва суръатини талаба узининг шахсий имконияти ва эхтиёжтаридан келиб чикиб белгилайди.

Укитишнинг кулайлиги.

Талабалар укитиш курсларини ихтиёрий эркин танлай оладитар, бунда унинг таълимий эхтиёжлари чекланмаган, талаба яшайдиган минтаканинт хамда таълим муассасннинг географик жойташувининг ахамняти йук.

Рефлексивлик. Укитувчи ва талаба уртасида тескари алоканинг тез юз бершипда намоён буалди, бу эса укитиш жараёни муваффакиятли булипшнинг асосий талаблари ва асосларидан бири хисобланади.

Талаба шахсининг ижодкорлигининг ривожлантирилиши. Бу талабага узини намоён килшпи, кобилиятларини. билиш эхтиёжлари ва кизикишларини намоён кптиши учун энг яхши кулай шароитларнинг мавжудлиги билан тушунтирилади.

Ижтимоий тенглик. Талабанинг яшаш жойидан. саломатлигининг холатидан, кандай табакага мансублиги ва моддий таъминотидан катыш назар таълим олиш учун тенг имкониятлар ва шарт-шароитлар билан таъминланганлиги.

Укитишнинг технологиклиги. Таълим жараёнида ахборот технологияларининг ва замонавий педагогик технологияларнинг энг янги ютукларидан фойдаланилади.

^озирги вактда Виртуал таълим сайти moodle нинг янги версиясига ва янги серверга утказилмокда. Бундан максад укув материалини излаш жараёнини яхшилаш, электрон укув-методик мажмуаси билан ишлашда техник хатоларни бартараф этиш,

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 1, 2022

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

фойдаланувчиларнинг сонини ва кулланмадаги укув материалларини купайтириш х,исобланади.

Адабиётлар.

1. Kim, M. C., Hannafin, M. J., & Bryan, L. A. (2007). Technology-enhanced inquiry tools in science education: An emerging pedagogical framework for classroom practice. Science Education, 91(6), 1010-1030.

2. Муслимов Н. Elektron darslik yaratish metodik tamoyillari va texnologiyalari. //Info Com.UZ. -2004.-июль.- ст.62-66.

3. Х,айитов A.F. Умумий урта таълимда информатика ва х,исоблаш техникаси асосларини укитишни компьютерлаштириш назарияси хдмда амалиёти. Автореф. пед. фан. док. дисс.......-Т.: ТДПУ, 2006. -37 б.

4. Анисимова, Т.И. и Краснова, Л. (2015). Интерактивные технологии в электронных образовательных ресурсов. Международные Образование Исследования, 8 (2), 186-194.

5. Sodikova M, Isag'aliyeva S.(2021)Rhyachites aaratass and Rhyne kites auratas s.sp bioecological properties of types .Academic research in educational sciences(1341-1346)

Toshtemirova M, Turkistonova M.(2022) Methodolpgy of formation of Cmpetences in students in teaching biology.Central Asian Journal of theoretical and applied sciences(118-119)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.