Научная статья на тему 'Масофавий ўқитиш таълим шаклининг ривожланиш босқичлари ва моделлари'

Масофавий ўқитиш таълим шаклининг ривожланиш босқичлари ва моделлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
3642
457
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
масофадан ўқитиш / ахборот / ёзув / босма нашр / овозли қурилма / фотография / кинематография / компьютер / компьютерли ўқитиш / модел / моделлаштириш. / distance learning / information / writing / photography / film / computer / computer training / a model / modeling

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Аскаров А. Д.

Мақолада масофадан ўқитиш тарихига назар ташланиб, унинг ёзувнинг пайдо бўлиши, босма нашрлар, почта хизмати билан алоқадор томонлари, овозли қурилмаларнинг юзага келиши, фотография ва кинематография, ахборот тизимлари, компьютер техникасининг ривожланишига боғлиқлиги ҳақидаги маълумотлар акс эттирилган, шунингдек, педагоглар масофавий малака оширишини моделлаштириш масалалари ўрин олган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE STAGES OF THE DISTANCE LEARNING EDUCATION FORM DEVELOPMENT AND THOSE MODELS

In this article attention is paid to the history of distance education and provided information related to the emergence of written, printed, with the advent of sound devices, the development of photography and cinematography, information systems, computer equipment, as well as on modeling of distance learning.

Текст научной работы на тему «Масофавий ўқитиш таълим шаклининг ривожланиш босқичлари ва моделлари»

v.

Аскаров А.Д.,

Т.Н.К,ори-Ниёзий номидаги Узбекистан педагогика фанлари илмий тадк,ик,от институти катта илмий-ходим изланувчиси

МАСОФАВИЙ ЦИТИШ ТАЪЛИМ ШАКЛИНИНГ РИВОЖЛАНИШ БОСКИЧЛАРИ ВА МОДЕЛЛАРИ

АСКАРОВ А.Д. МАСОФАВИЙ УКИТИШ ТАЪЛИМ ШАКЛИНИНГ РИВОЖЛАНИШ БОСКИЧЛАРИ ВА МОДЕЛЛАРИ

Маколада масофадан укитиш тарихига назар ташланиб, унинг ёзувнинг пайдо булиши, босма нашрлар, почта хизмати билан алокадор томонлари, овозли курилмаларнинг юзага келиши, фотография ва кинематография, ахборот тизимлари, компьютер техникасининг ривожланиши-га боFликлиги х,акидаги маълумотлар акс эттирилган, шунингдек, педагоглар масофавий малака оширишини моделлаштириш масалалари урин олган.

Таянч суз ва тушунчалар: масофадан укитиш, ахборот, ёзув, босма нашр, овозли курилма, фотография, кинематография, компьютер, компьютерли укитиш, модел, моделлаштириш.

АСКАРОВ А.Д. ЭТАПЫ РАЗВИТИЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ФОРМ ДИСТАНЦИОННОГО ОБУЧЕНИЯ И ИХ МОДЕЛЕЙ

В статье уделено внимание истории дистанционного образования и отражена информация о тех его сторонах, которые связаны с возникновением письменности, печатных изданий, появлением звуковых устройств, развитием фотографии и кинематографии, информационных систем, компьютерных техник, а также включены вопросы моделирования дистанционного повышения квалификации педагогов.

Ключевые слова и понятия: дистанционное обучение, информация, письменность, фотография, кинематография, компьютер, компьютерное обучение, модель, моделирование.

АСКАРОВ А.Д. THE STAGES OF THE DISTANCE LEARNING EDUCATION FORM DEVELOPMENT AND THOSE MODELS

In this article attention is paid to the history of distance education and provided information related to the emergence of written, printed, with the advent of sound devices, the development of photography and cinematography, information systems, computer equipment, as well as on modeling of distance learning.

Keywords: distance learning, information, writing, photography, film, computer, computer training, a model, modeling.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 10

Узбекистон Республикаси Президенты Ислом Каримов таъ-кидлаганидек, «...таълим соцасида замонавий ахборот ва компьютер технологиялари, интернет тизими, рацамли ва кенг форматли телекоммуникацияларнинг замонавий усул-ларини узлаштириш, бугунги тарацциёт даражасини белги-лаб берадиган бундай илтор ютуцлар нафацат мактаб, лицей ва коллежлар, олий таълим муассасаларига, балки %ар цайси оила цаётига кенг кириб бориши учун замин тутдиришнинг ацамиятини чуцур англаб олишимиз лозим»1.

Айнан мана шу замонавий ахборот ва компьютер технологиялари, интернет тизими, ракамли ва кенг форматли телекоммуникация-лар бугунги кунда масофали малака ошириш таълим шаклининг хам асосини ташкил этади. Бу жараёнда бутун фаолият ахборот масаласи-га каратилади.

Ихтиёрий жараённи тулик урганишда, у т^рисида тупланган маълумотлар хажми, маълумотларнинг узаро боFликлиги даражаси шунчалик мураккаб буладики, уларни бирор восита ёрдамисиз тулик кайта ишлаш амал-да мумкин эмас. Масофадан укитиш тарихига назар ташласак, унинг ривожи ахборотларни кайд этиш ва етказиш максадида пайдо булган воситалар билан боFликлигини куришимиз мумкин.

Масофадан ахборот узатиш тушунчаси ёзувнинг пайдо булиши, инсоният томони-дан маълум ахборотларни кайд этиш, макон ва вакт ораликларида уни узидан бошкаларга етказишга каратилган ижодий фаолиятни юза-га келиши билан боFлик равишда шаклланиб борган. Ахборотни узатиш ва таркатишнинг бундай бирламчи усули инсонларнинг ахбо-ротга булган улкан эхтиёжини кондиришда де-боча хисобланади.

Урта Осиёда махаллий ахолининг хораз-мий, бохтарий, суFдий, кадимги туркий ёзув-лари оркали тош, сопол, чарм, ёFоч, металл, KOFоз ва бошка буюмларга битилган шахсий мактублар, хужалик, хукукий ва дипломатик хужжатлар, диний, ахлокий-фалсафий матн-ларнинг парчалари, нумизматика материалла-ри (танга ёзувлари)да акс эттирилган ахборот-лар, нафакат макон (уз даврига нисбатан), бал-

1 Каримов И.А. Жахон инкирозининг окибатларини ен-гиш, мамлакатимизни модернизация килиш ва тараккий топган давлатлар даражасига кутариш сари. 18-жилд. -Т.: «Узбекистон», 2010. -264-б.

ки вакт (бизгача булган даврга нисбатан) ма-софасини хам босиб утган.

Масофадан туриб берилаётган ахборот си-фатида мактуб ёки шеърий асарларни хам са-наш мумкин. Шу билан бирга, Урта Осиёда яшаб утган мутафаккирларимиз томонидан масофадан туриб берилган ахборотларда укитиш, ургатиш, маълум жараённи бошкаришга йуналтирилган, расмий, хиссиётлардан холи, лунда ва тушунарли маълумотлар акс этган ёзувларни хам учратиш мумкин. Улар киши эхтиросларини ифода этиб, мактуб эгасининг карашлари, майллари, таклиф хамда истакла-ри баёнигагина таяниб колмай, масофадан мулокот мухитини куришга каратилганлиги билан ажралиб туради.

Кулёзма шаклини купайтириш, купчиликка ва куп худудга етказиш, сифатли саклаш каби камчиликлар босма нашрлар пайдо булиши билан бархам топа бошлади ва шу сабабли у одамларнинг хаёт тарзига шиддат билан кириб борди. Ёзма ахборотни кайд этиш ва таркатиш учун арзон материал - ^оз олиниб, XV аср урталарида кучма литерли босма дастгохнинг яратилиши билан нашр ишлари ривожланди.

Бу пайтга келиб, турли мамлакатларда почта алокасининг ривожланиши ахборот етка-зишда мухим воситаси булиб хизмат килди. Айтиш керакки, Европанинг катор давлатлари хамда Америкада почта тизими оркали ёзув ва босма нашрлардан фойдаланиб илк масофадан укитиш амалга оширилган ва бундай куринишдаги таълим корреспондент таълим деб юритилган.

XIX асрнинг иккинчи ярмида фоноавто-граф, фонограф, граммофон каби овозли цурилмаларнинг яратилиши ахборот алма-шишнинг янги даврини бошлаб берди. Овоз ёзиш курилмаларининг ривожланиб бориши натижасида овозли ахборотларнинг ахборот

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 10

v.

кабул килувчига таъсирини ошириш, бир ах-боротни купчиликка ва куп х,удудга етказиш, вокелик руй бераётган жараённинг овозини саклаш имкониятларини юзага келтирди.

XIX асрнинг йирик ихтироси сифатида кабул килиниб, XX асрда санъат даражасига кутарилган фотография ва кинемотография ёрдамида жараён х,олати акс этган тасвир-ли ахборотларни куп сонли эх,тиёжмандлар учун таъсирли етказиш ва саклаш учун замин яратилди. Кейинчалик овозли тасвирлар ма-софадан ахборот узатишнинг энг ах,амиятли куринишига айланди ва ривожланди.

Юкоридаги каби масофадан ахборот тарка-тиш воситаларининг бир ёкламалилик хусуси-ятига алоца ва ахборот узатиш тизимлари-нинг пайдо булиши, жумладан, телеграф, телефон, телевидение каби ахборот узатувчи ва кабул килувчи уртасида мулокот килиш имконини берувчи воситаларнинг шакллани-ши ва оммалашиши билан бардам бериб бо-рилди. Бу даврга келиб ахборот реал вактда, купчиликка ва куп х,удудга тезкор етказилиши билан бирга, кабул килувчи томонидан ахбо-ротга муносабат билдирилиб, жавоб ахборо-тини узатиш мумкин эди.

Овозли ва тасвирли ахборотларни узатишга асосланган трансляцияли таълим шакли буйича масофали укитиш тизими утган асрнинг 60-70 йилларида Европада жадал ривожланиш олди. Айнан шу даврга келиб очик таълим тизими вужудга келиб, Испания масофавий таълим миллий университети, Британия очик универ-ситети, Хаген очик университети (Германия) каби муассасалар фаолияти йулга куйилди.

Электрон ^исоблаш машиналари ярати-лиши, ундаги асосий элементларнинг электрон лампадан катта интеграл схемагача та-комиллаштирилиши, тобора ихчамлашиб, иш тезлиги, кулайлиги ва имкониятларининг ор-тиб бориши натижасида ахборотни нафакат купчиликка ва куп х,удудга таркатиш, саклаш ва узатиш сифатини ошириш, балки ахборот базасини шакллантириш ва кайта ишлаш, улар устида турли амалларни бажариш, жамланган ахборотнинг физик х,ажмини камайтириш им-конияти кулга киритилди.

Хисоблаш техникаси ривожланиш тарихи-ни тах,лил килиб, бу ривожланиш х,ам назарий, х,ам амалий асосга эга эканлигини куриш мумкин. Амалий асос уша даврда техника эришган

fOTyKnap 6ynca, Ha3apuM acoc ^aHnap coxacu,ga onurnraH HaTuxanap, пoзмцмA.пм caHoK cucreMa-cuHUHr puBoxu, KarbuM TapTu6 Kouga Ba MaHTUK Ha3apuacu ^uco6naHaflu. Эneктpoн xuco6nam MamuHanapu puBoxnaHumu 6unaH 6ofnu^ pa-Bumga Ta6uaTgaru Typnu ax6opoT oK^M-api/mui maKnaHTupum, KaMTa umnam, caKnam, y3a-Tum, ax6opoT xapaeHnapuHU aBTOMaTnamTu-pum ycynnapu, MyxuiTU Ba TexHonomAcu 6u-naH 6of-uk KOHyHMATnapHu ypraHyB^u Maxcyc ^aH - UH^opMaTHKa ro3ara Kengu.

Эneктpoн xuco6nam MamuHanapu uhcoh aManuM ^aonuATUHUHr Typnu co^anapuga Kyn-naHunumu Ty^aMnu ^oMflanaHyB^u - KoMnbw-TepHu umnaTyB^u maxc ToMoHugaH umkohuat-napHu AHaga KeHratfTupum Tana6 этм6 6opunflu. LUy ca6a6nu эneктpoн xuco6nam MamuHanapu TexHuK Ty3unumuHuHr MaHTUKuM gaBoMu cu^a-Tuga gacTypuM TatMumo™ xaM TaKoMunnamu6 6opgu. HaTuxaga gacTyp acocuga ax6opoTnapHU KaTTa Te3nuKfla KaMTa umnamHu TatMumnoBmu yHuBepcan aBToMaTUK KypunMa - maxcutf kom-nbWTep (PC - Personal computer)napgaH $otf-AanaHum Mynra KyMunflu. KoMnroTepHurnr Tex-huk BocuTanapu (hardware: urnr. hard - KarruK, ware - Max.cy.noT, «KarruiK MaxcynoTnap») Ba gac-TypuM BocuTanap (software: urnr. soft - roMmoK, ware - MaxcynoT, «^MmoK MaxcynoTnap») 6up-nuru cu^aTuga puBoxnaHumu, afiHUKca, gacry-puM TatMuHoTHuHr KyMuflaru:

■ oпepaцмoн TUBUMnap Ba Ko6uK-flacTypnap;

■ gacTypnam TUBUMnapu;

■ ycKyHaBuM Tu3uMnap;

■ uHTerpannamraH flacrypnap naKeTu;

■ MamuHa rpa^uKacu TUBUMnapu;

■ MatnyMoTnap om6opuhu 6omKapum tubum-napu;

■ aManuM gacTypnapu KoMnbWTepga umnam KynaMnuKnapuHu omupu6, yHuHr negaroruK um-KoHuATnapuHu o^u6 6epgu.

negaroruK uMKoHuATnapHuHr opTu6 6o-pumu HaTuxacuga эca yKuTumga 3aMoHaBuM TexHonoruAnap, xyMnagaH, эneктpoн gacTy-puM MaxcynoTnap, MynbTuMegua unoBanapu-gaH ^oMganaHum Mynra KyMunflu. Ax6opoTHuHr эneктpoн ToBym, TacBup, MaTH KypuHumnapuflaH yKyB-Tap6uA MaKcaguHu pye6ra ^uKapumga ca-Mapanu xuco6naHraH KoMnbWTepnu yKUTUiw Me-TofluKacu TatnuMra Kupu6 Kengu. YKuTumHuHr 6yHgaM MeTofluKacuHuHr axaMuATu yKyBmuiHUHr 3AM0HABMM TAl^MM / COBPEMEHHOE 0EPA30BAHME 2015, 10

билиш жараёнидаги куйидаги психологик х,олатларида куринади:

- диккатни жамлашда;

- маълумот туFрисидаги тасаввурни кенгай-тиришда;

- укув предмети, дарсга кизикишнинг ор-тиши ва билимларни ихтиёрий тарзда узлаш-тиришда;

- изланувчанлик, ижодкорлик ва мустакил фаолиятга фаол киришишда;

- узини бошка укувчиларга нисбатан бах,о-лашда.

Уз навбатида, укитувчи фаолиятида компью-терли укитиш:

- иш вактини туFри таксимлашда;

- укув материали мазмун-мох,иятининг ёркин ва ишонарли булишини таъминлашда;

- берилаётган ахборотнинг куламини оши-ришда;

- укув топшириFининг турларини кенгайти-ришда;

- соFлом ракобат, ижодий мух,итни юзага келтиришда;

- касбий малакани мунтазам ошириб бо-ришда ах,амиятли саналади.

Компьютерли укитиш методикасининг бошка бир мух,им хусусияти - укитиш жараёнининг барча боскичлари, жумладан, янги укув мате-риалларини тушунтириш, такрорлаш, умум-лаштириш, талаба (тингловчи)ларнинг фан буйича эришган билим, куникма ва малака-ларини текширишда намоён булади. Бундай жараёнларда компьютер талаба (тингловчи) учун турли вазифалар, хусусан, педагогик, таъ-лим воситаси, таълим объекти, узаро мулокот х,амкори каби функцияларни бажаради1. Шу билан бирга билимларни бах,олаш ва уларнинг тегишли стандарт ва талабларга мослиги мо-ниторингини ташкил этишдаги афзалликлари унинг укитиш тизимига кенг жорий этилишига сабаб булди.

Алоца тизимлари ва компьютер техни-касининг интеграциялашуви инсоният томо-нидан ахборотларни излаш, туплаш, саклаш, кайта ишлаш ва ундан фойдаланиш усуллари ва воситалари х,исобланган ахборот техноло-гиялари имкониятларининг юкори чуккига

1 Бегимкулов У.Ш. Педагогик таълим жараёнларини ах-боротлаштиришни ташкил этиш ва бошкариш назарияси ва амалиёти. Педагогика фанлари доктори илмий даража-сини олиш учун ёзилган диссертация. - Т.: 2007. -305-б.

чикишига олиб келди. Бунда компьютернинг локал тармоклари, кейинчалик минтакавий х,амда глобал (халкаро) тармоклар, улар ишини таъминловчи тармок курилмаларининг ярати-лиши, катта х,ажмдаги ахборотларни кабул килиш, узатиш, саклаш ва талаб килинган ах-боротни тез излаб топиш каби вазифалар-ни бажариш учун мулжалланган ахборот ти-зимларининг йулга куйилиши ах,амиятлидир. Айникса, дунё буйлаб жойлашган ва ягона тармокка бирлаштирилган минглаб компьютер тармокларининг мажмуи ^исобланган интернет (Халкаро ахборот тармоFи) ва унинг таркибий кисми ^исобланган, тасвирий ва товушли ахборотларни олис масофалардан киска вактда узатишнинг имконини берувчи World Wide Web (WWW) бугунги кунда ахборот алмашишнинг асосий воситаси х,исобланади.

Алока тизимлари ва компьютер техникаси-нинг интеграциялашуви, коммуникация тизим-ларининг ривожланиши, интернет имконият-лари ахборотни реал вактда купчиликка ва куп х,удудга кулай етказиш, саклаш, ракамли овоз, тасвир, ёзув ахборотларини кайта ишлаш, етказиш билан бирга кайта алокани амалга оши-риш, виртуал мулокотни х,осил килишдаги техник ва технологик ечимлар оркали масофавий укитишни янги боскичдаги педагогик тизим даражасига етишига сабаб булди.

Масофадан укитиш технологиялари таълим жараёнига кириб келган вактдан бери утган давр мобайнида ахборот узатиш ва кабул килиш воситаларининг имкониятларига мос х,ол-да ушбу педагогик тизимни моделлаштиришга куп ах,амият каратиб келинган. К,атор олим-лар (Е.С.Полат, М.Ю.Бухаркина, Н.А.Муслимов, Н.М.Валюшина, А.А. Абдукодиров, А.Х.Пардаев, Н.И.Тайлаков, М.В.Моисеева каби) томонидан масофали таълим моделларининг куйидаги ку-ринишлари туFрисида маълумотлар берилади.

Бирламчи. Бу шаклда кундузги булимда бевосита машFулот утказиш шарт эмас, барча укитиш маълум масофада ташкил этила-ди. Лекин таълим олувчилар унга бирикти-рилган укитувчилар билан доимий алокада буладилар.

Иккиламчи. Таълим муассасасида укиш ^ам кундузги таълимда, х,ам кисман кундузги ва кисман масофали таълимда олиб борилади. Хар иккаласида дарс жадвали ва укитиш дас-тури бир хил.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 10

v.

Аралашган. Бу модель масофали укитиш-нинг турли шаклларини камраб олади, туFри-роFи, турли масалалар интеграцияси, маса-лан, таълим олувчилар укув материалининг маълум бир кисмини масофали укитиш билан кетма-кет, бошка кисмини параллел равишда кундузги бевосита укитиш оркали олади.

Консорциум. Ушбу модель иккита таълим муассасасининг узаро алокасида олиб борила-ди, яъни укув материалларини ишлаб чикариш ва уларни масофали укитишда айрим функция-ларни узаро булиб олишга асосланади.

Франчайзинг. Франчайзинг тамойилига асос-ланган бу моделда мулокотдаги таълим муас-сасалари узаро узлари яратган масофавий курсларни алмашади.

Валидация. Мулокотда булган барча таълим муассасалари узаро тенг даражада масофали укитиш буйича битим тузадилар.

Йироклашган аудитория. Маълум бир таълим муассасасида ташкил этилган укув курс-лари, маъруза ва семинарлар синхрон теле-курсатув, видеоконференция, радиоалока тарзида телекоммуникация каналлари оркали талабалар йиFилган йирокдаги аудиториялар-га намойиш килинади.

Лойицалар. Ушбу моделдан давлат ах,а-миятига молик йирик масштабли лойих,аларни жорий килишда фойдаланилади. Ушбу моделда асосий роль укув материалларини яратган малакали кадрлар, укитувчилар, олимлар йиFилган илмий-методик марказга берилади.

Экстернат турида укитиш. Кандайдир сабабларга кура стационар таълим муассаса-сига бора олмаган укувчи ва талабалар учун мулжалланган.

Бир университет негизида укитиш. Масо-фадан туриб, сиртдан ёки масофали ва компью-терли телекоммуникацияни уз ичига олган янги ахборот технологиялари асосида (off-campus) укиётган талабалар учун мулжалланган.

Бир нечта таълим муассасаси цамкорлиги. Сиртки ва масофали укитиш дастурини амал-га оширишдаги х,амкорлик. Бунда таълимни сифатлирок ва кам харажат булиши таъминла-нади.

Автоном таълим муассасалари. Махсус масофали укитиш максадида ташкил этилган муассаса фаолиятини йулга куйиш.

Автоном укитиш тизимлари. Бундай ти-зимлар доирасида укитиш ТВ ва радиодас-

турлар, шунингдек, кушимча нашр этилган кулланмалар асосида олиб борилади.

Интеграллашган (бирлаштирилган). Бундай дастурлар кандайдир сабабларга кура мак-табни тамомлай олмаган ёши катта тингловчи-лар учун мулжалланган булиб, расмий таълим дастурларининг кисми булиши мумкин.

Турли даражали андрагогик. Бунда андраго-гика тамойиллари асосида масофадан малака ошириш кузда тутилади.

Укувчининг мустакил иши. Асосан асин-хрон режимда укувчининг исталган вактда таълим олишини кузда тутади.

Очик таълим + синф. Талабанинг мустакил равишда ишлашини таъминловчи анъанавий нашр материаллари, бошка воситалар (видео-ёзув, CD)дан фойдаланиш кузда тутилади.

Кундузги ва масофали таълим интеграция-лашган. Бунда материалнинг кайсидир аник кисми кундузги, яна аник кисми масофадан ва белгиланган маълум кисми кундузги ёки масофали тарзда амалга оширилади.

Тармокли таълим (автоном тармок курс-лари ва ахборот-таълим муцити). Бу модель ногирон болалар, йирок х,удудларда яшовчилар, уз касбий даражасини ошириш истагидаги талабалар ва катта ёшлилар учун мулжалланган.

Тармокли таълим ва кейс-технологиялари. Бу модель таълимни дифференциалаштириш-га мулжалланган.

Интерактив телевидение (Two-way TV), видеоконференциялар. Масофадан машFулот-ларни трансляция килиш билан боFлик модель хисобланади.

Модель - х,акикий объектнинг изланиш олиб борилаётган сохадаги маълум талабларига жа-воб берадиган нусхаси1 булиб, бу тушунча би-рор максад учун бажарилган ходисанинг мав-жудлигини содда тушуниш, вокеликнинг тав-сифи сифатида кулланилади.

Моделлаштириш - бу илмий тадкикотнинг назарий услулларидан бири, уз тури буйича соддалаштириш мантики2, укув материаллари ёки таълим мазмунини яхлит тизимга келтири-

1 Болтаев Б.Ж. ва бошкалар. Информатика ва хисоблаш техникаси асослари. Умумий урта таълим мактаблари-нинг 9-синфлари учун дарслик. - Т.: «Чулпон», 2011. -144-б.

2 Андреев А.А., Солдаткин В.И. Дистанционное обучение: сущность, технология, организация. - М.: Издательство МЭСИ. 1999. -С. 196.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 10

лиши1 э^нлиги, тaълимдa унинг икки жиж^т^ эгaлиги: yкyвчилap yзлaштиpиши 3apyp бyлгaн тaълим мaзмyнини мoдeллaштиpиш вa тaълим вocитaлapидaн ибopaт укув x1apaкaтини мo-дeллaштиpиш2 тyшyнчaлapи мaълyм.

Умyмaн oлгaндa, пeдaгoг кaдpлapнинг ма-софавий малака ошиpишлаpини моделлаш-тиpишни мaлaкa oшиpиш тизими мaкcaдини pУëбгa чик^иш^ кapaтилгaн тaълим жapa-ëнининг мaзмyни, тapкибий-тaшкилий ^м-лapини aхбopoт-кoммyникaция тexнoлoгия-лapи вa вocитaлapи имкoниятлapини инoбaт-гa oлгaн хoлдa yзвийлaштиpиш вa тизимлaш-тиpиш cифaтидa кeлтиpиш мумкин.

Macoфaвий мaлaкa oшиpиш жapaëни-ни мoдeллaштиpиш opкaли cтoхacтикликнинг oлдини oлиш кaфoлaтлaнaди, яъни пeдaгo-гик жapaëндaги oлдиндaн aйтиб бepиш мумкин бyлмaгaн yзгapишлap хигаби^ мaвхyмлик юзaгa кeлишигa бapхaм бepилиб, илмий жих^^н ишoнчли тaхмин килиш, aввaлдaн нaтижacи aник бyлгaн caмapaдopликни кypиш имшни вyжyдгa кeлaди.

Бугунги кyндa А.Авлoний нoмидaги Xaлк тaълими хoдимлapини кaйтa тaйëpлaш вa yлapнинг мaлaкacини oшиpиш мapкaзий ин-cтитyти тapкибидaги Macoфaдaн укитишни pи-вoжлaнтиpиш мapкaзи (МУРМ) хaмдa хaлк тaъ-лими хoдимлapини кaйтa тaйëpлaш вa yлap-нинг мaлaкacини oшиpиш худудий инcтитyтлa-pи тapкибидaги Macoфaдaн укитишни худудий мyвoфиклaштиpиш мapкaзлapи (МУХММ) op-кaли мacoфaвий мaлaкa oшиpиш укув жapaë-ни йул^ кУйилгaн.

Айтиш мумкинки, мaзкyp мaлaкa oшиpишни тaшкил килишдa юкopидa кeлтиpилгaн мoдeл-лapни y3apo мyжaccaмлaштиpиш, caмapaли дeб тoпилгaн ëндaшyвлapдaн мaкcaдли фoй-дaлaнишгa aхaмият кapaтилмoкдa. Жyмлaдaн:

- аралашган (3 + 1 cхeмa С^гишли paвишдa 75% - яшaш жoйи бyйичa мycтaкил paвишдa билим opттиpиш, 25% - бeвocитa мaлaкa oши-pиш мyaccacacидa укиш) бyйичa укув coa^ лapининг умумий 144 coaтлик хaжми 108+36 coaт тapзидa тaкcимлaнгaн. 108 coaт дaвo-мидa тинглoвчилap тapмoк opкaли мycтaкил

1 Пeдaгoгик aтaмaлap лyFaти. I Iyзyвчилap Джypaeв Р.Х. вa бoшкaлap. - Т.: «Ф^н», 2008. -195-б.

2 Пeдaгoгичecкий энциклoпeдичecкий cлoвapь. I Гл. peд. Б.M.Бим-Бaд. - М.: Бoльшaя Poccийcкaя энциклoпeдия. 2003. -С. 528.

укиш фaoлиятини oлиб бopaдилap, шунинг-дeк, 36 coaтлик кoнтaкт-ceccиялapдaги ayдитo-pия мaшFyлoтлapидa иштиpoк этaдилap);

- консор^ум (укув мaтepиaллapи Mapкa-зий инcтитyт тaшaббycи вa худудий ин^итут-лap хaмкopлигидa ишлaб чикилaди, мacoфa-вий мaлaкa oшиpишдaги фyнкциялap y3apo тaкcимлaнгaн);

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- тuнгловчuнuнг муста^л uшu (108 coaт дa-вoмидaги тapмoк opкaли мycтaкил укиш фao-лиятидa acocaн acинхpoн peжимдa тинглoв-чининг иcтaлгaн вaктдa тaълим oлиши кyздa тyтилaди);

- тyрлu даражалu андрагогuк faндpaгo-гикa тaмoйиллapи acocидa фaн пpeдмeтлapи бyйичa Укитyвчилapнинг мacoфaдaн мaлaкa oшиpиши кyздa тyтилгaн).

Бугунги кyндa интepнeт тapмoFи opкaли мa-coфaдaн укитишни тaшкил этиш вa бoшкapиш ycкyнaлapининг (тypли дacтypий мaхcyлoтлap, плaтфopмaлap) имкoниятлapи opтиб 6opaë^ ^ни, тaълим coхacидaги хaлкapo хaмжaмият тoмoнидaн пeдaгoглap мaлaкacини мacoфa-вий шaклдa oшиpиш жaмиятнинг ижтимoий-иктиcoдий тaлaби cифaтидa эътиpoф этилaëт-гaни хoлдa, тaхлиллap фaкaт тeхник вa yc^a-вий, дacтypий тaъминoтгa acocлaнгaн мoдeл-лap мacoфaвий мaлaкa oшиpиш caмapaдopли-гини тaъминлaй oлмacлигини кУpcaтмoкдa.

Xyлoca ypнидa шуни aйтиш мумкинки, пeдa-гoглap мacoфaвий мaлaкa oшиpишни мoдeл-лaштиpишдa унинг элeмeнтлapи кaтopини илмий acocлaнгaн тapздa кeнгaйтиpиш, пeдaгoг кaдpлapнинг мacoфaвий мaлaкa oшиpишини жopий этишгa acoc бyлгaн oбъeктив (мeъëpий-хукукий, мoддий шapoитлap) вa cyбъeктив (ax-бopoтлaшгaн жaмият тaлaби, мaлaкa oшиpиш-нинг дoлзapблиги) caбaблap, aмaлдaги мa-coфaвий мaлaкa oшиpишдaги мaвжyд мyaм-мoлap, вaзифaлapни инoбaтгa oлиш дoлзapб Xиcoблaнaди. Ундa:

- пeдaгoглap мaлaкacини oшиpиш мaкcaди;

- дaвлaт тaлaблapи вa укув дacтypлapи;

- aндpaгoгикa xycycиятлapи вa тaлaблapи;

- укув жapaëнининг тaшкилий вa мeъëpий тaлaблapи;

- xaлк тaълими тизими мyaccacaлapи вa бoшкapyв идopaлapининг тaшкилий ^укту-pacи;

- тaълим oлишдa нaтижaлиликкa эpишишгa эътибopни кapaтиш aхaмият кacб этaди.

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPAЗOВAНИE 2015, 10

Шунингдек, педагоглар масофавий мала-ка ошириши модели педагогик хусусиятлар ва ахборот-коммуникация технологияларининг имкониятларига асосланган масофавий малака ошириш укув мух,итида тингловчининг бошка катнашчилар билан х,амкорликдаги фаолият-ни, малака ошириш буюртмачиси х,исобланган таълим муассасаси, х,удудий бошкарув идора-ларининг максадга йуналтирилган ва тартиб-га солинган фаолияти, иштирокини кузда ту-тувчи изчил х,аракатларни х,ам уз ичига олиши максадга мувофик.

Кузатишларимиз шуни курсатадики, масофавий малака оширишни жорий этишда ду-

нёдаги мавжуд кайсидир масофадан укитиш моделини тугридан-тугри жорий этиш, ун-дан андоза олиш юкори самара бермайди. Аксинча, бу сох,ада тупланган илFор халкаро тажрибаларни узида мужассам эттирган, Узбекистондаги мавжуд конун ва конуности х,ужжатларга мос келувчи, педагогларни иж-тимоий куллаб-кувватлаш, уларнинг шахс таълим-тарбияси борасидаги фаолиятларида-ги шарт-шароитларини яхшилаш, укитиш ва билиш жараёнидаги изчилликни таъминлашга каратилган масофавий малака ошириш моделини ишлаб чикиш ва амалиётга жорий этиш максадли х,исобланади.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Жах,он инкирозининг окибатларини енгиш, мамлакатимизни модернизация килиш ва тараккий топган давлатлар даражасига кутариш сари. - Т.: «Узбекистан». 2010.

2. Андреев А.А., Солдаткин В.И. Дистанционное обучение: сущность, технология, организация. - М.: Издательство МЭСИ. 1999. -С. 196.

3. Аскаров А. Информатика фани чукурлаштириб укитиладиган синфни шакллантириш х,амда уларда укув-тарбия жараёнини ташкил этиш. // «Физика, математика, информатика», 2010, 5-сон. -70-74-б.

4. Бегимкулов У.Ш. Педагогик таълим жараёнларини ахборотлаштиришни ташкил этиш ва бошкариш назарияси ва амалиёти. Педагогика фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. - Т., 2007. -305-б.

5. Болтаев Б.Ж. ва бошкалар. Информатика ва х,исоблаш техникаси асослари. / Умумий урта таълим мактабларининг 9-синф учун дарслик. - Т.: «Чулпон», 2011. -144-б.

6. Педагогик атамалар лугати. / Тузувчилар Джураев Р.Х. ва бошкалар. - Т.: «Фан», 2008. -195-б.

7. Педагогический энциклопедический словарь. / Гл. ред Б.М.Бим-Бад. - М.: «Большая Российская энциклопедия». 2003. -С. 528.

8. Полат Е.С., Бухаркина М.Ю., Моисеева М.В. Теория и практика дистанционного обучения. Учеб. пособие. - М: ОИЦ «Академия». 2004. -С. 416.

9. Муслимов Н.А. Касб таълими укитувчисини касбий шакллантиришнинг назарий-методик асослари. Педагогика фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. - Т., 2007. -377-б.

10. Валюшина Н.М. Педагогические условия повышения квалификации учителей с использованием дистанционных образовательных технологий: Автореф. дисс. ... канд. пед. наук. - «Чита», 2012. -С. 23.

11. Абдукодиров А.А., Пардаев А.Х. Масофали укитиш назарияси ва амалиёти. - Т.: «Фан», 2009. -145-б.

12. Тайлаков Н.И. Узлуксиз таълим тизими учун информатикадан укув адабиётлари янги авлодини яратишнинг илмий педагогик асослари. Педагогика фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. - Т.: 2006. -359-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 10

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.